Loading AI tools
polski historyk ruchu ludowego, muzealnik Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Janusz Gmitruk (ur. 17 lutego 1948 w Świniarowie) – polski historyk, muzealnik, nauczyciel akademicki, doktor nauk humanistycznych.
 Janusz Gmitruk (2023) | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| doktor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: historia najnowsza Polski, historia ruchu ludowego[1] | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1979 |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
             | |
Specjalista w zakresie historii najnowszej Polski i ruchu ludowego, a także martyrologii polskiej wsi, Batalionów Chłopskich oraz Polskiego Państwa Podziemnego podczas II wojny światowej, a także chłopskiego ruchu oporu po jej zakończeniu; autor licznych artykułów i publikacji książkowych oraz wystaw poświęconych tej tematyce; wieloletni redaktor naczelny „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego” i „Rocznika Historycznego Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” oraz dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i prezes zarządu Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego.
Urodził się 17 lutego 1948 we wsi Świniarów w powiecie łosickim w rodzinie chłopskiej Pawła Gmitriuka i Genowefy z domu Oleksiuk. Od 1955 do 1962 uczęszczał do Szkoły Podstawowej nr 2 w Łosicach[2], a następnie rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Józefa Pietruczuka, które ukończył w 1966[3]. Po zdaniu egzaminów wstępnych, 1 października 1966 rozpoczął studia historyczne na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego[4].
Będąc uczniem brał udział w konkursach historycznych[4]. Na studiach uczestniczył w obozach naukowych, organizowanych na terenie powiatu siedleckiego i w jego okolicach przez Zarząd Uczelniany Związku Młodzieży Wiejskiej. Pracował w kole naukowym w Instytucie Historii UW, którego kierownikiem był docent Józef Szaflik. Podczas wyjazdów studenci zbierali informacje od miejscowej ludności, w tym byłych ludowych partyzantów, na temat działalności partii politycznych w okresie międzywojennym oraz na temat ruchu oporu w okresie II wojny światowej[4]. To właśnie Józef Szaflik zainteresował go dziejami ruchu ludowego i dał impuls do napisania pracy magisterskiej o ruchu oporu. Promotorem owej pracy pt. Konspiracyjny Ruch Ludowy w powiecie siedleckim w latach 1939–1945 został profesor Stanisław Herbst, zaś recenzentem był Szaflik, który w 1970 obronił habilitację. Do obrony pracy magisterskiej doszło w czerwcu 1971 w prywatnym mieszkaniu promotora, gdyż w tym czasie prof. Herbst chorował. Egzamin zakończył się po dwóch godzinach wynikiem bardzo dobrym dla Janusza Gmitruka, który został magistrem historii[5]. Praca magisterska została nagrodzona w konkursach historycznych oraz została opublikowana w formie artykułu w 14. numerze z 1972 „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego”[5].
Należał do ZMW[6]. Podczas studiów – w 1970 – został członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego[5]. Od 1 października 1971 był zatrudniony w Zakładzie Historii Ruchu Ludowego Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Komitetu Ludowego (od 1990 Naczelnego Komitetu Polskiego Stronnictwa Ludowego). W tej placówce naukowej doszedł do stanowiska wicedyrektora, a następnie dyrektora (jest urlopowany)[5]. W zakładzie zajął się Archiwum Ikonograficznym – wśród weteranów ruchu ludowego oraz ich rodzin zbierał fotografie, które opisywał, spisywał relacje oraz namawiał rozmówców do pisania wspomnień. Współpracował m.in. z komendantem głównym Batalionów Chłopskich generałem Franciszkiem Kamińskim, jak również Józefem Abramczykiem, Eugeniuszem Fąfarą, Stanisławem Jagiełłą, Piotrem Pawliną, Antonim Piwowarczykiem, Czesławem Ponieckim i Janem Sońtą[7]. Konsekwencją zgłębiania wiedzy i prowadzonej przezeń działalności archiwalnej była rozprawa doktorska Konspiracyjny Ruch Oporu na Kielecczyźnie 1939–1945, obroniona w roku 1979 na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem profesora Józefa Szaflika. W następnym roku ukazała się ona drukiem w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej[7].
Pracę w ZHRL, a później w MHPRL łączył z działalnością dydaktyczno-naukową, współpracując z uczelniami na Podlasiu oraz Uniwersytetem Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach[8]. W tym też czasie był współorganizatorem i organizatorem wystaw. W ich organizacji wspierali go m.in. naukowcy Aleksander Łuczak i Kazimierz Przybysz oraz polityk ZSL Jerzy Szymanek[7]. Uczestniczył w pracach Zespołu do Spraw Martyrologii Wsi Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Działał również w Komitecie Organizacyjnym Budowy Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie. Z inicjatywy Gmitruka w owym mauzoleum zorganizowano stałą wystawę pt. Gdy płonęły niebo i ziemia[9].
Janusz Gmitruk brał udział w działaniach, które doprowadziły do powstania w roku 1984 Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie. Nad przyszłym kształtem tej placówki współpracował z pełnomocnikiem prezesa ZSL Romana Malinowskiego do spraw organizacji tego muzeum – doktorem Józefem Fajkowskim, który następnie został pierwszym dyrektorem placówki. Z okazji uroczystego otwarcia muzeum w roku 1985, doktor Gmitriuk wspólnie z doktorem Sałkowskim zorganizowali pierwszą wystawę poświęconą 90. rocznicy powstania Polskiego Ruchu ludowego, która była eksponowana w Państwowym Muzeum Etnograficznym; zaś na otwarcie siedziby Muzeum w Żółtej Karczmie Janusz Gmitruk wraz zespołem przygotował wystawę pt. Bataliony Chłopskie (1940–1944)[10].
Od 1988 do 1989 dr Gmitruk był zastępcą dyrektora ZHRL[10]. W dniach 26–27 listopada 1989 roku w Warszawie odbył się XI Nadzwyczajny Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, na którym podjęto uchwałę o zakończeniu działalności politycznej ZSL oraz o powołaniu Polskiego Stronnictwa Ludowego „Odrodzenie”, które przejęło całe mienie ZSL[11]. 1 stycznia 1990 roku kierownictwo nowej partii powołało Janusza Gmitruka na stanowisko dyrektora Zakładu Historii Ruchu Ludowego. Dyrektor Gmitruk zabezpieczył zbiory i przygotował je do dalszego udostępniania badaczom dziejów Polski oraz polskiego ruchu ludowego. Dzięki jego zręczności – zarówno organizacyjnej, jak i politycznej – oraz sile tradycji ruchu ludowego ZHRL przetrwał kolejne zmiany personalne i perturbacje polityczne[10]. W dniu 5 maja 1990 odbył się Kongres Jedności Polskiego Stronnictwa Ludowego, na którym Polskie Stronnictwo Ludowe „Odrodzenie”, Polskie Stronnictwo Ludowe (wilanowskie) oraz część PSL „Solidarność” utworzyły jednolite Polskie Stronnictwo Ludowe[12]. Janusz Gmitruk, będąc dyrektorem ZHRL, przez wiele lat uczestniczył w posiedzeniach Naczelnego Komitetu Wykonawczego i Rady Naczelnej PSL z głosem doradczym, wchodził w skład zespołu ekspertów PSL, jak również był doradcą w klubie parlamentarnym PSL[13].
Od 1992 roku jest redaktorem naczelnym „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego”[14][15].
Z dniem 3 września 1997 minister kultury i sztuki Zdzisław Podkański powołał Janusza Gmitruka na stanowisko dyrektora Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w ramach pięcioletniego kontraktu[16] (później kilka razy odnawianego). Muzeum zostało jednostką organizacyjną samorządu województwa mazowieckiego[17]. Gmitruk jednocześnie objął funkcję redaktora naczelnego periodyku „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego”. Nowy dyrektor odmłodził kadrę pracowników, a sama instytucja zmieniła formułę działalności i otworzyła się na nowe środowiska naukowe. Dzięki tym zmianom, w muzeum jako placówce naukowo-badawczej, pracownicy mogli realizować swoje ambicje naukowe przygotowując dysertacje doktorskie i uzyskując stopnie doktora habilitowanego. W MHPRL zaczęto publikować prace badawcze, książki i artykuły naukowe oraz organizować wystawy. Dzięki temu placówka stała się liczącym się ośrodkiem wydawniczym w kraju. Skupiając różne towarzystwa, instytucja pełni też rolę Ludowego Centrum Muzealnego[16].
Janusz Gmitruk jest członkiem, a od roku 2008 prezesem zarządu Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego[6].
W kręgu zainteresowań oraz tematów badawczych dr. Gmitruka są: martyrologia wsi polskiej w latach 1939–1945, Polskie Państwo Podziemne, Bataliony Chłopskie, chłopski ruch oporu po II wojnie światowej oraz dzieje wiejskiego ruchu młodzieżowego[6].
Przez 10 lat pełnił funkcję ławnika w Sądzie Rejonowym w Warszawie[18]. Był wieloletnim członkiem Rady Pracowniczej w NK ZSL i z jej ramienia przez 13 lat (do transformacji ustrojowej w roku 1989) pełnił funkcję przewodniczącego Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej[19]. Od roku 1992 współpracuje z Zarządem Głównym Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, gdzie jest członkiem prezydium i wiceprzewodniczącym Komisji Historycznej oraz pełni funkcję współredaktora periodyku tego gremium – „Zeszytów Historycznych ZG ZOSP”[20].
W 2013 sąd lustracyjny orzekł wobec Janusza Gmitruka pięcioletni zakaz pełnienia funkcji publicznych i prawa wybieralności m.in. do Sejmu, uznając, że w 2007 złożył fałszywe oświadczenie lustracyjne, w którym zataił współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa w latach 1974–1980[21]. W inwentarzu archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej znajduje się jego teczka jako Tajnego Współpracownika o pseudonimie „XX-24”[22]. O współpracę z SB oskarżył dr. Gmitruka m.in. prof. Andrzej Friszke wskazując, że ten swoim donosem utrudnił mu karierę naukową[23][24].
W młodości grał w piłkę nożną i siatkówkę. Jego pasją jest fotografia (w marcu 1968 został pobity przez funkcjonariuszy ZOMO, kiedy próbował dokumentować aparatem zajścia na uczelni) i jazda na nartach w polskich Tatrach[4]. Interesuje się również sztuką, malarstwem oraz architekturą ogrodu[25].
Janusz Gmitruk z małżonką Beatą mają dorosłych synów Przemysława i Pawła[26].
Jest autorem artykułów, które zostały opublikowane w takich pismach jak m.in.: „Jutro Polski” „Mówią Wieki”, „Polityka”, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego”, „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego”, „Strażak”, „Tygodnik Kulturalny”, „Wieści”, „Zielony Sztandar”[6] oraz publikacji książkowych m.in.:
Za swoją dotychczasową pracę naukową i zawodową, został odznaczony, nagrodzony i wyróżniony m.in.:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
