Loading AI tools
klad roślin Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jednoliścienne – grupa roślin okrytonasiennych o różnej randze systematycznej w zależności od systemu klasyfikacyjnego. W dawniejszych systemach klasa Liliopsida (np. w systemie Cronquista z 1981, systemie Takhtajana 1967–2009 i Reveala z 1999), współcześnie klad (grupa monofiletyczna) (ang. monocots bez rangi systematycznej) (system APG IV z 2016 r. i aktualizowany system według APweb) lub nadrząd liliopodobne Lilianae (system Ruggiero i in. z 2015). Należą tu rośliny zielne, rzadziej drzewiaste. Często z łodygą przekształconą w kłącze, o sympodialnym typie wzrostu, z liśćmi zwykle niepodzielonymi, całobrzegimi, kwiatami trzykrotnymi. Wytwarzają tylko jeden liść zarodkowy liścień (cotyledon) i od tej cechy pochodzi ich nazwa.
 Lilium kesselringianum | |||
| Systematyka[1] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Klad | |||
| Klad | |||
| Klad | |||
| Klasa | |||
| Klad |
jednoliścienne | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Monocotyledoneae de Candolle 1817: 122[2]. | |||
| Synonimy | |||
| |||
Jednoliścienne współczesne dzielone są na ok. 70 rodzin i ok. 56 tys.[4]–66 tys.[5] gatunków (stanowią ok. 22% gatunków okrytonasiennych)[1]. Należą tu m.in. pospolite rośliny cebulowe (ozdobne i użytkowe), trawy, ciborowate, storczyki i liliowate.
![Thumb](#/media/Plik:Osterholz-Scharmbeck,_Naturschutzgebiet_"Breites_Wasser"_--_2018_--_3021.jpg)
c.jpg)
Cechą charakterystyczną budowy anatomicznej łodyg jednoliściennych jest walec osiowy z wiązkami przewodzącymi rozproszonymi nieregularnie w miękiszu (typu ataktostela), bez zwartego pierścienia tkanki twórczej. Przyrost wtórny obecny u nielicznych przedstawicieli odbywa się odmiennie niż u innych grup okrytonasiennych – tkanka twórcza znajdująca się w peryferyjnej części łodygi odkłada do wnętrza całe wiązki przewodzące razem z miękiszem[7]. W efekcie wiązki przewodzące rozproszone są po całej łodydze, kolateralnie zamknięte i przebiegają równolegle.
W rozwoju zarodkowym jednoliścienne wyróżniają się tym, że jedyny ich liścień pełni funkcję chłonną pobierając substancje odżywcze z bielma. Poza tym spełnia te same funkcje jak u innych okrytonasiennych tj. osłania merystem pędu i zwykle też prowadzi fotosyntezę. W celu pełnienia funkcji chłonnej część liścienia przekształca się w różnokształtne haustorium. U czosnkowych funkcję chłonną pełni szczytowa część liścienia, u komelinowatych boczny wyrostek, który u wiechlinowatych ma kształt tarczki. U arekowatych tarczka chłonna wyrasta z zarodka dopiero podczas kiełkowania[8].
Przez długi czas jeszcze w XX wieku jednoliścienne traktowano jako siostrzany takson dla dwuliściennych. Na przełomie XX i XXI wieku taki uproszczony podział okrytonasiennych bywał stosowany ze względów „pragmatycznych”[9] lub ze względu na brak pewności co do wyników badań filogenetycznych[5]. W XXI wieku monofiletyzm jednoliściennych, jak i pozycja w obrębie okrytonasiennych, nie budzi istotnych zastrzeżeń[4][1]. Z pewnością, zanim wyodrębniły się jednoliścienne, w obrębie dawnych okrytonasiennych powstały linie rozwojowe, spośród których do czasów współczesnych zachowały się takie grupy jak amborellowce, grzybieniowce, Austrobaileyales, magnoliowe i zieleńcowce[4][1], ewentualnie dwie ostatnie grupy wyewoluowały po oddzieleniu się jednoliściennych[10]. W systemach APG (1998, 2003, 2009) przyjmowano, że jednoliścienne są najwyraźniej grupą siostrzaną wszystkich późniejszych linii ewolucyjnych dwuliściennych, zwanych dwuliściennymi właściwymi. Niejasna pozostawała tylko ich relacja filogenetyczna w stosunku do rogatkowatych (bywały włączane do wspólnego kladu z jednoliściennymi). W 2010 opublikowano wyniki analiz molekularnych, z których wynika, że jednoliścienne mogą tworzyć wspólny klad z magnoliowymi i zieleńcowcami, pozostając wobec tych grup w pozycji siostrzanej[11]. Badania podsumowane w 2020 wskazują raczej na odrębne pochodzenie tych grup, przy czym jednoliścienne wskazywane są jako starsze, a magnoliowe i zieleńcowce jako oddzielone później z wspólnego pnia prowadzącego do dwuliściennych właściwych[10].
Najstarsze ślady kopalne jednoliściennych pochodzą sprzed 120 milionów lat (pyłek roślin obrazkowatych), podczas gdy wyodrębniły się od innych okrytonasiennych, według różnych szacunków w okresie między 200 a 130 milionów lat temu, według ostatnich obliczeń najprawdopodobniej około 156–164 miliony lat temu[1].
O monofiletyzmie jednoliściennych świadczy szereg ewolucyjnie nowych cech (apomorfii). Nie wszystkie jednak cechy wskazywane często jako charakterystyczne (np. trójkrotne kwiaty[5]) są cechami apomorficznymi – mają one bowiem starsze pochodzenie. Do cech nowych i właściwych dla jednoliściennych należą[4]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W systemie klasyfikacji Cronquista i w systemie Takhtajana jest to jedna z dwóch klas należących do okrytonasiennych (obok dwuliściennych). W systemie Reveala z lat 1994–1999 jest to jedna z 5 klas (dwuliścienne zostały podzielone). W systemach APG (1998, 2003 i 2009) jednoliścienne stanowią klad bez odrębnie określonej kategorii systematycznej. Reveal w systemie z 2007 r. zalicza do jednoliściennych 3 z 12 podklas okrytonasiennych, którym jako całości nadał rangę klasy (jednoliścienne nie stanowią w takim ujęciu jednego taksonu)[12]. W systemie Ruggiero i in. z 2015 całe jednoliścienne stanowią nadrząd liliopodobne Lilianae jako jedna z 18 linii rozwojowych okrytonasiennych tej rangi[13].
Po odkryciu powiązań filogenetycznych w końcu XX wieku i na początku XXI w., w istotny sposób zmienił się układ i relacje między poszczególnymi taksonami jednoliściennych[1].
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Klad komelinowe (commelinids):
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
