Remove ads
Michał Waszyński, właśc. Mosze Waks (ur. 29 września 1904 w Kowlu na Wołyniu, zm. 20 lutego 1965 w Madrycie) – polski reżyser, producent i scenarzysta filmowy żydowskiego pochodzenia. Najbardziej płodny twórca polskiego kina lat 30.[1]
Młodość
Pochodził ze średnio zamożnej rodziny żydowskiej o chasydzkim rodowodzie. Jego ojciec był kowalem, a matka Cecylia (z domu Flesz) handlarką drobiu. Już w chederze zauważono artystyczne skłonności Waksa, choć jednocześnie był dzieckiem niezdyscyplinowanym. W 1918 został wyrzucony z jesziwy w Kowlu, wedle jego własnych relacji – z powodu pytania o istnienie diabłów, za które został spoliczkowany przez nauczyciela. Rok później opuścił Kowel. Brakuje źródeł na temat tego, gdzie przebywał i czym się zajmował w latach 1919–1922[2].
Początki kariery filmowej
W 1922 za radą reżysera Wiktora Biegańskiego zmienił nazwisko na polsko brzmiące – Waszyński[3]. Mieszkał wówczas w Warszawie i zagrał nauczyciela w filmie Biegańskiego Zazdrość (1922). Był gońcem i osobistym asystentem Biegańskiego, dzięki któremu poznał Aleksandra Hertza, właściciela najważniejszego w międzywojennej Polsce studia filmowego. W drugiej połowie lat 20. Waszyński był asystentem Ryszarda Ordyńskiego, Józefa Lejtesa i Henryka Szaro[3].
W 1929 zadebiutował jako reżyser. Aż do czasu swojego Dybuka (1937) uważany był jednak za miernego twórcę. Stefania Zahorska pisała o nim: „Czemu służy sztuka filmowa, jeśli znajdzie się w rękach takiego nieudacznika? Waszyński przynosi wstyd polskiej kinematografii”[4]. Reżyser był jednak w stanie kręcić filmy szybko i oszczędnie, a jego realizacje cieszyły się popularnością. Współpracował z kilkoma wytwórniami filmowymi: Sfinks, Leo-Film, Blok-Muza-Film, Rex-Film, Feniks[5].
W 1931 przeniósł się z ubogiego żydowskiego Muranowa, gdzie mieszkał przy ulicy Miłej, do domu na Saskiej Kępie[6]. Zaczął otaczać się produktami luksusowymi i podróżować po świecie. W latach 30. był reżyserem 37 polskich filmów fabularnych (z ogólnej liczby 147 wyprodukowanych w tym czasie), m.in. Prokurator Alicja Horn (1933), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), Znachor (1937)[7].
Dybuk i zwrot w karierze filmowej
W 1937 powstał nakręcony w języku jidysz Dybuk, który znalazł się w międzynarodowym obiegu i obecnie jest najbardziej znanym na świecie polskim filmem sprzed 1939. Tym filmem na podstawie dramatu Szymona An-skiego Waszyński po raz pierwszy odwołał się do swojego żydowskiego pochodzenia. Czas trwania zdjęć do Dybuka był o wiele dłuższy niż w przypadku wcześniejszych realizacji. Odtąd reżyser zerwał ze zwyczajem tworzenia filmów w ekspresowym tempie[7].
W dniu agresji niemieckiej na Polskę, 1 września 1939 roku Waszyński znajdował się wraz z ekipą filmową we Lwowie[7]. Został zesłany przez władze radzieckie na Syberię. 10 grudnia 1941 zaciągnął się do Armii Andersa i wraz z nią przeszedł do Iranu, a następnie do Iraku (1942) i mandatowej Palestyny (1943)[7]. Przemarsz wojsk Andersa na Bliski Wschód utrwalili Waszyński i Konrad Tom w dokumentalnym filmie Dzieci (1943)[8], nazwanym przez autora biografii Waszyńskiego, Samuela Blumenfelda, testamentem reżysera[9]. Film przedstawia postać żołnierza, który co tydzień wysyła list do matki pozostałej w Kowlu, relacjonując jej bieżące wydarzenia. Jest to jedyny film, w którym Waszyński wspomina o swoim rodzinnym mieście. Jako żołnierz II Korpusu Waszyński był w Egipcie i Włoszech. Będąc członkiem wojskowego zespołu filmowego, robił zdjęcia w czasie bitwy o Monte Cassino (1944)[7].
Po II wojnie światowej
W 1946 powstał jeden z ostatnich filmów w reżyserii Waszyńskiego, nakręcona we Włoszech Wielka droga. W tym samym roku poślubił Marię Dolores Tarantini, wdowę po hrabim, a także zaadoptował na kilka lat córkę aktorki Jadwigi Andrzejewskiej. Hrabina Tarantini zmarła niedługo po ślubie, a Waszyński odziedziczył po niej fortunę, w tym pałac w Rzymie[7]. W 1947 nawiązał znajomość z reżyserem Orsonem Wellesem, będąc jego asystentem przy tworzeniu Otella (1952)[7].
W latach 50. był odkrywcą talentu aktorskiego Audrey Hepburn i Sophii Loren[7] oraz współpracownikiem producenta Samuela Bronstona, stopniowo stając się szarą eminencją jego powstałego pod Madrytem imperium filmowego[7]. Brał udział w produkcji kilku amerykańskich superprodukcji kręconych we Włoszech i w Hiszpanii, m.in. Bosonoga contessa (1954), Spokojny Amerykanin (1958), Cyd (1961) oraz Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964)[7].
Życie prywatne, śmierć
Waszyński kreował własną tożsamość, podając w różnych środowiskach wzajemnie sprzeczne informacje. Podawał, że w 1921 studiował sztukę dramatyczną w Kijowie, a w latach 1922–1925 współpracował z Friedrichem Wilhelmem Murnauem i Jewgienijem Wachtangowem. Kiedy indziej opowiadał, że był więźniem Auschwitz. Wszystkie te informacje najprawdopodobniej są nieprawdziwe[3].
Waszyński był homoseksualistą[10], czego nie ukrywał już w latach 30., pojawiając się w towarzystwie ze swoimi kolejnymi partnerami[11].
Chorował na cukrzycę. Zmarł na atak serca w Madrycie. Został pochowany na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie[12][13].
Remove ads
- Mp. Adama i Ewy
- Monte Cassino
- Trzy serca
- U kresu drogi
- Włóczęgi
- Serce batiara – film nieukończony
- Byłam brzydką dziewczyną – film planowany[14]
Remove ads
Michał Waszyński, 1931
Michał Waszyński wraz z aktorką Elżbietą Kryńską, 1937
Kadr z filmu Co mój mąż robi w nocy (1934), który to film uchodzi za jeden z przykładów licznych w karierze reżysera filmów „głupich, banalnych i tandetnych”[15]
Kazimierz Wajda (po lewej) i Henryk Vogelfänger (po prawej), znani jako Szczepko i Tońko, byli aktorami Waszyńśkiego w filmach Będzie lepiej oraz Włóczęgi
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads