Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Hulewiczowa z domu Kaliska, po pierwszym mężu Hulewicz, po drugim mężu Przymanowska, ps. literacki Maria Brzeska (ur. 30 września 1913 w Wilnie, zm. 15 marca 1978 w Warszawie) – polska działaczka ruchu ludowego, współpracownica i osobista sekretarka Stanisława Mikołajczyka, tłumaczka literatury z języka francuskiego i angielskiego (m.in. powieści Zamczysko w Otranto Horacego Walpole’a i opowiadań Oscara Wilde’a), współautorka scenariusza serialu Czterej pancerni i pies (we współpracy z mężem Januszem Przymanowskim).
Jej ojciec, Henryk Kaliski, był działaczem PPS[1]. Ukończył politechnikę w Liège, w Wilnie pracował w fabryce czekolady Bunimowicza[1]. Matka, Maria Bronisława Sachs, pochodziła z rodziny żydowskiej[1]. Po wybuchu I wojny światowej rodzina przeniosła się do Petersburga, gdzie ojciec znalazł zatrudnienie jako specjalista w Zakładach Putiłowskich[1]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę wrócili do kraju, zamieszkali w Niechcicach koło Piotrkowa Trybunalskiego[1].
Otrzymała staranne wykształcenie, studiowała filologię polską na Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego w Warszawie oraz równocześnie w Wyższej Szkole Dziennikarskiej[2]. W czasie studiów zaprzyjaźniła się ze Stanisławem Dubois, wstąpiła do OM TUR[3]. Również podczas studiów poznała swojego przyszłego męża, doktora Jana Hulewicza (1907–1980), historyka kultury i oświaty. Ślub wzięli 2 lipca 1934[4]. Po ślubie oboje wyjechali do Paryża, gdzie Jan Hulewicz prowadził badania archiwalne, szukając źródeł do swej pracy habilitacyjnej. W czasie rocznej podróży Maria Hulewiczowa odwiedziła Francję, Belgię, Szwajcarię i Niemcy[4]. Po powrocie zdecydowała się kontynuować studia (przerwane urlopem dziekańskim) na Uniwersytecie Jagiellońskim[4].
Za pośrednictwem Stanisława Kota, u którego asystentem był Jan Hulewicz, Maria Hulewiczowa zetknęła się ze środowiskiem ludowców[5]. Mocno zaangażowała się w ruch ludowy. Wstąpiła do Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”, rozpoczęła pracę w Sekcji Kobiet Stronnictwa Ludowego[6]. Po wybuchu II wojny światowej Hulewiczowa znalazła się w konspiracyjnym SL „Roch”; współpracowała ze Stanisławem Mierzwą, dzięki któremu została zatrudniona w Radzie Głównej Opiekuńczej w Krakowie[7]. Była także współzałożycielką Ludowego Związku Kobiet[8]. Niezależnie od działalności w ruchu ludowym, w latach 1940–1941 organizowała komplety gimnazjalne i uczyła młodzież[9].
W 1942 r. jej rodzice zostali aresztowani przez Niemców: matka została osadzona w getcie, ojca wysłano do Auschwitz, gdzie został zamordowany[10]. Sama Maria Hulewicz, poszukiwana przez Gestapo, zmuszona była opuścić Polskę[10]. W październiku 1942 r. południowym szlakiem kurierskim wyruszyła na Węgry[10]. Znalazła zatrudnienie w placówce rządu londyńskiego w Budapeszcie. Placówka ta była punktem łączności między Warszawą a Londynem, tamtędy przerzucano podziemną prasę oraz szyfry. Hulewiczowa pracowała początkowo jako maszynistka, następnie sekretarka[11]. Za pracę kurierską Hulewiczowa otrzymała stopień porucznika i została odznaczona Krzyżem Walecznych[12].
W 1943 r. Marii Hulewiczowej powierzono zadanie przerzucenia do Londynu – przez Stambuł, Jerozolimę i Kair – 16-letniego Mariana Mikołajczyka (1926–2003), syna prezesa PSL Stanisława[13]. W Londynie Hulewiczowa rozpoczęła pracę w Wydziale Społecznym MSW[13]. Przygotowywała audycje dla radiostacji Świt, opracowywała po angielsku biuletyny informacyjne dla Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta[14].
W Londynie została opublikowana jej książka Through a Woman’s Eyes. Life in Poland under the German Occupation (Oczami kobiety. Życie w Polsce pod okupacją niemiecką[15]) pod pseudonimem „Maria Brzeska”. Była to pierwsza relacja w Europie Zachodniej i Ameryce naocznego świadka o sytuacji w okupowanej Polsce[16]. Maria Hulewiczowa organizowała w Londynie także promocje innych publikacji o Polsce wydanych na emigracji, w szczególności Tajne państwo Jana Karskiego[17][18].
Po utworzeniu rządu, w którym Stanisław Mikołajczyk objął funkcję wicepremiera oraz ministra rolnictwa i reform rolnych, Maria Hulewicz wróciła do kraju[19]. Została zatrudniona w Prezydium Rady Ministrów na stanowisku radcy, a do jej obowiązków należało prowadzenie sekretariatu wicepremiera Stanisława Mikołajczyka. Zamieszkała razem z nim, była ważną osobą w jego życiu[19]. Według dokumentów Departamentu III SB łączyły ich stosunki intymne[20].
W 1947 r., po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego, gdy Stanisław Mikołajczyk przestał pełnić funkcje rządowe, Maria Hulewiczowa rozpoczęła pracę w Sekretariacie Generalnym Polskiego Stronnictwa Ludowego[19].
W październiku 1947 r. Mikołajczyk potajemnie opuścił Polskę na pokładzie statku Baltavia. Tegoż dnia jego współpracownicy i przyjaciele: Maria Hulewicz, Mieczysław Dąbrowski i Wincenty Bryja podjęli próbę wyruszenia przez Tatry Wysokie – szlakiem kurierskim – do Czechosłowacji i następnie na Zachód. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem. Działacze PSL zostali aresztowani na terenie Czechosłowacji i przewiezieni do Warszawy. Przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zostali potraktowani jako dywersanci i szpiedzy Mikołajczyka[21].
Wyrokiem z 8 października 1951 skazano ją na 7 lat więzienia z utratą praw na 5 lat i przepadkiem mienia[22]. Po zwolnieniu z więzienia w maju 1954 r. zamieszkała w Krakowie[22]. W 1959 r. poznała oficera Wojska Polskiego Janusza Przymanowskiego i po kilku latach wspólnego mieszkania, w 1964 r., została jego żoną[23].
Od wyjścia z więzienia była pod stałą obserwacją funkcjonariuszy MBP. Była tego doskonale świadoma, przed zawarciem małżeństwa kontaktowała się z Czesławem Wycechem, ówczesnym marszałkiem Sejmu, z prośbą o dyskretne zasięgnięcie informacji, czy jej osoba nie zaszkodzi w karierze wojskowej Przymanowskiego[24].
Małżeństwo Marii i Janusza Przymanowskich było bardzo udane[25]. Współpracowali ze sobą także na gruncie zawodowym, Przymanowski nazywał ją „współpartnerką w dyskusjach nad pomysłami i pierwszą czytelniczką” jego twórczości literackiej[26]. Zawodowo Maria Przymanowska zajmowała się tłumaczeniami z angielskiego i francuskiego[27]. Przełożyła m.in. Czarownicę Jules’a Micheleta, opowiadania Upiór rodu Canterville’ów i Zbrodnia lorda Artura Savile Oscara Wilde’a, Zamczysko w Otranto Horace’a Walpole’a czy Klasztor i miłość Charlesa Reade’a.
W latach sześćdziesiątych napisała we współpracy z mężem, na podstawie jego powieści, scenariusz do serialu telewizyjnego Czterej pancerni i pies oraz dwa musicale dla dzieci: Pancerni i pies i Czaromistrze z muzyką Benedykta Konowalskiego[25].
Zmarła 15 marca 1978. Przyczyną śmierci była nagła choroba nowotworowa[28]. Pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera C11-3-10)[29].
W 1999 r., za sprawą Aleksandry Przymanowskiej, trzeciej żony Janusza, zbiór dokumentów, fotografii i pamiątek z życia Marii Hulewiczowej trafił do Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego[30].
Wiosną 1978 r. otrzymała legitymację Zasłużonego Działacza Kultury oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[31]. Krzyż Walecznych, którym została odznaczona za działalność kurierską, został jej odebrany wyrokiem sądu z 1951 r.[31] (po Październiku '56 Hulewiczowa nie zgodziła się na proces rehabilitacyjny, podobnie jak nie przyjęła zaproponowanego jej odszkodowania za pobyt w więzieniu[25]).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
