Emanuel Szlechter

Emanuel Schlechter, ps. Eman Schlechter, Olgierd Lech (ur. 9 października 1904^[1][2] we Lwowie^[3][4], zm. 1943^[2]) – polski twórca tekstów piosenek (z których wiele stało się wielkimi przebojami), scenarzysta, librecista, satyryk, tłumacz, wokalista, kompozytor i reżyser pochodzenia żydowskiego.

Emanuel Szlechter

Emanuel Schlechter

Eman, Olgierd Lech, Mundek

Data i miejsce urodzenia	9 października 1904 lub 26 marca 1906 Lwów
Data i miejsce śmierci	11 listopada 1943 Lwów
Przyczyna śmierci	Holokaust
Zawód, zajęcie	autor tekstów piosenek, scenarzysta, kompozytor
Miejsce zamieszkania	Lwów, Warszawa
Narodowość	żydowska

Życiorys

Pochodził ze spolonizowanej rodziny żydowskiej Jakuba, malarza pokojowego^[1], i Adeli^[5]. Miał brata Emila Szlechtera (1906–1995) – adwokata i znawcę prawa starożytnego Bliskiego Wschodu, siostrę Różę oraz brata Maurycego^[5]. Według wcześniejszych niezweryfikowanych publikacji ojciec miał być właścicielem restauracji we Lwowie^[6]. Panieńskie nazwisko matki: Begeleiter^[5], ale w literaturze podaje się też nazwisko Brecher^[6]. Mając 16 lat wstąpił do Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej i w lecie 1920 uczestniczył w obronie Lwowa przed Armią Czerwoną^[6]. Maturę zdał w 1923^[6] i rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym UJK, z kolei w 1929^[1] rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Nie ma, jak dotąd, dokumentów świadczących o ukończeniu studiów przez Szlechtera. Prawdopodobnie przez pewien czas pracował jednak w kancelarii adwokackiej.

Pierwsze teksty piosenek, jakie ułożył Szlechter jeszcze jako student, śpiewane były (do muzyki Leona Boruńskiego) w 1930 w rewii Parada gwiazd w teatrze Morskie Oko (nagrane dla wytwórni Syrena Rekord przez Kazimierza Krukowskiego)^[2]. W 1931 Szlechter wraz z Alfredem Schützem założyli we Lwowie studencki teatrzyk Złoty pieprzyk. W jednym z jego pierwszych przedstawień (zatytułowanym Co słychać w wielkim świecie) wykonywana była piosenka „Żołnierska brać”, która była pierwszym sukcesem Szlechtera – autora. Utwór nagrany został przez Chór Eryana i zespół rewelersów Wesoła piątka i zdobył sporą popularność. Szlechter udzielał się także jako wykonawca, śpiewając we lwowskich kawiarniach Muza i Roma (na fortepianie akompaniował mu Juliusz Gabel). W tym czasie współpracował też jako dziennikarz z lwowską prasą.

Około 1932 przeprowadził się do Warszawy. W 1933 napisał scenariusz i teksty piosenek do pierwszego polskiego filmu z pełną ścieżką dźwiękową Każdemu wolno kochać w reż. Mieczysława Krawicza. Pracował dla teatru Rex pisząc piosenki, skecze, scenariusze i monologi satyryczne. W latach 1933–1935 nagrywał płyty jako wokalista i gitarzysta. Występował pod własnym nazwiskiem lub pod pseudonimem Olgierd Lech. Dokonał serii nagrań skomponowanych przez siebie, a stylizowanych na utwory ludowe, piosenek żydowskich takich jak „Awremałe Melamed”, „Śpiewak sobotni”, „Rabi Eli-Melech”, „Alef Bet” i „Żydowskie wesele”. Jedną z bardziej znanych piosenek Szlechtera tego rodzaju był „Srulek”. Nagrywał z orkiestrami firmowymi wytwórni Columbia i Odeon (był kierownikiem literackim obu wytwórni). Od 1934 współpracował z teatrami: La Bohème, Cyganeria (z Konradem Tomem)^[2], Stara Banda, a od 1935 m.in. z Cyrulikiem Warszawskim i Małym Qui Pro Quo. Działał jako członek, a potem we władzach Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (od 1936 był członkiem Zarządu ZAIKS-u). Po niemieckiej i sowieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 Szlechter przebywał w okupowanym przez Rosjan Lwowie, pracując w Lwowskim Teatrze Miniatur jako aktor, autor i reżyser. Po wejściu Niemców do Lwowa w 1941 Szlechter znalazł się w lwowskim getcie, a potem w obozie koncentracyjnym przy ul. Janowskiej we Lwowie, gdzie zginął wraz z żoną i synem w 1942 (choć jest możliwe, że zdołał przeżyć jeszcze jeden rok)^[2]. W jedynym dokumencie podającym dzienną datę śmierci, napisanym w latach czterdziestych przez prawdopodobnie kuzynkę na potrzeby ZAiKS-u podano, że został zamordowany 11 listopada 1943 r.^[7]

Był autorem lub współautorem scenariuszy do wielu polskich filmów przedwojennych m.in.: Antek policmajster (z Konradem Tomem i Michałem Waszyńskim), Będzie lepiej (z Ludwikiem Starskim i Michałem Waszyńskim), Jadzia (z Karolem Jarossym i Mieczysławem Krawiczem), Ja tu rządzę (z Ludwikiem Starskim i Mieczysławem Krawiczem), Królowa przedmieścia (z Jerzym Nelem i Eugeniuszem Bodo), Piętro wyżej (z Ludwikiem Starskim, Eugeniuszem Bodo i Leonem Trystanem), Szczęśliwa trzynastka (z Ludwikiem Starskim, Aleksandrem Pękalskim i Marianem Czauskim) i Włóczęgi (z Konradem Tomem i Michałem Waszyńskim). Dla potrzeb filmu Kochaj tylko mnie napisał dialogi, skomponował muzykę i wystąpił jako aktor.

Piosenki

Szlechter był autorem tekstów wielu piosenek filmowych, które często zdobywały popularność i stawały się przebojami (znanymi nawet w XXI w.):

• „Każdemu wolno kochać” i „Chcesz, to mnie bierz” (muz. Zygmunt Karasiński i Szymon Kataszek) z filmu Każdemu wolno kochać (1933)
• „Nie wiedziałem, że taki piękny jest świat” (muz. Henryk Wars) z filmu Wyrok życia (1933)
• „Barbara”, „Już wiem” (muz. Władysław Dan) z filmu Parada rezerwistów (1934)
• „Kocha, lubi, szanuje” (muz. H. Wars) z filmu Kocha, lubi, szanuje (1934)
• „Odrobinę szczęścia w miłości”, „Ja już nie mogę, ja muszę spać”, „Gdybym ja miał cztery nogi”, „Spójrz, signora” (muz. Jerzy Petersburski), wyk. m.in. Tola Mankiewiczówna, z filmu Co mój mąż robi w nocy… (1934)
• „Dla ciebie chcę być biała”, „W hawajską noc” (teksty z Konradem Tomem, muz. H. Wars) wyk. Reri z filmu Czarna perła (1934)
• „O 'Key” (muz. H. Wars) z filmu Czy Lucyna to dziewczyna? (1934)
• „Takie coś” i „To nie ty” (muz. Henryk Wars), wyk. Eugeniusz Bodo, Tadeusz Olsza, z filmu Jaśnie pan szofer (1935)
• „U-di-radi-radi-rida!”, „Co bez miłości wart jest świat?” (muz. Henryk Wars), wyk. Adolf Dymsza, z filmu Antek policmajster (1935)
• „Gdyby szczęście przyszło dziś”, „Miłość to cały świat” (teksty z Marianem Hemarem, muz. H. Wars) z filmu Panienka z poste restante (1935)
• „Mój świat zaczął się dziś”, „Takie coś” i „To nie ty” (muz. Henryk Wars), wyk. Eugeniusz Bodo, Tadeusz Olsza, z filmu Jaśnie pan szofer (1935)
• „Mnie wystarczy słówko” (muz. Władysław Eiger, E. Schlechter) wyk. Lidia Wysocka z filmu Kochaj tylko mnie (1936)
• „A u mnie siup, a u mnie cyk” (muz. H. Wars, Władysław Dan) z filmu Dodek na froncie (1936)
• „Nie ma piękniejszego nic od miłości” (muz. H. Wars) z filmu Jego wielka miłość (1936)
• „Bez przerwy śmieję się”, „Jak drogie są wspomnienia”, „Jadzia” (muz. Alfred Scher) z filmu Jadzia (1936)
• „Będzie lepiej”, „Nie wiem co się ze mną stało”, „My dwaj obacwaj” (muz. Henryk Wars) z filmu Będzie lepiej (1936)
• „Jeden koniak, jeden rum”, „Ty i ja” (muz. Alfred Scher) z filmu Amerykańska awantura (1936)
• „Umówiłem się z nią na dziewiątą”, „Sex appeal”, „Dzisiaj ta, jutro ta(mta)” (muz. Henryk Wars), wyk. Eugeniusz Bodo, z filmu Piętro wyżej (1937)
• „Czy tutaj mieszka panna Agnieszka” i „Najlepiej w głowie mieć szum” (muz. Henryk Wars), z filmu Trójka hultajska (1937)
• „Zakochany złodziej”, „Robert i Bertrand” (muz. Henryk Wars), z filmu Robert i Bertrand (1938)
• „Kiedy muzyka gra poleczkę”, „Maniusiu, ach!” (muz. H. Wars, Jerzy Petersburski) filmu Królowa przedmieścia (1938)
• „Rio Negro”, „Jedna, jedyna” (muz. H. Wars) z filmu Kobiety nad przepaścią (1938)
• „Młodym być i więcej nic” (wyk. Lucyna Messal), „Odpukaj pan” (sł. z Ludwikiem Starskim, muz. Jerzy Petersburski) z filmu Szczęśliwa trzynastka (1938)
• „Strach” (sł. Władysław Broniewski, Wincenty Rapacki (syn), Emanuel Schlechter, muz. Andrzej Panufnik) z filmu Strachy (1938)
• „Tylko we Lwowie”, „Dobranoc, oczka zmruż”, „Nic o tobie nie wiem” (muz. H. Wars) z filmu Włóczęgi (1939)
• „Co może być lepszego”, „O ty moja cudna pani” (muz. Władysław Dan, Roman Palester) z filmu Ja tu rządzę (1939)

Inne znane jego piosenki to:

• „Ja mam czas, ja poczekam...” (muz. Mieczysław Mierzejewski) z 1935, wyk. Andrzej Bogucki
• „Nie raz, nie dwa, nie trzy” (muz. Adam Lewandowski), wyk. Albert Harris
• „Szkoda lata” (muz. Adam Lewandowski) 1937, wyk. Andrzej Bogucki
• „Bez przesady” (muz. Zygmunt Wiehler), wyk. Stefania Górska
• „Taka mała” (muz. Henryk Wars), wyk. Zofia Terné
• „Nie ja – nie ty!” (muz. Henryk Gold), wyk. Emanuel Szlechter oraz Édith Piaf (po przetłumaczeniu tekstu na francuski)
• „Nic o tobie nie wiem...” (muz. Henryk Gold), wyk. Mieczysław Fogg
• „Serce batiara” (muz. Henryk Wars) z filmu Serce batiara (1939). Film nie zdążył wejść na ekrany i w czasie wojny zaginął.

Niektóre piosenki Szlechtera, związane z jego rodzinnym Lwowem, zostały napisane (czasem tylko częściowo) lwowskim bałakiem:

• „Ta co pan buja” (muz. Juliusz Gabel)
• „Moja gitara” (Rozśpiewany Lwów), (muz. Wiktor Tychowski i Eugeniusz Landowski)
• „My dwaj - obacwaj”, wyk. Szczepcio i Tońko (Kazimierz Wajda i Henryk Vogelfänger) z filmu Będzie lepiej z 1936
• „Dobranoc, oczka zmruż” i „Lwów jest jeden na świecie” znana bardziej jako „Tylko we Lwowie” (muz. Henryk Wars), wyk. Kazimierz Wajda i Henryk Vogelfänger, z filmu Włóczęgi z 1939. Piosenka ta była śpiewana później przez żołnierzy generała Andersa na całym niemal świecie i stała się hymnem lwowiaków zmuszonych do opuszczenia swego rodzinnego miasta.
• „Serce batiara” (muz. Henryk Wars) z filmu Serce batiara (1939)

Scenariusze filmowe

• Parada rezerwistów (1934)
• Co mój mąż robi w nocy… (1934) (dialogi)
• Antek policmajster (1935) (razem z Konradem Tomem)
• Kochaj tylko mnie (1935)
• Amerykańska awantura (1936) (dialogi)
• Będzie lepiej (1936)
• Jadzia (1936)
• Piętro wyżej (1937)
• Królowa przedmieścia (1937)
• Strachy (1938)
• Szczęśliwa trzynastka (1938)
• Robert i Bertrand (1938) (dialogi)
• Serce matki (1938) (dialogi)
• Ja tu rządzę (1939)
• Włóczęgi (1939)
• Serce batiara (1939)^[8]

Przypisy

1. Adam Redzik. Jak twórca szlagierów wszech czasów nie został adwokatem – Rzecz o Emanuelu Schlechterze (1904–1943). w 110. rocznicę urodzin i 70. rocznicę śmierci. „Palestra”. 1–2, s. 245–255, 2014.
2. Schlechter, Emanuel. Biografia. [w:] Biblioteka Polskiej Piosenki [on-line]. [dostęp 2014-09-16].
3. W starszych publikacjach podaje się też błędną datę 26 marca 1906
4. Tak: T. Lerski, Emanuel Schlechter: wspomnienie o autorze lwowskich piosenek, „Rocznik Lwowski” 1999, s. 101–107; tenże, Emanuel Schlechter. Wspomnienie o autorze piosenek, „Piosenka” 2006, R. 1, z. 2, s. 95–98; tenże, Szlechter Emanuel, „Polski Słownik Biograficzny”, T. XLVIII/3, z. 198, s. 352–353.
5. A. Redzik, Emil Henryk Szlechter (1906–1995) – w dwudziestą rocznicę śmierci, „Palestra” 2015, nr 1-2, s. 216.
6. Tomasz S. Lerski: Emanuel Szlechter. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 48. s. 351–353.
7. A. Redzik, Jak twórca szlagierów wszech czasów nie został adwokatem – rzecz o Emanuelu Schlechterze (1904–1943). W 110. rocznicę urodzin i 70. rocznicę śmierci, „Palestra” 2014, nr 1-2, s. 245-255.
8. Film polski. „Kurjer Poranny”. Nr 235, s. 8, 26 sierpnia 1939.

Linki zewnętrzne

• Emanuel Schlechter w bazie filmpolski.pl
• Gwiazdozbiór polskiej piosenki Emanuel Schlechter

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000116829735
• VIAF: 88381066
• LCCN: n2009027345
• BnF: 138111251
• PLWABN: 9810535643305606
• NUKAT: n2007093346
• J9U: 987007590117805171
• LIH: LNB:B1z2;=BV

Encyklopedie internetowe:

• ETP: 82588

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 118268