9 Eskadra Wywiadowcza

9 eskadra wywiadowcza – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego początków II Rzeczypospolitej.

9 Eskadra Wywiadowcza

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	9 stycznia 1919
Rozformowanie	18 stycznia 1921
Dowódcy
Pierwszy	por. obs. Franciszek Trenkwald
Ostatni	por. pil. Bolesław Narkowicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
Organizacja
Dyslokacja	Rakowice, Radymno, Lewandówka
Rodzaj wojsk	lotnictwo
Podległość	II Grupa Lotnicza

Personel latający 9-ej eskadry w Dubnie; 25 marca 1920

9 eskadra wywiadowcza w Łucku

Eskadra zorganizowana została w 1919 w Krakowie. Częścią sił wzięła udział w walkach o Śląsk Cieszyński. Następnie przerzucona na wschód walczyła w wojnie polsko–ukraińskiej i polsko–bolszewickiej. Odtworzona w lipcu 1920 realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne. W 1921 weszła w skład nowej 10 eskadry wywiadowczej.

Formowanie, zmiany organizacyjne i walki

Eskadra sformowana została 9 stycznia 1919 w Krakowie^[1][2]. Podczas organizacji nastąpiły trudności w zaopatrzeniu eskadry w sprzęt. Mimo to wydzielono dwie załogi^{[uwaga 1]}, które w rejonie Śląska Cieszyńskiego wykonywały zadania lotnicze^[1]. Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 wykazuje, ze eskadra w tym czasie posiadała 6 samolotów, 2 pilotów i 5 obserwatorów^[3]. Formowanie jednostki zakończono w kwietniu 1919. W tym też miesiącu eskadra została przeniesiona na lotnisko Radymno^[4]. Tu weszła w skład II Grupy Lotniczej i operowała na korzyść Grupy „Wschód” w rejonach Sambor i Stryj ^[1]. W tym czasie eskadra dysponowała 3 samolotami. Były to: 2 Lloydy C-5 i 1 Oeffag^[5]. Po zajęciu przez Wojsko Polskie Małopolski, 9 eskadra przegrupowała się na lotnisko Lewandówka. W początkach czerwca wcielono do jednostki nowo powstałą krakowską 12 eskadrę lotniczą. Wzmocniona eskadra utrzymała dotychczasową numerację^[6][1]. W miarę sukcesów wojsk lądowych, jednostka przesuwała się na wschód operując z lotnisk Kniaże i Brody^[1].

Okres zimy 1919/1920 eskadra spędziła w Dubnie^[4]. Swoje stacje benzynowe zorganizowała w Ostrogu i Starokonstantynowie^[2]. Wykorzystując względny spokój na froncie, prowadziła szkolenie personelu lotniczego i uzupełniała stany^{[uwaga 2]}. Na dzień 1 lutego 1920 eskadra wchodziła w skład II Grupy Lotniczej, posiadała 10 pilotów, 3 obserwatorów i 7 samolotów^[8]. Dopiero wiosną 1920, działając z wysuniętego lądowiska w Połonnem, wspierała wojska lądowe w natarciu na Berdyczów^[9]. Posiadała wtedy 8 samolotów, 9 pilotów i 5 obserwatorów^[10]. Zaplecze techniczne eskadry stanowił II ruchomy park lotniczy w Łucku^[10]. Po zajęciu Berdyczowa cześć załóg skierowano do Koziatyna. Tam eskadra współdziałała z Dywizją Jazdy i 13 Dywizją Piechoty. 2 czerwca zestrzeleni zostali ppor. obs. Józef Jędrczak i kpr. pil. Rosiak, a 6 czerwca ciężko ranni ppor. obs. Antoni Romanowski i ppor. pil. Kazimierz Olechowicz^[11]. W kilka dni później, podczas działań szturmowych, został uszkodzony samolot załogi por. Olechnowicz i ppor. Romanowski, ale tym razem pilot doprowadził maszynę do linii własnych oddziałów. Załogę odesłano do szpitala. Działania 9 eskadry w tym okresie cechowała duża skuteczność. Za dobre wykonanie zadań otrzymała pochwałę od szefa sztabu Frontu Południowego i gratulacje od dowódcy Grupy Poleskiej gen. Antoniego Listowskiego. Jednak intensywne loty i straty doprowadziły do tego, że na początku drugiej dekady czerwca eskadra dysponowała już tylko jedną załogą i jednym samolotem^[11].

Po tak ciężkich stratach Dowództwo Lotnictwa poleciło wycofanie eskadry z frontu i odesłanie jej do Dubna, a następnie do Hołub i dalej do Lublina^[2]. W Lublinie część personelu wcielono do oczekującej na samoloty 2 eskadry wywiadowczej^[12], a pozostałych skierowano do dyspozycji Szefa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa w Warszawie^[1].

W lipcu personel 9 eskadry uzupełniony lotnikami z innych eskadr utworzył nową 9 eskadrę wywiadowczą^[13]. Nowo powstała jednostka została wyposażona w samoloty Bristol F2 i realizowała przede wszystkim zadania fotogrametryczne^[1]

Działania w Bitwie Warszawskiej

W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina^{[uwaga 3][15]}. W okresie walk pod Warszawą eskadra walczyła w ramach Frontu Północnego. Załogi wyróżniły się między innymi w boju pod Radzyminem^[16]. Od 15 sierpnia 9 eskadra prowadziła aktywne działania szturmowe pod Pułtuskiem przeciwko jednostkom sowieckiej 3 Armii, a w rejonie Ostrowi Mazowieckiej przeciw 15 Armii. Ze składu eskadry wyróżnili się: sierż. Franciszek Przybylski, który podczas bitwy warszawskiej wykonał kilkanaście lotów bojowych i zrzucił na pozycje nieprzyjaciela około 600 kg bomb, a także sierż. Józef Żuromski i ppor. Władysław Bohuszewicz, którzy 15 sierpnia wraz z resztą eskadry działali pod Radzyminem. Pierwszy atak na pozycje sowieckie 21 DS z 3 Armii i 27 DS z 16 Armii wykonała załoga sierż. Żuromski i ppor. Bohuszewicz, a już podczas następnego wsparły ją inne załogi 9 eskadry. Byli to między innymi lotnicy: plut. Stanisław Perłowski i sierż. Zbigniew Godlewski oraz pchor. Neuman i ppor. Sioda. Eskadra współpracowała z 19 eskadrą myśliwską. Myśliwcy zaatakowali czołowe oddziały wojsk nieprzyjacielskich, podczas gdy Bristole 9 eskadry nękały tyły wroga. W czasie walk została zestrzelona załoga pchor. Neuman i ppor. Sioda^[17]. 17 sierpnia eskadra współpracowała z 15 Dywizją Piechoty i pociągami pancernymi w ataku na wycofującej się przez Mińsk Mazowiecki w kierunku wschodnim oddziały sowieckiej 15 Armii. Skuteczność ataku ułatwiał fakt, że wojska Armii Czerwonej posuwały się w ugrupowaniu marszowym w kilku kolumnach obok siebie^[18].

Udział w ofensywie wojsk polskich

W czasie wrześniowej ofensywy wojsk polskich eskadra operowała z lotnisk w Lublinie, Chełmie i Łucku. W tym okresie działała na korzyść 6 Armii zwalczając zgrupowania sowieckiej kawalerii^[16]. Na początku października eskadra operowała z wysuniętego lotniska Korsteń wspierając Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla^[19].

W październiku eskadra współpracowała z oddziałami rajdowymi kawalerii polskiej działającymi na tyłach wojsk sowieckich. 5 października samoloty rozpoznały obszar przyszłych działań wojsk lądowych, a zwłaszcza strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol. Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń wykryto cztery sowieckie pociągi pancerne^[20]. 6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla. Zauważono około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem. 9 października dowództwo utraciło łączność z kawalerzystami płk. Rómmla^[20]. W kolejnych dniach trwały bezskuteczne poszukiwania korpusu. Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry sierż. Józefowi Żuromskiemu i ppor. Władysławowi Bohuszewiczowi powiodły się poszukiwania. Doręczono odpowiednie rozkazy wykonawcze. Jeszcze tego dnia 9 eskadra, wspólnie z 8 eskadrą, wzięła udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela, który zagradzał jeździe drogę powrotu za Słucz. Na tym zakończyły się działania bojowe 9 eskadry wywiadowczej^[20].

Rozejm zastał 9 eskadrę wywiadowczą w Łucku^{[uwaga 4][16]}.
W okresie wojny załogi 9 eskadry wywiadowczej wykonały 153 loty bojowe w czasie 293 godzin^[16][21]. W czasie działań wojennych eskadra straciła 9 lotników^[22] (6 lotników zginęło, a 3 odniosło ciężkie rany^[19]).

Eskadra w okresie pokoju

Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 eskadry 9. i 10. połączono tworząc 10 eskadrę wywiadowczą w Krakowie^[16][6].

Osobny artykuł: 10 eskadra wywiadowcza.

Żołnierze eskadry

por. Bolesław Narkowicz, ostatni dowódca 9. eskadry

Dowódcy eskadry[23][24]
Stopień	Imię i nazwisko	Okres pełnienia służby
por. obs.	Franciszek Trenkwald	9 I 1919 – VI 1919
por. pil.	Władysław Matula	VI 1919 – VII 1920
kpt. pil.	Julian Słoniewski	VII 1920 – † 25 IX 1920
por. pil.	Bolesław Narkowicz	25 IX 1920 – 18 I 1921
Personel latający okresu wojny polsko – bolszewickiej[19]
Obserwatorzy		Piloci
kpt. obs. Antoni Leonkow		kpt. pil. Julian Słoniewski
por. obs. Bolesław Kwiatkowski		por. pil. Władysław Matula
por. obs. Franciszek Trenkwald		por. pil. Bolesław Narkowicz
por. obs. Mieczysław Szczudłowski		por. pil. Kazimierz Olechnowicz-Czerkas
por. obs. Adam Abderman		por. pil. Bolesław Ropielewski
por. obs. Piotr Kurbatow		por. pil. Seweryn Sacewicz
por. obs. Józef Jędrzejczak		ppor. pil. Antoni Poznański
ppor. obs. Antoni Romanowski		ppor. pil. Tadeusz Halewski
ppor. obs. Stefan Jeznach		ppor. pil. Stefan Żochowski
ppor. obs. Władysław Bohuszewicz		pchor. pil. Jan Neuman[19]
ppor. obs. Marian Sioda[19]		sierż. pil. Franciszek Przybylski
ppor. obs. Józef Jędrczak[2]		sierż. pil. Alscher
ppor. obs. Antoni Misiejuk		sierż. pil. Józef Żuromski
ppor. obs. Jan Latawiec		sierż. pil. Jakub Kieroyczyk
ppor. obs. Magdziarz		sierż. pil. Dąbrowski
pchor. obs. Jan Suchodolski		sierż. pil. Zimmerman
pchor. obs. Zbigniew Godlewski		sierż. pil. Romuald Strobel
		sierż. pil. Jan Poteć
		plut. pil. Franciszek Kołodziński
		plut. pil. Stanisław Perłowski
		kpr. pil. Julian Rosiak

Wypadki lotnicze

• 2 czerwca 1920 podczas nalotu szturmowego zostali zestrzeleni ppor. obs. Józef Jędrczak oraz kpr. pil. Julian Rosiak^[1].
• 6 sierpnia 1920 podczas startu z lotniska zginęli ppor. obs. Stefan Jeznach oraz ppor. pil. Stefan Żochowski ^[1].
• 25 września 1920 zginęli kpt. pil. Julian Słoniewski oraz sierż. pil. Jakub Kieroyczyk, którzy wracali z wykonanego zadania bojowego^[16].
• 11 grudnia 1920 podczas lotu treningowego zginął ppor. pil. Seweryn Sacewicz^[16].

Samoloty eskadry

• 
  Lloyd C.V
• 
  Bristol F.2B Fighter
• 
  Oeffag C.II

Uwagi

1. Byli to: por. obs. Mieczysław Szczudłowski, por. obs. Bolesław Kwiatkowski oraz sierż.pil. Alscher i sierż.pil. Romuald Strobel^[1][2].
2. W tym czasie na Ukrainie toczyły się walki pomiędzy bolszewikami a Armią Denikina atakującą Armię Czerwoną od południa^[7].
3. Plan przydziału poszczególnych eskadr dla związków armijnych przed bitwą warszawską przedstawiał się następująco: 5 Armia – 1, 12 i 13 eskadra, 1 Armia – 8 i 9 eskadra, 2 Armia – 17 eskadra, 4 Armia – 3, 10 i 15 eskadra, 3 Armia – 2, 14 i 21 eskadra, 6 Armia – 5, 6 i 7 eskadra. Z planu tego nie zrealizowano przydziału 15 eskadry do 4 Armii oraz nie uwzględniono w nim przydziału eskadry toruńskiej do 2 Armii. Natomiast 16 i 19 eskadra pozostawały w odwodzie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego]]^[14].
4. Zawieszenie broni zostało podpisane w Rydze 12 października 1920, a wchodziło w życie 18 października o 24.00^[15].

Przypisy

1. Pawlak 1989 ↓, s. 228.
2. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 172.
3. Pawlak 1989 ↓, s. 29.
4. Pawlak 1998 ↓, s. 17.
5. Tarkowski 1991 ↓, s. 38.
6. Brummer i Zawadzki 2000 ↓, s. 86.
7. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 150.
8. Bartel i in. 1978 ↓, s. 42.
9. Tarkowski 1991 ↓, s. 56.
10. Tarkowski 1991 ↓, s. 48.
11. Tarkowski 1991 ↓, s. 61.
12. Tarkowski 1991 ↓, s. 79.
13. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 173.
14. Tarkowski 1991 ↓, s. 119.
15. Tarkowski 1991 ↓, s. 92.
16. Pawlak 1989 ↓, s. 229.
17. Tarkowski 1991 ↓, s. 96.
18. Tarkowski 1991 ↓, s. 98.
19. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 174.
20. Tarkowski 1991 ↓, s. 107.
21. Pawlak 1998 ↓, s. 18.
22. Tarkowski 1991 ↓, s. 118.
23. Romeyko (red.) 1933 ↓, s. 172–173.
24. Pawlak 1989 ↓, s. 228-229.

Bibliografia

• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
• Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
• Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.