Rezerwat przyrody Jata

Rezerwat przyrody Jata – leśny rezerwat przyrody znajdujący się na terenie gminy Łuków w województwie lubelskim^[1]; na północno-zachodnim skraju Równiny Łukowskiej, w Lasach Łukowskich, które od 2008 r. są jednym z obszarów siedliskowych sieci Natura 2000^[2].

Jata

Droga leśna w rezerwacie Jata
rezerwat leśny
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Mezoregion	Nizina Południowopodlaska (318.9)
Data utworzenia	1933-03-21
Akt prawny	M.P. z 1952 r. nr 69, poz. 1049
Powierzchnia	1116,94 ha
Położenie na mapie gminy wiejskiej Łuków Jata
Położenie na mapie Polski Jata
Położenie na mapie województwa lubelskiego Jata
Położenie na mapie powiatu łukowskiego Jata
51°58′00″N 22°13′39″E

Rezerwat ścisły Jata – proces rozkładu drzewostanu – powalona sosna pokryta dywanem mchów.

Ols przy granicy rezerwatu Jata

Samiec jaszczurki zwinki na terenie rezerwatu Jata

Przedmiotem ochrony (według aktu powołującego) jest zachowanie wielogatunkowego lasu o charakterze naturalnym z udziałem jodły, występującej tu na północno-wschodniej granicy swego zasięgu.

Zachodnia część rezerwatu (przylegająca do drogi Żdżary – Domanice przez Jagodne), o powierzchni 337,42 ha, objęta jest ochroną ścisłą, pozostała część, o powierzchni 779,52 ha, to rezerwat częściowy.

Z bagien na terenie rezerwatu wypływają rzeki Krzna Północna i Krzna Południowa.

Flora

Drzewostany rezerwatu tworzą jodła, jawor, dąb, świerk, sosna oraz mniej licznie lipa, klon, wiąz, olsza i jesion. Znaczna część tego drzewostanu to ponad 100-letni starodrzew.

W warstwie runa rezerwatu występują gatunki rzadkie i objęte ochroną lub charakterystyczne dla innych stref geograficznych i klimatycznych. Występujące tu gatunki objęte ochroną, to: widłak jałowcowaty, widłak goździsty, wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, bluszcz pospolity, lilia złotogłów, widłak jałowcowaty, widłak goździsty, bagno zwyczajne, podkolan biały, a objęte ochroną częściową to m.in. kruszyna pospolita, kalina koralowa, kopytnik pospolity, przytulia wonna, porzeczka czarna.

Fauna

Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie między innymi gatunków –

• płazów, np. traszka grzebieniasta,
• gadów: zaskroniec zwyczajny, padalec, żmija zygzakowata,
• ptaków, tj. m.in. orlik krzykliwy, orzechówka, mysikrólik zwyczajny, gil, krzyżodziób świerkowy, bocian czarny, brodziec samotny, dzięcioł średni, muchołówka mała, puchacz zwyczajny, trzmielojad zwyczajny,
• ssaków: łoś, jeleń, sarna, dzik, 12 gatunków nietoperzy i in.

Turystyka

Miejsca pamięci

W granicach rezerwatu znajdują się pomniki upamiętniające wydarzenia historyczne związane z walką wyzwoleńczą na tym terenie:

• 
  Pomnik pamięci ks. Brzóski z 1928 wybudowany w 63 rocznicę śmierci bohatera powstania styczniowego
• 
  Pomnik – Krzyż Virtuti Militari upamiętniający miejsce obozu żołnierzy AK w latach 1943–1944
• 
  Pomnik partyzantów polskich i radzieckich z 1969 roku
• 
  Obelisk z 1996 roku upamiętniający żołnierzy AK uczestniczących w operacji Burza

Trasy turystyczne

Przez teren rezerwatu biegną:

• dydaktyczna ścieżka przyrodnicza "Rezerwat Jata": leśniczówka Jata – pomnik żołnierzy AK,
• zielony szlak pieszy: Szlak Powstańców Styczniowych ks. Brzóski,
• żółty szlak rowerowy: leśniczówka Jata – pomnik partyzantów polskich i radzieckich – pomnik ks. Brzóski – Żdżary (wieś w województwie lubelskim).

Historia ochrony przyrody

• W 1929 r. na łamach Ochrony Przyrody Władysław Szafer opublikował projekt rezerwatu^[3].
• W 1930 r. decyzją Dyrekcji Lasów Państwowych w Siedlcach zatwierdzoną przez Ministerstwo Rolnictwa ustanowiono (na powierzchni ponad 300 ha) rezerwat w celu ochrony jodły^[4].
• Zarządzenie Naczelnej Dyrekcji Lasów Państwowych Nr U/2015/3 z dnia 21 marca 1933 roku potwierdziło ustanowienie rezerwatu.
• Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 sierpnia 1952 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. z 1952 r. nr 69, poz. 1049) ustanowiło rezerwat na obszarze 335,21 ha zgodnie z nową ustawą z 7 kwietnia 1949.
• Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 7 maja 1984 zmieniające zarządzenia w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P. z 1984 r. nr 15, poz. 107 §1) rozszerzyło obszar rezerwatu do 1116,96 ha i wprowadziło podział na rezerwat ścisły i częściowy.
• Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 3 kwietnia 2023 r. w sprawie specjalnego obszaru ochrony siedlisk Jata (PLH060108) (Dz. U. z 2023 r. poz. 925) wyznaczyło obszar wchodzący w skład Sieci Natura 2000 pokrywający się z rezerwatem (choć o nieznacznie większej powierzchni- 1188,34 ha).