Ziemia lubawska
Region historyczny w centralno-północnej Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ziemia lubawska (łac. Terra Lubovie, niem. Löbauer Land) – region historyczno-etnograficzny w północno-środkowej Polsce, położony w widłach rzeki Drwęcy i Wel.
Ziemia lubawska dawniej była ściśle związana z Ziemią Sasinów. Od 2 połowy XIII wieku zaczęła przynależeć do ziemi chełmińskiej.
Nazwa ziemi lubawskiej w formie Terra Lubouie pojawiła się po raz pierwszy w 1216 r. w dokumencie papieskim Innocentego III zatwierdzającym nadanie ziemi lubawskiej biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez pruskiego nobila Suwarbunę. Nazwa ta występuje w licznych XIII-wiecznych źródłach: Lubouia; terra Lvbaie; terra Lubovie; terra Loboviensis. Wywodzi się od nazwy miejscowej Lubawy[1].
Za czasów piastowskich rzeka Drwęca rozdzielała dwa terytoria – tereny położone na jej prawym brzegu (patrząc z biegiem rzeki) należały do ziemi chełmińskiej, na lewym zaś do ziemi lubawskiej. Granice ziemi lubawskiej przebiegały następująco: na zachodzie wzdłuż Drwęcy od ujścia Brynicy do ujścia Gizeli, następnie wzdłuż rzeki do grodziska Zajączki, a stamtąd do Omula i dalej do źródła strugi Rumienica, a stąd do Jeziora Rumian. Stamtąd do rzeki Wel i wzdłuż rzeki do jeziora Zarybinek, Tarczyńskie, Grądy. Następnie wzdłuż rzeki Wkra odcinkiem Martwicą, aż po Zieluń, następnie skręcała ku Jezioru Bryńskiemu, z którego wypływa Brynica i wzdłuż jej biegu do Drwęcy[2].
Współcześnie większa część ziemi lubawskiej leży na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (powiat nowomiejski bez obszaru nad prawym brzegiem Osy, gmina Lubawa w powiecie iławskim, w większości obszar gminy Lidzbark i fragment gminy Rybno w powiecie działdowskim), zaś mniejsza na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (w większości teren gminy Brzozie w powiecie brodnickim).
W VIII wieku osadnictwo słowiańskie z Mazowsza osiągnęło rubież po Trzcin i Tarczyn, następnie w IX wieku Leszcz aż po Kajkowo koło Ostródy[3][4]. W XI/XII wieku za czasów Bolesława Krzywoustego, a potem jego synów, z terenów ziemi lubawskiej organizowano wyprawy krzyżowe na pogańskie Prusy oraz akcje kolonizacyjne związane z chrystianizacją ziemi lubawskiej[5]. W tym też czasie powstały polskie grody: Klasztorek, Łanioch, Zwiniarz, Gutowo i Nowe Grodziczno[6]. Na okres XII w. przypada ekspansja ludności polskiej w okolice jezior Trupel, Karaś i Jeziora Skarlińskiego[7]. Załamanie się tej ekspansji mogło być spowodowane licznymi odwetowymi najazdami plemion pruskich i przejściowym opanowaniem ziemi lubawskiej przez pruskie plemię Sasinów około 1216 roku[8].
W 1216 r. papież Innocenty III potwierdził Chrystianowi z Oliwy – biskupowi pruskiemu – posiadanie ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego Surwabuno. O tym, że była to wcześniej własność mazowiecka świadczy dokument z 1240 roku, w którym książęta mazowieccy Konrad i Bolesław oświadczyli, że prawnie ziemia lubawska powinna należeć do nich[9]. Od 1257 roku ziemia lubawska przeszła na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. W roku 1269 na ziemię lubawską najechało pruskie plemię Sudowów. W XIV w. wszystkie miasta ziemi lubawskiej otrzymały prawa miejskie.
W 1454 miasta ziemi lubawskiej opowiedziały się po stronie Związku Pruskiego, który poprosił króla Kazimierza IV Jagiellończyka o włączenie regionu do Polski, po czym po kilku tygodniach król ogłosił akt inkorporacji. Na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku, kończącego wojnę trzynastoletnią potwierdzono powrót ziemi lubawskiej do Polski. Administracyjnie stanowiła część województwa chełmińskiego. Pomiędzy 1535 a 1539 na zamku biskupów chełmińskich w Lubawie parokrotnie gościł Mikołaj Kopernik. Ziemi lubawskiej nie ominęły potop szwedzki i III wojna północna. Po I rozbiorze Polski w 1772 trafiła do zaboru pruskiego, ponownie pod kontrolą polską w latach Księstwa Warszawskiego (1807–1815) i po odzyskaniu niepodległości od 1920. Podczas II wojny światowej znajdowała się pod okupacją niemiecką.
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Lubawa |
10 370 | 16,80 km² |
| 2. |  Nowe Miasto Lubawskie |
10 097 | 11,37 km² |
| 3. |  Lidzbark Welski |
7900 | 5,68 km² |
Miasta zdegradowane
Do miast ziemi lubawskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:
| Lp. | Dawne miasto | Populacja | Prawa miejskie | Degradacja |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Kurzętnik |
3065 | ok. 1330 r. | 1905 r. |
Na obszarze ziemi lubawskiej funkcjonuje stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska.
- Nowe Miasto z dziejów miasta i powiatu, wyd. Pojezierze, Olsztyn 1963.
- Nowe Miasto Lubawskie, 1992.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
