Jaz Szczytniki

Jaz Szczytniki (Jaz Szczytnicki, Jaz Zwierzyniecki) – jaz z zamknięciem powłokowym, położony we Wrocławiu, wybudowany w ramach Stopnia Wodnego Szczytniki. Jaz piętrzy wody odnogi rzeki Odry – w 0,1 km Starej Odry. Pierwszy jaz został wybudowany w tym rejonie w 1555 roku, a następnie został przebudowany w 1793 roku. Jaz współczesny został wybudowany podczas realizacji inwestycji z zakresu hydrotechniki prowadzonej we Wrocławiu, polegającej na przebudowie drogi wodnej na Odrze prowadzącej do i przez miasto, ale z pominięciem centrum miasta, tj. Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Inwestycja ta była przeprowadzona w latach 1892–1897 i polegała na budowie nowego szlaku żeglugowego, głównie pod kątem możliwości przewozu drogą wodną materiałów masowych^[1][2][3], w szczególności węgla z Górnego Śląska. W tym celu, częściowo istniejącym wcześniej korytem, służącym do odprowadzenia wód wezbraniowych i powodziowych^{[uwaga 1]}, a częściowo nowym Kanałem Miejskim przeprowadzono nową drogę wodną, tzw. Drogę Wielkiej Żeglugi, Wrocławski Szlak Miejski^[1][4][5].

Jaz Szczytniki

Jaz Zwierzyniecki

Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Droga wodna	Stara Odra
Lokalizacja	na 0,1 km
Stopień wodny	Szczytniki
Budowa
Lata budowy	1555 (1793, 1897, 2002)
Dane techniczne
Rodzaj	powłokowy
Długość	45 m
Różnica poziomów	2,05 m
Liczba przęseł	1
Światło przęsła	45
Położenie na mapie Wrocławia Jaz Szczytniki
Położenie na mapie Polski Jaz Szczytniki
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jaz Szczytniki
51°06′18″N 17°04′03″E

Funkcje

Jaz reguluje stany wody^[3]:

• stan wody górnej dla Śluzy Szczytniki^{[uwaga 2]} oraz Śluzy Piaskowej^{[uwaga 3]},
• stan wody dolnej dla Śluzy Opatowice^{[uwaga 4]}

Na rzece:

• powyżej położony jest Jaz Opatowice, wchodzący w skład poprzedniego stopnia wodnego – Stopień Wodny Opatowice
• poniżej położony jest Jaz Psie Pole, wchodzący w skład następnego stopnia wodnego – Stopień Wodny Psie Pole
• na Odrze Śródmiejskiej zlokalizowane są jazy współpracujące z Jazem Szczytniki w kształtowaniu poziomów wody na tym odcinku Odry – Jaz św. Macieja i Jaz św. Klary oraz następne Jazy Mieszczańskie: Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II, tzw. Północny i Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I, tzw. Południowy.

Jaz przegradza koryto:

• na lewym brzegu tego koryta znajduje się teren osiedla Dąbie – przy jazie wykonano obwałowania stanowiące Groblę Szczytnicko–Bartoszowicką, za którą znajduje się teren Ogrodu Zoologicznego^{[uwaga 5]},
• prawy brzeg stanowi Wyspa Szczytnicka, powstała w wyniku wykonania Przekopu Szczytnickiego, dla potrzeb żeglugi i budowy Śluzy Szczytniki^{[uwaga 6]}.

Stara Odra:

• poniżej jazu łączy się z Przekopem Szczytnickim; tu też funkcjonuje Przystań Zwierzyniecka, a nieco dalej przerzucony jest Most Zwierzyniecki,
• powyżej jazu oddziela się od głównego koryta Odry prowadzącego wody w kierunku Śródmiejskiego Węzła Wodnego.

Historia i charakterystyka

Jaz został zniszczony podczas powodzi w lipcu 1997 roku. Następnie został odbudowany i równocześnie zmodernizowany. Koniec robót nastąpił w 2002 roku^[6]. Korona jazu ma 45 metrów szerokości. Jaz ma jedno przęsło. Na niej znajduje się powłoka, którą napełniając wodą, można regulować piętrzenie na jazie. Ponur stanowi płyta grubości 1 metra. Podczas modernizacji wybudowano przepławkę dla ryb^[6]. Spad wynosi 2,05 m^[4].

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• jazy we Wrocławiu
• pierwsza kanalizacja Odry we Wrocławiu

Uwagi

1. Poprzez przekopy wykonane w XVI wieku.
2. Która podobnie jak Jaz Szczytniki, wchodzi w skład Stopnia Wodnego Szczytniki.
3. Wchodzącej w skład Piaskowego Stopnia Wodnego, Śródmiejskiego Węzła Górnego, obecnie ze względu na wysoki poziom piętrzenia na Stopniu Mieszczańskim, Śluza Piaskowa praktycznie pełni rolę kanału wodnego, żeglugowego, a Jaz Szczytniki reguluje stan wody górnej Śluzy Mieszczańskiej.
4. Która wchodzi w skład Stopnia Wodnego Opatowice, śluza ta położona jest na Kanale Opatowickim.
5. Obszar tzw. Wielkiej Wyspy; położony na wschód od jazu.
6. Położona na zachód od jazu.

Przypisy

1. wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-19).
2. www.wroclaw.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-19).
3. Jaz Szczytnicki na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-19).
4. Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.s. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.s. Krzysztof Wos, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher, Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007–2013. bip.transport.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]., AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, SZCZECIN 2006 (dostęp 2009-12-19).
5. Wrocławski Węzeł Wodny – Historia. 2wrzdh.ins.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-07)]. (dostęp 2009-12-19).
6. Program Odra – Inwestycje oddane 2008. programodra.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-11)]. (dostęp 2009-12-18).

Linki zewnętrzne

• Jaz Szczytniki w Wikimapii (dostęp 2009-12-18)
• Jaz Szczytniki na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-18)
• „PODRÓŻE PO MNIEJ ZNANYM WROCŁAWIU” – cz. I Grobla Szczytnicko – Bartoszowicka, Wratislaviae Amici, 2005-01-23 (dostęp 2009-12-18)
• Hydroprojekt Wrocław Sp. z o.o. – galeria Jaz Szczytniki. profesjonalnie.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (dostęp 2009-12-18)