Stopień Wodny Bartoszowice

Stopień Wodny Bartoszowice – stopień wodny we Wrocławiu, będący jednym ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej, na jej głównym szlaku wodnym prowadzącym przez miasto, tzw. Głównej Drodze Wodnej. Stopień piętrzy wody największej z rzek przepływającej przez miasto – rzeki Odra. Obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w rejonie osiedla Bartoszowice^[a] i Swojczyce – Strachocin. W obrębie tego stopnia wodnego znajdują się takie budowle hydrotechniczne jak Jaz Bartoszowice i Śluza Bartoszowice^[1][2].

Śluza Bartoszowice

Elementy stopnia

Jaz Bartoszowice – stanowisko dolne (i Most Bartoszowicki)

Składa się z dwóch podstawowych elementów hydrotechnicznych, tj. budowli piętrzących, a także budynków oraz obiektów pomocniczych i towarzyszących^[2]. Podstawowymi elementami^[1][2] tego stopnia są^[b]:

• Jaz Bartoszowice
• Śluza Bartoszowice.

Oprócz podstawowych obiektów piętrzących, wybudowano także elementy pomocnicze i towarzyszące, takie jak mosty i kładki zapewniające możliwość komunikacji, budynki techniczne oraz administracyjne i mieszkalne, a także dodatkowe urządzenia i budowle techniczne^[2].

Historia

Jaz Bartoszowice – stanowisko górne (i Most Bartoszowicki)

Obecny kształt Stopnia Wodnego Bartoszowice jest wynikiem realizacji inwestycji, polegającej na budowie nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta, a także innych, następnych inwestycji polegających na modernizacji i budowie nowych obiektów. Inwestycja pierwotna prowadzona była w latach 1913–1917^[c]. Część obiektów pierwotnie istniejących na stopniu została przebudowana, a część uległa zniszczeniu i została zdemontowana^[2][3].

Most Bartoszowicki

Historia Stopnia Wodnego Bartoszowice^[2]

lata	obiekt	wydarzenie, rodzaj robót
1913	Stopień wodny Bartoszowice	budowa – początek
1917	Stopień wodny Bartoszowice	budowa – zakończenie
1945	Most Bartoszowicki	wysadzenie mostu przez Niemców podczas działań wojennych końca II wojny światowej
1948	Most Bartoszowicki	odbudowa
1997	Jaz Bartoszowice (i Most Bartoszowicki)	remont po powodzi tysiąclecia
2004	kładka	budowa
2006	Śluza Bartoszowice	remont i modernizacja

Nazewnictwo

W okresie powojennym, w Polsce, ukształtowało się odpowiednie nazewnictwo w odniesieniu do obiektów stopnia oraz dla obiektów towarzyszących i kanałów wodnych. Nazwy stosowane w odniesieniu do tych obiektów wywodzą się od nazwy osiedla Bartoszowice, które położone jest na zachodnim, lewym brzegu Odry. Dla śluzy i jazu stosuje się nazwę zgodną z nazwą Stopnia Wodnego Bartoszowice: Śluza Bartoszowice oraz Jaz Bartoszowice^[2]. Ponieważ współcześnie istniejące obiekty stopnia powstały w czasie, gdy Wrocław przynależał do Niemiec, miały również one wcześniej swoje nazwy niemieckie.

Stopień Wodny Bartoszowice oraz położony na Miejskiej Drodze Wodnej prowadzącej przez Wrocław Stopień Wodny Opatowice, współpracują ściśle ze sobą piętrząc wodny Odry na odcinku rzeki do poprzedniego na szlaku Stopnia Wodnego Janowice. Z tego względu część autorów różnych publikacji traktuje obiekty obu tych stopni łącznie i razem z lokalnym układem hydrologicznym definiując Węzeł Wodny Bartoszowicko-Opatowicki^[2][4].

Nazwy współczesne i historyczne^[5]

nazwa obecna	nazwa niemiecka
Jaz Bartoszowice	Barlhelner Wehr
Śluza Bartoszowice	Barlhelner Schleuse

Lokalizacja stopnia

Stopnień ten obejmuje budowle piętrzące umiejscowione w dwóch kanałach wodnych, rozdzielonych groblą. Korona tej grobli została nazwana Ulicą Folwarczną. Do stopnia prowadzi od strony osiedla Bartoszowice ulica Braci Gierymskich, w ciągu której leży Most Bartoszowicki^[4][6].

Rozmieszczenie budowli stopnia^[1][2][7]

element stopnia	245,04 km biegu	kierunek	brzeg	przyczółek, ramię kanał	elementy pomocnicze, towarzyszące
Jaz Bartoszowice	0,45 km Kanału Powodziowego	południowo-zachodni	lewy	Bartoszowice	Most Bartoszowicki
		Kanał Powodziowy
		północno-wschodni	prawy	grobla rozdzielająca kanały (ulica Folwarczna)
Śluza Bartoszowice	244,4 km Odry 0,5 Kanału Żeglugowego	południowo-zachodni	lewy		budynki administracyjne i techniczne, kładka, wrota przeciwpowodziowe
		Kanał Żeglugowy
		północno-wschodni	prawy	Swojczyce – Strachocin

Miejsce w układzie funkcjonalnym

Stanowisko dolne śluzy i kładka

Wrocław położony jest nad skanalizowanym odcinkiem rzeki Odry^[8][9], co oznacza, że Stopień Wodny Bartoszowice jest jednym z całego ciągu stopni utrzymujących wymagany poziom wody na rzece^[1]:

• poprzednim stopniem wodnym jest Stopień Wodny Janowice
• równorzędnie na Miejskiej Drodze Wodnej we Wrocławiu położony jest Stopień Wodny Opatowice, oraz śluza wałowa umożliwiająca przerzut, poprzez Kanał Odpływowy, części wód wezbraniowych do Widawy,
• następnym stopniem wodny jest Stopień Wodny Zacisze^[d]

Szlak wodny prowadzący przez Stopień Wodny Bartoszowice jest drogą wodną, w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa, tj. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie śródlądowych dróg wodnych – wykaz śródlądowych dróg wodnych; został on ujęty w wykazie śródlądowych dróg wodnych stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia^[10], tzw. Odrzańska Droga Wodna, będąca elementem międzynarodowej drogi wodnej E–30^[11]. Jest to główny szlak dla tej drogi wodnej, boczny szlak prowadzi przez Stopień Wodny Opatowice^[1].

Stopień Wodny Bartoszowice oraz Stopień Wodny Opatowice są pierwszymi względem biegu rzeki z kaskady stopni wodnych we Wrocławskim Węźle Wodnym. Te dwa stopnie, oraz dodatkowo śluza wałowa, sterują całym przepływem wodny w Odrze przez miasto. Stopień Wodny Opatowice kieruje wody do Śródmiejskiego Węzła Wodnego i Miejskiej Drogi Wodnej, a Stopień Wodny Bartoszowice do Głównej Drogi Wodnej i Kanału Powodziowego, natomiast śluza wałowa umożliwia przerzut wód Odry do Widawy przez Kanał Odpływowy^{[1][2][3][12]}. Z tego względu cały ten układ funkcjonalny wyróżniany jest jako Węzeł Wodny Bartoszowicko–Opatowicki.

Obiekty podstawowe

Obiekty podstawowe stopnia to obiekty utrzymujące odpowiedni, założony poziom piętrzenia na stopniu oraz realizujące inne, konkretne funkcje, do których dana budowla jest przeznaczona. Spad na stopniu dla normalnego poziomu piętrzenia wynosi: 3,7 m dla jazu i 3,1 dla śluzy^[1].

Obiekty podstawowe Stopnia Wodnego Szczytniki^[1][2][4]

nazwa	ramię, kanał	rodzaj	data powstania	podstawowe dane
Jaz Bartoszowice[1][2]	Kanał Powodziowy	jaz	1917	przęsła: 30+40+30 m; zamknięcia: stały+segmentowy+stały
Śluza Bartoszowice[1][2]	Kanał Żeglugowy	śluza wodna	1917	wymiary: 187,7 × 9,6 m; zamknięcia: wrota wsporne

Pozostałe obiekty

Wybudowana kładka nad Kanałem Żeglugowym przy Śluzie Bartoszowice

Wśród obiektów uzupełniających i towarzyszących zrealizowanych w obrębie stopnia wymienić należy^[2][6][7]:

• Kanał Powodziowy i Żeglugowy, rozdzielony groblą
• Most Bartoszowicki
• budynki mieszkalne, administracyjne i techniczne^[e]
• kładka
• wrota przeciwpowodziowe w głowie górnej śluzy^[f]
• dodatkowe zamknięcia iglicowe przy jazie.

Z nieistniejących obecnie obiektów wymienić należy most stalowy, który istniał przy śluzie; zniszczony podczas działań wojennych nie został odbudowany, lecz w jego miejsce w 2004 wybudowano kładkę^[2][7].

Zobacz też

• wrocławski węzeł wodny
• stopnie wodne we Wrocławiu

Uwagi

1. od którego pochodzi nazwa stopnia wodnego, a także jazu i śluzy
2. wymienione począwszy od lewego, południowo-zachodniego brzegu rzeki (osiedle Bartoszowice), do prawego, północno-wschodniego brzegu (osiedle Swojczyce)
3. tzw. II kanalizacja Odry, zrealizowana w latach 1913–1917, nowa droga wodna poprowadzona została Kanałem Żeglugowym, wybudowano także kanał przeciwpowodziowy nazywany Kanałem Powodziowym lub Kanałem Ulgi, przepływ przez te kanały reguluje bezpośrednio Stopień Wodny Bartoszowice; natomiast na starym szlaku żeglugowym, niezbędne było wybudowanie stopnia wodnego utrzymującego poziom wody zgodny z piętrzeniem utrzymywanym na stopniu Bartoszowie, tym stopniem jest Stopień Wodny Opatowice
4. po wyłączeniu z eksploatacji Jazu Zacisze, dla jazu następnym na cieku jest Jaz Różanka, który wchodzi w skład Stopnia Wodnego Różanka, zlokalizowany w korycie Starej Odry
5. przy ul. Braci Gierymskich
6. analogiczne wrota przeciwpowodziowe znajdują się w głowie dolnej Śluzy Zacisze; razem zamykają one niemal cały odcinek Kanału Żeglugowego na wypadek wezbrań, zabezpieczając infrastrukturę techniczną oraz zapewniając bezpieczną przystań dla jednostek pływających na czas wysokich stanów wód