12 Pułk Piechoty (II RP)

12 Pułk Piechoty (12 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 12 Pułku Piechoty Wojska Polskiego w latach 1919–1939. Zobacz też: inne pułki piechoty noszące numer „12”.

12 Pułk Piechoty

pułk piechoty wadowickiej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	1 sierpnia
Nadanie sztandaru	1 sierpnia 1924
Rodowód	Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej
Dowódcy
Pierwszy	płk Jan Mischke
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Szaciłkami (9–22 IV 1920) bitwa pod Bojarami (23 V 1920) bitwa pod Zarudziem (13 VI 1920) bitwa pod Suszkami (19 VI 1920) bitwa pod Leszniowem (1 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Wadowice
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	XI Brygada Piechoty 6 Dywizja Piechoty

Powstanie pułku

W listopadzie 1918 roku organizowano oddziały, z których później powstał 12 pułk piechoty. Były to^[1]:

• batalion porucznika Antoniego Góry, złożony z Polaków – żołnierzy batalionu zapasowego c. i k. 56 pułku piechoty w Kielcach,
• batalion majora Adama Śmiałowskiego i kapitana Franciszka Altera zorganizowany w Wadowicach z ochotników i żołnierzy c. i k. 56 pułku piechoty, którzy wrócili z frontu włoskiego,
• ochotniczego batalionu porucznika Juliusza Drapelli w Żywcu,
• batalionu porucznika Bolesława Kańskiego w Białej, złożonego z żołnierzy c. i k. 55 pułku piechoty.

W połowie grudnia 1918 roku batalion porucznika Góry został przeniesiony z Kielc do Wadowic i połączony z batalionem majora Śmiałowskiego w Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej^[1][2]. Oddziały 12 pp m.in. wzięły udział w walkach z Ukraińcami i w styczniu 1919 r. w odpieraniu agresji czechosłowackiej. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Wadowicach^[3].

Obsada personalna pułku w 1920[4]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	kpt./mjr Franciszek Alter
Adiutant	por./kpt. Zygmunt Gromadzki
Oficer broni	por. Franciszek Mucha
Oficer łączności	por. Wincenty Falkiewicz
Oficer ordynansowy	ppor. Romuald Cichocki
Lekarz	kpt. lek. dr Daniel Jurkowicz
lekarz	ppor. lek. dr Bernard Mandel
Oficer sanitarny	ppor. san. Ignacy Reiwer
Dowódca taborów	por. Tadeusz Gołąb
Dowódca I batalionu	mjr Gustaw Krzywda -Kieszkowski
Adiutant	ppor. Władysław Steblik
Oficer gospodarczy	ppor. Stanisław Marcinkiewicz
Oficer prowiantowy	ppor. Emil Stach
Oficer gazowy	por. Zdzisław Rytel
Dowódca 1 kompanii	ppor. Józef Kiecoń
Dowódca plutonu	ppor. Eugeniusz Hohauer
Dowódca 2 kompanii	por. Franciszek Kubicki
Dowódca plutonu	ppor. Józef Górowicz
Dowódca plutonu	por. Władysław Kopyto
Dowódca plutonu	plut. Julian Kołaczyk
Dowódca 3 kompanii	por./kpt. Feliks Markowicz(ranny 25 VIII, †1 IX)
Dowódca plutonu	ppor. Seweryn Kotarba
Dowódca 4 kompanii	por. Stanisław Kozubek (do 10 VIII)
	ppor. Adolf Blok
Dowódca plutonu	ppor. Edward Wągiel
Dowódca 1 kompanii km	por. Bronisław Midloch
Dowódca plutonu	sierż. sztab. Karol Kuleć (szpital)
Dowódca plutonu	plut. Wincenty Pikoń
Dowódca II batalionu	por. Władysław Kulma
Oficer prowiantowy	ppor. Adam Kozłowski
Oficer kasowy	ppor. Stanisław Wojtas
Lekarz	ppor. san. Stefan Antonowicz
Dowódca 5 kompanii	ppor. Mieczysław Opuszyński
	por. Antoni Kamski
	por. Stanisław Dobrzański
Dowódca plutonu	sierż. szt. Bronisław Kanik
Dowódca plutonu	plut. Wacław Lazar
Dowódca 6 kompanii	ppor. Antoni Gniadek
Dowódca plutonu	ppor. Leopold Kiełbasa
Dowódca 7 kompanii	ppor, Gustaw Rothang (do 8 VIII)
	por. Alfons Kowalski
Dowódca plutonu	ppor. Roman Kulig
Dowódca 8 kompanii	ppor. Jan Krzak
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Dyczewski
Dowódca 2 kompanii km	por./kpt. Marian Hyla
Dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Kwiatkowski
Dowódca plutonu	sierż. sztab. Antoni Kołaczek
Dowódca III batalionu	por./kpt. Artur Pollak (do 12 VIII)
	por. Stanisław Bodaszewski
Adiutant	ppor. Leopold Grzyb
Lekarz	ppor. san. Szymon Węgrzyn
Dowódca 9 kompanii	por. Feliks Kołodziejczyk (12 VII -ranny 15 VIII)
Dowódca 10 kompanii	por. Józef Rogowski (do 11 VIII)
Dowódca plutonu	ppor. Michał Malarczyk (†16 VIII)
Dowódca 11 kompanii	ppor. Antoni Kaczmarczyk
Dowódca plutonu	ppor. Feliks Nawrocki
Dowódca 12 kompanii	ppor. Jan Magiera (ranny 13 IX)
Dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Rytel
Dowódca plutonu	plut. Władysław Handzlik (ranny 13 IX)
Dowódca 3 kompanii km	por. Stanisław Łobodziński
Dowódca kompanii technicznej	ppor. Franciszek Rzehak ?
Dowódca plutonu	ppor. Jan Kłakla
Dowódca plutonu	ppor. Jan Wątorek
Oficer pułku (dowódca kompanii)	por. Jan Tomicki

Pułk w walce o granice

Tereny działań pułku w latach 1918–1920

19 czerwca 12 pułk piechoty kpt. Władysława Mielnika, wzmocniony 3 baterią 6 pułku artylerii polowej, obsadził II batalionem Suszki, III batalionem Biełkę oraz odcinek między Rasnem^[5] i Suszkami, a I batalionem Rasno i Niedzieliszcze^[6]. Obronę oparto częściowo na bagnistych brzegach rzek Usza i Chaława. Dowództwo pułku stacjonowało w Bielcach^[7][8].

II batalion por. Władysława Kulmy ugrupował się w sposób następujący: 5. i 7 kompanie obsadziły zachodni i południowo-wschodni wylot wioski, a 6. i 8 kompanie stanęły w centrum wsi jako odwód dowódcy batalionu. Około 9.30 wykryto ruch sowieckiej kolumny kawalerii z Suchej Woli na Baranówkę. Jednocześnie pod Suszki, Rasne i Niedzieliszcze zaczęły podchodzić patrole konne. Po przegrupowaniu, dwa szwadrony kawalerii Budionnego uderzyły na Suszki. Pierwszy atak został przez II batalion odparty. Kolejny rozpoczął się w południe. Tym razem wioskę zaatakowała od strony Rudni Baranowskiej spieszona kawaleria. Droga do Biełki znalazła się pod silnym ogniem sowieckiej broni maszynowej, a Suszki ostrzeliwały dwie baterie artylerii konnej. Kierujący bitwą z punktu obserwacyjnego na wieży cerkiewnej dowódca II batalionu wprowadził na pierwszą linię cześć swojego odwodu. Po dwóch godzinach walki zaczęło brakować amunicji, a sowiecka artyleria zburzyła szkołę i zmusiła do milczenia ulokowane tam ciężkie karabiny maszynowe^[7].

Około 15.00 Kozacy wdarli się do wsi od południa i zachodu. Kontratak 5. i odwodowej 8 kompanii odrzucił nieprzyjaciela. Dowieziono też z Białki brakującą amunicję. Sowieci jednak nadal wyprowadzali silne ataki i około 17.00 opanowali ruiny szkoły. Tym razem skutecznie kontratakowała 7 kompania. Celem wsparcia II batalionu, dowódca pułku skierował w rejon Suszek swoją odwodową 10 kompanię. Ta, we współdziałaniu z walczącą w miejscowości 8 kompanią, uderzyła na rozlokowane pod wioską oddziały sowieckiej kawalerii. Obie kompanie odrzuciły nieprzyjaciela na odległość dwóch kilometrów od Suszek i tym samym uwolniły od sowieckiego ognia drogę dowozu i ewakuacji do Biełki^[7][8]. Wykorzystując sukces sąsiednich pododdziałów, do kontrataku przeszła też 6 kompania i zepchnęła Kozaków na Ryszawkę. Wieczorem oddziały 4 Dywizji Kawalerii zmieniły taktykę i próbowały rozbić polską obronę serią szarż. Wszystkie ataki kawalerii załamały się w silnym ogniu polskiej obrony. Około 22.00 czerwonoarmiści przerwali walkę i wycofali się na pozycje wyjściowe^[7].

W czasie kiedy II batalion walczył o Suszki, I batalion por. Daniłowicza z powodzeniem bronił Rasna i Niedzieliszcza. Do wieczora brygada kawalerii 4 DK nie zdołała opanować bronionych miejscowości^[9].

Osobny artykuł: bitwa pod Suszkami.

31 lipca 12 pułk piechoty mjr. Franciszka Altera otrzymał następujące zadanie^[10]:
12 pułk piechoty, przy współdziałaniu III/6 pap, z dotychczasowej pozycji osiągnie marszem ofensywnym, rozpoczętym przez Kolonię Suczków o godzinie 5.00, wzgórza na południe od linii Grzymałówka, przy czym jego II batalion ma postępować na równej linii z pułkiem z rejonu Merwa zachodnim brzegiem Styru i połączyć się z prawym skrzydłem swego pułku, który na osiągniętej linii oczekuje przeprawy kawalerii, mającej uderzyć w kierunku południowo-wschodnim.
O świcie 1 sierpnia 12 pułk piechoty wyruszył do działań z przedmościa „Beresteczko”. Maszerował dwoma kolumnami: I i III batalion szedł przez Piaski i Suczków^[11] na Leszniów, a II batalion na Szczurowice. Około 7.00 I batalion napotkał pod Suczkowem nieprzyjaciela i po krótkiej walce zdobył tę miejscowość. Atakując dalej, przełamał sowiecką obronę i zajął dominujące wzgórze obok drogi Szczurowice – Leszniów. Tu z przyczyn taktycznych zatrzymano natarcie i porządkowano szyki. Ponieważ dwie baterie artylerii 6 pułku artylerii polowej nadal nie nadchodziły, około 11.00 kpt. Franciszek Alter zdecydował się kontynuować natarcie bez wsparcia artylerii^[12].

W tym czasie w rejonie Leszniowa znajdowały się oddziały sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii komdywa Siemiona Timoszenki. Jedna brygada 6 DK wspierała walczącą na prawym brzegu Styru sąsiednią 14 Dywizję Kawalerii, a główne siły 6 DK miały sforsować Styr na południe od Beresteczka i ruszyć lewym brzegiem rzeki na miasto. 1 sierpnia 6 Dywizja Kawalerii, atakowana przez polską 1 Dywizję Jazdy od czoła i równocześnie pod Szczurowicami i Mytnicą przez polską piechotę obchodzącą jej prawe skrzydło, rozpoczęła odwrót. Do Leszniowa zbliżała się brygada wspierająca wcześniej 14 DK. To właśnie na nią w południe natknął się polski 12 pułk piechoty. Walka trwała około czterech godzin. Sowiecka kawaleria parokrotnie szarżowała, ale około 15.30 została zmuszona do opuszczenia Leszniowa i wycofania się za rzekę Słonówkę^[12][13].

Osobny artykuł: bitwa pod Leszniowem.

Mapy walk pułku w 1920

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[14][a]
mjr Franciszek Alter*	por. Stanisław Bodaszewski	szer. Andrzej Chrząszcz*
śp. plut. Gustaw Egner	kpt. Oswald Frank* nr 686	kpr. Wojciech Gawliński*
por. Zygmunt Gromadzki* nr 6784	por. Jan Hajost*	plut. Władysław Handzlik
por. Marian Hyla*	por. rez. Józef Jakóbiec*	kpr. Stanisław Jaśniewicz
ppor. Seweryn Jeschiwe*	ppor. Antoni Kaczmarczyk* nr 4177[15]	por. Antoni Kamski*
por. Bronisław Kawałkowski	mjr Gustaw Kieszkowski*	chor. Julian Kołaczyk*
por. Franciszek Kubicki	por. Władysław Kulma	st. sierż. Karol Kulec
ppor. Jan Magiera	kpt. Włodzimierz Mielnik	por. Artur Pollak
ppor. Stanisław Rajewski	szer. Karol Lach	plut. Wacław Lazar
szer. Stanisław Lubas	kpr. Michał Marszałek	st. szer. Józef Pelc
plut. Wincenty Pikoń	st. szer. Bronisław Rusin	szer. Adam Waszkucz
plut. Ignacy Żabski

Ponadto 74 oficerów i 263 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[16]. Wśród odznaczonych był kpr. Stanisław Irlik^[17][18][19].

Pułk w okresie pokoju

6 Dywizja Piechoty w 1938

Budynek dawnych koszar wojskowych w Wadowicach wraz z pomnikiem

Porucznik Mieczysław Zimnal^[b], w latach 1930–1934 oficer 12 pułku piechoty. We wrześniu 1939 r. dowódca 3 kompanii 14 pułku piechoty, uczestnik bitwy nad Bzurą.

W okresie międzywojennym 12 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr V^[20] w garnizonie Wadowice^[21] z wyjątkiem III batalionu, który był detaszowany w Krakowie^[22]. Wchodził w skład 6 Dywizji Piechoty^[20].

Pułk obchodził swoje święto 1 sierpnia, w rocznicę boju stoczonego w 1920 roku pod Leszniowem z oddziałami Armii Czerwonej^[23]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych ustalił i zatwierdził dzień 1 sierpnia jako datę święta pułkowego^[24]. Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 12 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[25]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców i 12 karabinów maszynowych^[26].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[27][c]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	płk Aleksander Stawarz
I zastępca dowódcy	ppłk Józef Mordarski
adiutant	kpt. Adam Dyr
starszy lekarz	mjr dr Leopold Goldberg
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Jan Kolanowski
oficer mobilizacyjny	kpt. adm.(piech.) Filip Karmański
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Roman Antoni Dąbrowski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Otto Stanisław Hugo Battek
oficer gospodarczy	por. int. Wilhelm Juras
oficer żywnościowy	vacat
oficer taborowy[d]	kpt. tab. Leon Stanisław Kayser
kapelmistrz	ppor. adm. (kapelm.) Mateusz Lisicki
dowódca plutonu łączności	por. Jan Kazimierz Sylwester Mróz
dowódca plutonu pionierów	kpt. Aleksander II Prociuk
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. art. Stanisław Kubicki
dowódca plutonu ppanc.	kpt. Bronisław Jan Krukierek
dowódca oddziału zwiadu	ppor. Jerzy Kleczkowski
I batalion
dowódca batalionu	mjr dypl. Wojciech Wiącek
dowódca 1 kompanii	por. Kazimierz Karol Buklad
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Gojdź
dowódca 2 kompanii	por. Jan Oleś
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Władysław Głogowski
dowódca 3 kompanii	kpt. Kazimierz VI Dąbrowski
dowódca plutonu	ppor. Wojciech Monkiewicz
dowódca plutonu	ppor. Leon Heliodor Spychalski
dowódca 1 kompanii km	por. Józef Franciszek Krupa
dowódca 1 kompanii km	ppor. Władysław Duszczyk
II batalion
dowódca batalionu	mjr Władysław Sieńczak
dowódca 4 kompanii	por. Stanisław Miga
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Stefaniszyn
dowódca 5 kompanii	kpt. Mieczysław Piotr Barys
dowódca plutonu	ppor. Edward Franciszek Rybka
dowódca 6 kompanii	por. Władysław Wojas
dowódca plutonu	por. Zdzisław Dubicki
dowódca 2 kompanii km	por. Franciszek Michał Czul
dowódca plutonu	ppor. Ryszard Wagner
III batalion
dowódca batalionu	ppłk Roman Wart
adiutant dowódcy batalionu	kpt. Stanisław Miciuk
pomocnik dowódcy batalionu ds. gosp.	kpt. adm. (piech.) Józef Grochal
lekarz batalionu	ppor. lek. Wiktor Miklaszewski
dowódca 7 kompanii	por. Jerzy Antoni Lewandowicz
dowódca plutonu	ppor. Karol Hojlo
dowódca 8 kompanii	p o. ppor. Józef Zięcik
dowódca 9 kompanii	kpt. Seweryn Świeprawski
dowódca plutonu	ppor. Florian Styła
dowódca 3 kompanii km	por. Konstanty Cybulski
dowódca plutonu	por. Władysław Antoni Jeziorski
na kursie	kpt. Alojzy Stanisław Małusecki
na kursie	por. Wojciech Rewer
na kursie	ppor. Alfred Józef Narzyński
12 obwód przysposobienia wojskowego „Wadowice”[29]
kmdt obwodowy PW	kpt. adm. (piech.) Jan Piotr Łużecki
kmdt powiatowy PW Wadowice	kpt. kontr. piech. Tadeusz Bogumił Czeppe
kmdt powiatowy PW Myślenice	kpt. adm. (piech.) Flawian Śmitkowsk

Pułk w kampanii wrześniowej

Pułk walczył w składzie 6DP

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie macierzystej 6 Dywizji Piechoty (Armia „Kraków”).

23 marca 1939 zarządzono w pułku częściową mobilizację. Wzmocnione zostały stany osobowe, a w lipcu pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne wz. 35. Latem prowadzono rozbudowę inżynieryjną planowanych rejonów obrony w rejonie Pszczyny. Do prac wysłano batalion mjr. Stefana Rachwała nadając mu kryptonim „Władysław”. W jego składzie znalazły się między innymi 6 kompania strzelecka oraz 2 kompania ckm. Pułkowy pluton pionierów wszedł w skład drugiego kombinowanego batalionu o kryptonimie „Tytus"^[30].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[31]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca	ppłk dypl. Marian Strażyc
I adiutant	kpt. Adam Dyr
II adiutant	por. rez. Tadeusz Dzierwa
oficer informacyjny	ppor. Franciszek Brzazgacz
oficer łączności	por. Jan Mróz
kwatermistrz	kpt. Kazimierz Dąbrowski
oficer żywnościowy	p.o. chor. Michał Mokrzycki
I batalion
dowódca I batalionu	mjr Władysław Sieńczak
adiutant batalionu	por. rez. Bronisław Burger
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	ppor. Józef Ryłko
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. Jan Oleś
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	ppor. Władysław Duszczyk
dowódca 1 kompanii ckm	por. Józef Krupa
II batalion
dowódca II batalionu	kpt. Mieczysław Piotr Barys
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	ppor. Tadeusz Stefaniszyn
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Stanisław Kurek
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	por. Władysław Wojas
dowódca 2 kompanii ckm	por. Franciszek Czul
III batalion
dowódca III batalionu	ppłk piech. Roman Wart
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Jerzy Lewandowicz
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. rez. Konstanty Mrzygłód
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	kpt. adm. (piech.) Jan Łużecki[e]
dowódca 3 kompanii ckm	por. Konstanty Cybulski
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej	kpt. Bronisław Krukierek
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. Stanisław Kubicki
dowódca kompanii zwiadowców	ppor. Jerzy Kleczkowski
dowódca plutonu pionierów	kpt. Aleksander Prociuk
dowódca plutonu przeciwgazowego	NN

Symbole pułku

Chorągiew/sztandar

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

23 maja 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził przepisową chorągiew 12 Pułku Piechoty^[33].
1 sierpnia 1924 roku w Wadowicach generał broni Stanisław Szeptycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Wadowic, Andrychowa i Kalwarii^[34][22]. Po wojnie sztandaru nie udało się odnaleźć^[35].

Odznaka pamiątkowa

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

20 czerwca 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 12 Pułku Piechoty^[36]. Odznaka o średnicy 34 mm ma kształt okrągłej, wypukłej tarczy, na której zarysowany jest krzyż, a na nim sylwetka żołnierza piechoty w pełnym ekwipunku, trzymającego w lewej wzniesionej ręce wieniec laurowy. Obok sylwetki żołnierza numer i inicjały pułku „12 PP”. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i oksydowanym, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Bronisław Grabski z Łodzi^[21].

Żołnierze 12 pp

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 12 Pułku Piechoty (II RP).

Dowódcy pułku^[f]

• płk Jan Mischke (1 XI 1918 – 18 VI 1919)^{[g] [h]}
• kpt. Franciszek Alter (p.o. 18 – 31 XII 1918)
• ppłk Eugeniusz Stecz (p.o. 1 – 20 I 1919)
• mjr Adam Śmiałowski (p.o. 21 – 31 I 1919)
• ppłk Edward Reyman (p.o. 1 II – 6 III 1919 → dowódca 11 pp)
• kpt. Oswald Frank (19 VI – 25 VII 1919)
• ppłk Wandalin Doroszkiewicz (26 VII 1919 – 10 II 1920)
• kpt. Władysław Mielnik (11 II – 27 VI 1920)
• mjr Franciszek Alter (28 VI 1920 – 30 VIII 1921)
• ppłk / płk piech. Oswald Frank (IX 1921 – III 1927)
• ppłk dypl. piech. Józef Ćwiertniak (1927–1929)
• ppłk / płk dypl. piech. Józef Jaklicz (22 III 1929 – 23 III 1932 → wykładowca w WSWoj.)
• ppłk piech. Marian Raczyński (23 III 1932^[39] – 21 VI 1933 → stan spoczynku z dniem 31 X 1933^[40])
• ppłk dypl. piech. Antoni Staich (VI 1933^[41] – XI 1935 → zastępca szefa Departamentu Piechoty MSWojsk.)
• ppłk / płk piech. Aleksander Stawarz (XI 1935 – VII 1939 → dowódca Pododcinka Nr 2 „Nowy Sącz”)
• ppłk dypl. piech. Marian Strażyc (VII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[i]

• ppłk piech. Gustaw Kieszkowski (10 VII 1922^[43] – 1924 → Kurs dla oficerów sztabowych piechoty w Grupie^[44])
• ppłk piech. Aleksander Powroźnicki (12 IV 1924^[45] – 5 V 1927 → dyspozycja dowódcy OK V)
• ppłk piech. Artur Sadowiński (5 V 1927^[46] – 1 V 1932 → praktyka poborowa w PKU Kołomyja^[47])
• ppłk piech. Stanisław III Dąbek (15 III 1932 – † 20 III 1933)
• ppłk piech. Jan Świątecki (28 VI 1933 – 7 VI 1934 → dowódca 34 pp)
• ppłk dypl. piech. Władysław II Rusin (7 VI 1934^[48] – 30 IV 1935 → stan spoczynku^[49])
• ppłk piech. Franciszek Studziński (od 4 VII 1935^[50] – ? → komendant Rejonu Uzupełnień Sosnowiec)

Żołnierze 12 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[51] oraz Muzeum Katyńskie^[52][j][k].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Balon Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Chorzowie	Katyń
Bielaczyc Wilhelm	ppor. rez.	inżynier mechanik		Katyń
Bodnarowski Aleksander	ppor. rez.	urzędnik		Katyń
Ciepły Józef[55]	ppor. rez.	inżynier chemik		Katyń
Czyżewski Jerzy	ppor. rez.	urzędnik	Huta Szkła „Silesia”	Katyń
Dziadek Jan	ppor. rez.	leśnik	nadleśniczy w Niepołomicach	Katyń
Koenner Edward	ppor. rez.	prawnik	Sąd Okręgowy w Katowicach	Katyń
Kołodziej Julian	por. rez.	agronom	dyr. firmy sukienniczo-krawieckiej	Katyń
Kołodziejczyk Alojzy	ppor. rez.	urzędnik	poczta w Krakowie	Katyń
Maliszewski Józef	ppor. rez.	urzędnik	„Głos Narodu” w Krakowie	Katyń
Mazak Paweł Jerzy	ppor. rez.	inżynier chemik		Katyń
Olszewski Wincenty	ppor. rez.	urzędnik		Katyń
Postawka Leon	ppor. rez.		majątek Odonów	Katyń
Szczerba Marian	ppor. rez.	absolwent AGH	PKP Kraków	Katyń
Tatoń Władysław	ppor. rez.			Katyń
Wodecki Michał	ppor. rez.	chemik, mgr		Katyń
Faltus Karol August	ppor. rez.	absolwent UJ		Charków
Gąsior Jan	por. rez.			Charków
Grylowski Władysław	por. rez.	technolog elektryk		Charków
Kawecki Włodzimierz	ppor. rez.	inżynier leśnictwa	(e)	Charków
Mikosz Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Narzyński Alfred[56]	podporucznik	żołnierz zawodowy	na kursie	Charków
Oskarbski Franciszek	ppor. rez.			Charków
Otto Marian Piotr	ppor. rez.	chemik, mgr filozofii	Uniwersytet Jagielloński	Charków
Stach Emil Antoni	por. rez.	technik budowy maszyn	Zakłady „Fablok” Chrzanów	Charków
Czeppe Tadeusz[57]	kpt. w st. sp.	żołnierz zawodowy	Instytut Wojskowo-Techniczny	Kalinin

Upamiętnienie

• 
  Tablica z pomnika 12 pp

Uwagi

1. Gwiazdkę przy nazwisku oznaczono żołnierzy, którzy zostali odznaczeni Krzyżem Walecznych.
2. Kpt. piech. Mieczysław Marian Józef Zimnal – urodzony 21.07.1909 r., syn Wincentego i Wandy. Podporucznik od 15.08.1930 r., porucznik od 1.01.1933 r., awansowany do stopnia kapitana 19.03.1938 r. Oficer 12 pp, Korpusu Ochrony Pogranicza i 14 pp. Ranny w dniu 03.09.1939 r. pod Mełnem oraz w dniach 11 i 16 września 1939 r. (pod Maurzycami). Jeniec oflagu VII A Murnau. Po oswobodzeniu przydzielony do 4 Batalionu Strzelców Karpackich, następnie w dowództwie 2 Brygady Strzelców Karpackich. Zmarł w roku 1963 w Londynie.
3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[28].
4. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
5. Kpt. adm. (piech.) Jan Piotr Łużecki (ur. 19 grudnia 1893) był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi. W czasie pokoju był komendantem Obwodu PW nr 12^[32].
6. Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku^[37].
7. Autorzy Księgi chwały piechoty podali, że płk Jan Mishke dowodził pułkiem wyłącznie w dniach 7–18 marca 1919 roku. Data „18 marca” jest ewidentną pomyłką redakcyjną. Według tych samych autorów pułkownik Mischke miał dowodzić pułkiem do 18 czerwca 1919 roku.
8. Pułkownik Mischke 8 maja 1919 roku przybył z Wadowic do Zimnej Wody na front ukraiński, gdzie objął dowództwo nad pułkiem i sprawował je w czasie polskiej ofensywy majowej^[38].
9. 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny^[42]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
10. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939^[53] .
11. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940^[54] .

Przypisy

1. Mucha 1928 ↓, s. 3.
2. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
4. Tuliński 2020 ↓, s. 857.
5. Рясне.
6. Неділище.
7. Odziemkowski 2004 ↓, s. 398.
8. Mucha 1928 ↓, s. 17.
9. Mucha 1928 ↓, s. 18.
10. Tarczyński (red.) 2002 ↓, s. 648.
11. Antonówka (Suczków), pow. Horochów, gm. Beresteczko.
12. Odziemkowski 2004 ↓, s. 227.
13. Mucha 1928 ↓, s. 20.
14. Mucha 1928 ↓, s. 29–30.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 17 z 22 czerwca 1922, s. 464.
16. Mucha 1928 ↓, s. 30.
17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 43 z 27 grudnia 1921, s. 1752, jako Inliky.
18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1929, s. 251, sprostowano nazwisko z „Inliky” na „Irlik”.
19. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-11-10]..
20. Almanach 1923 ↓, s. 50.
21. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 41.
22. Satora 1990 ↓, s. 45.
23. Mucha 1928 ↓, s. 20, 24.
24. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
25. Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
26. Jagiełło 2007 ↓, s. 65–67.
27. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 561–562.
28. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
29. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 671.
30. Gładysz 2016 ↓, s. 27.
31. Gładysz 2016 ↓, s. 31.
32. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 298, 671.
33. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 12 czerwca 1924 roku, poz. 339.
34. Mucha 1928 ↓, s. 24.
35. Satora 1990 ↓, s. 47.
36. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 17 z 20 czerwca 1931 roku, poz. 199.
37. Almanach 1923 ↓, s. 49.
38. Mucha 1928 ↓, s. 5, 9.
39. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 232.
40. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 126.
41. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
42. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
43. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 543.
44. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 150.
45. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 37 z 12 kwietnia 1924 roku, s. 209.
46. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.
47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 234.
48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 154.
49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 1 czerwca 1935 roku, s. 59.
50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 98.
51. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
52. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
53. Rocznik oficerski 1939 ↓.
54. Wyrwa 2015 ↓.
55. Księgi Cmentarne – wpis 486.
56. Księgi Cmentarne – wpis 6572.
57. Księgi Cmentarne – wpis 8449.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Dwunasty Pułk Piechoty w dniu wręczenia mu chorągwi przez obywateli Ziemi Wadowickiej i ku uczczeniu pamięci bitwy pod Leszniowem dnia 1 sierpnia 1920 r. jako w dniu swego święta pułkowego poświęca. Wadowice: Nakładem korpusu oficerskiego dwunastego pułku piechoty, 1924.
• Daniel Korbel, 12 Pułk Piechoty w walkach o Śląsk Cieszyński, Przegląd Historyczno -Kulturalny Wadoviana nr 21/2018.
• Daniel Korbel, Na pomoc Cieszynowi, Tramwaj Cieszyński, https://tramwajcieszynski.pl/na-pomoc-cieszynowi/
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Franciszek Mucha: Zarys historji wojennej 12-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Andrzej Polak, 12 Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej 1775-1939, AJAKS, Pruszków 2005. ISBN 83-88773-56-9
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-122-0.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.