Nowe Miasto Lubawskie

Nowe Miasto Lubawskie (hist. Nowe Miasto nad Drwęcą^[3], niem. Neumark in Westpreußen) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, nad rzeką Drwęcą.

Nowe Miasto Lubawskie

miasto i gmina
Rynek w Nowym Mieście Lubawskim
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Prawa miejskie	1353
Burmistrz	Jacek Wolski[1]
Powierzchnia	11,36[2] km²
Wysokość	82 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	10 089[2] 888,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(056)
Kod pocztowy	13-300
Tablice rejestracyjne	NNM
Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego Nowe Miasto Lubawskie
Położenie na mapie Polski Nowe Miasto Lubawskie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowe Miasto Lubawskie
53°25′32″N 19°35′16″E
TERC (TERYT)	2812011
SIMC	0983563
Urząd miejski ul. Rynek 1 13-300 Nowe Miasto Lubawskie
Strona internetowa
BIP

Ten artykuł dotyczy miasta powiatowego w województwie warmińsko-mazurskim. Zobacz też: inne znaczenia.

Miasto daje nazwę gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie, której siedziba jest w Mszanowie.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. roku Nowe Miasto Lubawskie liczyło 10 089 mieszkańców^[2].

Położenie

Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Nowe Miasto Lubawskie leży w historycznej ziemi chełmińskiej^[5][6], w ramach której położone jest w ziemi lubawskiej^[7][8], a także na obszarze dawnej ziemi Sasinów^[9][10].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy i Garbu Lubawskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego^[11].

Historia

Osobny artykuł: Kalendarium historii Nowego Miasta Lubawskiego.

Starożytność i wczesne średniowiecze

W pierwszym tysiącleciu p.n.e. w okolicach dzisiejszego Nowego Miasta Lubawskiego pojawili się Prasłowianie z kręgu kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu ziemie te zamieszkiwało pruskie plemię Sasinów^[12].

Od XIV do XVII wieku

Pierwsza wzmianka o nowej osadzie pochodzi z 1325 roku z kroniki Piotra z Dusburga^[13], w której znajduje się zapis, iż komtur krzyżacki ziemi chełmińskiej Otto von Luttenberg założył miasto w zakolu rzeki Drwęcy o nazwie Nuwenmarkt (Nowy Targ). W 1353 roku osadzie nadano z rąk Winrycha von Kniprode prawo miejskie na prawie chełmińskim^[12]. W XIV wieku zbudowano kościół, a Krzyżacy zbudowali dookoła miasta mury obronne. W lipcu 1410 roku niedługo po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało opanowane przez wojska króla Władysława Jagiełły, jednak na mocy I pokoju toruńskiego z 1411 roku powróciło jeszcze na kilkanaście lat w skład państwa zakonu krzyżackiego. W 1440 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. W 1454 roku mieszczanie wypędzili z miasta Krzyżaków. W 1468 roku zostało przyłączone do Królestwa Polskiego, w zamian za Nidzicę. Miasto poważnie ucierpiało podczas Potopu szwedzkiego.

Od XVIII wieku do II wojny światowej

W 1772 miasto weszło w skład zaboru pruskiego. W latach 1807–1815 Nowe Miasto znajdowało się granicach Księstwa Warszawskiego. W 1865 roku miejscowi Polacy powołali Towarzystwo Rolnicze przekształcone w 1893 roku w Bank Ludowy. Od 1920 roku miasto znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej i wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Do 1 kwietnia 1937 roku nosiło urzędową nazwę „Nowemiasto – Pomorze”.

Dwa dni później od wybuchu II wojny światowej, 3 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie. 9 września, 15 października i 7 grudnia Niemcy przeprowadzili egzekucje Polaków. Wieczorem 20 stycznia 1945 roku przedpola miasta zajmuje 2 armia uderzeniowa oraz 8 samodzielny korpus pancerny gwardii II Frontu Ukraińskiego. Następnego dnia, po krótkiej wymianie ognia, oddziały radzieckie wkroczyły do miasta od strony Pacółtowa i Tylic, odbijając je z rąk Niemców^[14]. Miasto zostaje zniszczone w ok. 40% przez wojska sowieckie^[15].

Po 1945 roku

W latach 1945–1950 Nowe Miasto Lubawskie wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Bydgoszczy. 6 marca 1950 miasto i powiat zostają przyłączone do województwa olsztyńskiego. W 1975 roku zlikwidowano powiat. W latach 1975–1998 Nowe Miasto Lubawskie administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Od 1 stycznia 1999 roku miasto stało się siedzibą odtworzonego powiatu.

1 stycznia 1992 roku do Nowego Miasta Lubawskiego zostaje przyłączone Marianowo (28,16 ha) ze wsi Kurzętnik^[16].

Zabytki

• Gotycka Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim. W 1330 roku ukończono budowę prezbiterium, a po 1350 roku wzniesiono nawy.
  • Płyta nagrobna wójta zamku w Bratianie Kunona von Liebensteina z około 1407 roku
  • nagrobek wojewody chełmińskiego Mikołaja Działyńskiego (zm. 1604) w stylu renesansowym
  • ołtarz główny w stylu renesansowym
• Baszta Bramy Lubawskiej z II połowy XIV wieku w stylu gotyckim. Pierwotnie zwieńczenie obiegały wystające drewniane ganki, które zlikwidowano w XVIII wieku. W XV-XVI wieku przed bramą wybudowano barbakan. W XIX wieku zlikwidowano sterczyny na dachu baszty i rozebrano barbakan. Po 1920 roku przebito w baszcie przejście dla pieszych, w 1960 roku adaptowana na potrzeby PTTK, od 1984 roku użytkowana przez ZHP^[17].
• Brama Brodnicka (Kurzętnicka) z II poł. XIV wieku w stylu gotyckim. W XIX wieku archiwum miejskie. Przejście w niej przebito około 1920 roku.
• fragmenty murów miejskich z XIV wieku
• Dawny kościół ewangelicki z 1912 roku, obecnie kino
• Ruiny klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich (teren poklasztorny administracyjnie podlega miastu)
• Domy z XIX wieku
• Ratusz przy ul. Rynek 1
• Zabytkowa kamienica przy ul. Rynek 2, w której mieściła się redakcja przedwojennej gazety „Drwęca”
• Poczta przy ul. Działyńskich 1
• Spichlerz przy ul. 3-go Maja 16
• Dom przy ul. Bocznej 3

• Wybrane zabytki miasta
• 
  Bazylika św. Tomasza Apostoła
• 
  Dawny kościół ewangelicki
• 
  Brama Brodnicka
• 
  Brama Lubawska
• 
  Fragment murów miejskich wraz z pozostałościami baszty
• 
  Ratusz
• 
  Zabytkowa kamienica przy rynku
• 
  Dawny gmach poczty, obecnie pustostan
• 
  Spichlerz
• 
  Ruiny klasztoru franciszkanów w Łąkach Bratiańskich

Muzea

• Muzeum Ziemi Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim
• Muzeum Rodu Działyńskich (w budowie)^[18]

Kultura

Większość inicjatyw kulturalnych realizowana jest poprzez Miejskie Centrum Kultury i Miejską Bibliotekę Publiczną oraz lokalne stowarzyszenia: Nowomiejskie Towarzystwo Kultury (afiliowane przy MCK) i Chór Harmonia. W początkach lipca organizowane są Dni Nowego Miasta Lubawskiego. Plenerowe koncerty organizują też w sezonie letnim browar Carlsberg i Polskie Radio Olsztyn.

Do cyklicznych imprez o charakterze ogólnopolskim należały w przeszłości:

• Ogólnopolski Zlot Fanów Zespołu Queen (lipiec), którego organizatorem był Zbigniew Kamiński
• Warsztaty teatralno-filmowo-muzyczne „Nowa Sztuka Nowe Miasto” organizowane przez gdański Teatr Znak (sierpień), którego reżyserem i założycielem był Janusz Gawrysiak

Na przedmieściu miasta zlokalizowane jest Miejsce Inicjatyw Pozytywnych Kacze Bagno, w którym organizowanych było wiele niekonwencjonalnych imprez kulturalnych. Założycielem i pomysłodawcą jest nowomieszczanin Michał Łapiński, wiceprezes Stowarzyszenia Edukacja pod Żaglami. W mieście kręcono film Strefa ciszy.

Media lokalne

• Gazeta Nowomiejska – tygodnik
• Tygodnik Internetowy TI
• Gazeta Pomorska- wydanie toruńskie – codziennie jedna strona poświęcona informacjom z Brodnicy i Nowego Miasta Lubawskiego
• „Nowości Dziennik Toruński”
• Telewizja Eltronik – lokalna brodnicka telewizja, program dla Nowego Miasta
• KLIK Nowe Miasto dla Was – regionalny portal internetowy^[19]

Gospodarka

Miasto stanowi ośrodek usługowy dla regionu rolniczego z drobnym przemysłem. Mieszczą się tu zakłady przemysłu:

• meblarskiego:
  • Fabryka Mebli Szynaka^[20]
  • Mazurskie Meble Szynaka Interline^[21]
  • Oiko Fabryka Mebli^[22]
  • Amak^[23]
• materiałów budowlanych:
  • Finishparkiet
  • Jawor-Parkiet^[24]
• stoczniowy i morski:
  • Haber Yacht^[25][26]
  • Simex^[27]
• domów holenderskich:
  • Tom&Luk^[28]
• obróbka metalu
  • Monterbud^[29]
• oraz inne:
  • Dawo Opakowania^[30]
  • Folstrecz^[31]
  • Browar Nowomiejski^[32]
  • Szlifmar^[33]

W Nowym Mieście Lubawskim funkcjonuje 5,3 ha podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Oświata

Szkoła Podstawowa nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich

W Nowym Mieście Lubawskim znajduje się:

• Przedszkole Miejskie przy ul. Tysiąclecia 3
• Trzy szkoły podstawowe:
  • SP nr 1 im. Jana Pawła II, ul. Jagiellońska 3
  • SP nr 2 im. Janusza Korczaka, ul. Tysiąclecia 33
  • SP nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich, ul. Działyńskich 14

Na terenie miasta zlokalizowana jest jedna szkoła średnia: Zespół Szkół im. C.K. Norwida przy ul. 3 Maja 24 wraz z internatem. W mieście działa filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej.

Opieka zdrowotna

W Nowym Mieście Lubawskim funkcjonuje Szpital Powiatowy im. Friedricha Lange na ul. Mickiewicza 10^[34]. Szpital działa w formule podstawowej czterech oddziałów, tj. oddział dziecięcy, oddział chirurgiczny, oddział chorób wewnętrznych oraz oddział ginekologiczno-położniczy.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2013^[35]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	11 230	100	5879	52,35	5351	47,65
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	980,21		513,46		466,75

Rok	Ludność
XVI w.	ca. 1000
1812	719
1825	1 067
1834	1 299
1849	1 517
1875	2 371
1880	2 742
1885	2 678
1890	2 723
1900	3 144
1910	4 144
1916	3 577
1921	3 721
1927	3 901
1939	4 964
1945	4 672
1955	5 046
1965	6 450
1971	7 032
1975	7 650
1992	10 300
1998	10 800
2004	11 104
2006	11 403
2008	11 077
2012	11 145
2016	11 085
2020	10 709
2021	10 554

• Piramida wieku mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego w 2021 roku^[36].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2008^[37] Nowe Miasto Lubawskie ma obszar 11,37 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 1,67% powierzchni powiatu.

Komunikacja

Nieczynny przystanek kolejowy Nowe Miasto Lubawskie Południe

Przez miasto przebiega:

• 15 (Olsztyn) – Ostróda – Nowe Miasto Lubawskie – Toruń – Gniezno – Krotoszyn – Trzebnica – (Wrocław)
• 538 Radzyń Chełmiński – Łasin – Nowe Miasto Lubawskie – Uzdowo – Rozdroże
• w roku 1988 zlikwidowano linię kolejową Nowe Miasto Lubawskie – Zajączkowo Lubawskie
• 2 kwietnia 2000 roku przejechał przez Nowe Miasto Lubawskie ostatni pociąg na linii Iława – Brodnica kończąc tym samym erę kolei w mieście
• miasto łączy z innymi większymi ośrodkami komunikacja PKS (oddziały w Iławie i Brodnicy), którą można dojechać bezpośrednio do Iławy, Brodnicy, Olsztyna, Torunia, Bydgoszczy, Elbląga, Płocka, Gdańska, Warszawy.

Od 2022 roku miasto ma obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 15^[38].

W mieście była stacja kolejowa Nowe Miasto Lubawskie.

Sport

Stadion MOSiR w Nowym Mieście Lubawskim

Sport nowomiejski znany był na arenie ogólnopolskiej poprzez KS Drwęca Nowe Miasto Lubawskie, który swymi korzeniami sięga roku 1919. Największe sukcesy w piłce nożnej klub odnosił w sezonie 2005/06 gdy grał w II lidze oraz w Pucharze Polski w sezonie 2004/2005 (dotarł do 1/16). Największe sukcesy lekkoatletyczne przypadają na lata 80. oraz początek 90. XX wieku. Lekkoatleci zdobyli łącznie 6 medali złotych, 11 srebrnych, 6 brązowych na imprezach rangi Mistrzostw Polski (w tym głównie Spartakiad Młodzieży oraz mistrzostw zrzeszeń sportowych). Obecnie KS Drwęca jest dwusekcyjny (piłka nożna – 5 grup, lekkoatletyka). Znani wychowankowie KS Drwęca to: Wiesław Lendzion, Grzegorz Domżalski, Hanna Wardowska, Jonatan Straus i Maciej Wolski.

W lipcu 2008 roku z inicjatywy jednego z byłych działaczy powstał NKS Drwęca 1 (później NKS Nowe Miasto Lubawskie z sekcją LA). Po 4 latach zawodnicy zostali przetransferowani do Olimpii Grudziądz, a NKS nie prowadzi dalszej działalności.

Istnieją także uczniowskie kluby sportowe:

• MUKS Olimpia (przy Gimnazjum)
• UKS Iskra (przy SP 1)
• UKS Sokół (przy SP 2)
• UKS Klub Taneczny AS (przy SP 2)
• UKS (przy Zespole Szkół im. C.K. Norwida)

W sportach motorowych na szczeblu regionu, krajowym, jak i zagranicznym startują zawodnicy Automobilklubu Nowomiejskiego, który posiada własny autodrom.

Wyznania

Bazylika św. Tomasza Apostoła

Kościół rzymskokatolicki

W Nowym Mieście Lubawskim dominującą rolę odgrywa Kościół katolicki. W mieście funkcjonuje jedna parafia rzymskokatolicka pw. św. Tomasza Apostoła (sanktuarium Matki Bożej Łąkowskiej). Tu znajduje się siedziba Dekanatu Nowe Miasto Lubawskie (ok. 13 tys. wiernych).

Świadkowie Jehowy

Od lat 60. XX w. w mieście działalność prowadzi społeczność Świadków Jehowy, która ma tu swój zbór (Sala Królestwa: Kurzętnik, ul. Żurawia 12)^[39].

Nieistniejące

Do wybuchu II wojny światowej nieliczna gmina żydowska miała swoją synagogę przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego oraz nieistniejący cmentarz przy dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej. Do końca II wojny światowej w mieście miała swój kościół gmina ewangelicka. W latach 60. XX w. kościół, stojący na rynku, przebudowano na kino, które doczekało się gruntownego remontu zakończonego w 2021 roku. Od tej chwili kino zostało przekształcone w Kinoteatr Harmonia^[40].

Baza noclegowa

• Hotel MOSiR
• Hotel „Finish”
• Hotelik „Il’Cavaliere”
• pokoje gościnne „Szklana Róża – Sala weselna”
• Hotel Tiffany
• Hotelik Herbert
• Stara Olejarnia
• kwatery prywatne

Szlaki turystyczne

• Droga Polska św. Jakuba – Ogrodniki, Suwałki, Olecko, Kętrzyn, Olsztyn, Gietrzwałd, Ostróda, Iława, Brodnica, Nowe Miasto Lubawskie, Brodnica, Toruń, Mogilno, Ostrów Lednicki, Gniezno, Poznań, Murowana Goślina, Sulęcin, Słubice.
• Szlak Grunwaldzki – Olsztyn, Gietrzwałd, Zawady Małe, Stare Jabłonki, Ostróda, Pietrzwałd, Wysoka Wieś, Lubawa, Sampława, Bratian, Nowe Miasto Lubawskie, Boleszyn, Lidzbark, Działdowo, Nidzica, Łyna, Dąbrówno, Grunwald, Olsztynek, Dorotowo, Olsztyn.

Miasta partnerskie

• Soleczniki
• Hude^[41]
• Biełogorsk

Ludzie związani z Nowym Miastem Lubawskim

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Miastem Lubawskim.

Zobacz też

• powiat lubawski
• cmentarz żydowski w Nowym Mieście Lubawskim
• klasztor franciszkanów w Łąkach Bratiańskich