Stadler SMILE

Stadler SMILE – niskopodłogowy elektryczny zespół trakcyjny dużych prędkości produkowany od 2016 przez szwajcarskie przedsiębiorstwo Stadler Rail. W 2014 pierwsze zamówienie na 29 sztuk tego pojazdu złożyły koleje SBB. 21 września 2016 podczas targów InnoTrans miała miejsce premiera pociągu, a na przełomie kwietnia i maja 2017 prowadzono testy pierwszego egzemplarza. Rozpoczęcie dostaw jednostek rozpoczęło się w 2017, natomiast w maju 2019 rozpoczęła się ich eksploatacja.

Stadler SMILE^[1][2]

Pierwszy egzemplarz podczas jazdy próbnej (2017)
Kraj produkcji	Szwajcaria
Producent	Stadler Rail
Lata budowy	od 2016
Układ osi	2’Bo’Bo’2’2’2’2’Bo’Bo’2’2’2’
Wymiary
Masa służbowa	388,3 t
Długość	202 000 mm
Szerokość	2900 mm
Wysokość	4255 mm
Średnica kół	920 mm
Napęd
Liczba silników	8 × 750 kW
Napięcie zasilania	3 kV DC 15 kV AC 25 kV AC
Parametry eksploatacyjne
Moc ciągła	6000 kW
Maksymalna prędkość eksploatacyjna	250 km/h
Parametry użytkowe
Wysokość wejścia	550 i 760 mm (od główki szyny)
Liczba miejsc siedzących	403

Historia

Geneza

W 2011 przedsiębiorstwo Stadler Rail odczuło kryzys gospodarczy w Europie oraz silną pozycję franka. Produkcja taboru szynowego w Szwajcarii stała się droższa o 20% w porównaniu z pojazdami wytwarzanymi w państwach strefy euro, a ponadto zmalała liczba ogłaszanych przetargów na tabor szynowy. W zaistniałej sytuacji producent postanowił zmienić swoją strategię i wejść na nowe rynki. Zadecydowano o rozpoczęciu działań w sektorach kolei podziemnej oraz dalekobieżnej kolei dużych prędkości^[3].

16 kwietnia 2012 koleje SBB ogłosiły w ramach projektu BeNe (skrót pochodzący od niem. Beschaffung Neue internationale Züge, pol. Zamówienie na nowe pociągi międzynarodowe) przetarg na dostawę 29 zespołów trakcyjnych do obsługi połączenia z Zurychu do Lugano wiodącego przez tunel Gotarda^[4]. Początkowo od oferentów wymagano propozycji jednostek wyposażonych w system wychyłu nadwozia i mogących osiągnąć prędkość 300 km/h, ale ostatecznie zrezygnowano z zapisu o wychyle, a prędkość maksymalną zmniejszono do 249 km/h^[5]. Ponadto jednostki o długości około 400 m powinny były być dopuszczone do ruchu w Szwajcarii, Niemczech, Austrii i Włoszech. Pierwotnie zakładano, że w 10 pociągach znajdzie się wagon restauracyjny, a w pozostałych 19 zostanie on zastąpiony wagonem pasażerskim 2. klasy^[4]. Do pierwszej rundy przetargu zgłosiły się: Alstom, Talgo, Siemens oraz Stadler. Ze względu na błędy w postępowaniu oraz fakt, że żadna z ofert nie spełniała wszystkich wymogów, przeprowadzono drugą rundę konkursu, w której od udziału odstąpił Siemens. 9 maja 2014 poinformowano, że zwycięzcą przetargu został Stadler i zakupiony zostanie zaproponowany przez tego producenta pojazd EC250^[5] będący pierwszym niskopodłogowym pociągiem dużych prędkości tego producenta^[6]. Wówczas pozostałe dwa przedsiębiorstwa biorące udział w przetargu złożyły odwołania od tej decyzji do sądu. W październiku 2014 zostały one oddalone^[7] i 30 października^[8] SBB podpisało ze Stadlerem umowę wartą 970 mln franków^[9]. Przewoźnik, który nazwał zamówione pociągi Giruno (retorom. Myszołów)^[7], ma możliwość skorzystania z dwóch opcji i zamówienia łącznie 92 dodatkowych jednostek tego typu^[5]. Wszystkie te pojazdy, jeśli SBB skorzysta z tej możliwości i zamówi pierwszych 12 opcjonalnych zespołów do grudnia 2018, będą musiały być kupowane do grudnia 2038 we wcześniej określonych partiach^[10].

Realizacja zamówienia

Prezentacja EC250 na targach InnoTrans 2016

Pierwotnie harmonogram zakładał rozpoczęcie produkcji składów na początku 2016^[11], przeprowadzenie testów pierwszego gotowego pojazdu w grudniu 2016, a następnie dostawy wszystkich 29 zamówionych jednostek od 2017^[7].

Pod koniec czerwca 2015 prędkość maksymalna budowanych składów, która pierwotnie została określona na 249 km/h w celu uniknięcia bardziej zaawansowanej certyfikacji TSI, została podniesiona do 250 km/h, gdyż wymagało tego m.in. dopuszczenie pojazdów do ruchu we Włoszech. Wtedy zdecydowano również, że wszystkie 29 jednostek zostanie wyposażonych w wagon restauracyjny oraz że nadane zostaną im imiona. Pierwsze 26 pojazdów miało zostać nazwanych od 26 kantonów Szwajcarii, a pozostałe 3 miały nosić nazwy pochodzące od tuneli w Alpach^[7]. Ponadto dla pociągów przewidziano oznaczenie serii RABe 501^[12].

W okresie od lutego^[8] do początku lipca 2015 Stadler razem z SBB^[11] wykonał drewnianą makietę wnętrza składu w skali 1:1 o nazwie Maquette. Składały się na nią: kabina maszynisty, przedział 1. i 2. klasy, wagon restauracyjny oraz miejsce dla osób poruszających się na wózkach. Model, przy którym pracowało ponad 200 osób^[13], został wykonany w celu zebrania opinii o planowanym układzie wnętrza pociągu i wdrożenia ich przed rozpoczęciem właściwej produkcji, które miało mieć miejsce w 2016^[11]. Wpłynęło łącznie około 270 propozycji optymalizacji koncepcji, a pod koniec sierpnia projektanci zakończyli pierwszy etap jej tworzenia i uwzględnili jego wyniki w dokumentacji technicznej^[13].

Na początku lutego 2016 Stadler poinformował, że w jego zakładzie w Bussnang rozpoczęto produkcję składów^[14]. Wówczas zapowiedziano również, że pojazd EC250 zostanie zaprezentowany na targach InnoTrans 2016 w Berlinie^[15]. W połowie tamtego roku, gdy dobiegała końca produkcja pierwszych wagonów zespołu, doprecyzowano, że na berlińskich targach wystawionych zostanie 5 członów pierwszego pojazdu. Ponadto zakładano wtedy, że pierwszy skład zostanie ukończony w styczniu 2017, dwa miesiące później rozpoczną się jego testy dynamiczne^[16], a w II połowie 2017^[17] przeprowadzone zostaną testy w komorze klimatycznej^[12] Rail Tec Arsenal(inne języki) w Wiedniu^[17]. 21 września podczas InnoTrans miała miejsce oficjalna premiera pociągu, który zgodnie z planami był na tej imprezie eksponowany w wersji 5-członowej^[18]. Po targach pojazd wrócił do fabryki w Bussnang, gdzie ostatecznie został ukończony 15 lutego 2017. Następnego dnia jednostka została przetransportowana w częściach do centrum uruchomieniowego Stadlera w Erlen – nadwozia na specjalnych platformach kolejowych, zaś wózki wyprodukowane w Winterthur przewieziono drogami. Na jednym z siedmiu torów 200-metrowej hali centrum IBS ustawiono wózki i za pomocą suwnic opuszczono na nie nadwozia, po czym całość została finalnie zmontowana. Operacja ta teoretycznie mogła zostać wykonana w zakładzie w Bussnang, ale zajęłaby za dużo miejsca i innych zasobów, dlatego zdecydowano się na przeniesienie jej do IBS^[19].

Po ukończeniu pierwszego egzemplarza producent określił, że testy pojazdu potrwają 18 miesięcy. Z 29 zamówionych jednostek do certyfikacji miało zostać wykorzystanych 6 – 4 w Niemczech, Austrii i Włoszech oraz 2 w Szwajcarii. Ponadto na lipiec 2017 zaplanowano badania jednego składu w czeskim centrum testowym VUZ Velim(inne języki)^[19]. W okresie od 28 kwietnia^[8] do połowy maja 2017^[20] pierwszy egzemplarz był testowany na odcinkach z Erlen do Romanshorn i Sulgen^[21], zaś 18 maja oficjalnie opuścił on fabrykę, został zaprezentowany na stacji w Bussnang^[22] i odbył jazdę promocyjną do Weinfelden i Wil^[21]. 2 lipca miał miejsce pierwszy testowy przejazd składu przez tunel Gotarda, który odbył się z prędkością 100 km/h^[23]. Pod koniec lipca natomiast, zgodnie z zapowiedziami, pojazd został skierowany na kilkutygodniowe testy dynamiczne na torze doświadczalnym w Velimiu^[24].

17 sierpnia 2017 producent rozstrzygnął konkurs na nazwę handlową pojazdu, który został zorganizowany 20 maja podczas dnia otwartego z okazji 75-lecia przedsiębiorstwa. Spośród 4000 zgłoszeń została wybrana propozycja SMILE, która jest akronimem od niemieckiego Schneller Mehrsystemfähiger Innovativer Leichter Expresszug^[25] (pol. szybki, wielosystemowy, innowacyjny i lekki pociąg ekspresowy)^[26].

Na przełomie marca i kwietnia 2018 miały miejsce kolejne testy pierwszego egzemplarza, podczas których pojazd przejechał przez tunel Gotarda z prędkością 275 km/h^[27]. 4 kwietnia 2019 SMILE uzyskał zezwolenie szwajcarskiego Federalnego Urzędu Transportu na eksploatację na szwajcarskiej sieci kolejowej w trakcji pojedynczej z prędkością do 200 km/h^[28]. 8 maja 2019 roku pierwsze trzy składy rozpoczęły rozkładowe jazdy z pasażerami^[29]

Konstrukcja

Fotele 1. klasy

Zespół EC250 jest rozwinięciem składu z rodziny FLIRT przystosowanym do dużych prędkości. Pojazd ma 202 m długości i składa się z 11 członów^[1]. Sąsiednie człony opierają się na wspólnych wózkach Jakobsa^[3], z których drugi, trzeci, ósmy i dziewiąty są wózkami napędnymi, natomiast pozostałe są toczne. Baza wózka napędnego to 2750 mm, a tocznego 2700 mm. Średnica kół wynosi 920 mm. Jednostka osiąga moc 6000 kW i prędkość maksymalną 250 km/h. Jest przystosowana do jazdy w trakcji podwójnej oraz do zasilania napięciem 3 kV DC, a także 15 i 25 kV AC^[1]. Przełączanie między systemami odbywa się automatycznie w trakcie jazdy. Skład jest wyposażony w następujące systemy samoczynnego hamowania pociągu: europejski ETCS, niemieckie PZB i LZB, włoski SCMT i szwajcarski Integra/ZUB. Współgrają one ze sobą i przejmują automatycznie swoją funkcję w danym kraju^[12].

Wnętrze pojazdu wyposażono w 403 miejsca siedzące, z czego 286 znajduje się w 2. klasie, a pozostałe 117 w 1. klasie. Ponadto w każdej z klas znajdują się po 2 miejsca dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, natomiast w wagonie restauracyjnym jest 17 miejsc. Wnętrze jest klimatyzowane i wyposażone w toaletę przystosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych. Drzwi wejściowe mają szerokość 900 mm^[1] i są wyposażone w wysuwany stopień umożliwiający wsiadanie z niskich peronów osobom na wózkach inwalidzkich, z wózkami spacerowymi, z dużym bagażem i osobom starszym^[13]. Ze względu na planowaną eksploatację w kilku państwach, w pojeździe zastosowano wejścia na wysokości 550 i 760 mm ponad główką szyny^[2]. Niska podłoga znajduje się na wysokości 940 mm, a wysoka na poziomie 1200 mm^[1].

Eksploatacja

Państwo	Przewoźnik	Liczba sztuk	Oznaczenie	Eksploatacja
Szwajcaria  Niemcy  Austria  Włochy	SBB	7 z 29	RABe 501	od 2019	[1][29]

Początkowo składy EC250 zakupione przez SBB miały rozpocząć obsługę połączenia Zurych – Mediolan w 2017, a w późniejszym okresie również relacji Frankfurt – Mediolan^[30] przez najdłuższy tunel kolejowy na świecie^[6]. Następnie termin rozpoczęcia eksploatacji pociągów został przesunięty na koniec 2019^[11]. Ostatecznie pierwsze trzy jednostki kursy z pasażerami rozpoczęły 8 maja 2019 roku. Jednocześnie poinformowano, że wkrótce dołączą do nich kolejne cztery składy^[29].