Loading AI tools
polski polityk, premier RP na uchodźstwie 1943-1944 Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Mikołajczyk (ur. 18 lipca 1901[3] w Holsterhausen, zm. 13 grudnia 1966 w Waszyngtonie) – polski polityk, przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego, poseł na Sejm II RP (III kadencji), w latach 1943–1944 premier rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, członek Komitetu dla Spraw Kraju od stycznia 1940 roku[4], po II wojnie światowej poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy, wicepremier i minister rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946 roku[5].
 | |
| Data i miejsce urodzenia |
18 lipca 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 grudnia 1966 |
| Prezes Rady Ministrów | |
| Okres |
od 14 lipca 1943 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wiceprezes Rady Ministrów | |
| Okres |
od 28 czerwca 1945/ |
| Przynależność polityczna | |
| Minister rolnictwa i reform rolnych | |
| Okres |
od 28 czerwca 1945/ |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego | |
| Okres |
od 21 stycznia 1946 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
 | |
| Odznaczenia | |
   | |
.jpg)
Urodził się 1901 w Holsterhausen w ówczesnym powiecie Gelsenkirchen, obecnie dzielnicy miasta Herne, w rodzinie emigrantów z powiatu pleszewskiego, górnika Stanisława i Zofii z domu Parysek[6]. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej[7] w Niemczech. W 1908 roku rodzina wróciła do Polski. Stanisław wychował się w okolicach Dobrzycy koło Pleszewa[potrzebny przypis]. Ukończył kurs Szkoły Rolniczej w Swarzędzu oraz kurs Uniwersytetu Ludowego w Dalkach koło Gniezna. W latach 1918–1920 jako ochotnik walczył w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej[8]. Po powrocie z wojska pracował na roli w Strzyżewie[potrzebny przypis]. Był absolwentem Uniwersytetu Ludowego w Dalkach[9].
W latach 1920–1931 działał w PSL „Piast”, a od 1931 w Stronnictwie Ludowym. W 1927 był współzałożycielem Związku Młodzieży Wiejskiej w Poznaniu, którego został wiceprezesem, od 1928 do 1930 był prezesem, a następnie został prezesem honorowym. W latach 1930–1935 poseł na Sejm RP. W latach 1936–1939 pełnił funkcję prezesa Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych[8]. W sierpniu 1937 kierował strajkiem chłopskim. Zabicie podczas strajku 41 chłopów wywołało w nim nienawiść do sanacji[10]. Skazany na cztery miesiące więzienia[7].
Uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939, po agresji ZSRR na Polskę trafił do obozu internowanych na Węgrzech[11], następnie na uchodźstwie we Francji i Wielkiej Brytanii. Od 1939 wiceprzewodniczący Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej (substytutu Sejmu na uchodźstwie). Zdecydowany przeciwnik wejścia do rządu w Londynie przedstawicieli ugrupowań sanacyjnych („Nas dzieli krew rozstrzelanych chłopów”). Z tego powodu domagał się też od gen. Sikorskiego usunięcia ze stanowiska dowódcy AK gen. „Grota” Roweckiego jako przedwojennego oficera[12]. Wicepremier (1941–1943) oraz minister spraw wewnętrznych (jako ten ostatni próbował podporządkować sobie działający w kraju ZWZ co spotkało się ze sprzeciwem gen. Sikorskiego)[13].
Od lipca 1943 (po śmierci gen. Władysława Sikorskiego) do listopada 1944 premier rządu RP na uchodźstwie. Bezskutecznie usiłował uzyskać porozumienie z ZSRR, dotyczące polskiej granicy wschodniej i z PKWN odnośnie do politycznej przyszłości kraju (nie zdając sobie sprawy, że decyzje ws. granicy wschodniej i tzw. rekompensaty terytorialnej zapadły już na spotkaniu tzw. wielkiej trójki podczas konferencji teherańskiej w 1943, bez wiedzy rządu polskiego)[8]. Zdaniem Piotra Zychowicza Mikołajczyk jako premier nie prowadził samodzielnej polityki, ulegając zbyt łatwo rządowi brytyjskiemu. Wbrew Naczelnemu Wodzowi gen. Sosnkowskiemu zachęcał dowództwo Armii Krajowej do akcji „Burza” i powstania warszawskiego[14].
Pod koniec lipca 1944 r. Mikołajczyk udał się z wizytą do Moskwy, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania warszawskiego. Przedstawiciele PKWN zaproponowali mu wówczas stanowisko premiera w przyszłym rządzie i 4 ministerstwa dla przedstawicieli rządu emigracyjnego, przy czym warunkiem było odrzucenie Konstytucji kwietniowej[15].
Mikołajczyk był skłonny udać się do Warszawy po jej wyzwoleniu i utworzyć rząd, w skład którego obok przedstawicieli czterech stronnictw emigracyjnych weszliby także komuniści z PPR. Ten wspólny rząd miałby przygotować wybory do Sejmu. Pomysł premiera spotkał się ze sprzeciwem PPS, prezydenta Raczkiewicza, dowództwa AK i Naczelnego Wodza, generała Sosnkowskiego – ten ostatni groził nawet wypowiedzeniem posłuszeństwa rządowi Mikołajczyka, w razie gdyby premier udał się do Polski w porozumieniu z komunistami. Żądania dymisji Mikołajczyka zostały jednak odrzucone przez Winstona Churchilla. Pod naciskiem polskiego premiera dymisję otrzymał natomiast Sosnkowski, a nowym Naczelnym Wodzem został generał Komorowski, który po upadku powstania znalazł się w niewoli niemieckiej[16].
O porozumieniu teherańskim dowiedział się podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944 z ust Mołotowa w obecności nie tylko Józefa Stalina, ale także, również wtedy przebywającego w Moskwie, brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. Wobec odmowy przyjęcia przez rząd ultymatywnych warunków sowieckich, co do oparcia granicy polsko-radzieckiej na linii Curzona, których przyjęcie uważał za konieczne oraz dymisji Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego, 24 listopada 1944 złożył dymisję z funkcji premiera. Do dymisji podali się również ministrowie Stronnictwa Ludowego.
W czerwcu 1945 uczestnik konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, powrócił do Polski. Po konferencji jałtańskiej przystąpił do TRJN jako wicepremier i minister rolnictwa, stając się wkrótce ośrodkiem opozycji wobec komunistów i 'lewego skrzydła' socjalistów. W latach 1945–1947 przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego w kraju i poseł do KRN[8].
W listopadzie 1945 w czasie zjazdu Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisław Mikołajczyk potępił bratobójcze mordy dokonywane przez Narodowe Siły Zbrojne i nieprzejednaną postawę emigracji[17].
W sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego (1947) Polskie Stronnictwo Ludowe otrzymało ułamek mandatów, w porównaniu do faktycznej liczby głosów oddanych na swoją listę[18][19]. Sam Stanisław Mikołajczyk został wybrany na posła na Sejm Ustawodawczy z okręgu warszawskiego[20]. Został prezesem klubu PSL.
Polityczny proces Zygmunta Augustyńskiego, red. nacz. „Gazety Ludowej”, organu prasowego PSL, zakończony w dniu 6 sierpnia 1947 skazaniem go na 15 lat więzienia był impulsem do decyzji o udaniu się na emigrację. Mikołajczyk zagrożony uchyleniem immunitetu parlamentarnego (został ostrzeżony przez Bolesława Drobnera), aresztowaniem i wyrokiem śmierci zwrócił się 17 października 1947 do ambasady Stanów Zjednoczonych o pomoc w zorganizowaniu ewakuacji za granicę. 20 października 1947 za pośrednictwem urzędników ambasady został dowieziony do Gdyni i przemycony na pokład statku Baltavia, którym opuścił polskie wody terytorialne i udał się do USA[21].
Stanisław Mikołajczyk po ucieczce na Zachód, uchwałą Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 został pozbawiony obywatelstwa polskiego[22]. Zostało mu ono przywrócone pośmiertnie 15 marca 1989[23], zaś 15 sierpnia 2012 w życie weszła nowa ustawa o obywatelstwie polskim, która uznała uchwałę Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 za nieważną[24].
Istnieją spekulacje, iż UB, nie chcąc „likwidować” Stanisława Mikołajczyka celowo wywołał przekonanie o zagrożeniu życia i konieczności ucieczki. W ten sposób „w białych rękawiczkach” pozbył się niewygodnego polityka i mógł go przedstawiać jako zdrajcę i tchórza.
Mikołajczyk nie został przywódcą emigracji, a kilka lat po przybyciu na Zachód rozszedł się nawet z dotychczasowymi współpracownikami, pozostając w izolacji politycznej[25].
Pierwszym miejscem upamiętnienia Stanisława Mikołajczyka był wybudowany w 1991 roku obelisk na rynku w Dobrzycy. Tutaj też co roku w grudniu odbywają się Zaduszki Mikołajczykowskie.
W 1996 r. Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 złotych upamiętniającą Stanisława Mikołajczyka[26].
W 2000 jego prochy zostały sprowadzone do Polski. Został pochowany na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu[27]. Przed Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu znajduje się pomnik Stanisława Mikołajczyka, a na jego willi przy ulicy Promienistej 6 na poznańskim Ostrorogu Południe znajduje się tablica pamiątkowa[28].
Postanowieniem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego z 1 czerwca 2000 „w uznaniu wybitnych zasług dla niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej” został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[29].
Spektakl telewizyjny z 2008 O prawo głosu w reżyserii Janusza Petelskiego opowiada historię Stanisława Mikołajczyka[30].
29 czerwca 1989 w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe jednej z ulic na terenie osiedla Gocław zostało nadanie imię Stanisława Mikołajczyka[31].
12 listopada 2022 roku odbyła się uroczystość nadania imienia Premiera Stanisława Mikołajczyka rondu na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich 434 i 432 w Zbrudzewie pod Śremem[32].
Żonaty z Cecylią z domu Ignasiak (1900–1951)[6], którą poślubił 21 października 1924 w kościele św. Tekli w Dobrzycy[potrzebny przypis]. Miał syna Mariana[6]. Był ojcem chrzestnym dziennikarki Wandy Nadobnik, córki Kazimierza Nadobnika (1913–1981)[33].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
