Torfowiec Girgensohna

Torfowiec Girgensohna (Sphagnum girgensohnii Russow) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Nepalu, Indiach, Korei, Japonii, na wschodzie Rosji i na Kaukazie oraz w Ameryce Północnej^[4].

Torfowiec Girgensohna

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	torfowce
Rząd	torfowce
Rodzina	torfowcowate
Rodzaj	torfowiec
Gatunek	torfowiec Girgensohna
Nazwa systematyczna
Sphagnum girgensohnii Russow Beitr. Torfm. 124. 12, 15, 18, 19, 21, 22, 43–45, 61 1865[3]

Rozmieszczenie geograficzne

W Europie jest gatunkiem o szerokim zasięgu. Rozciąga się do Svalbardu na północy (ponad 80°N), po Azory, Hiszpanię, Francję (w tym Korsykę), Włochy (w tym Apeniny), Półwysep Bałkański (w tym Góry Dynarskie, Rumunię i Bułgarię), południowo-zachodnią Rosję i Gruzję na południu. Na zachodzie dochodzi do Azorów i Islandii, na wschodzie do Uralu. W Alpach rośnie do wysokości 2100 m n.p.m. (Szwajcaria)^[5].

W Polsce występuje na terenie całego kraju. Na niżu ma rozproszone stanowiska, w północno-wschodniej części kraju spotykany jest dość często. Pospolicie występuje w górach. Najwyżej położone stanowisko znajduje się w Beskidach Zachodnich (1622 m n.p.m.)^[6].

Morfologia i anatomia

Pokrój

Torfowiec średniego rozmiaru, czasami drobniejszy, najczęściej dość tęgi, sztywny i smukły, tworzący darnie koloru zielonego lub żółtawego, nigdy z czerwonymi przebarwieniami^[5][6].

Główki

Najczęściej 5-dzielne, gwiaździste, spłaszczone, z widocznym, dość dużym, acz niezbyt niewyróżniającym się pączkiem wierzchołkowym^[5][6].

Pęczki

Luźne, zwarte, zazwyczaj z trzema, rzadziej czterema gałązkami; dwie gałązki odstające są długie lub bardzo długie – do około 25 mm długości, i zwężają się ku końcowi, poza gałązkami w główce, które są krótsze, węższe u nasady, szersze na szczycie; jedna, rzadziej dwie gałązki zwisające są jasne/blade i cylindryczne w przekroju^[5][6], z listkami mocno na siebie zachodzącymi^[6].

Łodyżki

Grube, do 1 mm średnicy^[6], jasnozielone, zielone, brązowawe lub jasnobrązowe, dość tęgie, z dobrze rozwiniętą dwu-, trzy- lub czterowarstwową korą zbudowaną z silnie rozdętych komórek wodnych^[5][6]; cylinder wewnętrzny gruby, bladozielony do bladobrązowego^[6]. Na łodyżkach gałązek komórki wodne są dość wyraźne, zazwyczaj rozmieszczone w grupach po dwie lub trzy^[5].

Listki łodyżkowe

Do około 1,3 mm długości^[6], szeroko językowate do prostokątnych, często ze zwężeniem w środkowej części, wzniesione i przylegające do łodyżki, z nieregularnie ściętym, szerokim, poszarpanym szczytem^[5][6], frędzlowanym w środkowej części na szerokości od jednej trzeciej do trzech czwartych listka^[6]. Komórki wodne nie mają listewek i porów, rzadko są podzielone^[5].

Listki gałązkowe

Dość duże, do 1,8 mm długości^[6], szeroko lancetowate, z mocno podwiniętymi krawędziami, przez co sprawiające wrażenie wąsko zwężonych u szczytu^[5][6]. Są gęsto ułożone, zachodzą na siebie, acz wierzchołki nieco odstają^[5][6]. Komórki wodne po stronie grzbietowej listka są mocno wypukłe w przekroju poprzecznym, mają liczne, duże pory wzdłuż ścian komisuralnych; po stronie brzusznej są słabo wypukłe w przekroju poprzecznym i mają duże, okrągłe pory wzdłuż środkowej linii komórki w górnej jednej trzeciej listka^[5]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym trójkątne do trapezowych, wyraźnie grubościenne, szeroko otwarte po stronie brzusznej listka i bardzo wąsko lub wąsko otwarte po jego stronie grzbietowej^[5].

Gatunki podobne

Może być mylony z torfowcem Russowa (Sphagnum russowii), torfowcem obłym (Sphagnum teres), torfowcem rdzawym (Sphagnum rubiginosum) i torfowcem frędzlowanym (Sphagnum fimbriatum)^[6]. W przypadku torfowca Russowa zgubny może być pokrój, zdarzają się bowiem formy zielone tego gatunku (torfowiec Girgensohna nigdy nie będzie miał czerwonego zabarwienia), choć zwykle są one mniejsze i mają mniejszy pączek wierzchołkowy. Wyraźnie różne są także listki łodyżkowe obu tych torfowców. U torfowca Girgensohna są one wyraźnie, szeroko frędzlowane – od jednej trzeciej do trzech czwartych szerokości szczytu, u torfowca Russowa wyszarpane co najwyżej do jednej trzeciej szerokości szczytu. Od torfowca obłego różni się kolorem łodyżki – u S. teres jest jasnobrązowa do ciemnobrązowej, u S. girgensohnii jest bladozielona do bladobrązowej. Ponadto różni je także budowa pęczka. U torfowca obłego pęczek składa się najczęściej z trzech gałązek odstających i dwóch zwisających, podczas gdy u torfowca Girgensohna są dwie gałązki odstające i zazwyczaj jedna zwisająca. Komórki chlorofilowe listków gałązkowych w przekroju poprzecznym u S. teres są otwarte po stronie grzbietowej listka, u S. girgensohni po stronie brzusznej. Od torfowca rdzawego odróżnia go liczba gałązek odstających w pęczku – przeważnie trzy u S. rubiginosum, najczęściej dwie u S. girgensohnii. Oprócz tego, torfowiec rdzawy może mieć czerwone lub brunatne przebarwienia. Torfowiec Girgensohna rzadko wytwarza sporofity, podczas gdy torfowiec rdzawy stosunkowo często^[6]. S. girgensohnii może być mylony z S. fimbriatum tylko, jeśli ten drugi nie występuje w formie typowej. Różnią się kształtem listka łodyżkowego, kształtem pączka wierzchołkowego i twardością łodyżki. U torfowca Girgensohna listki łodyżkowe są językowate, najszersze u nasady i mają zwężenie w środkowej części. U torfowca frędzlowanego są krótko łopatkowate, węższe u nasady i rozszerzają się ku górze. Ponadto u torfowca Girgensohna listki łodyżkowe frędzlowane są tylko na samym szczycie, a u torfowca frędzlowanego na całej szerokości górnej krawędzi. S. girgensohnii ma niewyraźnie wykształcony pączek wierzchołkowy, a u S. fimbriatum jest on dobrze zaznaczony. Łodyżki u torfowca Girgensohna są przeważnie sztywne, u torfowca frędzlowanego są najczęściej delikatne i wiotkie^[7].

• 
  Główki
• 
  Listek łodyżkowy
• 
  Listki gałązkowe
• 
  Przekrój poprzeczny przez łodyżkę

Ekologia i biologia

Jest torfowcem rosnącym głównie w lasach – wilgotnych bądź podmokłych borach i na śródleśnych torfowiskach, niekiedy w innych zbiorowiskach leśnych i zaroślowych o kwaśnym odczynie podłoża. W ekosystemach otwartych jest rzadki, notowany w obszarze górskich borówczysk. W lasach toleruje także siedliska przekształcone przez człowieka – rowy melioracyjne i brzegi stawów^[6]. Często występuje razem z torfowcem Russowa, torfowcem środkowym, torfowcem nastroszonym, torfowcem kończystym, torfowcem wąskolistnym oraz torfowcem obłym^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku świerczyn właściwych Vaccinio-Piceion, miejscami także dla zespołu borealnych świerczyn (na torfie) Sphagno girgensohnii-Piceetum oraz dla zespołu boru wilgotnego trzcinnikowego Calamagrostio villosae-Pinetum^[8].

Ochrona

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[9][10][11].

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
2. B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
3. Sphagnum girgensohnii Russow. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
4. Sphagnum girgensohnii. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
5. Laine i in. 2018 ↓, s. 119–123.
6. Stebel 2017 ↓, s. 81–83.
7. Stebel 2017 ↓, s. 77.
8. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

• Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957. Brak numerów stron w książce
• Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
• Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• BioLib: 91463
• EoL: 925727
• EUNIS: 197055
• Flora of North America: 200000805
• GBIF: 2669241
• identyfikator iNaturalist: 129775
• ITIS: 15741
• NCBI: 128204
• identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): tro-35167378
• identyfikator Tropicos: 35167378
• USDA PLANTS: SPGI70
• CoL: 4YT8J