Loading AI tools
nauczyciel, historyk, żołnierz, powstaniec śląski, działacz społeczny i oświatowy, filatelista, plastyk Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Jan Wierzyński vel Wiechęć[1], ps. „Smok”, „Ninek” (ur. 1 lutego 1898 w Krakowie, zm. 26 października 1971 w Prudniku) – polski nauczyciel, historyk, żołnierz, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej, wojny polsko-czechosłowackiej, I powstania śląskiego, wojny polsko-bolszewickiej, III powstania śląskiego, II wojny światowej, działacz społeczny i oświatowy, założyciel Muzeum Ziemi Prudnickiej, filatelista, plastyk.
.jpg) Józef Wierzyński podczas otwarcia Muzeum Ziemi Prudnickiej (1959) | |
| Pełne imię i nazwisko |
Józef Jan Wierzyński |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1 lutego 1898 |
| Data i miejsce śmierci |
26 października 1971 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1916–1945 |
| Siły zbrojne |
|
| Formacja | |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa (bitwa pod Rarańczą), wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-czechosłowacka, I powstanie śląskie, wojna polsko-bolszewicka (Bitwa Warszawska), III powstanie śląskie, II wojna światowa (wyzwolenie Krakowa) |
| Późniejsza praca |
nauczyciel, działacz społeczny |
| Odznaczenia | |
            | |
Urodził się 1 lutego 1898 w Krakowie[2]. Pochodził ze śląskiej rodziny robotniczej[2] Józefa i Marii[1]. Uczęszczał do gimnazjum św. Jacka[3][2]. Był członkiem drużyny harcerskiej[2].
Podczas I wojny światowej w 1916 dostał wezwanie do Armii Austro-Węgier[2]. Zdezerterował ze szkoły oficerów rezerwy w Opawie[2].
21 stycznia 1915 w Máramarossziget wstąpił do Legionów Polskich[4]. Został przydzielony do 3. kompanii 7 pułku piechoty[4]. Od 4 grudnia 1915 był wykazany w 2. baterii, a następnie 3. baterii 1 pułku artylerii[4]. Pozostawał na tym etacie do 28 lutego 1916[4]. Od 24 czerwca 1916 służył w kolumnie amunicyjnej pułku[4]. 7 kwietnia 1917 odnotowany w Dywizyjnym Parku Amunicyjnym LP (Kolumna Amunicyjna PA/1) i przedstawiony do odznaczenia austriackim Krzyżem Wojskowym Karola[4]. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym[4]. Po bitwie pod Rarańczą (15–16 lutego 1918) został internowany w Bustyaháza[4]. Następnie przebywał w obozie w Witkowicach[2].
Na początku listopada 1918 wziął udział w opanowaniu twierdzy Kraków[2]. 4 listopada tego roku, w stopniu ogniomistrza, wstąpił do 1 pułku artylerii i pod dowództwem Stanisława Pigonia walczył w pociągu pancernym w obronie Przemyśla w wojnie polsko-ukraińskiej, a następnie walczył o Śląsk Cieszyński w wojnie polsko-czechosłowackiej[2]. Pod kierunkiem Pigonia prowadził pracę kulturalną[2]. Został ranny, po czym objął funkcję zastępcy kierownika Uniwersytetu Żołnierskiego przy 1 pułku kolejowym[2].
W 1919 wziął udział w I powstaniu śląskim w grupie „Spyry”. Walczył m.in. pod Pszczyną i Bieruniem. Następnie wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, uczestniczył w bitwie warszawskiej, w której został ranny w przedramię[2]. W 1921, po plebiscycie na Górnym Śląsku, przedostał się z Krakowa do Ząbkowic i Zabrza, by dołączyć do III powstania śląskiego. Jako ogniomistrz został przydzielony do dywizjonu pociągów pancernych Włodzimierza Abłamowicza. Brał udział w walkach w okolicach Sławięcic, Gogolina i Leśnicy[5]. Zawiesił polską flagę na budynku dworca kolejowego w Kędzierzynie. Został ranny pod Sławięcicami[2].
25 lipca 1921 Wierzyński został zdemobilizowany, a 1 września objął kierownictwo szkoły w Motolu na Polesiu. W 1925 przeniesiono go do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie był nauczycielem w szkole powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[6]. 9 czerwca 1927 prezydent RP mianował go podporucznikiem w rezerwie ze starszeństwem 1 lipca 1925 i 403. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku artylerii polowej Legionów w Kielcach[7]. W 1934, jako podporucznik rezerwy nadal pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrowiec i posiadał przydział do 2 pułku artylerii lekkiej Legionów w Kielcach[8]. W 1935 powrócił na Śląsk, obejmując posadę nauczyciela w Lędzinach. Następnie pracował w Hołdunowie jako kierownik szkolny. W 1938 przeniósł się do Katowic-Piotrowic. Zakładał drużyny harcerskie, świetlice, prowadził kursy samokształcenia i modelarstwa lotniczego. Uczestniczył w pracach Związku Powstańców Śląskich i Polskiego Związku Zachodniego[2].
15 sierpnia 1939 został powołany, jako oficer rezerwy, do czynnej służby wojskowej w 21 pułku artylerii w Cieszynie. Po wybuchu II wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej, w ramach Armii „Kraków” przemierzył szlak bojowy przez Bielsko, Zwardoń, Milówkę, Żywiec, Wadowice, Kolbuszową, po Tomaszów Lubelski. Po kapitulacji razem z grupą porucznika Jana Borowca starał się przebić do Lwowa. Zostali jednak zatrzymani przez niemiecką żandarmerię, która wzięła ich do niewoli[2]. Uciekł z niej wraz z Borowcem, aby dołączyć do partyzantki[5]. Walczył w szeregach 6 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. W czerwcu 1940 otrzymał posadę nauczyciela w Prądniku Czerwonym. Zbiegł do Warszawy przed aresztowaniem. Następnie powrócił do Krakowa, gdzie przebywała jego żona z trójką dzieci[2].
Zatrudnił się w fabryce obuwia Vereinigte Schuhfabriken in Krakau, nadal działając w Armii Krajowej, na trzecim odcinku „Żelbetu”. Zmienił pseudonim „Smok” na „Ninek”. Dowodził plutonem dywersyjnym, brał udział w spaleniu magazynów kolejowych z futrami na stacji kolejowej w Płaszowie oraz w likwidacji firmy Gumpinger. Powierzono mu kierownictwo obwodu AK[2].
Wierzyński organizował fałszywe metryki urodzenia, kartki żywnościowe i mieszkania dla uchodźców i powstańców ze Śląska. Był trzykrotnie aresztowany przez Niemców. Pierwszy raz został złapany w łapance ulicznej na ul. Batorego, wypuścił go jeden z rosyjskich żołnierzy kolaboracyjnych. Za drugim razem spędził dwa dni w piwnicy na Wolnicy, uratował się, udając tłumacza. Trzeci raz przesiedział w komendzie niemieckiej policji przy ul. Grodzkiej. Jeden z gestapowców, pochodzący ze Śląska, rozpoznał na zabranej Wierzyńskiemu fotografii swojego kolegę, nauczyciela Manfreda Hachułę, i kazał wypuścić Wierzyńskiego[2].
18 stycznia 1945 trzy plutony „Żelbetu” obsadziły i ostrzelały niemiecką żandarmerię przy pałacu Biskupim w Krakowie, magazyny NSDAP przy ul. Batorego oraz budynek policji przy ul. Łobzowskiej 12. W ten sposób Wierzyński wziął udział w wyzwalaniu Krakowa. 25 stycznia 1945 opuścił szeregi AK i wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, które 10 marca 1945 skierowało go z pierwszą grupą operacyjną do wyzwolonych Katowic. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 21 w Gliwicach. Następnie był kierownikiem Komitetu Obywatelskiego, którego zadaniem było ustalanie obywatelstwa Ślązaków[9].
.jpg)
Po wojnie organizował polskie szkolnictwo w Gliwicach, gdzie był kierownikiem szkoły. Prowadził kursy repolonizacyjne, był komendantem Grupy Powstańców Śląskich w Gliwicach. W 1950 przybył do Prudnika, gdzie objął pracę nauczyciela Liceum Pedagogicznego dla Wychowawców Przedszkoli[5]. W 1954 organizował Powiatową Pracownię Fizyko-Chemiczną[9] oraz Pedagogiczną Bibliotekę Powiatową. Działał w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci[5]. Był instruktorem kolonii letnich w Pokrzywnej i Świnoujściu. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2 w Prudniku[9].
Piastował obowiązki sekretarza i prezesa Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1959 założył i został kierownikiem Muzeum Ziemi Prudnickiej[5], a także prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Prudnickiej[10]. Przekazał muzeum Biblię Leopolity znalezioną przez niego w Łaczniku, „Mały śpiewak, czyli zbiór pieśni dla szkół polskich” autorstwa Filipa Roboty, pamiątki z powstań śląskich i plebiscytu oraz z polskich szkół w Grabinie i Mionowie. Zachował fotografie Karola Koziołka, Alfreda Liczbańskiego i Franciszka Michałowskiego[9]. Działał także w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwie Wiedzy Powszechnej (jako prelegent wygłosił ok. 230 odczytów w powiecie prudnickim), Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związku Harcerstwa Polskiego[5] oraz Polskim Związku Chórów i Orkiestr[11].
Założył w powiecie prudnickim Polski Związek Filatelistów. Współpracował z redakcjami „Odry”, „Kwartalnika Opolskiego”, „Trybuny Opolskiej” oraz „Głosu Włókniarza” (gazeta zakładowa ZPB „Frotex” w Prudniku). Zajmował się także plastyką. Jako członek Koła Nauczycieli-Plastyków w Opolu malował techniką olejną i wystawiał swoje prace w Opolu, Prudniku, Warszawie i Katowicach. Jego prace plastyczne przedstawiały Prudnik i okolice. Został przewodniczącym koła nauczycielskiego Stronnictwa Demokratycznego. W 1960 na jego zamówienie wykonano rzeźbę orła jako zwieńczenie pomnika 1000-lecia Państwa Polskiego i 700-lecia Prudnika w Parku Miejskim w Prudniku[9].
Zmarł 26 października 1971 w Prudniku[12][2]. Został pochowany na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie[12] (kwatera ZBOWID)[13].
9 maja 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył jego wniosek, lecz Krzyża nie przyznał[6].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.png){kind=small}
