26 Dywizja Piechoty (II RP)

26 Dywizja Piechoty (26 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 26 Dywizji Piechoty okresu II RP. Zobacz też: 26 Dywizja Piechoty - inne dywizje piechoty o numerze 26.

26 Dywizja Piechoty

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	4 Dywizja Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	gen. Edmund Hauser
Ostatni	płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) natarcie na Skierniewice (14 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Skierniewice[1] (Okręg Korpusu Nr IV)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IV Armia „Poznań” Grupa Operacyjna „Koło” Armia „Pomorze”
Skład	10 pułk piechoty 18 pułk piechoty 37 pułk piechoty 26 pułk artylerii lekkiej

26 DP w 1938

W okresie międzywojennym dowództwo 26 DP stacjonowało w Skierniewicach. W jej skład w 1923 wchodziły: 10 pp, 18 pp i 37 pułk piechoty^[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Poznań”. Początkowo była rozwinięta obronnie pod Wągrowcem, a następnie została wycofana poza Inowrocław. Przerzucona nad Bzurę, broniła Sochaczewa, a większością sił wzięła udział w uderzeniu na Skierniewice. 14 września zdobyła wieś i stację kolejową Bednary. Została zniszczona nad dolną Bzurą^[3].

Geneza (4 Dywizja Piechoty)

16 kwietnia 1919 na froncie w Galicji została sformowana 4 Dywizja Piechoty. Dowództwo dywizji utworzono ze sztabu grupy operacyjnej gen. Franciszka Aleksandrowicza.

Jej pułki formowały się w następujących garnizonach:

• 10 pułk piechoty — Cieszyn
• 14 pułk piechoty — Jarosław
• 18 pułk piechoty — Rzeszów
• 3 pułk artylerii polowej — Jarosław
• 11 pułk artylerii polowej — Przemyśl

Po wojnie polsko-bolszewickiej, w listopadzie 1921 została zakończona reorganizację armii polskiej. 10, 18 i 37 pułki piechoty wyłączono ze składu 4 DP i przeniesiono do nowej 26 Dywizji Piechoty. 14 pułk piechoty przeniesiony został do Włocławka w DOK nr VIII. Dawny sztab 4 Dywizji przemianowano na sztab 26 DP^{[uwaga 1]}

Poszczególne pułki przedyslokowano następująco:

• 10 pułk piechoty — Łowicz
• 18 pułk piechoty – Skierniewice
• 37 pułk piechoty — Kutno
• 26 pułk artylerii lekkiej, sformowano z dywizjonów 7 i 10 pułków artylerii lekkiej i przedyslokowano do Skierniewic.

Dowództwo dywizji rozlokowano w Skierniewicach^[4].

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Bitwa nad Bzurą

26 Dywizja Piechoty weszła w skład Armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby^[5].

Walki dywizji

26 DP zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” wchodziła w skład grupy jednostek oznaczonych kolorem czarnym. Jednostki tej grupy w czasie pokoju były przeznaczone do zadań specjalnej interwencji wewnątrz lub na zewnątrz państwa. W czasie mobilizacji jednostki grupy czarnej stanowiły wzmocnienie sił na zagrożonym odcinku granicy. Dywizja została zmobilizowana w alarmie, w dniach 23 – 25 marca 1939. Po zakończeniu mobilizacji 37 pułk piechoty z 1 baterią 26 pułku artylerii lekkiej został przetransportowany do Wągrowca (I i II batalion) i Żnina (III batalion). Pozostałe oddziały dywizji zostały przetransportowane z Kutna do Wągrowca w dniach 4 – 11 lipca 1939. Kwatera Główna dywizji została umieszczona w szkole w m. Wapno Nowe koło Kcyni. Zgodnie z planem operacyjnym „Z” dywizja została podporządkowana dowódcy Armii „Poznań”, gen. Tadeuszowi Kutrzebie. W lipcu dowódcy dywizji podporządkowano pod względem taktycznym dwa bataliony Obrony Narodowej.

5 września wieczorem gen. Kutrzeba przekazał dywizję w podporządkowanie dowódcy Armii „Pomorze”, gen. Władysława Bortnowskiemu, który z kolei włączył ją razem z 15 DP w skład Grupy Operacyjnej gen. Przyjałkowskiego. Od 6 września wycofywała się znad dolnej Noteci do Inowrocławia (osiągniętego następnego dnia) i Kruszwicy, 7 IX na Radzyń i jezioro Głuszyńskie, 8 IX osiągnęła Lubraniec. Tego dnia gen. Kutrzeba i Bortnowski ustalili, że dywizja przejdzie około 100 km w rejon Sochaczewa, stanowiąc straż przednią przyszłego marszu na Warszawę. Z 9 na 10 IX 26 DP przesunęła się do rejonu Przedcza, oddając z rozkazu dowódcy Armii posiadane dwa bataliony ON („Wągrowiec” i „Żnin”), 6 batalion strzelców, 83 batalion piechoty i 67 dal Poznańskiej Brygadzie Obrony Narodowej. 11 IX wyciągnięta z frontu Dywizja (podlegająca już gen. Kutrzebie) odpoczywała w rejonie wsi Łanięta, a o zmierzchu ruszyła na Żychlin – wszystko po to, aby jak najszybciej osiągnąć rejon Sochaczewa. 18 pp dotarł tam przy użyciu transportu samochodowego częściowo (III batalion) już 12 IX, a w całości w ciągu kolejnej nocy. Reszta sił wyruszyła z Żychlina marszem pieszym.

12 września wieczorem dywizja pomaszerowała na wschód i do rana osiągnęła rejon Karsznic Dużych. Jeszcze w nocy załadowano na samochody III batalion 10 pp, który około 7.00 znalazł się w Gągolinie Północnym. Batalion wyparł patrole niemieckie za rzekę, a potem zabezpieczył najważniejsze przeprawy od Kozłowa Szlacheckiego do Kompiny^[6].

Podczas bitwy nad Bzurą dywizja stała w odwodzie, osłaniając skrzydło Armii „Pomorze” od wschodu. 14 września w ramach ogólnego natarcia Armii dywizja zdobyła Bednary Stare i Bednary Nowe oraz część Karolewa. Na tej linii jej natarcie zostało zatrzymane. Następnie pod wpływem silnego naporu Niemców nie była w stanie utrzymać dotychczasowych pozycji i musiała się wycofać za Bzurę, odsłaniając Niemcom drogę na tyły 16 DP. 18 pułk piechoty mimo ciężkich ataków wroga utrzymał Sochaczew.

Obsada personalna Dowództwa 26 DP we wrześniu 1939

• dowódca dywizji – płk. dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
• dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński
• dowódca artylerii dywizyjnej – płk dypl. art. Jan Kulczycki
• dowódca saperów dywizyjnych – mjr sap. Kazimierz Ferdynand Wojakowski
• dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski
• szef sztabu – mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Ignacy Morżkowski
• kwatermistrz – kpt. dypl. Julian Serwatkiewicz

Planowana organizacja wojenna 26 DP

Osobny artykuł: Ordre de Bataille polskiej dywizji piechoty w 1939.

dowództwo 26 Dywizji Piechoty

• dowódcy broni i szefowie służb
• sztab

Kwatera Główna 26 Dywizji Piechoty

• kompania asystencyjna
• pluton łączności KG 26 DP
• pluton pieszy żandarmerii nr 26
• poczta polowa
• sąd polowy nr 26
• kompania gospodarcza KG 26 DP

Piechota dywizyjna

• 10 pułk piechoty
• 18 pułk piechoty
• 37 pułk piechoty
• kompania kolarzy nr 43
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej

Artyleria dywizyjna

• 26 pułk artylerii lekkiej
• 26 dywizjon artylerii ciężkiej
• samodzielny patrol meteorologiczny nr 26

Jednostki broni

• 26 batalion saperów
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ „A” nr 26 – kpt. Zbigniew Luer
• szwadron kawalerii dywizyjnej nr 26
• kompania telefoniczna 26 DP – por. Lotar Witold Sroka
• pluton radio 26 DP
• drużyna parkowa łączności 26 DP

Jednostki i zakłady służb

• kompania sanitarna nr 403
• szpital polowy nr 403
• polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 403
• polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 403
• polowa pracownia dentystyczna nr 403
• dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 417
• dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 418
• kolumna taborowa parokonna nr 417
• kolumna taborowa parokonna nr 418
• kolumna taborowa parokonna nr 419
• kolumna taborowa parokonna nr 420
• kolumna taborowa parokonna nr 421
• kolumna taborowa parokonna nr 422
• kolumna taborowa parokonna nr 423
• kolumna taborowa parokonna nr 424
• warsztat taborowy (parokonny) nr 417
• pluton taborowy nr 26
• park intendentury nr 403
• pluton parkowy uzbrojenia nr 403

Jednostki przydzielone:

• 67 dywizjon artylerii lekkiej

Obsada personalna dowództwa dywizji

Z tym tematem związana jest kategoria: Oficerowie dowództwa 26 Dywizji Piechoty (II RP).

Dowódcy dywizji

• gen. ppor. Edmund Hauser (1921–1922)
• płk SG / gen. bryg. Rudolf Prich (1922–1923)
• gen. bryg. Władysław Bejnar (1923-1926)
• gen. bryg. Mieczysław Mackiewicz (1926 – 8 III 1935)
• gen. bryg. Stanisław Józef Kozicki (8 III 1935 – III 1938)
• płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (1938–1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

Osobny artykuł: Dowódca piechoty dywizyjnej.

• płk piech. Adolf Dąbrowski (1921)
• płk piech. Leon Zawistowski (do V 1924)
• płk piech. Emanuel Hermann (od V 1924)
• płk piech. Czesław Fijałkowski (VIII 1926 – II 1928)^[7].
• płk dypl. Władysław Bortnowski (XI 1926 – VI 1930)
• płk dypl. Maksymilian Milan-Kamski (VIII 1930 – V 1933)
• płk dypl. Bohdan Hulewicz (IV 1934 – 1938)
• płk dypl. Tadeusz Piotr Parafiński (1939)

Dowódcy artylerii dywizyjnej

• płk Wacław Młodzianowski (IV 1937 – VII 1939)
• płk dypl. Jan Kulczycki (VIII – IX 1939)

Szefowie sztabu

Osobny artykuł: Szef sztabu.

• mjr SG Mieczysław Rawicz-Mysłowski (8 X 1921^[8] – 15 X 1923 → DOK VIII^[9])
• mjr / ppłk SG Rudolf Jagielski (15 X 1923 – 23 X 1925 → zastępca dowódcy 30 pap)
• mjr / ppłk SG Witold Włodzimierz Stankiewicz (15 X 1925 – 5 V 1927 → zastępca dowódcy 68 pp)
• kpt. SG Julian Stanisław Michalik (VI 1927 – XII 1929 → 25 pp)
• mjr dypl. piech. Józef I Biernacki (23 XII 1929 – 31 X 1930 → zastępca dowódcy 61 pp)
• mjr dypl. piech. Stanisław Kempski (1 XI 1930^[10] – 26 III 1931 → DOK II^[11])
• mjr dypl. piech. Stefan Górnisiewicz (26 III 1931 – 23 III 1932 → dowódca detaszowanego III/10 pp w Skierniewicach)
• mjr dypl. piech. Aleksander Ruchaj-Taczanowski (9 XII 1932^[12] – 31 X 1935 → dowódca baonu 56 pp)
• mjr / ppłk dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (31 X 1935 – III 1939^[13])
• ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki † 10 VIII 1939
• mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski (VII – IX 1939^[13])

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji^{[14][uwaga 2]}:

Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji	płk dypl. piech. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
dowódca piechoty dywizyjnej	płk dypl. piech. Tadeusz Piotr Parafiński
dowódca piechoty dywizyjnej (dubler)	płk kontr. Dżangir Bey Kazum Bek
dowódca artylerii dywizyjnej	płk art. Wacław Młodzianowski
szef sztabu	ppłk dypl. art. Konstanty Ścibor-Marchocki
I oficer sztabu	kpt. dypl. Ignacy Morzkowski
II oficer sztabu	kpt. adm. (art.) Andrzej Bolesław Węgrzyn
komendant rejonu PW konnego	mjr kaw. Stefan Marian Choroszewski
dowódca łączności	mjr łączn. Kazimierz Filip
oficer taborowy	kpt. tab. Antoni II Krupa
oficer intendentury	mjr int. Józef Skomra

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[16]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Tabaczyński Franciszek	major	żołnierz zawodowy		Charków

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

Osobny artykuł: 26 Dywizja Piechoty Armii Krajowej.

W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 roku utworzono 26 Dywizję Piechoty AK w składzie: 10 pp, 18 pp i 37 pp (Okręg Łódź).

Uwagi

1. W skład "nowej" 4 Dywizji Piechoty weszły: 14, 63 i 67 pułki piechoty oraz 4 pułk artylerii polowej. Sztab tej dywizji sformowano od nowa.
2. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[15].

Przypisy

1. Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
2. Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
3. Zawilski 2019 ↓, s. 795.
4. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 539.
5. Jurga 1975 ↓, s. 248.
6. Rezmer 1992 ↓, s. 312.
7. Jaskulski 2013 ↓, s. 207.
8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 8 października 1921 roku, s. 1435.
9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 63 z 27 września 1923 roku, s. 584.
10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930 roku, s. 285.
11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 97.
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 414.
13. Jarno 2001 ↓, s. 162.
14. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 538-539.
15. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
16. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1983. Brak numerów stron w książce
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.