Bagno zwyczajne[5] (Rhododendron tomentosum Harmaja, syn. Ledum palustreL. 1753) – gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych[3]. Nazwy zwyczajowe i ludowe: bagno pospolite, bagniak, dziki rozmaryn, rozmaryn leśny. Tradycyjnie gatunek ten wydzielany był do rodzaju bagnoLedum, który okazał się zagnieżdżony w obrębie rodzaju różanecznikRhododendron[4].
Wyprostowany, zimozielonykrzew, wysokości 1–1,5 m, o gęsto, rudawo owłosionych młodych pędach[10][11], z czasem nagich o brązowej korze[7]. Gałązki wzniesione[12] lub podnoszące się[7].
Ulistnienie skrętoległe[12]. Liście są skórzaste, wąskoeliptyczne lub lancetowate, długości do 5 cm i szerokości do 2–5 mm[12], krótkoogonkowe. Blaszka liściowa z wierzchu jest ciemnozielona i połyskująca, od spodu pokryta rudawym kutnerem, brzegiem podwinięta[10][11].
Obupłciowe, promieniste, pięciokrotne, białe, zebrane na końcach ubiegłorocznych pędów w główkowate baldachy[10]. Wyrastają na ogruczolonych szypułkach o długości do 2,5 cm i są szeroko otwarte. Mają 5-działkowy kielich, 5 białych, odwrotnie jajowatych, niezrośniętych płatków korony o długości 5–8 mm i 10 pręcików dłuższych od płatków[10][12]. Pręciki z długimi nitkami i pylnikami bez rożków. Słupek prosty, o szyjce długiej, ale krótszej od pręcików[7].
Torebka długości 4–5 mm, po dojrzeniu zwieszająca się ku dołowi, pękająca od strony szypułki pięcioma klapami. Nasiona liczne, drobne, spiralnie skręcone[10][12][7].
Kwiatostan
Liść
Owoce
Pokrój roślin rosnących w borze bagiennym
Krzew o pąkach zimujących ponad ziemią, zaliczany do nanofanerofitów i chamefitów. Kwitnie w maju i czerwcu[11]. Kwiaty zapylane są przez owady[13]. Populacja liczy zazwyczaj do kilkuset osobników i miejscowo może formować łan[12]. Liście pozostają na roślinie przez kilka sezonów. Jest krzewem krótkowiecznym, dożywa do 30 lat[14].
Cała roślina wydziela silny zapach i jest trująca. Liście i pędy zawierają olejek eteryczny o silnym, charakterystycznym zapachu, porażający układ nerwowy i działający odurzająco[11] – może powodować zawroty i bóle głowy[13]. Ze względu na zawartość szkodliwych związków na poziomie 0,3–2% (m.in. ledol, palustrol, arbutyna, garbniki) spożycie u człowieka wywołuje podrażnienie żołądka i układu pokarmowego, może prowadzić do uszkodzenia nerek oraz paraliżu systemu nerwowego. Odurzająca woń kwiatów jest trująca dla niektórych owadów, także miód z nich zebrany[14].
Gatunek został opisany przez Karola Linneusza w 1753 r. jako Ledum palustre, czyli przedstawiciel rodzaju bagnoLedum. W 1990 r. fiński systematyk Harri Tapani Harmaja zaliczył ten gatunek do rodzaju różanecznikRhododendron pod nazwą Rhododendron tomentosum, jednak w literaturze bywa jeszcze opisywany jako Ledum palustre[14][4][16].
Zagrożeniem dla gatunku jest eksploatacja torfu i osuszanie torfowisk, na których występuje, a także masowy zbiór jego gałązek, które są sprzedawane jako środek przeciwko molom[10][12].
Roślina użytkowa
Roślina używana jest jako środek przeciw molom[10][11]. Wikingowie dodawali wyciąg z bagna do piwa w celu zwiększenia jego „mocy” odurzającej[20].
Roślina lecznicza
Niegdyś była stosowana jako roślina lecznicza[10][11]. Już Karol Linneusz w 1775 r. opisywał lecznicze właściwości bagna. Surowcem zielarskim były przede wszystkim młode pędy i liście[14]. W medycynie ludowej bagno zwyczajne znane jest jako środek stosowany zewnętrznie o działaniu łagodzącym w zapaleniu stawów, bólach pleców i reumatyzmie[13], w leczeniu świerzbu, liszajów i innych chorób skóry[20] i do płukania jamy ustnej w bólach zębów, a także wewnętrznie przeciw astmie i krztuścowi. W homeopatii ziele oraz liście bagna stosuje się jako środek drażniący skórę i przeciwgośćcowy[14]. Jego świeże lub suszone liście używane były przez Eskimosów i Indian jako ceniony materiał na herbatę, przy czym przyrządzana była w formie zimnych wyciągów – przy użyciu zimnej wody[21].
Roślina ozdobna
Spotykana w uprawie jako krzew ozdobny, chociaż bardzo rzadko ze względu na specyficzne wymagania. Gatunek jest mrozoodporny – toleruje temperatury do -29°C. Wymaga gleb kwaśnych, próchnicznych i wilgotnych oraz stanowisk słonecznych do półcienistych. W ogrodzie nadaje się na wrzosowiska i do grup różaneczników. Łatwiejsze w uprawie jest bagno grenlandzkie Rhododendron groenlandicum (Oeder) Kron & Judd[14].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
Kadereit J. W.,Albach D. C.,Ehrendorfer F.,Galbany-Casals M.i inni.Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?.„Willdenowia”.46,s.39 – 91,2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
StanisławKłosowski,GrzegorzKłosowski:Rośliny wodne i bagienne.Warszawa:Multico Oficyna Wydawnicza,2007,s.286,seria:Flora Polski. ISBN978-83-7073-248-6.
ZbigniewMirek,HalinaPiękoś-Mirkowa:Czerwona księga Karpat Polskich.Kraków:Instytut Botaniki PAN,2008. ISBN978-83-89648-71-6. Brak numerów stron w książce
WładysławMatuszkiewicz:Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.Warszawa:Wyd. Naukowe PWN,2006. ISBN83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z1957r. nr15,poz.78).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z2004r. nr168,poz.1764).
