Loading AI tools
gatunek mchu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Torfowiec frędzlowany[5], t. postrzępiony[6] (Sphagnum fimbriatum Wils.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Występuje na obu półkulach w strefie arktycznej i umiarkowanej chłodnej. Rozpowszechniony w części niżowej Polski. Zasiedla torfowiska minerotroficzne, najczęściej kwaśne lasy bagienne. Obficie tworzy zarodnie i zaliczany jest do gatunków pionierskich. W skali globalnej nie jest zagrożony, ale jego siedliska są chronione w Unii Europejskiej, a on sam podlega w Polsce ochronie gatunkowej.
Wyróżnia się zwykle zieloną barwą, wątłym pokrojem – niewielką główką i cienkimi gałązkami, wyraźnie widocznym pąkiem szczytowym.
Torfowiec o zasięgu okołobiegunowym na obu półkulach, zasiedlający strefę arktyczną i umiarkowaną chłodną[7]. Występuje w Europie, północnej Azji i północnej Ameryce Północnej (na południu sięgając po Kalifornię na zachodzie i Tennessee na wschodzie[8]), w tym na Grenlandii, archipelagach Svalbard i Nowa Ziemia[9]. W zachodniej Europie gatunek jest dość rzadki, częstszy jest w środkowej i wschodniej części kontynentu[9], w Fennoskandii jest bardzo rozpowszechniony i występuje tu obficie[7]. Na południu sięga po Kaukaz i Azję Środkową[9]. Im dalej od biegunów tym na wyższych wysokościach bywa spotykany, sięgając do 1270 m n.p.m.[4]
Na półkuli południowej rośnie w południowej części Ameryki Południowej (w Chile i Argentynie) oraz na Nowej Zelandii[9]. W Południowej Afryce stwierdzony został jako gatunek introdukowany[4].
W Polsce północnej i środkowej częsty, na południu tylko na niżu i tu rozproszony[9]. Stwierdzony w Bieszczadach do wysokości 584 m n.p.m.[10] Znany jest tylko z pojedynczych stanowisk z Beskidów Zachodnich (na Pilsku na wysokości 865 m n.p.m.[11]), Beskidu Małego, Pienin. W Tatrach nie został dotąd stwierdzony[12].
_7076.JPG)
_7111.JPG)
_7122.JPG)
_7139.JPG)
Plemnie pojawiają się jako pierwsze późnym latem i rozwijają przez dwa miesiące. Rodnie wykształcają się we wrześniu i rozwijają przez miesiąc. Do zapłodnienia dochodzi pod koniec zimy, od lutego do marca[18]. Zarodnie rosną późną wiosną i wczesnym latem[8] od połowy maja do czerwca i następuje zarodnikowanie (powstają mejospory)[18]. Potrzebny jest jeszcze miesiąc by pseudopodium (wydłużająca się gałązka gametofitu) wyniosło zarodnię w górę. Zarodniki uwalniane są od lipca i od razu są zdolne do kiełkowania[18].
W odpowiedzi na słabe oświetlenie całkowita ilość chlorofilu w roślinie wzrasta, a stosunek chlorofilu a:b nie zmniejsza się. W temperaturze 25°C stosunek a:b wzrasta nieznacznie, natomiast w temperaturze 15°C nie zaobserwowano takiego wzrostu. Słabe oświetlenie powoduje także zwiększone magazynowanie lipidów ogółem, jednak już w ciemności zawartość lipidów spada. Gdy słabemu oświetleniu towarzyszy spadek temperatury, co jest typowe w warunkach zimowych, torfowiec ten magazynuje więcej kwasu palmitynowego, stearynowego, linolowego i arachidonowego w lipidach chloroplastowych. Lipidy te odgrywają ważną rolę w dostosowywaniu metabolizmu roślin do niskich temperatur. Zawarty w nich kwas arachidonowy dzięki temperaturze zamarzania -49,5°C utrzymuje płynność błony w temperaturach jakich torfowiec może doświadczyć w naturze. Jednocześnie w warunkach zimowych spada zawartość kwasu oleinowego i α-linolenowego[19].
Jest torfowcem cienioznośnym[14][4], wymagającym podłoża kwaśnego i wilgotnego[4]. Występuje na torfowiskach zasilanych minerotroficznie tj. wodami, które wcześniej przepływały przez podłoże mineralne[7], rosnąc na torfie, ale porasta też podłoża mineralne[15]. Ze względu na obfite zarodnikowanie i obserwowaną dynamikę gatunku jest on opisywany jako szybko kolonizujący optymalne dla siebie siedliska (gatunek pionierski), ale też jako gatunek wrażliwy na sukcesję i ustępujący po przerośnięciu przez inne gatunki roślin[4].
W strefie umiarkowanej rośnie zwykle w borach i brzezinach bagiennych[9][6], olsach torfowcowych[20], rzadziej na otwartych torfowiskach przejściowych[16][9][6], zwłaszcza zdegradowanych[13] lub na ich już mineralnych obrzeżach[21], pod wierzbami szarymi i brzozami[7]. Bywa także spotykany w miejscach odsłoniętych na brzegach jezior, źródlisk i w mszarach z sitem rozpierzchłym[14], też w rowach na torfowiskach[4]. Często towarzyszą mu takie torfowce jak: torfowiec nastroszony S. squarrosum, Girgensohna S. girgensohnii, środkowy S. centrale, obły S. teres i Warnstorfa S. warnstorfii[7]. Z roślin naczyniowych rośnie zwykle w towarzystwie brzóz i trzęślicy modrej[7]. Na dalekim wschodzie rośnie na bagnach pod okapem modrzewi[22].
W strefie tundry i lasotundry rośnie na bagnach o wyrównanej powierzchni z roślinnością zaroślową tworzoną przez brzozę karłowatą Betula nana i wierzbę lapońską Salix lapponum, często z turzycą zaostrzoną Carex acuta[23]; w szczelinach bagien poligonalnych[24] oraz na niskich pagórkach i walikach[25]. Jest też jednym z torfowców tworzących mszary z dużym udziałem turzyc wzdłuż strefy brzegowej jezior w klimacie subarktycznym[26]. Wyróżnia się wśród torfowców tym, że pojawia się miejscami tworząc mszary daleko na północy, włącznie z tundrą arktyczną[27]. Na terenach skalistych rośnie w szczelinach skał[15].
W Ameryce Południowej w Andach tworzy wraz z torfowcem magellańskim Sphagnum magellanicum bezdrzewne mszary porastające turzycami oraz roślinami sitowatymi z rodzajów Rostkovia i Marsippospermum[28]. Bardzo obficie występuje na mszarach Ziemi Ognistej dominując w nich wspólnie ze Sphagnum medium[29]. Na wyspach Subantarktyki wchodzi w skład torfowisk dolinowych[30] i torfowisk niskich z dominacją Rostkovia magellanica[31].
Gatunek wykorzystywany przez ptaki, na przykład przez perkoza Podiceps grisegena, jako materiał do budowy gniazd, w szczególności na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku USA[32].
Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Isocladus (Lindb.) Braithw.[5][7] (= subg. Acutifolia[33]) i sekcji Acutifolia Wilson[5][7]. Sekcja obejmuje niewielkie i średnich rozmiarów torfowce o smukłej budowie, zwykle z trzema gałązkami w pęczku, z których dwie odstają, jedna jest zwieszona. Barwa tych torfowców jest zielona do czerwonej, często mieszana w różnym stopniu – zielono-czerwona. Torfowiec frędzlowany wyróżnia się w obrębie sekcji postrzępionymi na całej długości listkami łodyżkowymi, wyraźnie widocznym pąkiem wierzchołkowym i brakiem czerwonej barwy[7].
Podobne z listków łodyżkowych torfowce Girgensohna S. girgensohnii i Lindberga S. lindbergii łączone były z opisywanym gatunkiem w sekcję fimbriata[9].
W niektórych ujęciach systematycznych w obrębie tego gatunku wyróżniany jest podgatunek S. fimbriatum subsp. concinnum (Berggren) Flatberg & Frisvoll, J. Hattori Bot. Lab. 56: 308. 1984 (też jako odmiana var. concinnum (Berggr.) Warnst., 1883[34]). Występuje on okołobiegunowo, ale tylko w Arktyce, i wyróżnia się bardziej gęstymi i żółtobrązowymi główkami oraz listkami łodyżkowymi postrzępionymi tylko na szczycie[17]. Wyodrębniany jest też jako osobny gatunek Sphagnum concinnum (Berggr.) Flatberg[34].
Dawniej też nadawano (Carl Warnstorf) rangę form zmienności wynikającej z warunków siedliskowych: f. robusta – rośliny zanurzone w wodzie; f. valida – darnie bardziej zbite, żółtawe, gałązki gęstsze, listki gałązkowe węższe i dłuższe niż typowo – rośliny z miejsc suchszych; f. tenue – łodyżki delikatne, rośliny zielone, listki gałązkowe nieco sierpowato wygięte – rośliny z miejsc cienistych[9].
W skali globalnej gatunek uznawany jest za niezagrożony – na czerwonej liście publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) ma status gatunku najmniejszej troski (LC). Jest to zasługą rozległego zasięgu i dużych zasobów, opisywanych jako generalnie stabilne lub nawet rosnące (co łączone jest z dużym potencjałem kolonizacyjnym tego gatunku). Na półkuli północnej na południowym skraju zasięgu gatunek w wielu obszarach jest jednak rzadki i ustępujący. Uznawany jest za gatunek zagrożony w Słowenii, narażony w Szwajcarii, Austrii, na Słowacji i bliski zagrożenia na Węgrzech[4]. W krajach Unii Europejskiej siedliska tego gatunku, lasy i bory bagienne oraz torfowiska przejściowe, chronione są jako siedliska przyrodnicze w obszarach Natura 2000[35].
W Polsce torfowiec frędzlowany podlega ochronie gatunkowej na podstawie rozporządzeń ministra właściwego do spraw środowiska: w latach 2001–2004 ochronie częściowej[36], następnie w latach 2004–2014 ochronie ścisłej[37], a od roku 2014 ponownie ochronie częściowej[38]. Jego stanowiska chronione są także w obrębie różnych form ochrony przyrody, w tym w rezerwatach przyrody Jezioro Czarne[39], Torfowisko pod Węglińcem[40] czy Nadmorski bór bażynowy w Mrzeżynie[41]. W Bieszczadach Zachodnich uznany za bliski zagrożenia, nie notowany dotąd w Bieszczadzkim Parku Narodowym[10].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_7034.JPG)
