Bitwa pod Szaciłkami

Bitwa pod Szaciłkami – walki oddziałów polskiej 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty gen. Daniela Konarzewskiego z sowiecką 17 Dywizji Strzelców toczone w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Bitwa pod Szaciłkami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	9–22 kwietnia 1920
Miejsce	pod Szaciłkami
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	Wygrana Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Gustaw Paszkiewicz
Siły
14 Dywizja Piechoty 55 pułk piechoty 17 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1] 

Geneza

Latem 1919 Wojsko Polskie realizowało szeroko zakrojoną operację zaczepną, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[2][3][4][5].

Osobny artykuł: bitwa o Mińsk.

Po zajęciu Mińska zaistniała możliwość kontynuowania przez wojska Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisława Szeptyckiego działań zaczepnych aż do linii rzeki Berezyny. W czasie walk o Bobrujsk kombinowana Grupa Wielkopolska wyparła z miasta oddziały 8 Dywizji Strzelców i opanowała przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny^[6][7].

Osobny artykuł: Bitwa pod Bobrujskiem (1919).

Front w tym obszarze ustabilizował się na okres ponad dziewięciu miesięcy^[a], a przyczółek stał się doskonałą bazą dla wypadów organizowanych na tyły wojsk sowieckich. Wypady na pozycje polskie organizowali też Sowieci^[6].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
14 Dywizja Piechoty	gen. Daniel Konarzewski
⇒ 55 pułk piechoty	ppłk Gustaw Paszkiewicz	14 Dywizja Piechoty
→ III/55 pułku piechoty		grupa południowa
– 10 kompania	ppor. Franciszek Pawela
– 11 kompania	ppor. Kazimierz Śniatała
– 12 kompania	ppor. Władysław Moszczyński
– 3 kompania km	ppor. Józef Kosicki
⇒ 56 pułk piechoty
→ I/56 pułku piechoty		grupa kontratakująca
→ II/56 pułku piechoty		grupa północna
→ III/56 pułku piechoty	kpt. Stanisław Siuda
⇒ III/12 pułku piechoty	kpt. Franciszek Alter
⇒ 58 pułk piechoty
→ III/58 pułku piechoty	por. Maksymilian Bartsch	grupa południowa
⇒ 15 pułk ułanów	ppłk Władysław Anders	grupa obejścia
⇒ 14 pułk artylerii polowej		grupa wsparcia
→ 7 bateria
Armia Czerwona
⇒ 17 Dywizja Strzelców		15 Armia

Walki pod Szaciłkami

Gen. dyw. Daniel Konarzewski i sztab operacyjny 1 dyw. strz. Wlkp. na froncie litewsko-białoruskim w 1920 r.

Szaciłki były jednym z ważniejszych punktów obronnych polskiego przedmościa na wschodnim brzegu Berezyny pod Bobrujskiem. Wiosną 1920 pozycje pod Szaciłkami zajmował 55 Poznański pułk piechoty, wspierany przez 7 i 8? baterię 14 pułku artylerii polowej. W pierwszej połowie kwietnia 1920 pozycje pułku kilkakrotnie bezskutecznie atakowały oddziały sowieckiej 17 Dywizji Strzelców^[9][10]. Pragnąc sparaliżować przygotowania nieprzyjaciela do kolejnych działań, dowództwo 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty gen. Daniela Konarzewskiego zarządziło przeprowadzenie wypadu na Jełań i Sieliszcze.

Grupę uderzeniową zorganizowano na bazie 55 pułku piechoty płk. Gustawa Paszkiewicza. Jemu też powierzono dowództwo. Na okres akcji pułk został wzmocniony III batalionem 58 pułku piechoty, II i III batalionem 56 pp, batalionem 12 pułku piechoty^[b], 15 pułkiem ułanów i 7 baterią 14 pułku artylerii polowej^[12]. Tak zorganizowana grupa otrzymała rozkaz rozbicia oddziałów sowieckich koncentrujących się w rejonie Szaciłek. Dowódca grupy płk Paszkiewicz ugrupował oddział w dwie kolumny. Kolumna północna miała uderzyć z Szaciłek na Sieliszcze i odrzucić na Jełań stojące tutaj oddziały 17 Dywizji Strzelców. Zadaniem kolumny południowej było opanowanie Jełania i tym samym odcięcie drogi odwrotu cofającemu się spod Szaciłek przeciwnikowi^[13][14].

17 kwietnia, po wcześniejszym przygotowaniu artyleryjskim wykonanym przez dwa dywizjony 14 pułku artylerii polowej oraz dywizjon 14 pułku artylerii ciężkiej, wojska wielkopolskie ruszyły do natarcia. Kolumna południowa w składzie 55 pułku piechoty, I batalionu 56 pp i III/58 pp wyruszyła ze Starkowicz. Na czele maszerował III/55 pułku piechoty, ubezpieczając się 10 kompanią ppor. Franciszka Paweli. Po zniesieniu sowieckiej placówki^[c] na czoło wyszła 11 kompania. Ciemna noc oraz teren bagnisty nie pozwoliły na swobodne rozwinięcie ugrupowania bojowego, zatem tempo natarcia było wolne. Nieprzyjaciel szczególnie mocno bronił Jełania. Tu został ranny dowódca 11 kompanii ppor. Kazimierz Śniatała, a chwilę potem śmiertelnie ranny dowódca 12 kompanii ppor. Władysław Moszczeński^[16][d]. W obie nogi raniony został też dowódca 3 kompanii karabinów maszynowych podporucznik Józef Kosicki^[10]. Duże straty poniesione przy przełamywaniu trzech linii obronnych spowodowały, że ppłk Paszkiewicz do pierwszego rzutu wprowadził III batalion 58 pułku piechoty. Znający teren batalion przełamał kolejne linie obrony i zajął Jelań^[17]. W toku dalszej akcji zajęto Sieliszcze, gdzie obie kolumny połączyły się^[16].

Odpoczynek żołnierzy 55 p. p. Wlkp. po walkach pod Szaciłkami

Grupa północna w składzie II i III batalion 56 pp i III/12 pp uderzyła w kierunku na Sieliszcze. W pierwszym rzucie nacierały kompanie III/ 56 pułku piechoty. Nieprzyjaciel nie wytrzymał uderzenia i wycofał się ze swoich pozycji. Dopiero pod Jakimowską Słobodą stawił większy opór. Spotęgowane polskie natarcie przełamało i tę pozycję, a czerwonoarmiści wycofali się w kierunku na Żatom i Sieliszcze^[12][18]. Zbyt wolne tempo natarcia prawej kolumny spowodowało jednak, że droga odwrotu cofających się oddziałów sowieckich nie została odcięta^[19].

15 pułk ułanów ppłk. Władysława Andersa prowadził samodzielną akcję przez Borowiki do Czerniawki. 16 kwietnia wyruszył z Ewiuszkiewicz do Słowania. O świcie następnego dnia wyprzedził atakujący 22 pułk piechoty i maszerował w kierunku Borowiki – Kokujewicze. Pod Kokujewiczami wszedł do walki idący w szpicy 1 szwadron i spieszonym atakiem zdobył miejscowość, biorąc do niewoli oficerów sztabu 509 pułku strzelców. Po krótkim odpoczynku ułani wielkopolscy wznowili natarcie w kierunku na folwark Zachody. Tym razem w szpicy szedł 3 szwadron, a od Unarza 4 szwadron. Na trakcie Słoboda Jakimowka szwadron wysłał podjazd pod dowództwem ppor. Bilażewskiego w kierunku na Horwal. Podjazd dotarł do Dniepru i stwierdził, że Sowieci wycofali się za rzekę. W czasie walk poległ ppor. Andrzej Moszczeński^[d]. W czasie powrotu z akcji pułk zatrzymał się na odpoczynek w Czyrkowiczach, a potem ruszył do Parycz, gdzie pozostał przez kilka dni^[20].

Sowieckie dowództwo zreorganizowało siły i nocą z 21 na 22 kwietnia po raz kolejny uderzyło na Szaciłki, a broniący miejscowości III batalion 12 pułku piechoty kpt. Franciszka Altera wycofał się ze swoich pozycji. Następnego dnia polski kontratak wykonany I batalionem 56 pp i III/12 pp wyparł Sowietów z Szaciłek. W walce tej zginął dowódca kompanii 56 pp ppor. Adam Majewski^[12]. Kilkakrotnie wznawiane kontrataki przeciwnika zostały odparte^[9][11].

Bilans walk

Polacy zdobyli Szaciłki. Ich obrona stała się doskonałą szkołą walki z nieprzyjacielem silnym i mającym inicjatywę. Straty polskie były znaczne. Tylko 55 pułk piechoty stracił 36 poległych, 131 rannych i 4 zaginionych żołnierzy^[21].

Uwagi

1. Wyjątek stanowiła operacja mozyrska realizowana przez Grupę Poleską, w której 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty prowadziła działania demonstracyjne (wypad na Żłobin), mające na celu wytworzenie w sowieckich dowództwach przeświadczenia, że pozostają one w związku z zamiarem przesunięcia całego frontu polskiego na Dniepr^[8].
2. W tym czasie 12 pułk piechoty wyszedł z podporządkowania dowódcy 6 Dywizji Piechoty i wszedł w skład 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty^[11].
3. W czasie walk z sowiecką placówką został ranny dowódca 10 kompanii ppor. Franciszek Pawela^[15].
4. Bracia ppor. Andrzej Moszczeński z 15 pułku ułanów i ppor. Władysław Moszczeński z 55 pułku piechoty zginęli w jednym dniu w czasie akcji na Szaciłki^[20].

Przypisy

1. Przybylski 1930 ↓.
2. Odziemkowski 2010 ↓, s. 415.
3. Wyszczelski 2011 ↓, s. 165.
4. Tym 2020 ↓, s. 18.
5. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 24.
6. Odziemkowski 1998 ↓, s. 25.
7. 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 60.
8. Tym 2020 ↓, s. 40.
9. Odziemkowski 2004 ↓, s. 399.
10. Jasionek 1928 ↓, s. 12.
11. Mucha 1928 ↓, s. 14.
12. Siuda 1928 ↓, s. 22.
13. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 337.
14. Łapiński 1928 ↓, s. 17.
15. 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 73.
16. 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 74.
17. Łapiński 1928 ↓, s. 18.
18. Mucha 1928 ↓, s. 13.
19. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 338.
20. Czarnecki 1929 ↓, s. 29.
21. Jasionek 1928 ↓, s. 13.

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jan Janusz Czarnecki: Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• 14 Dywizja Piechoty – 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich – w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
• Stefan Jasionek: Zarys historji wojennej 55-go poznańskiego pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jerzy Łapiński: Zarys historji wojennej 58-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Franciszek Mucha: Zarys historji wojennej 12-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Stanisław Siuda: Zarys historji wojennej 56-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.