ภาษาในประเทศไทย

ประเทศไทยเป็นที่ตั้งของภาษาพื้นเมือง 51 ภาษาและภาษาต่างด้าว 24 ภาษา^[1] โดยประชากรส่วนใหญ่พูดภาษาในกลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้ และภาษาประจำชาติคือภาษาไทยกลาง ภาษาลาวมีผู้พูดริมชายแดนประเทศลาว ภาษากะเหรี่ยงมีผู้พูดริมชายแดนประเทศพม่า ภาษาเขมรมีผู้พูดใกล้ประเทศกัมพูชา และภาษามลายูมีผู้พูดทางใต้ใกล้ประเทศมาเลเซีย ภาษา 'ในประเทศ' 62 ภาษาได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการ และภาษาต่างชาติที่แรงงานต่างชาติ ชาวต่างชาติ และนักธุรกิจส่วนใหญ่พูดกันในประเทศไทย ได้แก่ ภาษาพม่า กะเหรี่ยง อังกฤษ จีน ญี่ปุ่น และเวียดนาม เป็นต้น^[2]

ภาษาในประเทศไทย
ป้ายที่สถานีรถไฟหัวหินในภาษาไทยกลาง อังกฤษ จีน ญี่ปุ่น และเกาหลี
ภาษาราชการ	ไทยกลาง (ภาษาแม่ + ภาษาที่สอง 96%)
ภาษาพื้นถิ่น	ไทยกลาง (ภาษาแม่ 40%), อีสาน (ภาษาแม่ 33%), ไทยถิ่นเหนือ (ภาษาแม่ 11%), ไทยถิ่นใต้ (ภาษาแม่ 9%)
ภาษาชนกลุ่มน้อย	อาข่า ชอง แคะ ม้ง เมี่ยน กะเลิง กะเหรี่ยง (กะเหรี่ยงแดง (กะยาตะวันออก) * กะเหรี่ยงสะกอ) กันซิว เขมร (เหนือ * ตะวันตก) ขมุ กูย ลาหู่ ลีซู มัล มลายู (มลายูปัตตานี * มลายูสตูล * มลายูบางกอก * มลายูสงขลา) จีนกลาง (ตะวันตกเฉียงใต้) จีนหมิ่น (แต้จิ๋ว * ฮกเกี้ยน * ไหหลำ * ฮกจิว) มอญ ญัฮกุร ผู้ไท พวน โป (ตะวันออก * เหนือ * แพร่) ไทใหญ่ ไทลื้อ ไทโซ่ง อูรักลาโวยจ เวียดนาม ไทย้อย บีซู ปลัง บรู จาม กฺ๋อง ฮานี ยะฮาย จิ่งเผาะ กะซอง เขิน กินตะ ละเม็ต ลาวญ้อ ละว้า มลาบรี ม๊อก มอแกลน (มอแกน * มอแกลน) อึมปี้ นอซู ปะหล่อง ผู้น้อย ไพ แสก ซำเร สโอจ ไทดำ ไทเหนือ ไทหย่า ไทญ้อ แต็นแอ็น ทะวืง ว้า ยอง จีนเยฺว่ (กวางตุ้ง * Goulou Yue)
ภาษาผู้อพยพ	พม่า
ภาษาต่างประเทศ	อาหรับ พม่า จีนมาตรฐาน อังกฤษ ฮินดี ญี่ปุ่น เขมร ลาว มลายู (อินโดนีเซีย * มาเลเซีย) เวียดนาม
ภาษามือ	ภาษามือบ้านค้อ, ภาษามือเชียงใหม่, ภาษามือกรุงเทพเก่า, ภาษามือไทย
รูปแบบแป้นพิมพ์	แบบเกษมณี

ภาษาที่ได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการ

ระดับชาติ

ตารางข้างล่างประกอบด้วยกลุ่มภาษาศาสตร์ชาติพันธุ์ทั้ง 62 กลุ่มที่รัฐบาลไทยให้การรับรองในรายงานประเทศต่อคณะกรรมการสหประชาชาติที่รับผิดชอบในอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบเมื่อปี 2554 สืบค้นได้จากกรมส่งเสริมสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรม^[3]:3

ภาษาจาก 5 ตระกูลภาษาที่ได้รับการยอมรับจากรัฐบาลไทย^[3]

ขร้า-ไท	ออสโตรเอเชียติก	จีน-ทิเบต	ออสโตรนีเชียน	ม้ง-เมี่ยน
24 กลุ่ม	22 กลุ่ม	11 กลุ่ม	3 กลุ่ม	2 กลุ่ม
กะเลิง	กะซอง	กฺ๋อง	มลายู (นายู / ยาวี)	ม้ง
ไทยถิ่นเหนือ	กูย	กะเหรี่ยง (7 ภาษาย่อย)	มอแกน/มอแกลน	เมี่ยน
ไทดำ	ขมุ	- กะเหรี่ยงสะกอ	อูรักลาโวยจ
ญ้อ	เขมรถิ่นไทย, เขมรเหนือ	- กะเหรี่ยงโป
เขิน	ชอง	- กะเหรี่ยงกะยา
ไทยกลาง	สะโอจ	- กะเหรี่ยงบะเว
ไทยโคราช	กันซิว	- กะเหรี่ยงปะโอ
ตากใบ	ซำเร	- กะเหรี่ยงกะยัน
ไทเลย	โซ่ (ทะวืง)	- กะเหรี่ยงกะญอ
ไทลื้อ	โส้	จิ่งเผาะ / กะชีน
ไทหย่า	ญัฮกุร (ชาวบน)	จีน
ไทใหญ่	เยอ	จีนยูนนาน
ไทยถิ่นใต้	บรู (ข่า)	บีซู
ผู้ไท	ปลัง (สามเตา)	พม่า
พวน	ปะหล่อง (Dala-ang)	ล่าหู่ (มูเซอ)
ยอง	มอญ	ลีสู่
โย้ย	เลอเวือะ	อาข่า
ลาวครั่ง	มลาบรี (ตองเหลือง)	อึมปี้
ลาวแง้ว	ละเม็ต (Lua)
ลาวตี้	ละว้า (เลอเวือะ / Lua)
ลาวเวียง/ลาวกลาง	ว้า
ลาวหล่ม	เวียดนาม
อีสาน
แสก

ระดับภาค

ข้อมูลภาษาระดับภาษามีจำกัด ตารางข้างล่างแสดงตระกูลภาษาทั้งหมดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยตามที่รับรองในรายงานที่เป็นแหล่งข้อมูลของประเทศ

ตระกูลภาษาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย^[3]

กลุ่มภาษาไท	จำนวน	ตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก	จำนวน
ลาวอีสาน / ไทยถิ่นอีสาน	13,000,000	เขมรถิ่นไทย / เขมรเหนือ	1,400,000
ไทยกลาง	800,000	กูย / กวย (ส่วย)	400,000
ไทยโคราช / ไทเบิ้ง / Tai Deung	600,000	โส้	70,000
ไทยเลย	500,000	บรู	รวม
ผู้ไท	500,000	เวียดนาม	20,000
Ngaw	500,000	เยอ	10,000
กะเลิง	200,000 สำหรับ	ญัฮกุร / ชาวบน / คนดง	7,000
โย้ย	กะเลิง โย้ย และพวน	โซ่ (ทะวืง)	1,500
พวน	รวม	มอญ	1,000
ไทดำ (โซ่ง)	(ไม่ระบุ)
รวม:	16,103,000	รวม:	1,909,000
ไม่สามารถระบุเชื้อชาติและจำนวนได้:			3,288,000
			21,300,000

จำนวนผู้พูดนับเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาษาในนี้อาจมีผู้พูดเพิ่มเติมนอกพื้นที่นี้

ระดับจังหวัด

ข้อมูลระดับจังหวัดมีจำกัด ผู้ที่สนใจสามารถสืบค้นเพิ่มเติมในแหล่งข้อมูล Ethnolinguistic Maps of Thailand^[4] หรือ รายงานประเทศไทย ของ Ethnologue

ผู้พูดภาษาเขมรตามจำนวนร้อยละของประชากรทั้งหมดในจังหวัดของประเทศไทย

จังหวัด	ร้อยละเขมรใน พ.ศ. 2533	ร้อยละเขมรใน พ.ศ. 2543
บุรีรัมย์[5]	0.3%	27.6%
จันทบุรี[6]	0.6%	1.6%
มหาสารคาม[7]	0.2%	0.3%
ร้อยเอ็ด[8]	0.4%	0.5%
สระแก้ว[9]	—	1.9%
ศรีสะเกษ[10]	30.2%	26.2%
สุรินทร์[11]	63.4%	47.2%
ตราด[12]	0.4%	2.1%
อุบลราชธานี[13]	0.8%	0.3%

ภาษาชนกลุ่มน้อย

สถานะภาษาชนกลุ่มน้อยทั้งหมด ซึ่งรวมถึงภาษาที่มีผู้พูดมากอย่างอีสานทางตะวันออกเฉียงเหนือและคำเมืองทางเหนือ มีความเสี่ยง เนื่องจากไม่ได้รับการสนับสนุนอย่างดีในนโยบายการศึกษาด้านภาษาของประเทศไทย^[14] ภาษามลายูปัตตานีทางใต้เป็นภาษาหลักของชุมชนมุสลิมเชื้อสายมลายู ภาษาเขมรพูดโดยชาวเขมรเหนือวัยชรา วิธภาษาจีนพูดโดยประชากรไทยเชื้อสายจีนวัยชรา โดยมีสำเนียงแต้จิ๋วเป็นภาษาหลัก อย่างไรก็ตาม ชาวไทยเชื้อสายจีนและเขมรเหนือวัยหนุ่มสาวเปลี่ยนไปพูดภาษาไทยกลาง เปอรานากันในภาคใต้ของไทยพูดภาษาไทยถิ่นใต้ในบ้าน

สถานะเสี่ยง

รายงานประเทศไทยของ Ethnologue ใน พ.ศ. 2557 ที่ใช้ระดับการประเมินความเสี่ยงด้านภาษาของ EGIDS^[15] จัดให้ประเทศไทยมีภาษาประจำชาติภาษาเดียว (ไทยกลาง), ภาษาในระดับการศึกษาภาษาเดียว (อีสาน), ภาษาที่กำลังพัฒนา 27 ภาษา, ภาษาคงที่ 18 ภาษา, ภาษาที่อยู่ในความเสี่ยง 17 ภาษา และภาษาที่กำลังสูญหาย 7 ภาษา^[16]

ภาษาเรียงตามจำนวนผู้ใช้ภาษา

ข้อมูลรายงานประเทศของ ICERD ปี 2554

ตารางต่อไปนี้แสดงให้เห็นถึงภาษาราชการของไทยและภาษาอื่น ๆ ที่มีผู้ใช้มากกว่า 400,000 คน ที่รัฐบาลไทยรายงานต่ออนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบ (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination) เมื่อปี 2554^[3]:99 ที่ส่วนใหญ่จะใช้แผนที่ภาษาศาสตร์ชาติพันธุ์ (Ethnolinguistic) ของประเทศไทย^[4]

ภาษาราชการของไทยและภาษาอื่น ๆ ที่มีผู้ใช้มากกว่า 400,000 คน^[3]

ภาษา	จำนวนผู้ใช้	ตระกูลภาษา
ไทยกลาง	20.0 ล้านคน	ขร้า-ไท
ไทยถิ่นอีสาน	15.2 ล้านคน	ขร้า-ไท
ไทยถิ่นเหนือ	6.0 ล้านคน	ขร้า-ไท
ไทยถิ่นใต้	4.5 ล้านคน	ขร้า-ไท
เขมรถิ่นไทย	1.4 ล้านคน	ออสโตรเอเชียติก
มลายูปัตตานี	1.4 ล้านคน	ออสโตรนีเซียน
ญ้อ	0.5 ล้านคน	ขร้า-ไท
ผู้ไท	0.5 ล้านคน	ขร้า-ไท
กะเหรี่ยง	0.4 ล้านคน	จีน-ทิเบต
กูย	0.4 ล้านคน	ออสโตรเอเชียติก

ข้อมูล Ethnologue

จำนวนในตารางข้างล่างเป็นจำนวนผู้พูดภาษาแม่ตามข้อมูลจาก Ethnologue^[16] สังเกตว่า Ethnologue ระบุ 'อีสาน' เป็น 'ไทยถิ่นอีสาน' ตามรัฐบาลไทย จนกระทั่งรายงานประเทศใน พ.ศ. 2554

ภาษาในไทยที่มีผู้พูดมากกว่า 400,000 คน จากข้อมูลของ Ethnologue

ตระกูลภาษา	ภาษา	ISO	ผู้พูด	สถานะ (EGIDS)	หมายเหตุ
ขร้า-ไท	ไทยกลาง	th	20.2 ล้านคน	1 (ชาติ)
	ไทยถิ่นอีสาน	tts	15.0 ล้านคน	3 (สื่อสารแพร่หลาย)
	ไทยถิ่นเหนือ	nod	6.0 ล้านคน	4 (การศึกษา)
	ไทยถิ่นใต้	sou	4.5 ล้านคน	5 (กำลังพัฒนา)
	ผู้ไท	pht	0.5 ล้านคน	6a (คงที่)
ออสโตรเอเชียติก	เขมรถิ่นไทย	kmx	1.4 ล้านคน	5 (กำลังพัฒนา)
ออสโตรนีเซียน	มลายูปัตตานี	mfa	1.1 ล้านคน	5 (กำลังพัฒนา)
จีน-ทิเบต	พม่า	my	0.8 ล้านคน		ไม่ใช่ภาษาท้องถิ่น

ข้อมูลประชากร

จากการสำรวจสำมะโนครัวประชากรเมื่อปี พ.ศ. 2543 พบว่าสี่ภาษาที่มีผู้ใช้มากที่สุดมาจากตระกูลภาษาขร้า-ไทอันได้แก่ ภาษาไทยมาตรฐาน ไทยถิ่นอีสาน (ส่วนใหญ่คือลาว)^[17] คำเมือง และปักษ์ใต้ และไม่มีตัวเลือกสำหรับภาษาของกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ แม้แต่ภาษาลาวก็ยังถูกจัดให้เป็น 'ไทย'^[18] นอกจากนี้การแสดงออกทางเชื้อชาติของชาติพันธุ์ว่าเป็นลาวถือเป็นสิ่งต้องห้าม และชนกลุ่มนี้ได้ถือสัญชาติไทยมาราวร้อยปีแล้ว^[19][20] สาเหตุก็เป็นเพราะสยามอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่มีวัฒนธรรมร่วมกับลาว เนื่องจากสงครามระหว่างสยามกับฝรั่งเศสในปี 2429 ที่คุกคามเอาดินแดนลาวซึ่งเป็นประเทศราชของสยามไปเป็นอาณานิคม หลังจากนั้นสยามจึงมีการสร้างเอกลักษณ์เป็นรัฐชาติสมัยใหม่โดยการเปลี่ยนคนเชื้อสายลาวในไทยให้เป็นคนไทยลุ่มเจ้าพระยาหรือไทยสยามตามแนวคิดมหาอาณาจักรไทย (Greater Thai Empire) อย่างน้อยก็ช่วงปี 2445^[21]

ประชากรไทยแบ่งตามภาษา^[2]

ภาษา	ตระกูลภาษา	จำนวนผู้ใช้ (2543)*	จำนวนผู้ใช้ (2553)
ไทย	ขร้า-ไท	52,325,037	59,866,190
เขมร	ออสโตรเอเชียติก	1,291,024	180,533
มลายู	ออสโตรนีเซียน	1,202,911	1,467,369
กะเหรี่ยง	จีน-ทิเบต	317,968	441,114
จีน	จีน-ทิเบต	231,350	111,866
ม้ง	ม้ง-เมี่ยน	112,686	149,090
ล่าหู่	จีน-ทิเบต	70,058	-
พม่า	จีน-ทิเบต	67,061	827,713
อาข่า	จีน-ทิเบต	54,241	-
อังกฤษ	อินโด-ยูโรเปียน	48,202	323,779
ไต	ขร้า-ไท	44,004	787,696
ญี่ปุ่น	ญี่ปุ่น	38,565	70,667
ละว้า	ออสโตรเอเชียติก	31,583	-
ลีสู่	จีน-ทิเบต	25,037	-
เวียดนาม	ออสโตรเอเชียติก	24,476	8,281
เย้า	ม้ง-เมี่ยน	21,238	-
ขมุ	ออสโตรเอเชียติก	6,246	-
อินเดีย	อินโด-ยูโรเปียน	5,598	22,938
จีนฮ่อ	จีน-ทิเบต	3,247	-
ถิ่น	ออสโตรเอเชียติก	2,317	-
ภาษาท้องถิ่น		-	958,251
ภาษาถิ่นและอื่น ๆ ในประเทศไทย		33,481	318,012
อื่น ๆ		33,481	448,160
ไม่ทราบ		325,134	-
รวม:		56,281,538	65,981,659

* อายุตั้งแต่ 5 ขวบขึ้นไป

นโยบายการศึกษาในด้านภาษา

ภาษาไทยเป็นภาษาในการศึกษา หลักสูตรที่ออกตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542^[22] ซึ่งกำหนดระยะเวลาการศึกษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย 12 ปี เน้นให้ภาษาไทยเป็นภาษาประจำชาติ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551^[23] จัดลำดับความสำคัญต่อภาษาไทย แม้ว่าจะกล่าวถึง 'ภาษาถิ่น' และ 'ภาษาท้องถิ่น' ด้วย เช่น ภาษาชนกลุ่มน้อย ระบบการศึกษาภาษาเดียวโดยทั่วไปถูกมองว่าไม่มีประสิทธิภาพ ด้วยวัยรุ่นหนึ่งในสามไม่ได้รับการศึกษาตามหน้าที่^[24] ความไม่รู้หนังสือในภาษาไทยพบได้แพร่หลาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสามจังหวัดทางใต้สุดของประเทศไทย เนื่องจากภาษามลายูถิ่นปัตตานีเป็นภาษาแม่สำหรับชุมชนชาวมลายูส่วนใหญ่ นอกจากนี้ ยังมีโครงการและโรงเรียนนานาชาติที่สอนภาษาอังกฤษหรือจีนควบคู่ไปกับภาษาไทย เช่นเดียวกับโครงการนำร่องจำนวนไม่มากที่สอนภาษาชนกลุ่มน้อยควบคู่ไปกับภาษาไทยในโรงเรียนไทย^[14]

อ่านเพิ่ม

• Bradley, D. (2007). "East and Southeast Asia". ใน Moseley, C. (บ.ก.). Encyclopedia of the world’s endangered languages. London: Routledge. pp. 349–424. OCLC 47983733.
• Bradley, D (2007). "Languages of Mainland South-East Asia". ใน Miyaoka, O.; Sakiyama, O.; Krauss, M. E. (บ.ก.). The vanishing languages of the Pacific Rim. Oxford: Oxford University Press. pp. 301–336.
• "Ethnolinguistic Maps of Thailand" (PDF). Bangkok: Office of the National Culture Commission. 2004.
• Lebar, F. M.; Hickey, G. C.; Musgrave, J. K. (1964). Ethnic groups of mainland Southeast Asia. New Haven: Human Relations Area Files Press. OCLC 409451.
• Luangthongkum, Theraphan (2007). "The Position of Non-Thai Languages in Thailand". ใน Guan, Lee Hock; Suryadinata, L. (บ.ก.). Language, nation and development in Southeast Asia. Singapore: ISEAS Publishing. pp. 181–194. OCLC 190824881.
• Matisoff, J. A. (1991). "Endangered languages of Mainland Southeast Asia". ใน Robins, R. H.; Uhlenbeck, E. M. (บ.ก.). Endangered languages. Oxford: Berg Publishers. pp. 189–228. OCLC 464005212.
• Matisoff, J. A.; Baron, S. P.; Lowe, J. B. (1996). Languages and dialects of Tibeto-Burman (PDF). Sino-Tibetan Etymological Dictionary and Thesaurus Monograph Series 1 and 2. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-944613-26-8.
• Smalley, W. (1994). Linguistic Diversity and National Unity: Language Ecology in Thailand. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226762883. OCLC 29564736.
• Suwilai Premsrirat (2004). "Using GIS For Displaying An Ethnolinguistic Map of Thailand" (PDF). ใน Burusphat, Somsonge (บ.ก.). Papers from the Eleventh Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society. Tempe, Arizona: Arizona State University, Program for Southeast Asian Studies. pp. 599–617.