جنگ جمل
جنگ علی با عایشه، طلحه و زبیر / From Wikipedia, the free encyclopedia
جنگ جمل یا نبرد جمل[persian-alpha 1] در جمادیالاولی یا جمادی الثانی سال ۳۶ هجری قمری بین عایشه، طلحه و زبیر از یک سو و علی، خلیفه وقت، از سوی دیگر رخ داد. این نبرد، نخستین جنگ میان مسلمانان است. از آن رو که در این جنگ، عایشه در مرکز میدان جنگ و بر روی شتری بهنام عسکر سوار بود، آن را «جنگ جمل» (شتر نر) نامیدهاند.
نبرد جمل | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
بخشی از فتنه اول | |||||||
علی و عایشه در نبرد جمل در یک نقاشی از روضه الصفا اثر میرخواند سال ۱۵۷۱–۱۵۷۲ میلادی | |||||||
| |||||||
طرفهای درگیر | |||||||
نیروهای علی |
نیروهای عایشه، طلحه و زبیر | ||||||
فرماندهان و رهبران | |||||||
علی بن ابیطالب حسن بن علی حسین بن علی مالک اشتر (جناح راست) عمار یاسر (جناح چپ) محمد بن ابیبکر عبدالرحمن بن ابیبکر ابوقتاده انصاری جابر بن عبدالله انصاری محمد حنفیه (پرچمدار) ابوایوب انصاری قیس بن سعد عبدالله ابنعباس خزیمة بن ثابت جندب ازدی[8] |
عایشه طلحه † زبیر بن عوام † محمد بن طلحه † کعب بن سور † عبدالله بن زبیر مروان بن حکم (اسیر) عبدالله بن صفوان یحیی بن حکم (مجروح) عتبه بن ابیسفیان زفر بن حارث کلابی عبدالرحمن بن عتاب †[9] | ||||||
قوا | |||||||
~۱۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰[10][11] | ~حداکثر ۳۰۰۰۰[12][13] | ||||||
تلفات و خسارات | |||||||
~۵۰۰ تا ۱۷۰۰، مشهور حدود هزار نفر[14] | ~۵۰۰۰[15] |
در ابتدای خلافت علی بن ابی طالب، طلحه و زبیر در مدینه با وی بیعت نمودند، اما چهار ماه بعد بیعت خود را شکستند و راهی مکه شدند؛ و در آنجا به عایشه، همسر محمد پیامبر اسلام و دختر ابوبکر خلیفه اول، که از دشمنان علی بود پیوستند و مردم را به خونخواهی عثمان برانگیختند، در حالی که علی در کشته شدن عثمان نقشی نداشت و فرزندش حسن را نیز برای محافظت از عثمان فرستاده بود. در نهایت حدود سه هزار نفر به سوی بصره حرکت کردند. در بصره سپاه جمل به بیت المال حمله کردند و محافظان آن را کشتند و درگیری را آغاز کردند. همچنین عثمان بن حنیف، والی منصوب علی، را مجبور کردند که شهر را ترک کند و موی سر و ریشش را کندند. از طرفی هم علی با قوای خود در پی آنان آمد و لشکری از کوفه به وی پیوست. علی به بصره نزدیک شد و باب مذاکرات با طلحه و زبیر و عایشه را باز کرد. در حالی که، همه در حال حاضر فکر میکردند توافق بین طرفین حاصل شدهاست، جنگ بین دو سپاه ناگهان آغاز گردید. در منابع در مورد آغازگر جنگ روایاتی گوناگون داریم. بر طبق برخی روایات، علی به لشکریانش دستور داد که جنگی را آغاز نکنند، اما پس از آنکه برخی از سپاهیان علی کشته شدند، وی با سپاه جمل وارد جنگ شد. علی به سپاه خود دستور داد هرکس از دشمن زخمی شد او را نکشید و لباس و وسایل اشخاص را به غنیمت نبرید.
آنچه از این روایات بر میآید این است که بنا به سنت عرب، جنگ بیشتر شامل نبردهای دو نفره رودررو بوده و درگیری گروهی و گسترده در آن به چشم نمیخورد. طلحه توسط تیری زخمی شد و سپس درگذشت. زبیر نیز پس از دیدار با علی، میدان جنگ را ترک نمود. برخی افراد از قبیله بنی تمیم خودسرانه وی را تعقیب کردند و در جایی خلوت کشتند. مهمترین بخش جنگ، حول شتر و هودج عایشه در جریان بود و در طی آن بین ۴۰ تا ۲۷۰۰ نفر از محافظان عایشه کشته شدند. نهایتاً، سپاه علی پیروز شد و یاران علی زانوی شتر را قطع کردند و شتر به همراه عایشه به زمین نشست. عایشه بازداشت گردید اما با احترام با وی رفتار شد و علی وی را تحت مراقبت به مدینه فرستاد. او به سپاه شکست خورده جمل امان داد، برخی از سران مخالف همچون مروان بن حکم را پس از بیعت آزاد نمود و دستور داد که جز اسلحه جنگی، چیزی به غنیمت گرفته نشود و اسرا آزاد شوند. این عمل علی، باعث بروز ناآرامیهایی در سپاهش گردید.