Jazy we Wrocławiu

Wrocławski Węzeł Wodny obejmuje liczne budowle i urządzenia wodne, w tym jazy, wybudowane w ramach wrocławskich stopni wodnych, zlokalizowanych zarówno na największej wrocławskiej rzece i jej ramionach oraz kanałach – Odrze^[1], jak i na mniejszych rzekach, dopływach Odry.

Historia

Jazy i śluzy wodne we Wrocławiu, położone poza Śródmiejskim Węzłem Wodnym, były budowane razem, w ramach większych inwestycji obejmujących także inne elementy infrastruktury hydrotechnicznej. Były to dwie wielkie przebudowy systemu hydrotechnicznego Odry we Wrocławiu:

• budowa Drogi Wielkiej Żeglugi (1892–1897) – jazy: Jaz Szczytniki (nowy w miejsce wcześniejszego), Jaz Psie Pole
• budowa Głównej Drogi Wodnej (1913–1917) - jazy: Jaz Opatowice, Jaz Bartoszowice, Jaz Zacisze, Jaz Różanka.

Pozostałe jazy budowane były w różnych okresach^[1].

Jazy we Wrocławiu – lata budowy

jaz	kanał wodny	stopień wodny	rok powstania[1]	daty remontów, modernizacji[1]
Jaz Bartoszowice	Kanał Powodziowy	Stopień Wodny Bartoszowice	1917	1997
Jaz Zacisze	Kanał Powodziowy	Stopień Wodny Zacisze	1917
Jaz Różanka	Stara Odra	Stopień Wodny Różanka	1917	1981
Jaz Rędzin	Odra[a]	Stopień Wodny Rędzin	1917	1926
Jaz Opatowice	Odra[b]	Stopień Wodny Opatowice	1896	1916, 1985
Jaz Szczytniki	Stara Odra	Stopień Wodny Szczytniki	1555	1793, 1879, 2002[2]
Jaz Psie Pole	Stara Odra	Stopień Wodny Psie Pole	1897
Jaz św. Macieja	Odra Południowa	Piaskowy Stopień Wodny[c]
Jaz św. Klary	Odra Północna	Piaskowy Stopień Wodny
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I[d]	Odra Południowa	Mieszczański Stopień Wodny[e]	1924[3][4]	1942[3]
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II[f]	Odra Północna	Mieszczański Stopień Wodny[e]		1942[3]

Jazy na Odrze i jej odnogach oraz kanałach

Na największej z wrocławskich rzek – Odrze – stopnie wodne powstawały sukcesywnie podczas inwestycji realizowanych głównie pod kątem ochrony przeciwpowodziowej miasta i żeglugi. Obecnie Odra w granicach miasta jest rzeką skanalizowaną^[5][6], tj. zabudowaną całym ciągiem stopni wodnych. W ramach poszczególnych stopni wodnych, jazy piętrzą wodę razem ze śluzami wodnymi usytuowanymi na kanałach bocznych.

Osobny artykuł: Stopnie wodne we Wrocławiu.

Jazy we Wrocławiu^[7]

jaz	kanał wodny	km biegu rzeki	spad (m)	liczba przęseł [szt.]	światło przęseł [m]	zamknięcia
Jaz Bartoszowice	Kanał Powodziowy	0,45 Kanału Powodziowego	5,40	3	100,0 (2x30,0+40,0)	segment, stały
Jaz Zacisze	Kanał Powodziowy	4,87 Kanału Powodziowego		1[1]	54,04[1]	kozłowo-iglicowy
Jaz Różanka	Stara Odra	5,15 Starej Odry	2,30	3	75,0 (3x25,0)	sektorowe
Jaz Rędzin	Odra[a]	260,70	2,00	3	115,32 (2x30,62+54,08)	segmentowe, zasuwy
Jaz Opatowice	Odra[b]	245,035	2,00	3	96,0 (3x32,0)	sektorowe
Jaz Szczytniki	Stara Odra	0,10 Starej Odry	2,05	1	45,0	powłokowe
Jaz Psie Pole	Stara Odra	2,90 Starej Odry	1,35	2	76,0 (2x38,0)	kozłowo-iglicowy
Jaz św. Macieja	Odra Południowa	252,00		3	45,44 (8,0+23,04+14,4)	zasuwa, stały, iglicowy
Jaz św. Klary	Odra Północna	0,8 Odry Północnej		1	39,6	stały
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I[d]	Odra Południowa	252,45	5,65	3	39,9 (6,5+22,4+11,0)	zasuwa, stały
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II[f]	Odra Północna	1,2 Odry Północnej	5,65	3	57,9 (2x25,7+6,5)	klapowe, zasuwa

Pozostałe rzeki

Na pozostałych rzekach funkcjonują mniejsze jazy. Są one zlokalizowane:

• na Oławie – Jaz Małgorzaty,
• na Ślęzy – jaz przy Kładce Oporowskiej,
• na Bystrzycy – dwa jazy Stopnia Wodnego Marszowice: Jaz Elektrowni Wodnej Marszowice i Jaz Marszowice
• na Bystrzycy – jaz Jaz Elektrowni Wodnej Stabłowice.

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• stopnie wodne we Wrocławiu
• śluzy wodne we Wrocławiu

Uwagi

1. Dolna Odra Wrocławska
2. Górna Odra Wrocławska
3. stanowi część Węzła Śródmiejskiego Górnego
4. Jaz Elektrowni Wodnej Południowej
5. w ramach Śródmiejskiego Węzła Dolnego
6. Jaz Elektrowni Wodnej Północnej

Przypisy

1. wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego, (dostęp 2009-12-14)
2. Program Odra - Inwestycje oddane 2008. programodra.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-11)]. (dostęp 2009-12-21)
3. Zabytki techniki Śródmiejskiego Węzła Wodnego (dostęp 2010-01-06)
4. Wratislaviae Amici – Elektrownia Wodna Południowa (dostęp 2010-01-06)
5. Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski: Budowle i zbiorniki wodne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1997, seria: Inżynieria Środowiska. ISBN 83-87012-66-1. (pol.). Brak numerów stron w książce
6. Zbigniew Szling, Jan Winter: Drogi wodne śródlądowe. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1988, seria: skrypt budownictwo. (pol.). Brak numerów stron w książce
7. Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.s. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.s. Krzysztof Wos, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher, Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-2013. bip.transport.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]., AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, SZCZECIN 2006 (dostęp 2009-12-19)