Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Macierzanka zwyczajna[4] (Thymus pulegioides L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Znana też jako macierzanka jajowata[5]. Ten aromatyczny, niski półkrzew występuje na rozległych obszarach Europy, a jako introdukowany także w Ameryce Północnej i Nowej Zelandii. W Polsce jest pospolity. Rośnie w miejscach słonecznych, w murawach i na skałach, źle znosi zacienienie. Jest jednym z trzech gatunków macierzanek cenionych jako rośliny przyprawowe oraz lecznicze (poza macierzanką zwyczajną podobnie stosowana jest macierzanka piaskowa i tymianek). Gatunek ten bywa także uprawiany jako roślina ozdobna.
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
macierzanka zwyczajna |
Nazwa systematyczna | |
Thymus pulegioides L. 1753 Sp. pl. 2:592. 1753[3] |
Naturalny zasięg macierzanki zwyczajnej obejmuje większą część Europy: od Wielkiej Brytanii na wschód przez Danię, Norwegię i Szwecję, na południe przez Litwę, Łotwę i Estonię i dalej po Ukrainę. Na południu zasięg obejmuje teren od Bułgarii, przez Albanię, Włochy, Francję, po Hiszpanię i Portugalię[6]. Gatunek jest notowany jako obcy (uciekinier z upraw[7]) we florze Kanady (prowincje: Kolumbia Brytyjska, Manitoba, Nowy Brunszwik, Ontario, Wyspa Księcia Edwarda, Quebec) oraz Stanów Zjednoczonych (stany: Connecticut, Delaware, Massachusetts, Maine, Michigan, Karolina Północna, New Hampshire, Nowy Jork, Oregon, Pensylwania, Rhode Island, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Vermont)[8]. Jako zdziczały rośnie też w Nowej Zelandii[9].
W Polsce gatunek jest rozpowszechniony niemal w całym kraju, przy czym pospolicie spotykany jest w części południowej. Lokalnie na Mazowszu, Podlasiu i w pasie nadmorskim bywa rzadki[10].
Macierzanka ta rośnie na słonecznych, suchych miejscach, na ubogich łąkach i pastwiskach, przydrożach, skarpach i skałach. Poza naturalnymi stanowiskami utrzymuje się także jako pozostałość po uprawie, na trawnikach czy w parkach. Mimo to nie rozprzestrzenia się zbyt chętnie w środowisku antropogenicznym. Rośnie zwykle na glebach wapiennych, toleruje odczyn kwaśny, neutralny lub zasadowy. Nie toleruje zacienienia[11][12]. W górach sięga po piętro regla dolnego[13], rzadko po piętro subalpejskie[21].
Wypasanie owiec w miejscach, gdzie rośnie macierzanka zwyczajna, jest dla niej korzystne, ponieważ zwierzęta unikają tego gatunku, równocześnie zgryzając roślinność konkurencyjną[12].
Grzyby z gatunku Puccinia thymi (Fuckel) P. Karst., należące do rodziny rdzowatych, pasożytują na łodygach macierzanki zwyczajnej[22].
Rośliny tego gatunku są ważnym źródłem pokarmu dla wielu bezkręgowców. Obecność tego gatunku determinuje m.in. występowanie modraszka ariona, dla którego jest rośliną żywicielską, zarówno na etapie larwalnym, jak i po przepoczwarzeniu[23].
W fitosocjologii ma status gatunku wyróżniającego dla związków zespołów Vicio lathyroidis-Potentillion argenteae i Violion caninae oraz gatunku charakterystycznego dla zespołu przelotu pospolitego i koniczyny pagórkowej (Anthyllidi-Trifolietum montani)[24].
Gatunek opisany został przez Karola Linneusza w Species Plantarum w 1753 roku[25] (jako lektotyp wskazany został jeden z okazów zbieranych przez Linneusza)[26]. Zaliczany jest do sekcji Serpyllum[26]. W obrębie gatunku tradycyjnie wyodrębniano podgatunki różniące się takimi cechami morfologicznymi jak długość liści, proporcja długości do szerokości liści i długość kwiatostanu. Eksperyment, w którym wegetatywnie namnażano rośliny różnych podgatunków, wykazał, że cechy uważane za diagnostyczne w istocie zależą od warunków środowiskowych i nie mają podstaw genetycznych[27]. W efekcie uznaje się obecnie, że jest to polimorficzny gatunek, w obrębie którego można wyróżnić co najwyżej różne odmiany[26]. Ze względu na złożoną systematykę rodzaju i wyróżniane liczne różne taksony wewnątrzgatunkowe lista synonimów jest bardzo długa[26][3].
Krzyżuje się często z Thymus serpyllum, tworząc mieszańce o nazwie Thymus × oblongifolius Opiz[16], poza tym z: Thymus pycnotrichus (Uechtr.) Ronniger tworząc Thymus × henryi Ronniger, 1924[28], T. alpestris, T. austriacus, T. carpaticus, T. glabrescens, T. kosteleckyanus, T. marschallianus i T. pulcherrimus[14]. Wciąż uznawany za takson mieszańcowy jest Thymus × citriodorus (Pers.) Schreb. – efekt skrzyżowania macierzanki zwyczajnej z macierzanką tymiankiem Thymus vulgaris[29]. W 2005 roku wnioskowano o uznanie tego taksonu za odrębny gatunek na podstawie analizy DNA[30].
Przyprawę stanowi świeże lub suszone ziele zebrane na początku kwitnienia, najlepiej przed rozwinięciem się kwiatów[11]. Najbardziej aromatyczne są rośliny rosnące na stanowiskach silnie nasłonecznionych[20]. Macierzanka zwyczajna może stanowić składnik mieszanek przyprawowych, dodatek do zup i sosów mięsnych, warzyw, grzybów czy cukinii[11]. Ma bardzo aromatyczny zapach i korzenny, gorzki smak[20]. Jest przyprawą używaną przede wszystkim w kuchni śródziemnomorskiej, bardzo zbliżoną do tymianku, stosowaną podobnie i tak jak to ziele nadaje się szczególnie do przyprawiania potraw tłustych i ciężkostrawnych. Stare księgi zielarskie radzą dodawać macierzankę do potraw mięsnych i rybnych, ponieważ regulować ma trawienie[20].
Sadzona w ogrodach, ceniona za walory zapachowe oraz kwiaty wabiące owady. W sprzedaży dostępnych jest szereg odmian uprawnych o ozdobnych liściach, m.in.[33][34]:
Olejek eteryczny pozyskiwany z liści jest również stosowany w przemyśle perfumeryjnym i produkcji płynu do płukania ust[11].
Jest to dobra roślina miododajna, chociaż w mniejszym stopniu niż macierzanka piaskowa[36].
Uznawana była także za roślinę magiczną – miała pomagać kobietom przyciągnąć męża oraz wspomagać egzorcyzmy[12].
Roślinom uprawianym należy zapewnić stanowisko w pełni nasłonecznione, najlepiej na przepuszczalnej, wapiennej glebie. Uprawa udaje się również w miejscach suchych, na murkach, w ogródkach skalnych, a także między kamieniami ogrodowych ścieżek (toleruje lekkie wydeptywanie). Macierzanka zwyczajna nie lubi mokrych stanowisk, zwłaszcza w zimie. Warstwa żwiru wokół roślin pomaga chronić liście przed wilgotną glebą[11].
Gatunek w uprawie rozmnażany jest przez wysiew nasion wiosną do inspektu lub jesienią w szklarni. Siewki należy rozsadzić do pojemników i wysadzać do gruntu późną wiosną lub wczesnym latem, po ostatnich prognozowanych przymrozkach. Podział kępy wykonuje się wiosną lub jesienią, przy czym duże fragmenty można wysadzać od razu w docelowe miejsce, zaś mniejsze warto najpierw przetrzymać w pojemnikach w inspekcie lub szklarni w lekkim zacienieniu, aż podrosną. Następnie wysadzić latem lub kolejnej wiosny[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.