خلافت راشدین
From Wikipedia, the free encyclopedia
خلافت راشدین (به عربی: الخلافة الراشدة) یا خلافت اولیه[2] نخستین حکومت اسلامی تحت نام خلافت است که در روز درگذشت محمد پیامبر اسلام، در دوشنبه ۲۸ صفر سال ۱۱ ه. ق[ه. ق 1] برابر با ۱۰ ژوئن سال ۶۳۲میلادی پدید آمد.[3] و تا سال ۴۰ هجری به طول انجامید. فرمانروایان از صحابه محمد و از طایفه قریش[4] به ترتیب ابوبکر (حاکم ۶۳۲–۶۳۴)، عمر بن خطاب (حاکم ۶۳۴–۶۴۴)، عثمان بن عفان (حاکم ۶۴۴–۶۵۶) و علی بن ابیطالب (حاکم ۶۵۶–۶۶۱) بودند.[5] اهل سنت که منزلت دینی ویژهای برای حاکمان این حکومت قائلند حکومتشان را خلافت راشدین[پانویس 1] به معنای «خلافت هدایت شده» مینامند، اما شیعیان امامی مشروعیت برخی از این خلفا را قبول ندارند،[6]
خلافت راشدین الخلافة الراشدة | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۶۳۲–۶۶۱ | |||||||||||||
اوج گسترش خلافت راشدین در سال ۶۵۴م، تحت خلیفه عثمان بن عفان | |||||||||||||
وضعیت | گزینش خلیفه به روشهای مختلف (شورا، وصیت، شورای خلافت) شرط بیعت مردم | ||||||||||||
پایتخت | مدینه (۶۳۲–۶۵۶م) کوفه (۶۵۶–۶۶۱م) | ||||||||||||
زبان(های) رایج | عربی (زبان رسمی) زبانهای دیگر:زبان ترکی، آرامی، ارمنی، آمازیغی، گرجی، یونانی، ترکمنی ، قبطی، عبری باستانی، زبان کردی، زبان پارسی میانه | ||||||||||||
دین(ها) | اسلام (دین رسمی). اقلیتها بزرگ و کوچک: مسیحیت، ویهودیت، ومندائیان، ومزدیسنا | ||||||||||||
حکومت | خلافت | ||||||||||||
خلیفهٔ رسولالله، امیرالمؤمنین | |||||||||||||
• ۶۳۲–۶۳۴ (۱۱–۱۳ قمری) | ابوبکر | ||||||||||||
• ۶۳۴–۶۴۴ (۱۳ تا ۲۳ قمری) | عمر | ||||||||||||
• ۶۴۴–۶۵۶ (۲۳ تا ۳۵ قمری) | عثمان | ||||||||||||
• ۶۵۶–۶۶۱ (۳۵ تا ۴۰ قمری) | علی | ||||||||||||
• ۶۶۱–۶۶۲ (۴۰ تا ۴۱ قمری) | حسن | ||||||||||||
تاریخ | |||||||||||||
• بنیانگذاری | ۶۳۲ | ||||||||||||
• فروپاشی | ۶۶۱ | ||||||||||||
مساحت | |||||||||||||
۶۵۵ م. | ۶٬۴۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۲٬۵۰۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||
جمعیت | |||||||||||||
• ۶۵۵ م. | ۲۱۴۰۰۰۰۰ | ||||||||||||
واحد پول | دینار، درهم | ||||||||||||
| |||||||||||||
امروز بخشی از |
گاهشمار خلافت راشدین | |
---|---|
رویدادهای مهم در خلافت راشدین | |
خلافت ابوبکر | |
۶۳۲ | شروع جنگهای ارتداد. |
۶۳۳ | پیروزی ابوبکر در جنگهای ارتداد لشکرکشی خالد بن ولید به نواحی مرزی ساسانیان در کرانه فرات فتح سرزمینهای غربی فرات از جمله حیره |
۶۳۴ | جنگ پل، پیروزی سپاه ساسانیان به فرماندهی بهمن جادویه |
ژانویه–ژوئیه | چند نبرد با روم شرقی و پیروزی در نبرد اجنادین فتح نواحی جنوبی شام درگذشت ابوبکر |
خلافت عمر | |
ژوئیه–اوت | محاصره و فتح دمشق توسط مسلمانان |
۶۳۵ | فتح فلسطین توسط مسلمانان |
۶۳۶ اوت |
نبرد یرموک درهم شکستن سپاه روم شرقی در شام |
نوامبر | نبرد قادسیه درهم شکستن سپاه ساسانیان در عراق |
۶۳۶–۶۳۷ | محاصره و فتح اورشلیم |
۶۳۷ ژانویه–مارس |
محاصره و فتح تیسفون پایتخت ساسانیان |
آوریل | نبرد جلولا، فتح کامل سرزمینهای ساسانیان در عراق |
۶۳۷ اوت |
محاصره و فتح حلب |
اکتبر | فتح انطاکیه |
۶۳۸–۶۳۹ | شکست روم شرقی فتح جزیره، آناتولی شرقی و ارمنستان بیزانس |
۶۳۹ | لشکرکشی عمروعاص به مصر |
۶۴۰ ژوئیه |
نبرد هلیوپولیس چیرگی بر سپاه روم شرقی در مصر |
دسامبر | عقد معاهده تسلیم مصر |
۶۴۱ مارس–سپتامبر |
فتح اسکندریه و تسلط کامل بر مصر |
۶۴۰–۶۴۲ | فتح خوزستان |
۶۴۲–۶۴۳ | لشکرکشی مسلمانان به افریقیه و فتح طرابلس |
۶۴۲ | جنگ نهاوند، شکست سنگین ساسانیان، فروپاشی این دولت و متعاقباً فتح جبال، ری و اصفهان |
خلافت عثمان | |
۶۴۴ | درگذشت عمر |
۶۴۵ | دفع حملات روم شرقی به شام و مصر و تصرف دوباره اسکندریه توسط عمرو عاص |
۶۴۴–۶۴۵ | فتح ارمنستان ایران |
۶۴۷–۶۴۸ | فتح مجدد افریقیه (لیبی) |
۶۴۳–۶۴۸ | فتح فارس، کرمان، سیستان و مکران |
۶۴۹ | فتح قبرس |
۶۵۱ | کشته شدن یزدگرد سوم، پایان امپراتوری ساسانی و تصرف سرزمین ایران |
۶۴۳–۶۵۱ | فتح آذرآبادگان |
۶۴۳–۶۵۲ | فتح خراسان شروع کشمکشهای داخلی در دولت عثمان |
۶۵۵ | نبرد دکل، پیروزی مسلمانان در مقابل امپراتوری روم شرقی در نبردی دریایی |
۶۵۶ | کشته شدن عثمان |
خلافت علی | |
۶۵۷ | درگرفتن نبرد جمل، بین طلحه، زبیر و عایشه با علی و پیروزی علی |
۶۵۷ | انتقال پایتخت خلفای راشدین از مدینه به کوفه در عراق توسط علی |
۶۵۷ | جنگ صفین بین علی و معاویه و کشیده شدن سرانجام نبرد به حکمیت تقسیم قلمور خلافت به دو قسمت یکی تحت نظر علی و دیگر در دست معاویه |
۶۶۱ | قتل علی توسط یکی از خوارج |
خلافت حسن | |
۶۶۱ | به امضا رسیدن صلح حسن با معاویه پایان کار این دولت و تأسیس خلافت امویه |
محمد، پیامبر اسلام، با عقد میثاق مدینه، امتی را ایجاد کرد[7] سپس از طریق جنگ یا عهدنامه، حجاز و مناطق شرقی و جنوبی شبه جزیره عربستان را فتح کرد.[8] با فوت محمد بر سر جانشینی وی اختلاف به وجود آمد اما سرانجام ابوبکر جانشین او شد.[9] اهل سنت معتقدند محمد جانشینی برای خود برنگزید حال آنکه شیعیان با استناد به واقعه غدیر خم معتقدند محمد، علی را به جانشینی (خلافت) منصوب کرد.[10]
خلافت ابوبکر با دو بحران سرپیچی گروهی از مسلمانان از پرداخت زکات و پیامبران نو ظهور همراه بود که ابوبکر با این دو گروه وارد جنگهایی به نام جنگهای ارتداد گشت. پس از تسلط بر شبه جزیره عربستان، مسلمانان وارد جنگ با ساسانیان و بیزانس شدند و توانستند در جبههٔ عراق بر سرزمینهای غربی فرات از جمله حیره، الانبار دومه جندل در جبههٔ شام بر بخش جنوبی سوریه و فلسطین چیره شوند. پس از مرگ ابوبکر عمر جانشینش میشود که بیشترین مساحت کشورگشاییهای مسلمانان در زمان وی روی داد و شام، عراق، مصر و بخش عمدهای از ایران از طریق جنگ تسخیر شد. گسترش قلمرو در زمان عمر، چالشی بود که مسلمانان را مجبور کرد که برای نخستینبار از ساماندهیهای دیگر کشورها نظیر امپراتوری روم شرقی و ساسانیان برداشت کنند؛ لذا مسلمانان از تقسیمات کشوری، دفتر محاسبه (دیوان)، تاریخنگاری و نظام پولی آنان تقلید کردند.
عمر توسط یک ایرانی به نام پیروز نهاوندی زخمی کشنده خورد. وی در بستر مرگ شورای خلافت شش نفرهای را معین کرد تا خلیفهٔ بعدیش را تعیین کنند. عثمان توسط شورا برگزیده شد و بعد از مرگ عمر در رأس قدرت قرار گرفت. خلافت راشدین در زمان عثمان به بیشترین حد گسترش خود رسید، بهطوریکه مسلمانان تقریباً همهٔ قلمروی ساسانیان و بخشهای آسیایی و آفریقایی امپراتوری روم شرقی جز غرب آناتولی را فتح کردند؛ بدین ترتیب قلمروی مسلمانان از شمال تا قفقاز، از غرب تا تونس، از شرق شامل تا افغانستان بود و شبه جزیره عربستان، شام، فلات ایران، بینالنهرین، شرق آناتولی و مصر و لیبی را دربرمیگرفت. نقش اساسی در جنگها و کشورگشاییها را فرماندهانی نظیر خالد بن ولید، عمرو عاص و سعد بن ابیوقاص بازی کردند.[11]
سال ۶۵۱ آشوبهایی در خلافت آغاز شد و ۶۵۶م به کشته شدن عثمان توسط مسلمان ناراضی انجامید و مردم با علی بیعت کردند. خلافت علی با جنگهای داخلی میان مسلمانان شناخته شده به نام فتنه اول همراه بود. علی نخست در نبرد جمل با گروهی از مخالفان به رهبری طلحه، زبیر و عایشه که بصره را تصرف کرده بودند جنگید و آنها را شکست داد. از سوی دیگر، معاویة ابن ابیسفیان، حاکم شام، از بیعت سرباز زد و به بهانهٔ قصاص قاتلان عثمان با علی به مخالفت برخاست. علی با معاویه در صفین نبرد کرد و به ناچار به حکمیت تن درداد. در نتیجهٔ حکمیت، خلافت به دو سرزمین به مرکزیت کوفه و دمشق تقسیم شد، که بخش اول تحت فرمان علی و دیگری در دست معاویه بود. سپس علی با گروهی از مخالفان موسوم به خوارج جنگید. نهایتاً، علی به دست یکی از خوارج، ابن ملجم مرادی، در ۶۶۱ میلادی کشته شد. حسن بن علی پس از پدر به امامت (در دیدگاه شیعیان) و خلافت مشغول شد؛ ولی پس از مدت کوتاهی قرارداد صلح با معاویه را پذیرفت[12] و به سود معاویه از خلافت کنارهگیری کرد. با پایان خلافت حسن بن علی و قرارداد صلح او با معاویه، خلافت راشدین جای خود را به خلافت امویان داد که از ۴۱ ه.ق (۶۶۲م) تا ۱۳۲ ه.ق (۷۵۰م) حکومت کرد.