Loading AI tools
polski aktor, reżyser i scenarzysta Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Eugeniusz Bodo, właśc. Bohdan Eugène Junod (ur. 28 grudnia 1899 w Genewie, zm. 7 października 1943 w Kotłasie) – polsko-szwajcarski aktor filmowy, rewiowy i teatralny, reżyser, scenarzysta, tancerz, piosenkarz i producent filmowy. Jeden z najpopularniejszych aktorów międzywojennego polskiego kina i teatru[1][2][3].
 Eugeniusz Bodo ze swoim psem Sambo | |
| Imię i nazwisko |
Bohdan Eugène Junod |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód |
aktor, reżyser, scenarzysta, tancerz, piosenkarz, producent filmowy |
| Odznaczenia | |
 | |
Pseudonim sceniczny – „Bodo” – utworzył od pierwszych sylab imion: jego pierwszego imienia (Bohdan) i trzeciego imienia matki (Dorota)[4].
Jako aktor filmowy grał zarówno role amantów, tragiczne, komediowe i w filmach muzycznych, a piosenki śpiewane przez niego w filmach stawały się w Polsce szlagierami.
Był synem Teodora Junoda i Anny Doroty Dylewskiej (zm. 1944), którzy poznali się i zawarli związek małżeński w II poł. XIX wieku. Ojciec był z wykształcenia inżynierem i ewangelikiem reformowanym oraz ponoć pochodził z arystokracji francuskiej z rodziny osiadłej w okresie wojen napoleońskich w Szwajcarii[5], a matka była polską szlachcianką z Mazowsza, katoliczką[6]. Bodo był wyznania swojego ojca[6]. Przez całe życie zachował obywatelstwo Szwajcarii[6], jednak fakt ten nie był powszechnie znany w okresie międzywojennym. Od 1903 dorastał w Łodzi, gdzie jego ojciec, zafascynowany niemym kinem, razem z propagatorem sztuki filmowej Edwardem Juliuszem Vortheilem zawiązał spółkę kinową i założył Teatr Iluzji „Urania”; matka prowadziła restaurację „Masque”[7].
Zadebiutował w ojcowskiej „Uranii”[8], prawdopodobnie w numerze opisywanym we wspomnieniach Ludwika Starskiego jako „10-letni kowboj Bodo – cudowne dziecko XX wieku”, w którym zaśpiewał utwór „Yankee Doodle”[9]. Imię kowboja stało się artystycznym pseudonimem artysty[10]. Za namową ojca podjął naukę w szkole handlowej w Łodzi, którą jednak szybko porzucił z uwagi na nieznajomość matematyki[11].
W 1917, zniechęcony usilnymi próbami planowania mu życia przez rodziców, uciekł z domu i wyjechał do Poznania, gdzie został zatrudniony jako bileter w teatrze „Apollo”, a w październiku 1917 zaczął statystować w przedstawieniach[12]. Powróciwszy do Łodzi, występował jako aktor w spektaklach Teatru „Colloseum”[13]. Karierę artystyczną kontynuował w Lublinie[13]. W 1920 przeniósł się do Warszawy, gdzie występował jako artysta kabaretowy w ogródkach kawiarnianych, jednak wówczas nie odniósł sukcesu[14]. Z pomocą Ludwika Sempolińskiego wzbogacił swój program estradowy[15]. Następnie pracował w teatrzykach w „Dolinie Szwajcarskiej”[16].
Rozgłos w stolicy zyskał dzięki występom w kabarecie „Qui Pro Quo”, w którym zadebiutował w 1921 rolą w operetce Amerykanka[17]. Występował również w przedstawieniach: Serce i bufet, Black and White i Precz z nagością, w którym wykonywał ciepło przyjęty przez recenzentów i publiczność utwór „Titine”[18]. Mimo że nie dysponował dobrym głosem i był krytykowany za przeciętne umiejętności aktorskie, cieszył się uznaniem publiczności, zwłaszcza kobiet[17]. Często występował na scenie w duecie z Zulą Pogorzelską[19]. W 1925 odszedł z „Qui Pro Quo” i przeszedł do Teatru „Perskie Oko”, który po zamknięciu w 1927 został przemianowany na „Nowe Perskie Oko” i „Morskie Oko”[20]. W kolejnych latach występował również w warszawskich kabaretach: „Orfeum” i „Banda”[21].
Kontynuując występy w teatrze, zadebiutował jako aktor filmowy ciepło przyjętą przez recenzentów rolą Geniusia, skromnego nauczyciela muzyki w komedii Rywale (1925)[22]. Wtedy opracował swój filmowy wizerunek, na którym składał się mocny makijaż oczu[23]. Następnie wcielił się m.in. w rolę inspicjenta Gładysza w filmie sensacyjnym Czerwony błazen (1926) oraz Romana Warczyńskiego, rzeźbiarza i przyjaciela głównego bohatera (malarza Jana Granowskiego) w Człowieku o błękitnej duszy (1929)[24]. Zagrał także epizodyczne role w kilku filmach, m.in. wykreował docenioną przez krytyków postać Siergieja Iwanowicza Markowskiego, pomocnika tytułowego bohatera filmu Policmajster Tagiejew (1929)[25].
26 maja 1929 o godz. 2:15, prowadząc swój samochód marki Chevrolet, którym podróżował z kabaretu „Morskie Oko” w Warszawie do Poznania wraz z czterema pasażerami, na Przedmieściu Łowicz–Korabka spowodował wypadek, w którym pojazd na zakręcie wypadł z jezdni i stoczył się z ok. czterometrowego nasypu, w wyniku czego śmierć na miejscu poniósł aktor Witold Roland[26][27]. Bodo jechał z prędkością 40 km/h, co przy ówczesnym stanie dróg klasyfikowane było jako szybka jazda, choć sam aktor utrzymywał, że poruszał się o 10 km/h wolniej[28]. Zgodnie z relacją posterunkowego, który pojawił się na miejscu zdarzenia, kierowca miał pozostawać w stanie nietrzeźwości[28]. Według innego źródła Bodo w ciemnościach wpadł samochodem na nieoznakowaną stertę kamieni[29]. On sam twierdził, że gwałtownie skręcił na drodze, ponieważ wcześniej nie zauważył zakrętu, gdyż ten nie został oznaczony znakiem ostrzegawczym[28]. Bodo w maju 1932 został skazany na karę sześć miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu za spowodowanie śmierci Rolanda przez nieostrożną jazdę samochodem[30].
W 1930 do kin trafiły cztery filmy, w których wystąpił Bodo; wcielił się w pomocnika rzeźbiarza Czesława, głównego bohatera filmu Kult ciała (nagrodzonego Złotym Medalem na Międzynarodowym Festiwalu w Nicei), w szefa szajki złodziei w Niebezpiecznym romansie (w którym przemawiał po angielsku i niemiecku, za co był chwalony w recenzjach), w przywódcę powstańców w historycznym melodramacie Na Sybir i Ottona von Affberga, oficera marynarki wojennej w Wietrze od morza[31]. W 1932 został jednym ze współwłaścicieli i producentów wytwórni filmowej B.W.B. (skrót od nazwisk właścicieli Bodo, Waszyński i Brodzisz), w której zrealizował m.in. Bezimiennych bohaterów (1932) i Głos pustyni (1932); do obu filmów, w których zagrał jedne z głównych ról, napisał scenariusz[32]. Występ w Głosie pustyni uczynił Bodo aktora o międzynarodowej sławie[33]. W 1933 wystąpił w roli Kuźmy w filmie Michała Waszyńskiego Zabawka (1933), w którym zaśpiewał przebój „Baby”[34]. W tym samym roku został okrzyknięty Królem Ekranu w plebiscycie tygodnika „Kino”[35].
Po zakończeniu działalności B.W.B. założył w 1933 wytwórnię „Urania-Film” (nazwał ją na cześć firmy nieżyjącego ojca), w której zrealizował filmy w reż. Michała Waszyńskiego: Jego ekscelencja subiekt (1933), Czarna perła (1934), Pieśniarz Warszawy (1934; zaśpiewał w nim przebój „Już taki jestem zimny drań”), Kocha, lubi, szanuje (1934; polsko-amerykańska korprodukcja), Jaśnie pan szofer (1935) i Bohaterowie Sybiru (1936)[36]. Poza tym zagrał inżyniera Stefana Żarnowskiego w filmie Czy Lucyna to dziewczyna? (1934), a w jednej ze scen wystąpił z nagim torsem, zostając pierwszym polskim aktorem, który rozebrał się na ekranie[37]. W tym okresie cieszył się statusem celebryty, m.in. reklamował m.in. krawaty od „Chojnackiego”, kapelusze „Młodkowskiego”, marynarki „Old England”, czekoladę „Wedla”[38].
W 1935 zagrał kilkanaście koncertów w Palestynie[39][40]. Powrócił też do teatru, występując w krytycznie przyjętym spektaklu Szczęśliwy pech w Teatrze Letnim w Warszawie oraz w operetce Gwiazda areny w stołecznym Cyrku Braci Staniewskich[41]. Sensację wśród widzów wzbudził występem w wyprodukowanej przez siebie komedii Leona Trystana Piętro wyżej (1936), w której zaśpiewał utwór „Sex appeal” w przebraniu kobiety, poza tym wylansował też przebój „Umówiłem się z nią na dziewiątą”[42]. W 1936 występował w farsie Ciotka Karola w kabarecie „Cyrulik Warszawski”[43]. Następnie zagrał główne role męskie: bogatego dziedzica Tadeusza Rolskiego w filmie Książątko (1937) oraz aktora rewiowego Modeckiego w dramacie Strachy, który uznawany jest za jeden z najlepszych filmów z udziałem Bodo[44]. Wystąpił także w kilku filmach Mieczysława Krawicza – jako Karol Borowicz w dramacie Skłamałam, Bertrand w komedii Robert i Bertrand (1938) i Paweł Gawlicki w filmie Paweł i Gaweł, w którym dodatkowo zaśpiewał utwór „Ach, śpij kochanie” w duecie z Adolfem Dymszą[45].
W 1938 występował z programem estradowym z Mirą Zimińską[46] oraz wyreżyserował filmy: Królowa przedmieścia i Za winy niepopełnione[47]. W tym okresie zamieszkiwał w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 132[48], a w kwietniu tego roku otworzył w Warszawie przy ul. Foksal 17[49] kawiarnię Café Bodo, a na piętrze kupił czteropokojowy apartament[50]. Rozpoczął także przygotowania do reżyserii filmu Uwaga – szpieg!; pod koniec sierpnia anonsowano w prasie realizację tej produkcji (Bodo miał być jej reżyserem i w niej zagrać) oraz filmu Moja mama to ja, w którym również miał wystąpić aktor[51]. W tym miesiącu podpisał kontrakt z nowo powstałym teatrem „Tip-Top”, w którym występował w rewii politycznej Kto kogo?[52]. Przymierzał się również do zagrania tytułowej roli w filmie Kariera Nikodema Dyzmy, jednak realizacji produkcji przerwał wybuch II wojny światowej[53].
Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 pozostawił kawiarnię wspólnikowi, Zygmuntowi Woyciechowskiemu[54]. Uciekając przed wojną, przeniósł się do Białegostoku, gdzie występował w teatrze „Miniatury”[54]. Po zajęciu miasta przez wojska sowieckie udał się do Lwowa[54], Dołączył do zespołu Ref-Rena Feliksa Konarskiego[55]. Następnie, znając biegle rosyjski, został konferansjerem i występował w teatrze Tea-Jazz Henryka Warsa, z którym odbył trasę objazdową po europejskich miastach ZSRR[56]. Dokonał także nagrań swoich piosenek w wersji rosyjskiej[57] (m.in. „Umówiłem się z nią na dziewiątą” nagrał jako „Ja ustowiłsia s niej toczno w diewiat’”), a niektóre utwory znalazły się na ścieżce dźwiękowej propagandowego filmu Michaiła Romma Marzenie[58]. W 1941 odszedł z Tea Jazzu i zamieszkał w willi w podlwowskich Brzuchowicach[59].
Po powrocie z jednego z tournée po ZSRR postanowił wyemigrować do USA i złożył w tej sprawie dokumenty, ujawniając obywatelstwo szwajcarskie[60]. Nie zdążył wyjechać, ponieważ po ataku III Rzeszy na ZSRR został aresztowany przez NKWD 26 czerwca 1941[61] w mieszkaniu (według innej relacji w Parku Jezuickim) i wywieziony do Moskwy, a 9 lipca 1941 – osadzony w więzieniu w Ufie[62]. Przyczyną aresztowania było ujawnienie paszportu szwajcarskiego, wskutek czego był podejrzany o działalność szpiegowską. Na początku 1942 został poddany pierwszym przesłuchaniom, a w maju 1942 został przeniesiony do więzienia Butyrki w Moskwie, gdzie został poddany kolejnym przesłuchaniom. Decyzją specjalnej narady przy NKWD ZSRR na wniosek z 30 października 1942 podpisany przez Piotra Fiedotowa został skazany na pięć lat ciężkiego obozu wychowawczego jako „element społecznie niebezpieczny”[61]. Wyrok został zatwierdzony 13 stycznia 1943[63]. W czasie pobytu w Moskwie o jego uwolnienie starali się w imieniu ambasady polskiej Stanisław Kot i Tadeusz Romer, jednak władze sowieckie nie wyraziły na to zgody ze względu na szwajcarskie obywatelstwo Bodo[64]. Z tych samych przyczyn nie objęła go amnestia dla obywateli polskich[64]. Dodatkowo władze sowieckie uznały interwencję polskiej ambasady jako kolejny dowód na jego domniemane szpiegostwo. Między styczniem a kwietniem 1943 współwięźniem Bodo na Butyrkach był wówczas 21-letni Alfred Mirek, późniejszy rosyjski muzykolog[65], który opisał swoje wspomnienia w wydanej w 1989 autobiografii pt. „Dziennik więźnia”. 14 maja 1943 Bodo został odtransportowany do łagru w Kotłasie, w którym 19 czerwca został zdiagnozowany przez komisję lekarską jako niezdolny do pracy z powodu pelagry wskutek głodu i wyniszczenia, a następnie umieszczony w obozowym szpitalu (wedle dokumentów szpitala obozowego przebywał w szpitalu już od 14 maja[66]). 22 czerwca zapadła decyzja, aby „inwalidę cierpiącego na nieuleczalną chorobę” zwolnić z więzienia[66].
Zmarł 7 października 1943[63] w łagrze w Kotłasie pod Archangielskiem[61]. Został pochowany w zbiorowym grobie[67][68]. Jako przyczynę śmierci podano gruźlicę płuc przy towarzyszącej pelagrze[66]. W czasach PRL-u, ze względów politycznych, głoszono fałszywą wersję, zgodnie z którą Bodo miał zostać rozstrzelany przez Niemców po ich wkroczeniu do Lwowa[a].
18 października 1991 został zrehabilitowany przez rosyjskie władze na podstawie artykułu 3 Ustawy Federacji Rosyjskiej „O Rehabilitacji Ofiar Politycznych Represji”[61]. 2 października 2011 w Kotłasie na cmentarzu Makaricha odsłonięty został pomnik, będący także symboliczną mogiłą artysty[69]. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 74-3-7)[70].
Gdy dorobił się mieszkania w Warszawie, po śmierci ojca sprowadził do siebie matkę[71][29]. Uważany był za dowcipnego, szarmanckiego i uwodzicielskiego, co przysparzało mu wiele wielbicielek[29]. Jednocześnie pojawiały się plotki o jego biseksualizmie lub homoseksualizmie[72]. W latach 20. nawiązał romans ze śpiewaczką operową Elną Gistedt[73]. Przez kilkanaście miesięcy był związany z aktorką Norą Ney, którą poznał podczas realizacji Czerwonego błazna[74]. Przez rok pozostawał w związku z ekscentryczną aktorką amatorką, Anne Chevalier, z którą zamieszkał w domu przy ul. Marszałkowskiej, jednak do ich małżeństwa nie doszło z powodu różnic kulturowych i nadużywania alkoholu przez Chevalier[75][76]. Inaczej opisał to Arkady Fiedler: (…) a Bodo jak to Bodo. Niestety gładysz, dzióbasowy letkiewicz, po kilku tygodniach sprzykrzył sobie egzotyczną aktorkę i tu zaczęła się mniej chwalebna część romansu. Bodo zaczął bezceremonialnie wpychać Reri w ramiona innych galopantów, swych koleżków, a im więcej ich było, tym lepiej dla niego; im rzęsiściej lała się gorzałka, tym skuteczniejsza woda na młyn szałaputa. Gdy Reri wyrwała się z birbancko-sprośnego bagienka i wyjechała z Polski, już było za późno, by się wyprostować; nie mogła wyzbyć się trunkowego nałogu. (…)[77].
Był abstynentem[78]. Miał doga niemieckiego – arlekina o imieniu Sambo[79], który pojawił się w filmach Bodo: Wiatr od morza i Pieśniarz Warszawy[80].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
