Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
12 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa rozpoznawczego Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
 Godło eskadry | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1919 |
| Rozformowanie |
1925 (przeformowanie) |
| Tradycje | |
| Kontynuacja |
12 eskadra lotnicza |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppor. pil. Wiktor Pniewski |
| Ostatni |
kpt. obs. Konstanty Koziełło |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka | |
| Organizacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Eskadra sformowana została w 1919 na lotnisku Ławica w Poznaniu jako 1 Wielkopolska eskadra polna. Brała udział w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. W 1920 przemianowana na 12 eskadrę lotniczą, a później 12 wywiadowczą. Po wojnie weszła w skład 1 pułku lotniczego w Warszawie. W związku z reorganizacją lotnictwa, w 1925 powtórnie przemianowana w 12 eskadrę lotniczą.
Godło eskadry:
12 lutego 1919 gen. Gustaw Macewicz wydał rozkaz organizacyjny, na podstawie którego przystąpiono na lotnisku Ławica w Poznaniu do formowania 1 Wielkopolskiej eskadry polowej[3][4]. Według etatu, w skład eskadry miało wchodzić 6 pilotów, 4 obserwatorów, 2 strzelców pokładowych oraz 20 podoficerów i 115 szeregowych różnych specjalności. Pierwsze wyposażenie eskadry stanowiło sześć samolotów, w tym pięć wywiadowczych typu LVG C.V i jeden myśliwski Albatros D.Va[5]. Na swoim wyposażeniu eskadra posiadała także 4 samochody, 1 motocykl i kilka wozów konnych[4]. Rozkazem Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919, eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej dowodzonej przez kpt. pil Romana Florera[6]. Z początkiem marca rozpoczęła się ofensywa ukraińska. Przerwana komunikacja kolejowa pomiędzy Lwowem a Przemyślem powodowała, że obrońcy Lwowa odcięci zostali od zaopatrzenia, a oddziały polskie walczące w rejonie Lwów – Gródek znalazły się w okrążeniu[7]. 14 marca eskadra skierowana została na front wschodni pod Przemyśl[8] i operacyjnie podporządkowana dowódcy Grupy Wielkopolskiej płk. Danielowi Konarzewskiemu[3]. Wraz z 5 i 9 eskadrą wywiadowczą utworzyła II Grupę Lotniczą[2]. W tym czasie eskadra posiadała 5 pilotów, 4 obserwatorów, 3 oficerów i 146 żołnierzy[5].
W kwietniu realizowano działania o kryptonimie „Jazda”. Jej celem było uzyskanie przez oddziały polskie rozszerzonych podstaw do przeprowadzenia ofensywy na froncie ukraińskim. 1 kwietnia eskadra otrzymała jeden samolot LVG C.V jako uzupełnienie, a rozbity 12 kwietnia Albatros D.V został zastąpiony przez Albatros D.III[5]. Eskadra dysponowała ogółem sześcioma samolotami typu LVG C.V[9]. Eskadra atakowała oddziały ukraińskie w rejonie Glinnik i Pustomyt. W tej fazie walk wykonano 33 fotografie rejonów rozmieszczenia nieprzyjaciela, dokonując jednocześnie ostrzału jego pozycji z broni pokładowej. Zrzucono też około 400 bomb lotniczych. Celem poprawienia skuteczności, ataki bombowe i szturmowe wykonywano z małej wysokości. Narażało to jednak załogi na ogień karabinów maszynowych nieprzyjacielskiej piechoty. Sierż. pil. Franciszek Jach w czasie rajdu na Rajtarowice zestrzelił myśliwcem Albatros D.III 9 maja balon obserwacyjny. Jednak, krótko potem, sam został zestrzelony przez sowiecką piechotę. Pilot dostał się do niewoli, ale po kilku dniach udało mu się z niej zbiec[10][2][11]. W tym czasie eskadra prowadziła dalekie rozpoznanie na korzyść dowództwa armii gen. Wacława Iwaszkiewicza. Samoloty latały aż po Stryj. W miarę sukcesów wojsk lądowych, eskadrę przebazowano początkowo do Medyki, a później do Stryja. W toku działań utraciła z różnych przyczyn kilka samolotów; wśród uzupełnień były nowe typy: szturmowy Albatros J.I (8 maja) i wywiadowcze DFW C.V i Rumpler C.VII (w czerwcu)[11]. Po oswobodzeniu Małopolski Wschodniej, 10 czerwca 1919 eskadra wróciła do Poznania[a]. Naczelna Rada Ludowa uhonorowała zasługi bojowe eskadry w czasie kampanii polsko-ukraińskiej nadaniem plakietki „Za obronę kresów wschodnich”. Wyróżnienie to umieszczano na samolotach bojowych eskadry[13]. Po powrocie eskadra weszła w skład Frontu Wielkopolskiego. Stacjonując na lotnisku Wojnowice[3], prowadziła działania rozpoznawcze[13].
3 września eskadra po raz kolejny poleciała na wschód, tym razem na Front Litewsko-Białoruski. Weszła tam w skład 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. 16 września została rozlokowana na lotnisku w Kisielewiczach koło Bobrujska, a 19 września rozpoczęła ataki szturmowe i współpracę z artylerią[14]. Na jej wyposażeniu wówczas było 8 samolotów: 5 LVG C.V, Albatros J.I, DFW C.V i Rumpler C.VII; w październiku doszedł myśliwiec Fokker E.V[14]. Brak środków łączności radiowej zmuszał wojska do używania sygnalizacji przy pomocy płacht i rakiet[15]. Eskadra wykonywała też zadania dalekiego zwiadu, rozpoznając nawet w rejonie Homla. 27 września załoga w składzie: ppor. pil. Teofil Krzywik i ppor. obs. Wiktor Karczewski, wracając z bombardowania mostu kolejowego na Oli pod Turkowoją na samolocie Rumpler C.VII, została zestrzelona i musiała przymusowo lądować na terenie zajętym przez wroga. Jeszcze tego dnia oficerowie przedostali się do polskich wojsk, zabierając ze sobą wymontowany z samolotu karabin maszynowy, lecz samolot został zniszczony (wymontowano z niego później silnik)[14]. Po raz kolejny ta sama załoga została zestrzelona 15 grudnia, lecąc nowym samolotem tego typu[16]. Tym razem dostała się do bolszewickiej niewoli. Ppor. Krzywik zaginął, natomiast ppor. Karczewskiemu udało się zbiec i przedostać do bazy lotniczej, lecz z uwagi na odmrożenia, nie powrócił już do latania[16].
W okresie zimowym zmienił się charakter działań jednostki. Eskadra stała się bardziej niszczycielską niż, jak dotąd, obserwacyjną. Bombardowano węzły komunikacyjne, linie zaopatrzenia, a także bolszewickie pociągi pancerne. Na stacje kolejowe Żłobin i Rohaczów zrzucono ładunek około 6000 kg bomb[17]. Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno–zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany[b]. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład VII Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 4 obserwatorów i 8 samolotów[19].
Wczesną wiosną 1920 nastąpiły zmiany organizacyjne. Eskadra została przemianowana na 12 eskadrę lotniczą, a niedługo potem na 12 eskadrę wywiadowczą[17].
Z końcem marca, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy w składzie 1., 4. i 8 eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon składający się z 12. i 14 eskadry wywiadowczej oraz 13 eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy w składzie 11. i 18 eskadry wywiadowczej. W maju w rejon frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza i 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę[20]. 12 eskadra wchodziła w skład 7 dywizjonu lotniczego, dysponowała 12 samolotami, z czego jedynie 6 było sprawnych. Taktycznie podporządkowana była 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty[21]. Zmienił się też charakter działań eskadry. Jej zasadniczym zadaniem było wsparcie z powietrza działań wojsk lądowych[22]. W dniach od 6 do 15 kwietnia eskadra wykonała 31 lotów bojowych, zrzucając na pozycje sowieckie ponad 1000 kg bomb. W działaniach tych wyróżniła się załoga sierż. Burzyński i ppor. Płachta, która od 9 do 11 kwietnia wykonywała dalekie loty wywiadowcze w rejon Rzeczycy[23]. W kolejnych dniach spadła nieco aktywność eskadry. 17 kwietnia załogi wzięły udział w prowadzonej przez kpt. Jurgensona wyprawie bombowej na skupiska sowieckich okrętów rzecznych i artylerii pod Berezyną. Przy silnym ogniu obrony przeciwlotniczej eskadra zrzuciła 600 kg bomb, a z wyróżnili się sierż. Burzyński i ppor. Płachta, którzy tego dnia wykonali dwa naloty[24]. W boju pod Szaciłkami eskadra wykonywała ataki szturmowe na bolszewicką piechotę. Współdziałała też z artylerią wykrywając dla niej cele. Piloci latali także w nocy. Wykonywali przy tym zarówno zadania rozpoznawcze, jak i bombardierskie[25]. Na początku maja dowódca 4 Armii gen. Stanisław Szeptycki odwołał podporządkowanie taktyczne eskadr i podporządkował je bezpośrednio sobie. Wyznaczył też rejony działania eskadr. 12 eskadra wywiadowcza, wspólnie z 13 eskadrą operować miała w rejonie Bobrujska[21]. W tym czasie 12 eskadra stacjonowała w Kisielewiczach koło Bobrujska. 10 maja przeprowadzono nalot bombowy na lotnisko nieprzyjaciela w Pirjawczach, w którym wzięły udział trzy załogi 12 Eskadry (czwarta zawróciła z powodu awarii)[26]. Przeciwko nim wystartował klucz trzech myśliwców sowieckich Nieuport 24 z 1. Dywizjonu Myśliwskiego, dowodzony przez G. Sapożnikowa[26]. Zestrzelony został samolot LVG C.V dowódcy eskadry kpt. Władysława Jurgensona z pchor. obs. Tadeuszem Dzierzgowskim na pokładzie (według polskich meldunków, przez ogień przeciwlotniczy nad Żłobinem, według radzieckich – przez myśliwiec Sapożnikowa)[26]. Obaj lotnicy trafili do niewoli. Dowódcę rozstrzelano, a pchor. Dzierzgowskiego uwolniono dopiero po zakończeniu działań wojennych[17]. Według niektórych publikacji, w tym czasie por. Jach na samolocie Oeffag D.3, działając na wypożyczonym z 13 eskadry myśliwskiej, zestrzelił w rejonie lotniska Sołtanowka sowieckiego Nieuporta, lecz brak jest o tym bliższych informacji[c][27] Jako że w drugiej dekadzie maja natężenie walk w rejonie Bobrujska było znacznie mniejsze niż na odcinku borysowskim, dwa samoloty eskadry z załogami: por. Jach i por. Loria oraz sierż. Jakubowski i pchor. Święcicki zostały oddane do dyspozycji dowódcy 4 Armii i przerzucone do Mińska do dyspozycji dowódcy 4 Armii. Załogi prowadziły loty w rejonie Borysowa, a po zlikwidowaniu wyłomu w pasie obrony 4 Armii powróciły do Bobrujska[27]. Czerwiec dla eskadr 7 dywizjonu rtm. Buckiewicza był okresem stosunkowo spokojnym. Na linii Berezyny walki ustały. W tym czasie 12 eskadra stacjonowała w Kisielewiczach koło Bobrujska[28]. Zachowywała przy tym dość dużą wartość bojową. Od 12 do 20 czerwca, wspólnie z 13 eskadrą myśliwską, przeprowadziła 15 lotów bojowych, a do końca czerwca prawie 30. W końcu czerwca rozpoczęło się natarcie oddziałów sowieckich na linii Berezyny. Ostatnim dniem aktywnej akcji lotniczej na linii Berezyny był 29 czerwca, gdy załogi 12 i 13 eskadry przeprowadziły łącznie siedem lotów wywiadowczych i szturmowych w rejonie przyczółków i przepraw nieprzyjaciela. Wobec przewagi przeciwnika, nastąpił odwrót wojsk polskich.Szybkie postępy wojsk sowieckich zmusiły eskadrę do wycofania się z bezpośrednio zagrożonej strefy[28]. Eskadra zmuszona była do częstych przegrupowań[29]. Czyniono je na tyle sprawnie, że lotnicy zawsze mogli wspierać walczącą 14 Dywizję Piechoty aż do rejonu Białegostoku[30]. W pierwszych dniach lipca eskadra opuściła lotnisko Serebrianka i ruszyła do Baranowicz. W tym czasie z eskadry wydzielono czołówkę lotniczą pod dowództwem por. Bogdana Kwiecińskiego, w której aktywne były załogi: sierż. Filipiak i ppor. Szczudłowski, ppor. Karpiński i sierż. Jakubowski, a także pchor. Gallus, sierż. Leonard Hudzicki i sierż. Roman Święcicki. Czołówka eskadry dysponowała w tym czasie tylko trzema samolotami[31]. 16 lipca eskadra opuściła Baranowicze i wycofała się do Hajnówki. Tam w dniach 23 i 24 lipca wykonała kilka lotów bojowych i nadal wspierając 14 Dywizję Piechoty wyruszyła w kierunku Warszawy[31]. Spod Białegostoku, już samodzielnie, odleciała do Warszawy i zainstalowała się na lotnisku w Siekierkach[32]. Tam eskadra ta została przydzielona do dyspozycji nowo utworzonej 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego i do 10 sierpnia wykonała jeszcze 20 lotów bojowych, przede wszystkim w rejonie Mławy i Działdowa[31].
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina[d][34]. Eskadra operacyjne weszła podporządkowanie dowództwa 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego i broniła stolicy od północy operując w rejonach Mława – Działdowo[35]. Posiadała wówczas 6 samolotów, głównie LVG C.V[36]. 12 sierpnia zwalczała sowieckie przeprawy na Narwi i oddziały wroga w rejonie Pułtusk – Różan – Maków Mazowiecki[37]. W tym dniu został rozbity przy starcie samolot DFW C.V, pilot ppor. Henryk Kozanecki zginął, a ppor. Jerzy Roszkowski został ranny[e]. Następnego dnia podczas ataków na bolszewickie wojska zestrzelony został jeden samolot, a załoga: sierż. obs. Leonard Hudzicki i sierż. pil. Alojzy Błażyński, dostała się do niewoli[36]. W zamieszaniu jednak zbiegli, a następnie w żydowskich przebraniach dotarli do własnych pozycji[30].
Od 14 do 20 sierpnia załogi eskadry wykonały 38 lotów bojowych, zrzucając 875 kg bomb i wystrzeliwując 15 tysięcy nabojów, przez co eskadra oceniana jest jako najaktywniejsza z eskadr biorących udział w bitwie warszawskiej[38]. 16 sierpnia oddziały 3. i 4 Armii rozpoczęły kontrofensywę. Tego dnia 12 eskadra wywiadowcza wspólnie z 1 eskadrą wywiadowczą i 13 eskadrą myśliwską zwalczały pozycje nieprzyjaciela pod Pułtuskiem. Poszczególne załogi tak długo ponawiały ataki, aż jednostki sowieckiej 3 Armii rozpoczęły odwrót. 17 i 18 sierpnia eskadra prowadziła działania szturmowe w rejonach Działdowa, 19 sierpnia w okolicach Sierpca, a 20 sierpnia pod Mławą i Bielskiem[39]. Po zakończeniu Bitwy Warszawskiej eskadra przeszła do działań bombowo-szturmowych.
25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację[40]. Po reorganizacji ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmienił się też przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska. Eskadry 1. i 13. stacjonowała w Dojlidach, a eskadry 12 i 16 w Markowszczyznie[41]. W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17 eskadra wywiadowcza. We wrześniu dołączyła 3 eskadra wywiadowcza 1 19 eskadra myśliwska[42]. W tym czasie rejon bliskiego rozpoznania 2 Armii podzielono na dwie strefy: północną – dla 12 eskadry i południową – dla 1 eskadry[42]. Bazująca na lotnisku Markowszczyzna 12 eskadra prowadziła szczegółowe rozpoznanie sił i ugrupowania nieprzyjaciela na korzyść oddziałów wojsk lądowych[35]. Już od 5 września jej załogi jako pierwsze zameldowały o podchodzeniu posiłków sowieckich i rozlokowaniu się znacznych sił wroga pod Grodnem na odcinku Lipsk–Kuźnica–Odelsk. W trakcie tych działań wykryto sześć baterii sowieckiej artylerii[42]. W drugiej połowie września przygotowania do bitwy weszły w stadium końcowe. 12 eskadra rozpoznawała w tych dniach przeprawy nieprzyjaciela między innymi pod Migrowem.
21 września rozpoczęła się bitwa nad Niemnem. W składzie 2 Armii brała udział w walkach nad Niemnem, w zdobyciu Grodna i zajęciu Lidy[32]. 22 września podczas działań szturmowych na wycofujące się oddziały nieprzyjaciela, została zestrzelona załoga: sierż. Antoni Katarzyński i pchor. Kazimierz Szczepański. Pilot poległ, a obserwator w stanie ciężkim został odwieziony do szpitala[43]. Kolejnym miejscem bazowania eskadry była Lida.
15 października eskadra wykonała swoje ostatnie loty bojowe swe ostatnie loty bojowe[44].
Po zawieszeniu broni[f], w listopadzie eskadra przegrupowała się do Wilanowa[30].
Ogółem eskadra wykonała 515 lotów bojowych przebywając 756 godzin w powietrzu[45][46][32]. Zginęło 8 lotników[47].
W 1921 weszła w skład powstającego 1 pułku lotniczego w Warszawie[35]. W lutym 1925, rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., zapoczątkowano reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przeformowaniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku a następna – kolejność eskadry w pułku[48]. 12 eskadra wywiadowcza przemianowana została na 12 eskadrę lotniczą[49]. Cztery lata później pododdział po raz kolejny przemianowany został na 12 eskadrę liniową. W marcu 1939 eskadra została rozformowana, a jej personel wcielony został do 215 dywizjonu bombowego[50].
| Dowódcy eskadry[51][52][53] | ||
|---|---|---|
| Stopień | Imię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
| ppor. pil. | Wiktor Pniewski | 13 II 1919 – 2 I 1920 |
| por. obs. | Maksymilian Kowalewski | 2 I – 3 III 1920 |
| kpt. pil. | Władysław Jurgenson | 3 III – 10 V 1920 |
| por. | Witold Rutkowski | cz.p.o. V – VI 1920 |
| por. obs. | Maksymilian Kowalewski | VI 1920 – 1921 |
| por. pil. | Andrzej Chramiec | 1921 – 1922 |
| kpt. pil. | Aleksander Łaguna | 1922 – VII 1923 |
| kpt. pil. | Franciszek Rudnicki | VII 1923 – V 1924 |
| kpt. obs. | Konstanty Koziełło | V 1924 – IX 1925 |
| Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[54] | ||
| Obserwatorzy | Piloci | |
| por. obs. dr. Leon Loria | kpt. pil. Władysław Jurgenson | |
| por. obs. Władysław Kowalewski (?imię) | kpt. pil. Wacław Iwaszkiewicz | |
| por. obs. Maksymilian Kowalewski[3] | por. pil. Witold Rutkowski | |
| por. obs. Bogdan Baczyński | ppor. pil. Teofil Krzywik | |
| ppor. obs. Andrzej Płachta | ppor. pil. Franciszek Jach | |
| ppor. obs. Bogdan Kwieciński | ppor. pil. Ludwik Piechowiak | |
| ppor. obs. Wiktor Karczewski | ppor. pil. Wiktor Pniewski | |
| ppor. obs. Adam Karpiński | pchor. pil. Ludwik Halagiera | |
| ppor. obs. Leonard Komar | pchor. / ppor. pil. Henryk Kozanecki[g] | |
| ppor. obs. Jerzy Roszkowski | sierż. / pchor. pil. Antoni Katarzyński | |
| pchor. obs. Tadeusz Dzierzgowski[g] | sierż. pil. Ignacy Makomaski | |
| pchor. obs. Antoni Grzybowski | sierż. pil. Kazimierz Burzyński | |
| sierż. / ppor. obs. Kazimierz Szczepański | sierż. pil. Bolesław Gallus | |
| sierż. obs. Roman Święcicki | sierż. pil. Alojzy Błażyński | |
| sierż. obs. Jan Bielawski | sierż. pil. Józef Mühlnikiel | |
| sierż. obs. Kazimierz Malinowski | sierż. pil. Józef Napierała | |
| sierż. obs. Leonard Hudzicki | ||
Na wyposażeniu będącej w składzie 1 pułku lotniczego 12 eskadry wywiadowczej znajdowały się samoloty: Breguet 14 i Ansaldo 300[45]
| Nazwy jednostki i daty sformowania, przeformowań i rozformowania | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| II 1919 | 1 Wielkopolska eskadra polna | 1920 | 12 eskadra wywiadowcza | 1925 | 12 eskadra lotnicza | 1929 | 12 eskadra liniowa | III 1939 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
