เอกนคร

เอกนคร หรือ เมืองโตเดี่ยว เป็นคำสร้างใหม่ที่ใช้เรียกเมืองที่ใหญ่ที่สุดในประเทศ รัฐ หรือภูมิภาค โดยมักเป็นเมืองที่มีขนาดใหญ่กว่าเมืองอันดับสองหรือเมืองที่เล็กรองลงมาอย่างไม่สมส่วน^[1] กฎเอกนคร ได้รับการเสนอเป็นครั้งแรกโดยนักภูมิศาสตร์ชาวอเมริกันนาม มาร์ก เจฟเฟอร์สัน ใน ค.ศ. 1939^[2] เขาให้คำจำกัดความของเอกนครว่าเป็น "เมืองที่มีขนาดใหญ่กว่าเมืองอันดับสองอย่างน้อยสองเท่า และมีความสำคัญมากกว่าสองเท่า"^[3] นอกจากขนาดและอิทธิพลทางเศรษฐกิจแล้ว เอกนครยังมักมีลำดับความสำคัญมากกว่าในด้านอื่น ๆ ในสังคมของประเทศ ไม่ว่าจะเป็นด้านการเป็นศูนย์กลางทางการเมือง สื่อ วัฒนธรรม และการศึกษา รวมถึงการย้ายถิ่นเข้ามาจากเมืองอื่น ๆ ภายในประเทศ

ประเทศที่ไม่มีเอกนคร (สีแดง)

ไม่ใช่ทุกประเทศที่มีเอกนคร มีการถกเถียงกันว่าส่วนใหญ่แล้วเอกนครทำหน้าที่อย่างปรสิต (นำทรัพยากรมาจากที่อื่น ๆ) หรืออย่างเมืองก่อกำเนิด (ผลิตทรัพยากร)^[4] การมีอยู่ของเอกนครแสดงให้เห็นถึงความไม่สมดุลในการพัฒนาซึ่งโดยทั่วไปประกอบด้วยแกนกลางที่เจริญก้าวหน้ากับพื้นที่รอบหน้าที่ล้าหลังซึ่งแกนกลางนั้นพึ่งพิงด้านแรงงานและทรัพยากรอื่น ๆ^[5]

ตัวอย่าง

เมืองระดับโลกส่วนมากแล้วจะเป็นเอกนครของประเทศและภูมิภาคนั้น^[3][6] เมืองระดับโลกเหล่านั้นรวมถึงลอนดอนของสหราชอาณาจักร โทรอนโตของแคนาดา และนครนิวยอร์กในภาคตะวันออกของสหรัฐ (สหรัฐไม่มีเอกนครในระดับประเทศ^[7]) บูดาเปสต์ จาการ์ตา ลิมา เม็กซิโกซิตี และโซลถือเป็นเอกนครในประเทศของตน^[8]

กรุงเทพมหานคร เมืองหลวงของประเทศไทย ถูกกล่าวว่าเคยเป็น "เมืองที่มีความเป็นเอกนครที่สุดในโลก" เพราะในปี พ.ศ. 2543 (ค.ศ.2000) กรุงเทพมหานครมีประชากรมากกว่านครราชสีมา ที่มีประชากรมากเป็นอันดับ 2 ของประเทศไทย ถึง 40 เท่า^[9] ปัจจุบันนี้ กรุงเทพมหานคร ใหญ่กว่าเมืองอันดับสองในตอนนี้อย่าง เมืองเชียงใหม่ถึงเก้าเท่า^[10] (ตารางด้านล่างระบุว่าเชียงใหม่เป็นเมืองอันดับสอง) เมื่อดึงแนวคิดจากงานตรวจสอบค้นคว้าของตนระหว่างการชุมนุมของแนวร่วมประชาธิปไตยต่อต้านเผด็จการแห่งชาติ พ.ศ. 2553 และนำไปใช้กับบทบาทที่เอกนครมีหากเป็นเมืองหลวงแห่งชาติแล้ว แจ็ก ฟง นักวิจัยสังคมวิทยาเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งข้อสังเกตว่า เมื่อบรรดาเอกนครอย่างกรุงเทพมหานครทำหน้าที่เป็นเมืองหลวงแห่งชาติด้วย เอกนครเหล่านั้นมักตกเป็นพื้นที่ก่อจลาจลจากทั้งทหารและผู้ประท้วง เขาอ้างถึงข้อเท็จจริงที่ว่าเอกนครที่เป็นเมืองหลวงส่วนใหญ่เป็นที่ตั้งสำนักงานใหญ่ต่าง ๆ ของประเทศ ดังนั้น ในด้านการจัดระบบการดำเนินการจึงถือว่าค่อนข้าง "มีประสิทธิภาพ" สำหรับการงัดข้อกับเป้าหมายระดับชาติ เนื่องจากเป้าหมายเหล่านั้นตั้งอยู่ในบริเวณแวดล้อมที่เป็นเมืองหลักเพียงแห่งเดียว^[11]

รายชื่อ

แอฟริกา

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
กาบอง	ลีเบรอวีล	703,904	ปอร์-ฌ็องตี	136,462
กินี	โคนาครี[12]	1,660,973	อึนเซเรกอเร	195,027
กินี-บิสเซา	บิสเซา	492,004	กาบู	48,670
แกมเบีย	พื้นที่บันจูล-เซเรกุนดา	519,835[13]	บริกามา	101,119[13]
เคนยา	ไนโรบี	9,354,580	โมมบาซา	3,528,940
จิบูตี	เมืองจิบูตี	475,322	อาลีซาบีห์	37,939
ชาด	อึนจาเมนา	1,605,696	มูนดู	137,929
ซิมบับเว	ฮาราเร	1,619,000	บูลาวาโย	653,337
ซูดาน	พื้นที่ออมเดอร์มาน-คาร์ทูม	5,490,000	พอร์ตซูดาน	489,725
เซเชลส์	วิกตอเรีย	26,450	อ็องส์บัวโล	4,093
เซเนกัล	ดาการ์[12]	2,646,503	ตูบา	753,315
เซาตูแมอีปริงซีป	เซาตูเม	71,868	ซังตูอามารู	8,239
เซียร์ราลีโอน	ฟรีทาวน์[12]	1,500,234	โบ	233,684
แซมเบีย	ลูซากา	2,238,569	กีตเว	522,092
ตูนิเซีย	ตูนิส	2,643,695	สฟักซ์	330,440
โตโก	โลเม	1,477,660	ซอกอเด	118,000
นามิเบีย	วินด์ฮุก	325,858	วอลวิสเบย์	62,096
ไนเจอร์	นีอาเม	1,243,500	ซินเดอร์	235,605
บอตสวานา	กาโบโรเน	421,907	ฟรานซิสทาวน์	150,800
บูร์กินาฟาโซ	วากาดูกู	2,500,000	บอโบ-ดียูลาโซ	537,728
มอริเชียส	พอร์ตลูอิส	149,194	โบบาแซ็ง-โรซีล	104,610
มอริเตเนีย	นูอากชอต	958,399	นาอาดีบู	118,167
มาดากัสการ์	อันตานานารีโว	1,275,207	โตมาซีเนอ	300,813
มาลี	บามาโก	1,810,366	ซีกาโซ	226,618
โมซัมบิก	มาปูโต	1,766,823	นัมปูลา	743,125
ยูกันดา	กัมปาลา	1,507,080	นันซานา	365,124
รวันดา	คิกาลี	1,132,686	บูตาเร	89,600
เลโซโท	มาเซรู	330,760	เตยาเตยาเนง	75,115
ไลบีเรีย	มอนโรเวีย	1,101,970	แกนตา	41,106
สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก	กินชาซา	11,855,000	ลูบูมบาชี	1,630,186
สาธารณรัฐแอฟริกากลาง	บังกี	622,771	บีมโบ	124,176
อียิปต์	ไคโร[14]	20,439,541	อะเล็กซานเดรีย	5,200,000
เอธิโอเปีย	อาดดิสอาบาบา	3,352,000	อาดามา	342,940
เอริเทรีย	แอสมารา	650,000	เกอเริน	82,198
แองโกลา	ลูอันดา[12]	8,069,612	ลูบังโก	903,564
แอลจีเรีย	แอลเจียร์	7,896,923	ออราน	1,560,329

บุรุนดี ไนจีเรีย และแทนซาเนียไม่มีเอกนครเนื่องจากเมืองหลวงไม่ใช่เมืองที่ใหญ่ที่สุด แต่เมืองที่ใหญ่ที่สุดมีประชากรมากกว่าเมืองที่ใหญ่เป็นอันดับสองเป็นสองเท่า และเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของประเทศ

เอเชีย

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
กัมพูชา	พนมเปญ[12]	2,177,000	เสียมราฐ	140,000
กาตาร์	โดฮา	1,850,000	อัรร็อยยาน	960,000
เกาหลีใต้	โซล	21,794,000	ปูซาน	3,286,000
เกาหลีเหนือ	เปียงยาง	2,228,000	ฮัมฮึง	535,000
คีร์กีซสถาน	บิชเคก[12]	1,297,000	ออช	282,000
คูเวต	คูเวตซิตี[12]	4,022,000	อัลญะฮ์รออ์	400,000
จอร์เจีย	ทบิลีซี	1,207,000	บาทูมี	200,000
จอร์แดน	อัมมาน	4,425,000	อิรบิด	750,000
ญี่ปุ่น	โตเกียว	38,140,000	โอซากะ	2,668,586
ติมอร์-เลสเต	ดิลี	235,000	เบาเกา	15,000
เติร์กเมนิสถาน	อาชกาบัต	1,168,000	ตืร์กเมนาบัต	253,000
ทาจิกิสถาน	ดูชานเบ	1,390,000	ฆูจันด์	182,000
ไทย	กรุงเทพมหานคร[15][16]	10,820,921	เชียงใหม่	1,197,931
เนปาล	กาฐมาณฑุ	3,941,000	โปขรา	403,000
บรูไน	บันดาร์เซอรีเบอกาวัน	280,000	กัวลาเบอไลต์	70,000
บังกลาเทศ	ธากา	15,443,000	จิตตะกอง	3,913,000
ฟิลิปปินส์	มะนิลา	23,088,000	นครเซบู	2,275,000
ภูฏาน	ทิมพู	115,000	พุนโซลิง	28,000
มองโกเลีย	อูลานบาตาร์[12]	1,508,000	เอร์เตเนท	100,000
มัลดีฟส์	มาเล	135,000	อัดดู	34,000
มาเลเซีย	กัวลาลัมเปอร์	7,564,000	จอร์จทาวน์	2,412,000
ลาว	เวียงจันทน์	1,058,000	ไกสอน พมวิหาน	120,000
เลบานอน	เบรุต[12]	2,781,000	ตริโปลี	365,000
อัฟกานิสถาน	คาบูล[12]	4,834,000	กันดะฮาร์	570,000
อาเซอร์ไบจาน	บากู	2,934,000	แกนแจ	335,000
อาร์มีเนีย	เยเรวาน[12]	1,403,000	กียุมรี	130,000|-
อินโดนีเซีย	จาการ์ตา	34,540,000	ซูราบายา	6,499,000
อิหร่าน	เตหะราน	13,633,000	แมชแฮด	3,167,000
อุซเบกิสถาน	ทาชเคนต์	3,492,000	ซามาร์กันต์	1,201,000
โอมาน	มัสกัต	1,205,000	เศาะลาละฮ์	340,000

พม่า ศรีลังกา ตุรกี และสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ไม่มีเอกนครเนื่องจากเมืองหลวงไม่ใช่เมืองที่ใหญ่ที่สุด แต่เมืองที่ใหญ่ที่สุดมีประชากรมากกว่าสองเท่าของเมืองที่ใหญ่เป็นอันดับสอง และเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของประเทศของพวกเขา

ยุโรป

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
กรีซ	เอเธนส์[12][14]	3,753,783	เทสซาโลนีกี	1,084,001
โครเอเชีย	ซาเกร็บ	1,113,111	สปลิต	349,314
เช็กเกีย	ปราก	2,156,097	เบอร์โน	810,000
เซอร์เบีย	เบลเกรด	1,659,440	นอวีซาด	341,625
เดนมาร์ก	โคเปนเฮเกน[14][17]	2,016,285	ออร์ฮูส	330,639
มาซิโดเนียเหนือ	สโกเปีย	506,926[Note 1]	บิตอลา	105,644
นอร์เวย์	ออสโล[14]	1,036,059	บาร์เกิน	259,958
บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา	ซาราเยโว	463,992	บาญาลูกา	185,042
บัลแกเรีย	โซเฟีย	1,681,666	ปลอฟดิฟ	544,628
เบลารุส	มินสค์	2,101,018	โฆเมียล	526,872
โปแลนด์	วอร์ซอ	3,100,844	กรากุฟ	1,725,894
ฝรั่งเศส	ปารีส[14][15][16][17]	12,405,426	ลียง	2,237,676
ฟินแลนด์	เฮลซิงกิ	1,441,601	ตัมเปเร	363,546
มอนเตเนโกร	พอดกอรีตซา	187,085	นิกชิช	72,443
มอลโดวา	คีชีเนา	736,100	ตีรัสปอล	135,700
รัสเซีย	มอสโก	12,506,468	เซนต์ปีเตอส์เบิร์ก	5,351,935
โรมาเนีย	บูคาเรสต์	2,272,163	กลุฌ-นาปอกา	411,379
ลักเซมเบิร์ก	นครลักเซมเบิร์ก	107,247	แอฌวลต์เซิชท์	32,600
ลัตเวีย	รีกา[12][14]	1,018,295	เดาเกาปิลส์	96,818
สวีเดน	สต็อกโฮล์ม[18]	1,584,196	กอเทนเบิร์ก	592,042
ออสเตรีย	เวียนนา[12][15][17]	2,600,000	กราซ	269,997
อันดอร์รา	อันดอร์ราลาเวยา	36,000[Note 2]	อังกัม	13,521
เอสโตเนีย	ทาลลินน์	542,983	ตาร์ตู	93,687
แอลเบเนีย	ติรานา	800,986	ดูร์เริส	201,110|-
ไอซ์แลนด์	เรคยาวิก	209,680[Note 3]	อาคือเรย์รี	18,191
ไอร์แลนด์	ดับลิน[12][17]	1,904,806	คอร์ก	399,216
ฮังการี	บูดาเปสต์[17]	3,303,786	แดแบร็ตแซ็น	237,888
สหราชอาณาจักร	ลอนดอน[16][17]	13,879,757	เบอร์มิงแฮม	1,137,100

อเมริกาเหนือ

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
กัวเตมาลา	กัวเตมาลาซิตี[14][17]	2,749,161	เกตซัลเตนังโก	792,530
กรีเนดา	เซนต์จอร์เจส	33,734	เกร็นวิลล์	2,400
คอสตาริกา	ซานโฮเซ[12][14][17]	2,158,898	ปูเอร์โตลิมอน	58,522
คิวบา	ฮาวานา	2,106,146	ซานเตียโกเดกูบา	433,099
จาเมกา	คิงส์ตัน	584,627	พอร์ตมอร์	182,153
เซนต์คิตส์และเนวิส	บาสแตร์	13,000	แซนดีพ็อยนต์ทาวน์	3,140
เซนต์ลูเชีย	แคสตรีส์	70,000	โกรไอลิต	22,647
เซนต์วินเซนต์และเกรนาดีนส์	คิงส์ทาวน์	16,500	จอร์จทาวน์	1,700
ดอมินีกา	โรโซ	16,582	พอร์ตสมัท	2,977
นิการากัว	มานากัว[14]	2,560,789	เลออน	206,264
บาร์เบโดส	บริดจ์ทาวน์	110,000	ออยส์ทินส์	3,000
บาฮามาส	แนสซอ	274,400	ฟรีพอร์ต	26,914
ปานามา	ปานามาซิตี[12]	880,691	ลาชอร์เรรา	118,521
เม็กซิโก	เม็กซิโกซิตี[14][16][17]	20,400,000	กวาดาลาฮารา	5,002,466
สาธารณรัฐโดมินิกัน	ซานโตโดมิงโก	2,908,607	ซานเตียโกเดโลสกาบาเยโรส	553,091
เอลซัลวาดอร์	ซานซัลวาดอร์[14][17]	1,767,102	ซานตาอานา	176,661
แอนทีกาและบาร์บิวดา	เซนต์จอนส์	81,799	ลิเบอร์ตา	3,301|-
เฮติ	ปอร์โตแปรงซ์[12]	2,618,894	กาปาอีเซียง	274,404

แม้ว่าเบลีซจะไม่มีเอกนคร แต่เบลีซซิตีก็มีขนาดใหญ่กว่าเมืองแซนอิกนาซีโอซึ่งเป็นเมืองใหญ่อันดับสองถึงสองเท่า นอกจากนี้ยังเป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจของเบลีซ

โอเชียเนีย

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
คิริบาส	เซาท์ตาราวา	50,182	อะไบอัง	5,502
ซามัว	อาปีอา	36,735	อาเฟงา	1,781
ตองงา	นูกูอาโลฟา	24,571	เนอิอาฟู	6,000
ตูวาลู	ฟูนะฟูตี	6,025	อาเซา	650
ปาปัวนิวกินี	พอร์ตมอร์สบี	410,954	ลาเอ	76,255
ฟีจี	ซูวา	175,399	เลาโตกา	52,220
วานูวาตู	พอร์ตวิลา	44,040	ลูแกนวิลล์	16,312
หมู่เกาะมาร์แชลล์	มาจูโร	27,797	เกาะเอเบเย	15,000
หมู่เกาะโซโลมอน	โฮนีอารา	64,609	เอากี	7,785

นิวซีแลนด์ไม่มีเอกนคร แม้ว่าออกแลนด์จะมีขนาดใหญ่กว่าเมืองที่ใหญ่เป็นอันดับสองของประเทศถึงสองเท่า และเป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจของนิวซีแลนด์

อเมริกาใต้

ประเทศ	เมืองและเขตเมือง	ประชากร (เขตมหานคร)	เมืองใหญ่อันดับสอง	ประชากร
กายอานา	จอร์จทาวน์	118,363	ลินเดน	29,298
โคลอมเบีย	โบโกตา	10,700,000	เมเดยิน	3,591,963
ชิลี	ซานเตียโก[12]	6,685,685	บัลปาราอิโซ	1,036,127
ซูรินาม	ปารามารีโบ	240,924	เลลีดอร์ป	19,910
ปารากวัย	อาซุนซีออน[12]	2,698,401	ซิวดัดเดลเอสเต	293,817
เปรู	ลิมา[17]	9,752,000	อาเรกิปา	1,034,736
อาร์เจนตินา	บัวโนสไอเรส[16][17]	12,741,364	กอร์โดบา	1,528,000
อุรุกวัย	มอนเตวิเดโอ[12][17]	1,947,604	ซัลโต	104,028

หมายเหตุ

1. อิงจากประเทศนอร์ทมาซิโดเนีย#เมืองในประเทศ
2. รวมอัสกัลดัส-อังกูร์ดัญ
3. รวมถึงภูมิภาคเมืองหลวง

อ้างอิง

1. Goodall, B. (1987) The Penguin Dictionary of Human Geography. London: Penguin.
2. The Law of the Primate City and the Rank-Size Rule, by Matt Rosenberg
3. Jefferson. "The Law of the Primate City", in Geographical Review 29 (April 1939)
4. London, Bruce (October 1977). "Is the Primate City Parasitic? The Regional Implications of National Decision Making in Thailand". The Journal of Developing Areas. 12: 49–68 – โดยทาง JSTOR.
5. Brunn, Stanley, et al. Cities of the World. Boulder: Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2003
6. Taşan-Kok, Tuna (2004). Mexico, Istanbul and Warsaw: Institutional and spatial change. Eburon Uitgeverij. p. 41. ISBN 978-905972041-1. สืบค้นเมื่อ 2013-05-21.
7. "The World According to GaWC 2012". Globalization and World Cities Research Network. Loughborough University. สืบค้นเมื่อ 11 January 2017.
8. Pacione, Michael (2005). Urban Geography: A Global Perspective (2nd ed.). Abingdon: Routledge. pp. 83.
9. Baker, Chris; Pasuk Phongpaichit (2009). A history of Thailand (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. p. 199. ISBN 978-0-521-76768-2.
10. "Chiang Mai, Thailand Metro Area Population 1950-2022". www.macrotrends.net.
11. Fong, Jack (May 2012). "Political Vulnerabilities of a Primate City: The May 2010 Red Shirts Uprising in Bangkok, Thailand". Journal of Asian and African Studies. 48 (3): 332–347. doi:10.1177/0021909612453981.
12. World Urbanization Prospects: The 2003 Revision. United Nations Publications. 1 January 2004. pp. 97–102. ISBN 978-92-1-151396-7.
13. "World Gazetteer: World Gazetteer home". archive.is. 2013-02-09. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-02-09. สืบค้นเมื่อ 2020-04-09.
14. "2020-10-06". ssb.no (ภาษานอร์เวย์). สืบค้นเมื่อ 2020-11-17.
15. Michael Pacione (2009). Urban Geography: A Global Perspective. Taylor & Francis. p. 79. ISBN 978-0-415-46201-3.
16. Kelly Swanson (7 August 2012). Kaplan AP Human Geography 2013-2014. Kaplan Publishing. ISBN 978-1-60978-694-6.
17. Robert B. Kent (January 2006). Latin America: Regions and People. Guilford Press. pp. 144–. ISBN 978-1-57230-909-8.
18. "Tätorter i Sverige". Statistiska Centralbyrån (ภาษาสวีเดน). สืบค้นเมื่อ 2020-11-17.