Μακεδονία (ορολογία)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο ορισμός της Μακεδονίας αποτελεί μεγάλη πηγή σύγχυσης λόγω της συχνά επικαλυπτόμενης χρήσης του όρου για την περιγραφή γεωγραφικών, πολιτικών και ιστορικών περιοχών, γλωσσών και λαών. Οι εθνότητες που κατοικούν στην περιοχή χρησιμοποιούν διαφορετική ορολογία για την ίδια οντότητα, είτε ίδια ορολογία για διαφορετικές οντότητες, πράγμα συχνά περίπλοκο για τους υπόλοιπους κατοίκους της περιοχής και ακόμη περισσότερο για τους ξένους.
- Το παρόν λήμμα χρησιμοποιεί εκτενώς τους όρους με τους οποίους αυτοπροσδιορίζονται όλες οι εθνότητες στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας με στόχο την κατάδειξη της σημειολογικής σύγχυσης που αυτό συνεπάγεται. Για άλλες χρήσεις της λέξης Μακεδονία δείτε: Μακεδονία (αποσαφήνιση)
Ιστορικά, η περιοχή έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτα μεταβαλλόμενα όρια ανά τη Βαλκανική χερσόνησο. Γεωγραφικά, ουδείς ορισμός των συνόρων ή των ονομάτων των υποπεριοχών της κρίνεται αποδεκτός από όλους τους ακαδημαϊκούς και όλες τις εθνότητες της περιοχής. Δημογραφικά, κατοικείται κυρίως από τέσσερις εθνότητες, την ελληνική, τη βουλγαρική, την σλαβομακεδονική (γνωστή διεθνώς ως μακεδονική), και την αλβανική, με τις δύο πρώτες να αυτοχαρακτηρίζονται επίσης Μακεδόνες. Γλωσσολογικά, τα ονόματα και οι ρίζες των γλωσσών και διαλέκτων που ομιλούνται στην περιοχή αποτελούν πηγή αντιπαράθεσης. Πολιτικά, η χρήση του ονόματος Μακεδονία είχε οδηγήσει την Ελλάδα και τη Βόρεια Μακεδονία σε διπλωματική διαμάχη, η οποία κράτησε 28 χρόνια και διευθετήθηκε το 2019 με την Συμφωνία των Πρεσπών.
Ανεξαρτήτως της ανυπαρξίας σαφών γεωγραφικών ορίων και της ιστορικής φύσεως της περιοχής, η Μακεδονία μπορεί να θεωρηθεί ασφαλώς τοποθετημένη στην καρδιά της Βαλκανικής χερσονήσου.
Όνομα
Υπάρχουν τρεις θεωρίες για την ετυμολογία του ονόματος «Μακεδονία». Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, «Μακεδών» ήταν το όνομα του αρχηγού της φυλής που πρωτοεγκαταστάθηκε στη δυτική, νότια και κεντρική Μακεδονία και ίδρυσε το βασίλειο της αρχαίας Μακεδονίας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Μακεδνοί ήταν δωρική φυλή.[1] Το όνομα πιθανότατα προέρχεται από το επίθετο μακεδνός, που σημαίνει «ψηλός», το οποίο χρησιμοποιεί ο Όμηρος για να περιγράψει μία ψηλή λεύκα[2]. Το ίδιο επίθετο ο λεξικογράφος Ησύχιος της Αλεξάνδρειας καταγράφει ως δωρική λέξη που σημαίνει «μεγάλος» ή «ουράνιος».[3] Σύμφωνα με τον ιστορικό Νίκολας Χάμμοντ, η ονομασία «Μακεδόνες» σημαίνει «ορεσίβιοι», και είναι συνώνυμη των εθνωνυμίων «Ορέσται/Ορείται». Μια πρωιμότερη μορφή της ονομασίας των Μακεδόνων, «Μακέται», προέρχεται από την λέξη «μῆκος», που στην αρχαία ελληνική σήμαινε και το ύψος.[4] Το εθνικό όνομα «Μακεδών» απαντάται στην αρχαία θεσσαλική διάλεκτο ως «Μακετούν» στο αρσενικό και «Μακέτα» στο θηλυκό γένος.[5]
Ιστορικά
| Ιστορική Μακεδονία (μεταβαλλόμενα όρια ανάλυτικά) | |
 |
 |
| Αρχαία Μακεδονία | Ρωμαϊκή επαρχία |
 |
 |
| Βυζαντινό Θέμα (προσεγγιστικά όρια) |
Οθωμανική κτήση: (προσεγγιστικά όρια) |
| «Αν δεν ήταν συγκεχυμένο, δεν θα ήταν Μακεδονία». [6] | |
|
Αρχαία Μακεδονία: Προσεγγιστικά όρια πριν τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικές αναφορές. | |
Η περιοχή της Μακεδονίας υπήρξε τόπος στον οποίο διαμορφώθηκαν αρκετές ιστορικές πολιτικές οντότητες, οι κυριότερες από τις οποίες παρατίθενται πιο κάτω, με διαφορετικά σύνορα. Η έκταση που κατείχαν οι αρχαίοι Μακεδόνες σχεδόν συμπίπτει με τη σύγχρονη ελληνική Μακεδονία.[7]
Παλαιότερη ιστορία
Τα σύνορα της περιοχής της Μακεδονίας χαρακτηρίζονται από προοδευτικά αυξανόμενη ασάφεια κατά τη διάρκεια της παλαιότερης ιστορίας της. Ξεκίνησαν ως ένα σαφώς οροθετημένο βασίλειο, την Αρχαία Μακεδονία, το οποίο ταχύτατα επεκτάθηκε σε μία αυτοκρατορία, καταλαμβάνοντας όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κτήσης, τα όρια της επαρχίας της Μακεδονίας ήταν συχνά μεταβαλλόμενα. Το ίδιο συνέβη και κατά τη Βυζαντινή περίοδο, όπου το Θέμα Μακεδονίας μετακινήθηκε εξ ολοκλήρου ανατολικά, εξαιρώντας την πόλη της Θεσσαλονίκης. Οι Οθωμανοί δεν περιλάμβαναν το όνομα Μακεδονία στο διοικητικό τους σχήμα.
Οι ιστορικές πολιτικές οντότητες που χρησιμοποιούσαν το όνομα Μακεδονία ήταν:
- Το αρχαίο Μακεδονικό βασίλειο, συνορεύοντας στα δυτικά με το βασίλειο της Ηπείρου, στα βορειοανατολικά με τους Ιλλυριούς, στα βόρεια με τους Παίονες και στα ανατολικά με τους Θράκες. Ο πρώτος που αναφέρεται στους Μακεδόνες για πρώτη φορά ήταν ο Ησίοδος. Ο σπουδαιότερος ηγέτης του, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Η αυτοκρατορία διήρκεσε μέχρι τη Ρωμαϊκή κατάκτηση το 146 π.Χ.
- Η Μακεδονία (ως επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) διήρκεσε από το 146 π.Χ. μέχρι περίπου το 284-395 μ.Χ. Τα σύνορά της μεταβάλλονταν συχνά, σύμφωνα με τις διοικητικές ανάγκες των Ρωμαίων. Στη μέγιστη έκτασή της, συμπεριλάμβανε τις επαρχίες Παλαιά Ήπειρος (Epirus Vetus), Θεσσαλία, και τμήματα της Ιλλυρίας και της Θράκης.
- Η Μακεδονία (ως επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας) ήταν διοικητικό διαμέρισμα που κατελάμβανε κυρίως την περιοχή της ανατολικής Θράκης. Συνόρευε με τις επαρχίες Θράκης, Θεσσαλονίκης και Στρυμόνος. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διήρκεσε από το διαχωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Δυτική και Ανατολική από τον Διοκλητιανό, περί το 284–395, και τελείωσε το 1453, με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς.
- Οι Οθωμανοί, που κατείχαν την περιοχή της Μακεδονίας για πέντε αιώνες, τη διαίρεσαν σε 3 βιλαέτια, της Θεσσαλονίκης (περίπου σημερινή Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία της Ελλάδας, Πιρίν της Βουλγαρίας και νοτιοανατολική Βόρεια Μακεδονία), του Μοναστηρίου (σήμερα, Δυτική Μακεδονία της Ελλάδας με κομμάτια της Δυτικής όρειας Μακεδονίαςκ αι της ΝΑ Αλβανίας) και του Κοσόβου (σημερινή ΒΑ Βόρεια Μακεδονία). Πριν την εμφάνιση του ελληνικού εθνικού κινήματος, η μη εγγράμματη πλειονότητα των κατοίκων των αρχαίων ελληνικών χωρών δε χρησιμοποιούσε τις αρχαίες ονομασίες τους, όπως «Μακεδονία»· αναφέρονταν κυρίως σε περιοχές μικρότερης κλίμακας (όπως «Κοζάνη», «Βέροια» κ.ο.κ.), εντός των ορίων των οποίων περνούσαν τη ζωή τους οι περισσότεροι. Τις αρχαίες ονομασίες γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν οι εγγράμματοι κοσμικοί και κληρικοί, που διάβαζαν τους κλασικούς συγγραφείς και δυτικούς περιηγητές, δίχως, ωστόσο, να συμφωνούν μεταξύ τους ή να έχουν σαφή εικόνα για τα όρια των περιοχών αυτών.[8] Το 1904, όταν το μεγαλύτερο τμήμα της ήταν κάτω από διεθνή διαχείριση, περιλάμβανε τα τμήματα της Σαλονίκης, Μοναστηρίου (Μπίτολα), Ουσκούπ (Σκόπια), Κοσόβου, Δράμας, και Σερρών. Το 1912-3, η περιοχή μοιράστηκε στις βαλκανικές χώρες.[9][10][11][12]
Νεότερη ιστορία
Με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Μακεδονία διεκδικήθηκε από όλα τα μέλη της Βαλκανικής Συμμαχίας (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα, και Βουλγαρία) και από τη Ρουμανία. Η προσωρινή κυβέρνηση της Ελλάδας διεκδίκησε τη Μακεδονία ως τμήμα της, αλλά η Συνθήκη του Λονδίνου, που τερμάτισε τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο όρισε το 1913 τα σύνορά της μεταξύ Άρτας και Βόλου.[13] Λόγω διαφωνιών μεταξύ των συμμάχων, δεν ελήφθη οριστική απόφαση για τη διαίρεση τη Μακεδονίας. Ως αποτέλεσμα του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου, η συγκεχυμένη περιοχή της Μακεδονίας διαχωρίστηκε σε καθορισμένα σύνορα. Οι πολιτικές οντότητες που υπήρξαν είτε ακόμη υπάρχουν στην περιοχή, με το όνομα Μακεδονία είναι:
- Η Μακεδονία (ως διαμέρισμα της Ελλάδας) αναφέρεται σε μια περιοχή που αποτελείται από τρεις περιφέρειες στη Βόρεια Ελλάδα, που προσετερίσθηκαν το 1913, ως αποτέλεσμα των Βαλκανικών Πολέμων, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Βαλκανικής Συμμαχίας.[14]
- Η Μακεδονία (ως Σοσιαλιστική Δημοκρατία) αναφέρεται στην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας (γνωστή και ως Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας) μέλος της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, που ιδρύθηκε το 1946.[15]
- Η Μακεδονία (ως σύγχρονο αυτόνομο κράτος) αναφέρεταιΣ-[3] στην ονομασία του κράτος Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, της χώρας η οποία εδραίωσε την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία μέσω δημοψηφίσματος στις 17 Σεπτεμβρίου 1991.[16]
Γεωγραφικά
Η Μακεδονία (ως τρέχων γεωγραφικός όρος) αναφέρεται σε μια περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου στη νοτιοανατολική Ευρώπη, που καλύπτει περίπου 67.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Παρά το ότι τα ακριβή σύνορα της περιοχής δεν ορίζονται από κανένα διεθνή οργανισμό ή κράτος, ειδικές αναφορές, την ορίζουν ως την περιοχή που αντιστοιχεί στις κοιλάδες (από δυτικά προς ανατολικά) των ποταμών Αλιάκμονα, Βαρδάρη/Αξιού και Στρούμα/Στρυμόνα, και τις πεδιάδες γύρω από τη Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες.
Ιστορικά, η περιοχή παρουσιάζει αξιοσημείωτα μεταβαλλόμενα σύνορα στη Βαλκανική χερσόνησο, καθότι τα σύνορα ορίζονταν προσεγγιστικά ανάλογα με τις διαχειριστικές απαιτήσεις των κατακτητών της. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής, που διήρκεσε πέντε αιώνες, δεν υπήρχε διοικητικό διαμέρισμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με το όνομα «Μακεδονία».[17] Ο γεωγράφος H.R. Wilkinson, επισημαίνει ότι η περιοχή «αρνείται ορισμού», αλλά ότι πολλοί γεωγράφοι συμφωνούν «για τη γενική της θέση».[18] Η Μακεδονία ήταν αρκετά ορισμένη το 1897 ώστε ο Ουίλιαμ Έντουαρντ Γκλάντστον να προτείνει την «Μακεδονία για τους Μακεδόνες», εννοώντας όλους τους κατοίκους της, ανεξαρτήτως εθνικότητας.[19] Τα Βαλκανικά κράτη άρχισαν να αναζητούν τα δικαιώματά τους στην περιοχή μετά τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878, και την επακόλουθη αναθεώρησή της.
.png) | |
 |
Πολλοί εθνογραφικοί χάρτες παρήχθησαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αντιπαράθεσης. Οι κύριες διαφορές τους αφορούν στην απόδοση των περιοχών στην κάθε εθνικότητα μέσα στη Μακεδονία. Αυτό, εν μέρει, ήταν αποτέλεσμα της επιλογής ορισμού: ένας κάτοικος της Μακεδονίας μπορούσε να έχει διαφορετικές εθνικότητες αναλόγως αν το κριτήριο κατηγοριοποίησης ήταν θρησκεία, γενεαλογία, γλώσσα, αυτοπροσδιορισμός ή προσωπική επιλογή. Επιπλέον, οι Οθωμανικές απογραφές, που ήταν με βάση τη θρησκεία, παρερμηνεύονταν από όλες τις πλευρές. Η γενεαλογία, ή η «φυλή», ήταν κυρίως θέμα πρόβλεψης, καθότι οι κάτοικοι της Μακεδονίας μπορεί να μιλούσαν διαφορετική γλώσσα στην αγορά από ότι στο σπίτι. Παράλληλα, μία ίδια σλαβική διάλεκτος μπορεί να αποκαλείτο σερβικά «με βουλγαρικές επιρροές», σλαβομακεδονικά, ή Δυτικά Βουλγαρικά.
Οι χάρτες αυτοί, διέφεραν επίσης κατά τι ως προς τα σύνορα της Μακεδονίας. Τα μόνα αδιαμφισβήτητα όρια ήταν το Αιγαίο Πέλαγος και τα Σερβικά και Βουλγαρικά σύνορα (του 1885). Το αν έφτανε μέχρι την Παλαιά Σερβία, την Αλβανία, και τη Θράκη (όλα μέρη της Οθωμανικής Ρωμυλίας) ήταν συζητήσιμο.[18]
Ο Έλληνας εθνογράφος Νικολαΐδης, ο Αυστριακός Meinhard, και ο Βούλγαρος Kǎnčev αποδέχτηκαν τα Όρη Σαρ και τους λόφους Τσέρνα, όπως είχαν αποδεχτεί και άλλοι ακαδημαϊκοί προ του 1878.[18] Ο Σέρβος Gopčevič προτίμησε να τα τοποθετήσει αρκετά νοτιότερα, αποδίδοντας ολόκληρη την περιοχή από τα Σκόπια ως τη Στρούμιτσα στην «Παλαιά Σερβία», ενώ κάποιοι μεταγενέστεροι Έλληνες γεωγράφοι συμφώνησαν επίσης σε μια πιο περιορισμένη Μακεδονία.[18] Επιπλέον, οι χάρτες μπορεί να παρουσιάζουν άλλες μικροδιαφορές, αν το ένα ή το άλλο χωριό ήταν μακεδονικό: Ένας ιταλικός χάρτης παρουσίαζε το Πρίζρεν, που οι Νικολαΐδης και Meinhard είχαν μόλις αποκλείσει ως λίγο βορειότερο. Στα νότια και δυτικά, τα Γρεβενά, η Κορυτσά, και η Κόνιτσα άλλοτε συμπεριλαμβάνονταν και άλλοτε όχι. Στα ανατολικά, η συνήθης γραμμή ήταν αυτή του ποταμού Νέστου / Μέστα μέχρι βόρεια ή βορειοανατολικά, αλλά ένας Γερμανός γεωγράφος εξαιρεί το Μπάνσκο και το Νευροκόπι / Γκότσε Ντέλτσεφ.[18]
Εξτρεμιστές Σλαβομακεδόνες εθνικιστές του κινήματος της «Ενωμένης Μακεδονίας» έχουν εκφράσει αλυτρωτικές απαιτήσεις προς τις περιοχές που ονομάζουν «Αιγαιακή Μακεδονία» (στην Ελλάδα),[20][21][22] «Μακεδονία του Πίριν» (στη Βουλγαρία),[23] «Μάλα Πρέσπα και Γκόλο Μπρντο» (στην Αλβανία),[24] και «Γκόρα και Προχόρ Πετσίνσκι» (στη Σερβία).[25] Έλληνες Μακεδόνες, Βούλγαροι, Αλβανοί και Σέρβοι απαρτίζουν την συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού σε κάθε αντίστοιχο τμήμα της περιοχής. Αυτές οι ακραίες ομάδες δεν λαμβάνουν επίσημη ενθάρρυνση από την κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας, ειδικά μετά το 1995 όπου προσετέθη συνταγματική αναθεώρηση που δήλωνε ότι δεν υπήρχαν εδαφικές απαιτήσεις από γειτονικές χώρες. Παρ' όλα αυτά, κάποια σχολικά βιβλία και επίσημες κυβερνητικές εκδόσεις στο κρατίδιο έχουν παρουσιάσει τη χώρα ως μέρος μη απελευθερωμένου συνόλου.[26][27][28][29][30][31][32]
Η περιοχή της Μακεδονίας διαιρείται συνήθως σε τρεις κύριες και δύο δευτερεύουσες υποπεριοχές.[33] Το όνομα Μακεδονία εμφανίζεται κάτω από ειδικές διατυπώσεις στις κύριες περιοχές, ενώ οι μικρότερες αναφέρονται παραδοσιακά με άλλες τοπικές τοπωνυμίες:
Κύριες υποπεριοχές
Η Μακεδονία συνήθως διαιρείται γεωγραφικά σε τρεις κύριες υποπεριοχές, ειδικά όταν γίνεται αναφορά στο Μακεδονικό Ζήτημα. Οι όροι χρησιμοποιούνται σε ακαδημαϊκές εργασίες ανεξάρτητων μερών αν και χρησιμοποιούνται επίσης σε αλυτρωτική σλαβομακεδονική βιβλιογραφία (εθνικιστικής-σοβινιστικής φύσεως):[34]
- Αιγαιακή ΜακεδονίαΣ-[1] (ή Ελληνική Μακεδονία) είναι ένας όρος που αναφέρεται στη νότια περιοχή της Μακεδονίας. Τα σύνορά της είναι επί το πλείστον ίδια με αυτά της Αρχαίας Μακεδονίας στην Ελλάδα. Η έκτασή της είναι 34.200 τ.χλμ.[35] (σχετικά με τις αναφερθείσες εθνικιστικές-εθνικοαπελευθερωτικές ρίζες του όρου, δείτε Αιγαιακή Μακεδονία).
- Μακεδονία ΠίρινΣ-[2] (ή Βουλγαρική Μακεδονία) είναι μια τοποθεσία στα ανατολικά της περιοχής της Μακεδονίας. Τα σύνορά της συμπίπτουν περίπου με αυτά του διαμερίσματος του Μπλαγκόεβγκραντ στη Βουλγαρία.[33] Η έκτασή της είναι 6.449 τ.χλμ.[36]
- Μακεδονία του Βαρδάρη (Βόρεια Μακεδονία) είναι μια περιοχή στα βόρεια της Μακεδονίας. Τα σύνορά της είναι αυτά της Βόρειας Μακεδονίας.[33] Η έκτασή της είναι 25.333 τ.χλμ.[37]
Μικρότερες υποπεριοχές
Επιπρόσθετα στις παραπάνω υποπεριοχές, υπάρχουν επίσης δύο μικρότερες περιοχές, στην Αλβανία και τη Σερβία αντίστοιχα. Αυτές θεωρούνται γεωγραφικά τμήμα της Μακεδονίας. Αναφέρονται από τους Σλαβομακεδόνες εθνικιστές ως ακολούθως,[34] αλλά τυπικά δε αναφέρονται από μη-θιασώτες λόγιους:
Η Μάλα Πρέσπα και Γκόλο Μπρντο είναι μια μικρή περιοχή δυτικά της Βόρειας Μακεδονίας στην Αλβανία, κυρίως γύρω από τη λίμνη Οχρίδα. Περιλαμβάνει τμήματα των περιοχών Κορυτσά (Korçë), Πόγραδετς και Ντεβόλλ. Συνολικά οι παραπάνω περιοχές καταλαμβάνουν περίπου 3.000 τ.χλμ., αλλά το τμήμα που μας ενδιαφέρει είναι πολύ μικρότερο.
Η Γκόρα (Gora) και η Προχόρ Πετσίνσκι (Prohor Pchinski) είναι μικρότερα τμήματα βόρεια της περιοχής της Μακεδονίας στη Σερβία. Αντιστοιχούν περίπου στη σερβική περιοχή του Ντραγκάς (Dragash) (435 τ.χλμ.) και της μονής Προχόρ Πετσίνσκι (Prohor Pčinjski).
Δημογραφικά
Η περιοχή, όπως ορίζεται παραπάνω, έχει συνολικό πληθυσμό περίπου 5 εκατομμυρίων. Το κύριο αποσαφηνιστικό θέμα στα δημογραφικά είναι ο αυτοπροσδιορισμός δύο σύγχρονων ομάδων. Ο σλαβομακεδονικός πληθυσμός της Βόρειας Μακεδονίας αυτοχαρακτηρίζεται ως Μακεδόνες σε εθνικό επίπεδο, ενώ οι Έλληνες Μακεδόνες αυτοχαρακτηρίζονται Μακεδόνες σε περιφερειακό, και Έλληνες σε εθνικό επίπεδο. Αυτό το πρόβλημα αποσαφήνισης έχει οδηγήσει στη χρήση μιας μεγάλης ποικιλίας όρων που αναφέρονται στις ομάδες αυτές, περισσότερες πληροφορίες για τους οποίους υπάρχουν στο τμήμα Ορολογία κατά εθνότητα.
| Δημογραφική Μακεδονία | |
|---|---|
| Μακεδόνες 5 εκατομμύρια περίπου | Όλοι οι κάτοικοι της περιοχής, ανεξαρτήτως εθνικότητας |
| ΜακεδόνεςN-[3] 2 εκατομμύρια περίπου, συν διασπορά | Σύγχρονη εθνότητα, επίσης αναφερόμενη ως Σλαβομακεδόνες ή Μακεδόνες Σλάβοι[38]Σ-[5] |
| ΜακεδόνεςΣ-[3] 2 εκατομμύρια περίπου | Πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας ανεξαρτήτως εθνικότητας |
| Μακεδόνες 2,4 εκατομμύρια περίπου, συν διασπορά | Ελληνική περιφερειακή ομάδα, επίσης αναφερόμενη ως Έλληνες Μακεδόνες ή Αιγαιακοί Μακεδόνες |
| Μακεδόνες (άγνωστος πληθυσμός) | Πληθυσμιακή ομάδα της αρχαιότητας |
| Μακεδόνες 0,3 εκατομμύρια περίπου | Βουλγαρική περιφερειακή ομάδα, επίσης αναφερόμενη ως Πιριναίοι.[39] |
| Μακεδο-Ρωμάνοι 0,25 εκατομμύρια περίπου | Εναλλακτικό όνομα των Αρμάνων |
Οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως Μακεδόνες (συλλογική αναφορά σε όλους τους κατοίκους της περιοχής) που κατοικούν ή κατοικούσαν στην περιοχή είναι:
Ως εθνότητα, ο όρος «Μακεδόνες» αναφέρεταιΣ-[3] στην πλειοψηφία του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας. Η στατιστική του 2002 καταδεικνύει ότι ο πληθυσμός τους εντός της χώρας είναι 1.297.981.[37], [40] Από την άλλη πλευρά, ως νομικός όρος, αναφέρεται σε όλους τους πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή θρησκευτικής πίστης.[37] Παρ' όλα αυτά, το προοίμιο του συντάγματος[16] κάνει διαχωρισμό μεταξύ «του Μακεδονικού λαού» και των «Αλβανών, Τούρκων, Βλάχων, Ρομάνι και άλλων εθνικοτήτων που ζουν στη Δημοκρατία της Μακεδονίας», αλλά για τους οποίους παρέχεται «πλήρης ισότητα ως πολίτες». Με βάση τη συμφωνία των Πρεσπών ο κάτοικος της Βόρειας Μακεδονίας ονομάζεται, ως προς την υπηκοότητα, Μακεδόνας/Πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας. Το 2002 ο συνολικός πληθυσμός της χώρας ήταν 2,022,547.[40]
Ως περιφερειακή ομάδα της Ελλάδας, ο όρος «Μακεδόνες» αναφέρεται στους Έλληνες που κατοικούν σε όλες τις περιοχές που χαρακτηρίζονται ως Μακεδονία, και ειδικότερα στην Ελληνική Μακεδονία. Η ομάδα αυτή, αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της ελληνικής Μακεδονίας. Κατά την απογραφή του 2001 ο συνολικός πληθυσμός της ελληνικής περιοχής ήταν 2.625.681.[41]
Στα χρόνια του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας η Μακεδονία ήταν πολυεθνική. Οι κύριες πληθυσμιακές ομάδες ήταν Έλληνες, Σλάβοι και Μουσουλμάνοι. Το τοπίο άλλαξε μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική Καταστροφή, οπότε και επήλθε μέσω ανταλλαγής πληθυσμών και πολιτικών εποικισμού εθνική ομοιογένεια στα διάφορα τμήματα της Μακεδονίας. Στο ελληνικό τμήμα το 1912 το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού ήταν 42,6%. Όμως η σταδιακή εγκατάσταση, μεταξύ των ετών 1912 - 1926, προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη), τον Πόντο, τον Καύκασο και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης σε συνδυασμό με την αποχώρηση μεγάλου μέρους του μουσουλμανικού πληθυσμού και αρκετών Σλάβων άλλαξαν άρδην τα πληθυσμιακά δεδομένα. Έτσι, το 1926, το ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας έφτασε το 88,8%.[42]
Ο ίδιος όρος στην αρχαιότητα, περιγράφει τους κατοίκους του Βασιλείου της Μακεδονίας,[19] συμπεριλαμβανομένων των αξιοσημείωτων ηγετών τους Φιλίππου Β΄ και Μεγάλου Αλεξάνδρου που αυτοπροσδιορίζονταν ως Έλληνες.[43]
Ως περιφερειακή ομάδα στη Βουλγαρία, ο όρος «Μακεδόνες» αναφέρεται στους κατοίκους της βουλγαρικής Μακεδονίας, οι οποίοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία αυτοχαρακτηρίζονται ως Βούλγαροι σε εθνικό επίπεδο και ως Μακεδόνες σε περιφερειακό.[39] Το 2001, ο συνολικός πληθυσμός της βουλγαρικής Μακεδονίας ήταν 341.245, ενώ οι Σλαβομακεδόνες της περιοχής αριθμούσαν 3,117.[44] Οι Βούλγαροι Μακεδόνες επίσης αυτοπροσδιορίζονται ως Πιριναίοι[45] για αποφυγή σύγχυσης με τη γειτονική εθνότητα.
Ο όρος Μακεδο-Ρωμάνοι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτικό όνομα για τους Αρμάνους, εθνότητα με διάσπαρτη παρουσία στα νότια Βαλκάνια, και ειδικότερα στη βόρεια Ελλάδα, την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Βουλγαρία, και ως μεταναστευτική κοινότητα στη Βόρεια Δοβρουτσά (Dobruja), της Ρουμανίας. Σύμφωνα με το Ethnologue, ο συνολικός πληθυσμός τους σε όλες τις χώρες είναι 306.237.[46] Αυτή η όχι τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη ονομασία είναι η μόνη με αποσαφηνιστικό πορτμαντό, μεταξύ και των μελών της ιδίας της εθνότητας, αλλά και των άλλων εθνοτήτων στην περιοχή.[47]
Η αρχαία αίρεση των Μακεδόνων πήρε το όνομά της από τον ιδρυτή της, Αρχιεπίσκοπο Μακεδόνιο Α΄ της Κωνσταντινούπολης, και όχι από τη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας.
Γλωσσολογικά
| Γλωσσολογική Μακεδονία | |
|---|---|
| ΜακεδονικάΣ-[3] | Σύγχρονη σλαβική γλώσσα, επίσης αναφερόμενη ως σλαβομακεδονικά ή μακεδονικά σλαβικά[48], [49], Σ-[5] |
| Μακεδονικά | Διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας, κυρίως αναφερόμενη απλά ως Ελληνικά |
| Μακεδονικά | Γλώσσα ή διάλεκτος της αρχαιότητας |
| Μακεδο-Ρωμανικά | Εναλλακτικό όνομα της αρωμανικής γλώσσας |
Με τη γλώσσα να αποτελεί ένα από τα στοιχεία που ορίζουν την εθνική ταυτότητα, οι ίδιες αντιπαραθέσεις που χαρακτηρίζουν τα δημογραφικά βρίσκονται και στα γλωσσολογικά. Αναφορικά με τον όρο μακεδονικός για την περιγραφή ενός γλωσσολογικού φαινομένου, είτε αυτό είναι γλώσσα ή διάλεκτος, υπάρχουν δύο κύριες αντιπαραθέσεις:
Από τη μια πλευρά, η κατάταξη της αρχαίας μακεδονικής γλώσσας είναι αμφιλεγόμενη- ένα μέρος των ακαδημαϊκών υποστηρίζουν ότι ήταν αρχαία ελληνική διάλεκτος, ενώ άλλοι υποθέτουν ότι ήταν ξεχωριστή γλώσσα, μόνο συγγενική προς την ελληνική. Η ακαδημαϊκή κοινότητα συμφωνεί γενικά ότι, με τα λίγα στοιχεία που έχουν βρεθεί, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να στηρίζουν ισχυρά τη μία ή την άλλη θεωρία.[50][51][52][53]
Από την άλλη πλευρά, η σύγχρονη σλαβομακεδονική γλώσσαΣ-[3] δεν συνδέεται με την αρχαία μακεδονική γλώσσα, και προσβάλλεται από δύο κύριες αντιπαραθέσεις. Η πρώτη αντιπαράθεση αφορά στο όνομά της (εναλλακτικοί τρόποι αναφοράς στη γλώσσα στο τμήμα Ορολογία κατά εθνότητα). Η δεύτερη αντιπαράθεση αφορά στην ύπαρξη μακεδονικής γλώσσας, ξεχωριστής από τη βουλγαρική, η άρνηση της οποίας είναι θέση που υποστηρίζεται από εθνικιστικές ομάδες,[54] αλλά επίσης, λιγότερο ενθουσιωδώς, και από απλούς Βούλγαρους. Με βάση τη συμφωνία των Πρεσπών, η γλώσσα ονομάζεται Μακεδονική και ανήκει στην ανήκει στην ομάδα των Νότιων Σλαβικών γλωσσών. Περισσότερες πληροφορίες για το θέμα αυτό παρουσιάζονται στο άρθρο για τη σλαβομακεδονική γλώσσα.
Σήμερα, τα μακεδονικά, είναι επίσης διάλεκτος της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας, που αποτελεί κλάδο των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Επιπλέον, τα Μακεδο-Ρωμανικά είναι μια Ανατολική Ρομανική γλώσσα που ομιλείται στη νοτιοανατολική Ευρώπη από τους Αρωμάνους.[47]
Πολιτικά
| Πολιτική Μακεδονία | |
|---|---|
 Μακεδονία (η Μακεδονία στην Ελλάδα) | |
 Македонија (η Βόρεια Μακεδονία) |
Οι αντιπαραθέσεις των γεωγραφικών, γλωσσολογικών και δημογραφικών όρων, εκδηλώνονται επίσης και στη διεθνή πολιτική. Ανάμεσα στις αυτόνομες χώρες που προέκυψαν από τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, ήταν η μέχρι τότε ομοσπονδιακή οντότητα με το επίσημο όνομα Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας, με τις υπόλοιπες να είναι η Σερβία, η Σλοβενία, η Κροατία, η Βοσνία Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνιο. Η ειρηνική απόσχιση αυτού του κρατιδίου, είχε αποτέλεσμα την απαραίτητη αλλαγή στο όνομά του, ώστε να υποδηλώνει την απεξάρτησή του από την ομόσπονδη Γιουγκοσλαβία.
Δημοκρατία της ΜακεδονίαςΣ-[3] ήταν η συνταγματική ονομασία[16] του νέου κράτους που καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας και χρησιμοποιείτο επισήμως από όλες τις χώρες του κόσμου (εκτός κυρίως από τους Έλληνες) για τους περισσότερους σκοπούς. Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ/FYROM) ήταν ο όρος με τον οποίο αναφέρονταν σε αυτό το κράτος η Ελλάδα και οι κυριότεροι διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών,[55] Ευρωπαϊκής Ένωσης,[56] ΝΑΤΟ,[57] ΔΝΤ,[58] Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου,[59] ΔΟΕ,[60] Παγκόσμιας Τράπεζας,[61] Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης,[62] Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη,[63] FIFA,[64] και FIBA.[65] Ο όρος παρουσιάστηκε το 1993 από τα Ηνωμένα Έθνη, μετά από αντιπαράθεση για το όνομα της χώρας με την Ελλάδα.[66]. Κάποιες χώρες χρησιμοποιούσαν αυτό τον όρο ως ενδιάμεση λύση, μέχρι την οριστικοποίηση της αντιπαράθεσης.[67]
Τόσο η Ελλάδα όσο και η Βόρεια Μακεδονία, θεωρούσαν τον όρο ΠΓΔΜ συγκαταβατικό:[68] Αντετίθεντο κάποιοι Έλληνες, διότι περιλάμβανε το όνομα Μακεδονία, και αρκετοί στην Βόρεια Μακεδονία, που θεωρούσαν υποτιμητική τη συσχέτιση του ονόματος με τη Γιουγκοσλαβία,[69] ενώ ορισμένοι Σλαβομακεδόνες εθνικιστές χρησιμοποιούσαν κατ' αντιστοιχία για την Ελλάδα το υποτιμητικό όνομα FOPOG (Former Ottoman Province of Greece-πρώην Οθωμανική επικράτεια της Ελλάδας). Με την εφαρμογή της συμφωνίας των Πρεσπών η χώρα αυτή ονομάζεται Βόρεια Μακεδονία.
Μακεδονία αποκαλείται επίσης και μια γεωγραφική περιοχή στην Ελλάδα, υποδιαιρούμενη στις τρεις διοικητικές περιφέρειες της Δυτικής, Κεντρικής, και Ανατολικής Μακεδονίας (και Θράκης). Η περιοχή εποπτεύεται από το Υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης. Η πρωτεύουσα της Ελληνικής Μακεδονίας είναι η Θεσσαλονίκη, που αποτελεί τη μεγαλύτερη πόλη στην περιοχή της Μακεδονίας. Η Θεσσαλονίκη είναι επίσης η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας (με πρωτεύουσα την Αθήνα).[70]
Ονομασίες στις γλώσσες της περιοχής
- Μακεδονία
Αλβανική: Maqedonia (Μακεντόνια) Σλαβομακεδονική: Македонија (Μακεντόνιγια) Αρμενική: Մակեդոնիա (Μακεντόνια) Ρομανί: Makedoniya (Μακεντόνιγια) Αρωμανική: Machidunii (Μακιντουνίι) Ρωσική: Македония (Μακεντόνιγια) Βουλγαρική: Македония (Μακεντόνιγια) Σερβική: Македонија, Makedonija (Μακεντόνιγια) Ελληνική: Μακεδονία Τουρκική: Makedonya (Μακεντόνια) Λαντίνο: Makedonia, מקדוניה (Μακεντόνια)
Ορολογία κατά εθνότητα
Όλες αυτές οι διαφωνίες έχουν οδηγήσει τις εθνότητες που ζουν στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας σε αντιπαραθέσεις για την ιστορία της.[71] Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Σλαβομακεδόνες, γενικά χρησιμοποιούν τον όρο Μακεδόνες όταν αναφέρονται στη δική τους περιφερειακή ή εθνική ομάδα αντίστοιχα, με τους Έλληνες να χρησιμοποιούν το όνομα Μακεδονία μόνο για την περιοχή στην Ελλάδα.
Μέρος των Βούλγαρων και των Σλαβομακεδόνων έχουν διαφωνίες γύρω από το βαθμό συγγένειας τους. Από τη μία, οι Σλαβομακεδόνες εθνικιστές[72] αρνούνται οποιαδήποτε εθνική, γλωσσική και ιστορική προέλευση από τους Βούλγαρους. Παράλληλα ισχυρίζονται ότι έχουν καταγωγή από τους αρχαίους Μακεδόνες, για τους οποίους αρνούνται ότι ήταν Έλληνες . Οι Βούλγαροι απορρίπτουν τη διαφοροποίηση των Σλαβομακεδόνων, και ισχυρίζονται ότι οι σύγχρονοι Σλαβομακεδόνες έχουν βουλγαρικές ρίζες, θεωρώντας βουλγαρική την εξέγερση του Ίλιντεν[73] και τη σλαβομακεδονική γλώσσα σαν βουλγαρική διάλεκτο.Οι βουλγαρικές ιδέες βρίσκουν σύμφωνους τους Έλληνες, οι οποίοι υποστηρίζουν την ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας και των αρχαίων Μακεδόνων. Παράλληλα, Βούλγαροι και Σλαβομακεδόνες αρνούνται τον αυτοπροσδιορισμό της σλαβόφωνης μειονότητας στην Ελλάδα, οι οποίοι επί το πλείστον αυτοχαρακτηρίζονται ως Έλληνες, και τους αποκαλούν 'Γραικομάνους' (δηλ. φιλέλληνες, που έχουν μανία με τους Έλληνες). Άνθρωποι από όλες αυτές τις μεριές υποστηρίζουν διάφορες θεωρίες για την ιστορία της Μακεδονίας.[74][75][76]
Ορισμένοι όροι, όπως χρησιμοποιούνται από κάθε εθνότητα, παρουσιάζονται παρακάτω. Ορισμένοι όροι και απόψεις μιας μεριάς θεωρούνται προσβλητικές για άλλες μεριές. Γενική χρήση των όρων αυτών ακολουθεί:
Βουλγαρική 
|
Ελληνική 
|
Σλαβομακεδονική 
|
Σημειώσεις
- σ-[1]a b c Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, το 1947, το Υπουργείο Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης δημοσίευσε ένα βιβλίο, Η Εναντίον της Ελλάδος Επιβουλίς, που αποτελείτο από έγγραφα και ομιλίες αναφορικά με το εξελισσόμενο Μακεδονικό θέμα, και πολλές μεταφράσεις από Γιουγκοσλάβους επισήμους. Αναφέρει τον Γιόσιπ Μπροζ Τίτο να χρησιμοποιεί τον όρο «Αιγαιακή Μακεδονία» στις 11 Οκτωβρίου, 1945 στην αρχή του Ελληνικού Εμφυλίου. Το αυθεντικό έγγραφο έχει αρχειοθετηθεί ως ‘ΥπΕξ A/24581/Γ2/1945’. Για την Αθήνα, ο “νέος όρος, Αιγαιακή Μακεδονία”, (επίσης και “Μακεδονία Πίριν”), πρωτοπαρουσιάστηκε από Γιουγκοσλάβους. Συνειρμικά, αυτή η παρατήρηση καταδεικνύει ότι αυτό ήταν μέρος της Γιουγκοσλαβικής επεκτατικότητας κατά της Ελλάδας, θέτοντας αξιώσεις για την Ελληνική Μακεδονία, αλλά η Αθήνα δεν θέτει θέμα με τον όρο αυτόν καθ' εαυτόν. Η ημερομηνία του 1945 συμφωνεί με βουλγαρικές πηγές. Δείτε επιπλέον πληροφορίες στο άρθρο για την Αιγαιακή Μακεδονία.
- σ-[2]a b Παρά τη χρήση του στο παρελθόν από Βούλγαρους εθνικιστές,[99] ο όρος «Μακεδονία Πίριν» θεωρείται σήμερα προσβλητικός από κάποιους Βούλγαρους,[100] που θεωρούν ότι χρησιμοποιείται ευρέως από Μακεδονιστές ως μέρος της εθνικοαπελευθερωτικής σκέψης της Ηνωμένης Μακεδονίας. Παρ' όλα αυτά, αρκετοί στη χώρα θεωρούν επίσης ότι είναι απλά ένας καθαρά γεωγραφικός όρος, ο οποίος και πράγματι ιστορικά ήταν. Η χρήση του, λοιπόν, αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης.
- σ-[3]a b c d e f g Το συνταγματικό όνομα της χώρας «Δημοκρατία της Μακεδονίας» καθώς και η σύντομη μορφή «Μακεδονία» όταν αυτά αναφέρονται στη χώρα, μπορεί να θεωρηθούν προσβλητικά από τους περισσότερους Έλληνες και Μακεδόνες στην Ελλάδα. Οι επίσημοι λόγοι γι' αυτό, όπως περιγράφονται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, είναι:
- «Η επιλογή του ονόματος “Μακεδονία” από την πΓΔΜ θέτει ευθέως ζήτημα σφετερισμού της πολιτιστικής κληρονομιάς όμορου κράτους. Το όνομα αποτελεί τη βάση για την έγερση αποκλειστικών δικαιωμάτων επί του συνόλου της γεωγραφικής Μακεδονίας. Ειδικότερα, με το να κατονομάζονται “Μακεδόνες” μόνο οι Σλαβομακεδόνες μονοπωλείται το όνομα αυτό υπέρ των Σλαβομακεδόνων και δημιουργείται σημειολογική σύγχυση άρα καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δυνατότητα προσδιορισμού των Ελλήνων Μακεδόνων. Η χρήση του ονόματος μόνο από την πΓΔΜ μπορεί να δημιουργήσει και προβλήματα στον εμπορικό τομέα, ως εφαλτήριο διαστρέβλωσης της πραγματικότητας και βάση δραστηριοτήτων που πόρρω απέχουν από τα πρότυπα που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα η ρήτρα περί σχέσεων καλής γειτονίας. Το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας αποτελεί την καλύτερη απόδειξη».[101]
- σ-[4]^ Ο συντετμημένος όρος «FYROM» (ΠΓΔΜ) μπορεί να θεωρηθεί προσβλητικός όταν χρησιμοποιείται για την αυτοχαρακτηριζόμενη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Η εκτενής μορφή του όρου, «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας», δεν θεωρείται απαραίτητα προσβλητική, αλλά κάποιοι αυτοχαρακτηριζόμενοι Μακεδόνες μπορεί να τον θεωρούν προσβλητικό λόγω της παραγνώρισης του δικαιώματός τους για αυτοπροσδιορισμό. Ο όρος μπορεί να είναι προσβλητικός και για κάποιους Έλληνες, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, καθότι περιέχει τη λέξη Μακεδονία.
- σ-[5]a b c d Παρά το ότι ήταν αποδεκτός στο παρελθόν, η σύγχρονη χρήση του ονόματος «Σλαβομακεδόνας» όταν αναφέρεται στην εθνότητα ή τη γλώσσα μπορεί να θεωρείται προσβλητική από κάποιους αυτοχαρακτηριζόμενους Μακεδόνες. Το Greek Helsinki Monitor αναφέρει:
- «... ο όρος Σλαβομακεδόνας παρουσιάστηκε και ήταν αποδεκτός από την κοινότητα αυτή καθ' εαυτή, η οποία επιπλέον τότε είχε και πολύ περισσότερο διαδεδομένη μη ελληνική μακεδονική εθνική συνείδηση. Δυστυχώς, σύμφωνα με μέλη της κοινότητας, ο όρος αυτός αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τις ελληνικές αρχές με προσβλητικό, εθνο-διακριτικό τρόπο, οπότε και η διστακτικότητα αν όχι εχθρότητα των σύγχρονων Μακεδόνων στην Ελλάδα (σ.σ. ανθρώπων με εθνομακεδονική δηλ. Σλαβομακεδονική συνείδηση) να τον αποδεχθούν».[87]
Πηγές
Συνιστώμενες επιπλέον πηγές
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.