Stadler Rail

Stadler Rail – szwajcarska spółka akcyjna z siedzibą w Bussnang zajmująca się produkcją pojazdów szynowych. Przedsiębiorstwo zostało założone w 1942 w Zurychu przez Ernsta Stadlera, w 1945 rozpoczęło wytwarzanie pierwszych lokomotyw, a w 1962 uruchomiono zakład, przy którym mieści się jego obecna siedziba. Spółka pełni funkcję podmiotu nadrzędnego dla innych przedsiębiorstw wchodzących w skład grupy Stadler Rail, która jest obecna w kilkunastu państwach świata. W 2006 utworzono spółkę Stadler Polska, a rok później uruchomiono fabrykę w Siedlcach.

Stadler Rail

Państwo	Szwajcaria
Siedziba	Ernst-Stadler-Strasse 1, 9565 Bussnang
Data założenia	1942
Forma prawna	spółka akcyjna
Dyrektor	Peter Spuhler
Zatrudnienie	ok. 6200 osób (2014)
Symbol akcji	SIX: SRAIL
Dane finansowe
Przychody	ok. 2,35 mld CHF (2013)
Położenie na mapie Szwajcarii Siedziba spółki
Położenie na mapie Turgowii Siedziba spółki
47°33′24,56″N 9°05′18,05″E
Strona internetowa

Siedziba przedsiębiorstwa

Historia

W 1942 Ernst Stadler założył biuro konstrukcyjne w Zurychu, a trzy lata później rozpoczęto produkcję manewrowych lokomotyw akumulatorowych i spalinowych. W 1962 wybudowano^[1] i uruchomiono pierwszą halę montażową w Bussnang, po czym przeniesiono tam siedzibę przedsiębiorstwa^[2]. Od 1976 nosiło ono nazwę Stadler Fahrzeuge AG. W 1984 rozpoczęto produkcję szynowych pojazdów pasażerskich, a w 1989 spółka została przejęta przez Petera Spuhlera. W 1995 Stadler zaprezentował pierwszy przegubowy wagon GTW 2/6. W 1997 przedsiębiorstwo przejęło fabrykę Schindlera w Altenrhein, a rok później dział kolei zębatej dawnych zakładów Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik. W 2000 w Berlinie utworzono spółkę jako joint venture z przedsiębiorstwem Adtranz, a w następnym roku przejęto w niej 100% udziałów^[1]. W 2001 przejęto zakład Partner für Fahrzeugausstattung z Weiden in der Oberpfalz będący w stanie upadłości^[3] oraz rozbudowano siedzibę w Bussnang, a w 2002 świętowano 60-lecie przedsiębiorstwa oraz uruchomiono filię berlińskiej spółki w Velten^[1]. W 2002 również zaprezentowano pierwszy zespół FLIRT^[4]. W 2004 kolejny raz rozbudowano zakład w Bussnang, a w 2005 utworzono oddział na Węgrzech i przejęto zakład Winpro w Winterthur. W 2006 utworzono spółkę Stadler Polska, w 2008 spółkę Stadler Algieria, a w 2009 spółkę Stadler Praga. W 2010 uruchomiono centrum testowo-odbiorcze w Erlen, a rok później otwarto centrum serwisowe w Linz, halę produkcyjną Berlin-Hohenschönhausen i zakład Stadler Reinickendorf spółki o tej samej nazwie^[1], a także utworzono oddział w USA. W 2012 powstała spółka Stadlera w Mińsku^[5], a w 2015 utworzono oddziały w Hiszpanii^[6] i Australii^[7]. W 2016 uruchomiono fabrykę w USA^[8], a 3 kwietnia 2017 w Chemnitz otwarto 60-osobowe biuro inżynierskie^[9]. Pod koniec września 2017 poinformowano, że z początkiem następnego roku Peter Spuhler przekaże stanowisko prezesa zarządu Thomasowi Ahlburgowi^[10].

Działalność

FLIRT³ dla ŁKA

Regio-Shuttle dla ČD

Wagony metra IK w Berlinie

Lokomotywa serii Tea 245

Grupa Stadler Rail oferuje pojazdy kolejowe, pojazdy do obsługi transportu miejskiego i pojazdy kolei zębatej, a także usługi serwisowe, utrzymania, naprawy, przeglądy, modernizacje i rewitalizacje pojazdów^[11].

Stadler produkuje:

• pojazdy o konstrukcji modułowej^[11]:
  • dla kolei:
    • zespoły: FLIRT^[12], FLIRT³^[13], KISS^[14], GTW^[15] i WINK^[16],
    • wagony silnikowe: Regio-Shuttle RS1^[17],
    • pociągi dużych prędkości: EC250^[18],
  • dla transportu miejskiego:
    • kolejki miejskie: Tango^[19] i Variobahn^[20],
    • wagony metra: IK^[21],
    • tramwaje: 62103, Metelica, 802, 843 i 84300M^[22],
    • trolejbusy: 42003, 321, 333 i 43303A^[23],
    • autobusy hybrydowe: A420^[23],
• pojazdy dostosowane do potrzeb klienta^[11]:
  • lokomotywy^[24],
  • wagony pasażerskie^[25],
  • wagony specjalne^[26],
  • wagony kolei zębatej^[27].

Pojazdy Stadlera w połowie 2016 były eksploatowane łącznie w 28 państwach^[28], m.in.: w Algierii^[12], Austrii^[14], Azerbejdżanie^[14], na Białorusi^[12], w Brazylii^[24], Czechach^[12], Danii^[20], Estonii^[12], Finlandii^[12], we Francji^[19], w Grecji^[15], Hiszpanii^[15], Holandii^[15], Luksemburgu^[14], Niemczech^[14], Norwegii^[12], Polsce^[12], Rosji^[14], Serbii^[13], na Słowacji^[15], w Szwajcarii^[14], Szwecji^[12], USA^[15], na Węgrzech^[12], w Wielkiej Brytanii^[29] i we Włoszech^[12].

Zestawienie wyprodukowanych pojazdów

Wybrane modele pojazdów zamówione do 7 stycznia 2016

Pojazd	Lata produkcji	Liczba sztuk	Źródła
KISS	od 2011	216	[30][31]
FLIRT i FLIRT³	od 2004	1128	[30][31]
GTW	od 1996	600	[30][32]
Regio-Shuttle RS1	od 1996	497	[30][33]
EC250	od 2014	29	[30][34]
Variobahn	b.d.	407	[30]
Tango	b.d.	159	[30]
IK	od 2012	47	[30][35][36]

Prezentacje na targach

KISS na InnoTrans 2010

DPM na Expo 1520 w 2013

Metelica na InnoTrans 2014

Stoisko Stadlera podczas Trako 2015

Data	Miejsce	Targi	Tabor	Źródła
28–30 października 1998	Berlin	InnoTrans	GTW 2/6 dla Mittelthurgaubahn[a]	[37]
20–22 października 1999	Gdynia	Trako	Regio-Shuttle RS1[a]	[38]
12–17 września 2000	Berlin	InnoTrans	GTW 2/6 dla UBB	[39]
20–24 września 2004	Berlin	InnoTrans	FLIRT dla SBB	[40]
19–22 września 2006	Berlin	InnoTrans	FLIRT dla Cantus	[41]
23–26 września 2008	Berlin	InnoTrans	FLIRT dla SNTF	[42][43]
14–16 października 2009	Gdańsk	Trako	FLIRT dla KM	[44][45]
21–24 września 2010	Berlin	InnoTrans	FLIRT dla Norges Statsbaner KISS dla SBB	[46][47]
18–21 września 2012	Berlin	InnoTrans	FLIRT dla Leo Express KISS dla ODEG KISS dla BLS Eem 923 dla SBB DT8.12 dla Stuttgartu	[48][49][50][51]
11–14 września 2013	Szczerbinka	Expo 1520	FLIRT dla Elektriraudtee DPM[b]	[52][53]
23–26 września 2014	Berlin	InnoTrans	FLIRT³ dla DB Regio FLIRT³ dla Železnice Srbije Regio-Shuttle RS1 dla NEB Metelica dla Mińska	[54]
2–5 września 2015	Szczerbinka	Expo 1520	KISS dla RŻD	[55][56]
22–25 września 2015	Gdańsk	Trako	FLIRT³ dla PKP Intercity FLIRT³ dla ŁKA GTW dla FNM	[57]
20–23 września 2016	Berlin	InnoTrans	FLIRT³ dla Nederlandse Spoorwegen EC250 dla SBB Variobahn dla Aarhus Citylink dla Chemnitz[c] Class 88[d] wagon sypialny dla Kolei Azerbejdżańskich	[58]
30 sierpnia – 2 września 2017	Szczerbinka	Expo 1520	Metelica dla Petersburga	[59][60]
2017	Gdańsk	Trako	FLIRT³ dla NSB FLIRT³ dla GYSEV	[61]
2018	Berlin	InnoTrans	Eurodual dla HVLE pociąg metra dla Glasgow 483/484 dla S-Bahn w Berlinie Flirt dla Greater Anglia KISS dla Mälab pociąg dla RBS Flirt dla SOB	[62]

Wyniki finansowe

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Źródła: ^[63][64].

Zatrudnienie

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Źródła: ^[65][64].

Struktura organizacyjna

Koncern Stadler ma strukturę holdingową, w której spółka Stadler Rail jest podmiotem nadrzędnym dla pozostałych podmiotów. W 2005 wyłączny akcjonariusz Peter Spuhler zdecydował o stopniowym przekazywaniu 10% swoich udziałów kadrze. W 2015 do dyrektora należało 83% akcji, 5% do fundacji RAG-Stftung, a pozostałe 12% do pracowników z wieloletnim stażem^[66].

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Zakłady

Pełna nazwa oryginalna	Oddział	Lokalizacja	Rok uruchom.	Działalność				Źródła
				handlowa	projektowa	produkcyjna	serwisowa
Stadler Bussnang AG	Szwajcaria	Bussnang	1962	Tak	Tak	Tak	Nie	[2][67][68]
Stadler Altenrhein AG	Szwajcaria	Altenrhein	1997	Nie	Tak	Tak	Nie	[69][67][68]
IBS-Zentrum Erlen	Szwajcaria	Erlen	2010	Nie	Nie	Testy i uruchomienia	Nie	[70][71][67][68]
Stadler Pankow GmbH	Niemcy	Berlin	2000	Tak	Tak	Tak	Tak	[72][67][1]
		Velten	2002	Nie	Nie	Tak	Tak
Stadler Reinickendorf GmbH	Niemcy	Berlin	2011	Nie	Nie	Tak	Nie	[73][67][1]
Stadler Winterthur AG	Komponenty	Winterthur	2005	Nie	Tak	Tak	Nie	[74][67][1]
Stadler Stahlguss AG	Komponenty	Biel/Bienne	2004	Nie	Nie	Tak	Nie	[75][67]
Stadler Polska Sp. z o.o.	Europa Środkowa	Siedlce	2007	Nie	Nie	Tak	Tak	[76][67][77]
Stadler Praha, s.r.o.	Europa Środkowa	Praga	2009	Nie	Tak	Nie	Nie	[78][67][1]
CJSC Stadler Minsk	Europa Środkowa	Mińsk	2013	Nie	Nie	Tak	Nie	[79][67][5]
Stadler Ungarn Kft.	Europa Środkowa	Budapeszt	2005	Tak	Nie	Nie	Nie	[80][67][1][81]
Stadler Pusztaszabolcs	Serwis	Pusztaszabolcs	2007	Nie	Nie	Nie	Tak
Stadler Szolnok Vasúti Járműgyártó Kft.	Komponenty i Serwis	Szolnok	2009	Nie	Nie	Tak	Tak
Stadler Algérie Eurl	Serwis	Algier	2008	Nie	Nie	Nie	Tak	[82][67][1]
Stadler Rail Service Italy	Serwis	Merano	b.d.	Nie	Nie	Nie	Tak	[83]
Stadler Linz	Serwis	Linz	2011	Nie	Nie	Nie	Tak	[84][1]
Stadler Netherlands B.V.	Serwis	Twello Venlo Leeuwarden Nieuwegein	2013	Nie	Nie	Nie	Tak	[85]
Stadler Australia	Szwajcaria	Sydney	2015	Tak	Nie	Montaż końcowy (plan.)	Nie	[7][67]
Stadler Rail Valencia S.A.U.	Hiszpania	Walencja	2016	Nie	Tak	Tak	Nie	[6][86]
Stadler US Inc.	Szwajcaria	Salt Lake City	2016	Nie	Nie	Montaż końcowy	Nie	[8][67]

Stadler Bussnang

Zakład w Bussnang

W 1962 wybudowano pierwszą halę w Bussnang^[1] oraz przeniesiono tu siedzibę przedsiębiorstwa^[2]. W 2001 wybudowano drugą halę montażową oraz pomieszczenia biurowe, a w 2004 miało miejsce uroczyste otwarcie hali nr 3^[1].

W Bussnang mieści się główna siedziba przedsiębiorstwa. Spółka odpowiada za sprzedaż pojazdów klientom ze Szwajcarii, a także za nadzór realizacji zleceń na pojazdy specjalne i kolei zębatej. Znajduje się tu centrum projektowe pojazdów FLIRT, GTW i kolei zębatej, w którym powstają również nowe koncepcje pojazdów elektrycznych^[2]. Od października 2010 pojazdy wyprodukowane w Bussnang są testowane i uruchamiane w IBS-Zentrum w Erlen^[87].

Stadler Altenrhein

Pojazd KISS na terenie zakładu w Altenrhein

W 1997 Stadler przejął od Schindler Waggon zakład w Altenrhein^[69] i utworzył spółkę Stadler Altenrhein^[1]. Przez kolejne lata zakład był rozbudowywany i stał się centrum kompetencyjnym dla piętrowych zespołów trakcyjnych. Prócz tego typu pojazdów produkowane są tu również tramwaje i wagony osobowe oraz pojazdy na metrowy rozstaw szyn. W Altenrhein mieści się także dział rozwoju konstrukcji mechanicznych zajmujący się m.in. strukturą pudeł wagonów^[69].

IBS-Zentrum Erlen

W październiku 2010^[70] przekazano do eksploatacji centrum uruchamiania i testów pojazdów szynowych w Erlen. Pociągi produkowane w zakładach w Bussnang i Altenrhein przechodzą tu 6-tygodniowy program testów i uruchamiania^[71].

Stadler Pankow

Hala w Velten

W 2000 w Berlinie została utworzona jako joint venture z przedsiębiorstwem Adtranz spółka Stadler Pankow GmbH. W czerwcu następnego roku Stadler Rail przejął 100% jej udziałów^[88].

Stadler Pankow jest odpowiedzialny za rynek niemiecki i eksport tramwajów. Stanowi on również centrum kompetencji dla pojazdu Regio-Shuttle RS1. W Berlinie wytwarzane są wszystkie pojazdy dla Niemiec i tramwaje eksportowe^[88].

Od 2002^[1] do spółki należy centrum serwisowe w Velten, gdzie przeprowadzany jest montaż końcowy pojazdów i ich uruchamianie^[72]. W 2011 zakład rozszerzono^[88] o uruchomioną 5 września 2011^[89] montownię w Berlin-Hohenschönhausen^[90] oraz podporządkowano mu spółkę Stadler Reinickendorf GmbH^[88].

Stadler Reinickendorf

W 2011 powstał Stadler Reinickendorf^[1] będący spółką zależną berlińskiego Stadler Pankow GmbH. W zakładzie ma miejsce wykańczanie i malowanie pudeł wagonów, w szczególności zespołów KISS wytworzonych w Berlinie^[73].

Stadler Winterthur

W 2005 przejęto Winpro w szwajcarskim Winterthur, a rok później zakład przemianowano na Stadler Winterthur i utworzono spółkę o tej samej nazwie^[1]. Jest to centrum kompetencji dla wózków. W latach 2008–2009 z myślą o ich budowie w dzielnicy miasta Oberwinterthur powstał nowy zakład^[74].

Stadler Stahlguss

W 2004 zakład Von Roll Stahlgiesserei Biel został przejęty przez Stadlera i powstała spółka Stadler Stahlguss. Odlewnia w Biel/Bienne zajmuje się wytwarzaniem ręcznie formowanych odlewów stalowych dla przedsiębiorstw z grupy Stadler Rail oraz klientów zewnętrznych spoza branży kolejowej^[75].

Stadler Polska

Osobny artykuł: Stadler Polska.

Fabryka w Siedlcach

Pod koniec czerwca 2006 Stadler Bussnang wygrał przetarg na dostawę 10 EZT dla Mazowsza i 4 dla Śląska^[91]. Zaraz po tym powstała spółka Stadler Polska^[92], a Stadler Rail rozpoczął działania nad ulokowaniem zakładu w Siedlcach^[93]. Stadler wydzierżawił od PKP teren dawnej bazy montażu przęseł torowych^[94] z halą montażową^[76] i w grudniu 2006 rozpoczął jej modernizację. 22 lutego 2007 położono kamień węgielny pod nową fabrykę, a pod koniec maja zakończono prace konstrukcyjne. W czerwcu^[92] rozpoczęto realizację pierwszego zamówienia, którym było 14 pojazdów dla Polski^[93], a 5 września 2007 dyrektor Stadlera Peter Spuhler dokonał uroczystego otwarcia siedleckiej montowni^[93]. Po zakończeniu kontraktu dla Mazowsza i Śląska, ze względu na brak kolejnych zamówień na rynku polskim, do Siedlec przesunięto część zamówień eksportowych^[95].

Siedlecka fabryka specjalizuje się w produkcji zespołów FLIRT i GTW, ponadto wytwarza komponenty elektryczne używane w pojazdach KISS oraz serwisuje tabor m.in. Kolei Mazowieckich, Kolei Śląskich, ŁKA i Leo Express^[77].

Stadler Praga

W 2009 w Czechach utworzono spółkę Stadler Praha^[1]. Zakład zlokalizowany w Pradze wspiera pozostałe oddziały w dziedzinie projektowania i rozwoju pojazdów szynowych^[78].

Stadler Mińsk

W 2007 roku Stadler rozpoczął współpracę z białoruską firmą Biełkommunmasz. W 2012 założono spółkę Stadlera w Mińsku jako joint venture Stadlera i Biełkommunmasz. Spółka powstała przede wszystkim po to aby ułatwić ekspansję na rynki krajów byłego ZSRR^[5][96]. Zakład umiejscowiony na obrzeżach miasta począwszy od 2013 produkuje pojazdy na rynki wschodnie. Lokalizacja fabryki we wschodniej Europie ułatwiła ich dostawy^[79].

Stadler Węgry

W grudniu 2005 utworzono oddział Stadlera na Węgrzech^[81]. Spółka Stadler Ungarn ma swoje biuro w Budapeszcie oraz wspiera sprzedaż i marketing pojazdów na Węgrzech. Jest odpowiedzialna za centrum serwisowe w Pusztaszabolcs^[97], które zostało uruchomione 4 maja 2007^[81] i zajmuje się utrzymaniem zespołów FLIRT należących do MAV oraz realizuje zlecenia firm zewnętrznych^[97]. W lutym 2009^[81], by zwiększyć zdolność produkcji aluminiowych pudeł wagonów, uruchomiono zakład w Szolnok należący do spółki Stadler Szolnok Vasúti Járműgyártó^[97]. We wrześniu 2009 został on dodatkowo rozbudowany^[81]. Produkowane w nim pudła są dostarczane głównie do berlińskiego zakładu spółki Stadler Pankow, który wcześniej pozyskiwał elementy z zewnątrz^[97].

Stadler Algieria

W 2008 w Algierii utworzono spółkę Stadler Algérie Eurl^[1]. Na mocy zamówienia z 2006 producent został zobowiązany do dostawy 64 pojazdów 4-członowych z rodziny FLIRT dla przewoźnika SNTF oraz ich serwisu do 2018. By wywiązać się z kontraktu Stadler uruchomił zakład w Algierze w halach udostępnionych przez zamawiającego^[82].

Stadler Merano

We włoskim Merano Stadler uruchomił centrum serwisowe Stadler Rail Service Italy. W pomieszczeniach udostępnionych przez przewoźnika STA/SAD obsługiwane są składy GTW należące do tego operatora^[83].

Stadler Linz

W 2011^[1] w austriackim Linz uruchomiono centrum serwisowe. Jest to zakład utrzymania technicznego zespołów KISS dostarczonych w tym samym roku przewoźnikowi Westbahn^[84].

Stadler Holandia

Od 2013 w Holandii działa centrum serwisowe Stadlera. Spółka Stadler Netherlands B.V. ma swoją siedzibę w Twello, natomiast warsztaty są zlokalizowane w Venlo, Leeuwarden i Nieuwegein. Na mocy długoletnich kontraktów serwisują one pojazdy przewoźników takich jak Arriva, Veolia czy Connexxion^[85].

Stadler Australia

17 listopada 2015 w Sydney otwarto biuro spółki Stadler Australia. Ruch ten jest związany z planowanymi zamówieniami i rosnącym popytem na lekkie pojazdy szynowe w rejonie Australii, Azji i Pacyfiku. W przyszłości planowane jest utworzenie w Australii spółki joint venture i przeniesienie montażu finalnego pojazdów przeznaczonych na rynek lokalny^[7].

Stadler Rail Valencia

3 listopada 2015 w Zurychu Stadler podpisał umowę kupna Vossloh Rail Vehicles w Walencji^[6]. Od 1 stycznia 2016 spółka działa pod nazwą Stadler Rail Valencia i tworzy Oddział Hiszpania^[86]. Należący do niej zakład jest odpowiedzialny za projektowanie i produkcję lokomotyw spalinowo-elektrycznych, a także budowę tramwajów i pociągów metra. Jednostka pozwoli Stadlerowi wejść na rynki w obszarze hiszpańskojęzycznym^[6].

Stadler US

W połowie 2015 Stadler planował uruchomić swój zakład w USA^[98]. W 2016 w Salt Lake City rozpoczęła działalność spółka Stadler US. W jej fabryce realizowany jest montaż końcowy pojazdów na rynek amerykański z wykorzystaniem nadwozi i wózków powstających w zakładach w Szwajcarii^[8].

Uwagi

1. Pojazd produkcji Adtranzu przed joint venture.
2. Produkcja i wystawa razem z Mietrowagonmaszem.
3. Produkcja we współpracy z Vosslohem.
4. Pojazd wyprodukowany przez hiszpański oddział Vossloha przed przejęciem przez Stadlera.

Przypisy

1. Stadler Rail: Historia. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
2. Stadler Rail: Bussnang Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
3. Stadler Rail: Stadler Rail Group übernimmt Standort in Bayern. stadlerrail.com, 2005-01-04. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-21)]. (ang.).
4. Marek Graff. Zespoły trakcyjne Flirt produkcji Stadler. „Technika Transportu Szynowego”. 5/2015, s. 30-44. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
5. Stadler Rail: Geschichte. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
6. Stadler Rail: Stadler Rail set to take over Spanish lo…. stadlerrail.com, 2015-11-04. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (ang.).
7. Stadler Rail: Stadler Rail arrives in Australia. stadlerrail.com, 2015-11-18. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (ang.).
8. Stadler Rail: Salt Lake City, USA. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)]. (niem.).
9. Stadler z nowym biurem inżynieryjnym w Chemnitz. rynek-kolejowy.pl, 2017-04-03. [dostęp 2017-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-03)]. (pol.).
10. Martyn Janduła: Peter Spuhler po 30 latach ustępuje ze stanowiska prezesa Stadlera. rynek-kolejowy.pl, 2017-09-20. [dostęp 2017-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]. (pol.).
11. Stadler Rail: Pojazdy i usługi. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
12. Stadler Rail: FLIRT. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
13. Stadler Rail: FLIRT 3. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
14. Stadler Rail: KISS. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
15. Stadler Rail: GTW. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
16. Stadler wprowadza nowy typ pojazdu WINK. Pierwszym klientem holenderska Arriva. rynek-kolejowy.pl, 2017-11-29. [dostęp 2017-12-07]. (pol.).
17. Stadler Rail: Regio-Shuttle RS1. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
18. Stadler Rail: EC250. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
19. Stadler Rail: Tango. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
20. Stadler Rail: Variobahn. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
21. Stadler Rail: Metro. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
22. Stadler Rail: Tramwaje. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
23. Stadler Rail: Trolejbus. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
24. Stadler Rail: Lokomotywy. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
25. Stadler Rail: Wagony pasażerskie. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
26. Stadler Rail: Wersje specjalne. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
27. Stadler Rail: Kolej zębata. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
28. Stadler Rail: References. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
29. Stadler Rail: Overview of references. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
30. Stadler Rail: Stadler Rail übernimmt Vossloh España. stadlerrail.com, 2016-01-07. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (niem.).
31. Stanisław Skalski. Zespoły Flirt dla Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2012, s. 23-26. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
32. Marek Graff. Spalinowe zespoły trakcyjne GTW Stadlera na sieci PKP PLK. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2014, s. 45-47. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
33. Autobus szynowy Regio Shuttle RS 1 – lekki pojazd szynowy dla linii lokalnych w Polsce. „Technika Transportu Szynowego”. 11/2000, s. 51. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
34. lp: Stadler: 249 km/h – kolejny etap strategii producenta. rynek-kolejowy.pl, 2014-11-29. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-02)]. (pol.).
35. mr. Nowy tabor dla metra w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 1-2/2015, s. 5. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
36. Łukasz Pastor: Stadler dostarczy 11 pociągów do obsługi berlińskiego metra. transport-publiczny.pl, 2015-07-22. [dostęp 2015-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-02)]. (pol.).
37. Kolejne dostawy GTW 2/6. „Technika Transportu Szynowego”. 12/1998, s. 5. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
38. Andrzej Żurkowski. Regio Shuttle RS1 w Warszawie, 23 października 1999 r. „Technika Transportu Szynowego”. 12/1999, s. 17-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
39. Andrzej Harrasek. InnoTrans 2000. „Świat Kolei”. 11/2000, s. 30-32. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
40. Andrzej Harassek. InnoTrans 2004 – międzynarodowe targi techniki kolejowej. „Technika Transportu Szynowego”. 11/2004, s. 9-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
41. Marek Rabsztyn. InnoTrans 2006 w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2006, s. 12-16. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
42. Marek Rabsztyn, Jan Raczyński. Targi InnoTrans 2008 w Berlinie. „Technika Transportu Szynowego”. 10/2008, s. 12-18. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
43. Plik InnoTrans 2008 - Stadler FLIRT.jpg w serwisie Wikimedia Commons.
44. Paweł Korcz. TRAKO 2009. „Świat Kolei”. 11/2009, s. 4. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
45. Album: Targi Trako 2009. kpinfo.pl. [dostęp 2015-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-26)]. (pol.).
46. Ryszard Rusak. InnoTrans 2010. „Świat Kolei”. 11/2010, s. 12-15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
47. Plik NSB BMb 74501 1.jpg w serwisie Wikimedia Commons.
48. Stadler Rail: Stadler presents future-orientated innovations on Innotrans 2012. stadlerrail.com, 2012-07-23. [dostęp 2016-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-15)]. (ang.).
49. InnoTrans: Gleis- und Freigelände. innotrans.de. [dostęp 2016-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-12)]. (niem.).
50. Dariusz Kalinowski, Ryszard Rusak. Targi InnoTrans 2012. „Świat Kolei”. 10/2012, s. 12-15. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
51. Plik ET 445.102.JPG w serwisie Wikimedia Commons.
52. Marek Graff. Lokomotywy i zespoły trakcyjne na Targach Expo 1520 w Szczerbince pod Moskwą. „Technika Transportu Szynowego”. 12/2013, s. 14-21. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS”. ISSN 1232-3829. (pol.).
53. EXPO 1520: Flirt dla Estonii. rynek-kolejowy.pl, 2013-09-11. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-18)]. (pol.).
54. Dariusz Kalinowski. InnoTrans 2014. „Świat Kolei”. 11/2014, s. 12-17. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
55. Stadler Rail: Home. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)]. (niem.).
56. David Briginshaw: Stadler demonstrates double-deck train at Expo 1520. railjournal.com, 2015-09-04. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)]. (ang.).
57. InfoRail: Jaki tabor zobaczymy na Trako?. inforail.pl, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-14)]. (pol.).
58. Michał Szymajda. Taborowe nowości na targach InnoTrans 2016. „Rynek Kolejowy”. 11/2016, s. 35–36. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.).
59. The 6th International Fair of railway Equipment and technologies Expo 1520. expo1520.ru. [dostęp 2017-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (ang.).
60. InfoTram.pl: Stadler zaprezentował Metelicę na Expo1520 [film]. infotram.pl, 2017-09-01. [dostęp 2017-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)]. (pol.).
61. Stadler na TRAKO 2017: Flirty dla Węgier i Norwegii. nakolei.pl, 2017-10-02. [dostęp 2018-09-23]. (pol.).
62. Stadler Rail AG. virtualmarket.innotrans.com. [dostęp 2018-11-18]. (ang.).
63. Stadler Rail: Stadler Rail Group Umsatzentwicklung (konsolidiert in Mio CHF). stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-19)]. (niem.).
64. Stadler Rail: 2016 Facts & Figures. stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)]. (ang.).
65. Stadler Rail: Stadler Rail Group Mitarbeiterentwicklung. stadlerrail.com, 2014-06-13. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
66. Stadler Rail: Struktura organizacyjna. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
67. Stadler Rail: Standorte. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
68. Stadler Rail: Zakłady. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
69. Stadler Rail: Altenrhein Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
70. Stadler Rail: Erlen CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
71. Stadler Rail: Erlen CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
72. Stadler Rail: Pankow, Niemcy. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
73. Stadler Rail: Stadler Reinickendorf GmbH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
74. Stadler Rail: Winterthur Szwajcaria. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
75. Stadler Rail: Stadler Stahlguss. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
76. Stadler Rail: Polska. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
77. Stadler: Stadler wykupił od PKP SA działkę pod swoją fabryką za 28,7 mln złotych. rynek-kolejowy.pl, 2015-01-13. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-19)]. (pol.).
78. Stadler Rail: Stadler Praga. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
79. Stadler Rail: Stadler Minsk. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
80. Stadler Rail: Ungarn H. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
81. Jürg Gygax: 5 Jahre Stadler Rail in Ungarn. wisscham.ch, 2010-05-07. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-02)]. (niem.).
82. Stadler Rail: Algieria DZ. stadlerrail.com. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
83. Stadler Rail: Meran I. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
84. Stadler Rail: Stadler Linz. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
85. Stadler Rail: Niederlande. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
86. Stadler Rail: Valencia, Spanien. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)]. (niem.).
87. Stadler Rail: Bussnang CH. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
88. Stadler Rail: Pankow D. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
89. Stadler Rail: Stadler Pankow GmbH otworzył nowy zakład produkcyjny w Berlinie. stadlerrail.com, 2011-09-08. [dostęp 2016-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
90. Stadler Rail: Berlin-Hohenschönhausen. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (niem.).
91. Stadler Rail: Export success: 14 FLIRTs for Poland. stadlerrail.com, 2006-07-21. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (ang.).
92. Piotr Sobolewski. Nowy Zakład Montażu Taboru Kolejowego firmy STADLER w Siedlcach. „Świat Kolei”. 5/2008, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
93. Stadler Rail: Stadler Rail: Grand opening of new assembly plant in Siedlce. stadlerrail.com, 2007-09-05. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (ang.).
94. Zespoły trakcyjne Flirt firmy Stadler. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 175-184, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
95. Stadler Rail: Wyjątkowy rok 2010 dla Grupy Stadler Rail. stadlerrail.com, 2011-05-31. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
96. Stadler z coraz mocniejszą pozycją w krajach byłego ZSRR. rynek-kolejowy.pl, 2016-10-07. [dostęp 2016-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-09)]. (pol.).
97. Stadler Rail: Szolnok Węgry. stadlerrail.com. [dostęp 2016-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-18)]. (pol.).
98. Stadler: Stadler Rail zmienia kierunek ze Wschodu na Zachód. Nowa fabryka w USA. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-22. [dostęp 2015-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)]. (pol.).