Berdyczów - Wikiwand

Berdyczów (ukr. Бердичів, Berdycziw; jid. ‏באַרדיטשעװ‎, Bardiczew) – miasto w obwodzie żytomierskim Ukrainy, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hnyłopiat, prawym dopływem Teterewu.

Szybkie fakty Państwo, Obwód ...

Remove ads

W Berdyczowie rozwinął się przemysł maszynowy, spożywczy, obuwniczy oraz meblarski^[2]. W mieście znajduje się stacja kolejowa Berdyczów.

Remove ads

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Berdyczów był miastem Wielkiego Księstwa Litewskiego, które na mocy unii lubelskiej w 1569 roku weszło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1593 roku uzyskał prawa miejskie^[3].

Około 1626 roku wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tatarskiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził tam karmelitów. Biskup kijowski Stanisław Zaremba w 1647 roku został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której wizerunek ogłosił cudownym. W 1756 roku obraz koronowany został papieskimi koronami^[4].

Berdyczów stał się słynnym ośrodkiem kultu maryjnego, a w XIX wieku także centrum chasydzkim na Wołyniu. Jako prywatne miasto szlacheckie położony był w powiecie żytomierskim województwa kijowskiego i stanowiło własność wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza w latach 30. i 40. XVII wieku^[5], którą w 1721 od Tyszkiewiczów kupili Radziwiłłowie^[6] jako spadek dla Barbary Franciszki Zawiszy zamężnej z Mikołajem Faustynem Radziwiłłem^[7].

Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla miasta okresem rozwoju. Sanktuarium otoczono potężnym wałem, z mostem zwodzonym i z bastionami uzbrojonymi w 60 armat. Była to prawdziwa twierdza. W tych murach wzrastał karmelita o. Marek Jandołowicz – duchowy przywódca konfederacji barskiej, którego Juliusz Słowacki uczynił głównym bohaterem dramatu Ksiądz Marek (1843). W 1768 roku Kazimierz Pułaski z 700 konfederatami barskimi i 800 cywilami przetrwał 17 dni oblężenia Berdyczowa, trzykrotnie odpierając szturmy^[8].

W 1777 roku w Berdyczowie ukazała się pierwsza polska encyklopedia przeznaczona dla dzieci i młodzieży Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione napisana przez Józefa Iwanickiego^[9]^[10].

W 1793 roku Berdyczów w wyniku II rozbioru Polski został włączony do Rosji, od 1846 roku był siedzibą ujezdu berdyczowskiego. W 1837 roku w Berdyczowie powstał Związek Ludu Polskiego. 15 marca 1850 roku w mieście odbył się ślub Eweliny Hańskiej, dziedziczki pobliskiej Wierzchowni z Honoré de Balzakiem^[11].

Wiosną 1920 roku miasto zostało zajęte przez wojska polskie podczas wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie z 1 Armii Konnej Budionnego wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami^[12]. Od 1921 roku miasto znajdowało się w składzie Ukraińskiej SRR, rok później włączonej do ZSRR.

7 lipca 1941 roku Berdyczów zajęły wojska niemieckie. 22 sierpnia 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 20 000 osób. W czerwcu 1942 roku hitlerowcy zlikwidowali getto, a Żydów rozstrzelali w okolicy miasta. Sprawcami zbrodni byli policjanci z niemieckiego 45. rezerwowego batalionu policji, Sonderkommando 4a, Einsatzkommando 5 oraz 5. batalion saperów 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”. Zbrodnią dowodzili: SS-Obergruppenführer Friedrich Jeckeln, SS-Sturmbannführer Martin Besser, SS-Sturmbannführer Fritz Sievert, SS-Hauptsturmführer Alois Hülsdünker oraz SS-Hauptscharführer Fritz Knop^[13].

Po II wojnie światowej miasto wróciło do ZSRR. Od 1991 roku należy do państwa ukraińskiego.

Remove ads

Demografia

Podsumowanie

Perspektywa

Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 w Berdyczowie mieszkało 87,6 tys. osób.

Więcej informacji Narodowość, Ukraińcy ...

Narodowość	1926^[14]	1939^[15]	1959^[16]	2001^[17]
Ukraińcy	26,4%	42,1%	56,2%	84,8%
Rosjanie	8,1%	8,7%	18,6%	≈9,5%
Polacy	8,5%	10,1%	11,7%	≈5,0%
Żydzi	55,5%	37,5%	11,8%	≈0,5%

Liczba ludności

Więcej informacji Liczba ludności ...

Liczba ludności
1789	2640
1867	52 563
1897	53 351
1926	55 556
1939	62 014
1959	53 206
1970	71 475
1979	80 171
1989	91 629
2001	87 575
2012	78 799

Związani z Berdyczowem

Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Berdyczowem, Ludzie urodzeni w Berdyczowie.

Władysław Bukowiński – polski ksiądz katolicki, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej,
Wanda Wolska-Conus – polska historyk, bizantynolog, filolog klasyczny, mecenas kultury, po drugiej wojnie światowej związana z Francją,
Polina Gelman – radziecka żołnierka, Bohater Związku Radzieckiego (1946),
Antonina Girycz (ur. 1939) – polska aktorka teatralna i filmowa,
Wasilij Grossman – rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia,
Vladimir Horowitz – amerykański pianista pochodzenia żydowskiego,
Józef Konrad Korzeniowski (Joseph Conrad) – polski pisarz i nowelista, tworzący w języku angielskim,
Władysław Kozłowski – polski filozof, socjolog, psycholog, pedagog, literat, powstaniec z 1863 roku,
Jurij Krymarenko – ukraiński lekkoatleta, mistrz świata,
Noach Pryłucki – poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1922) pochodzenia żydowskiego, fołkista,
Udalryk Krzysztof Radziwiłł – polski pisarz i prozaik, generał i poseł Rzeczypospolitej,
Mikołaj Faustyn Radziwiłł – polski szlachcic, miecznik wielki litewski,
Ołeksandr Razumkow – ukraiński polityk.

Remove ads

W kulturze: „Pisz na Berdyczów”

Podsumowanie

Perspektywa

W Pieśni I poematu dygresyjnego „Beniowski” Juliusz Słowacki pisze:

Lecz pan Beniowski liczył lat dwadzieścia,
O doświadczenie jak o grosz złamany
Nie dbał – wolałby mieć wioskę i teścia,
To jest ślubem być dozgonnym związany
Z panną Anielą. – Téj sztuka niewieścia
Sprawiła, że był srodze zakochany;
Na gitarze grał i rym śpiewał włoski,
I wszystko dobrze szło – dopóki wioski
Nie stracił... wtenczas po włosku: addio!
Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów.
Okropne słowa! jeśli nie zabiją,
To serce schłoszczą tysiącami biczów.

Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury^[18] o Berdyczowie napisał:

...prawdopodobnie, sądząc z przysłowia, słynne niegdyś ze źle funkcjonującej poczty na kresach polskich...

Podobną etymologię powiedzenia Pisz na Berdyczów podają Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich^[19] oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie^[20]. Natomiast językoznawca Maciej Malinowski na blogu Obcy język polski^[21] stawia w wątpliwość przypuszczenie W. Kopalińskiego o źle działającej poczcie w Berdyczowie. Pisze (bez podania źródła tej informacji): ...w rzeczywistości poczta berdyczowska działała bez zarzutu i uchodziła za jedną z najlepszych w regionie. Informuje, że w drugiej połowie XVIII wieku Radziwiłłowie uzyskali od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie dziesięciu jarmarków rocznie. Regularnie bywający w mieście wędrowni kupcy jako adres korespondencyjny podawali pocztę w Berdyczowie. Stąd kupieckie zawołanie pisz na Berdyczów. Znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, obecnie używane jest w sytuacjach, w których jedna osoba chce zerwać kontakt z drugą, w rodzaju „pisz donikąd”^[22].

Zabytki

klasztor warowny karmelitów Bosych z XVII w., ufundowany przez Janusza Tyszkiewicza
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z XVIII w. z cudownym obrazem Matki Bożej Berdyczowskiej.
kościół farny pw. św. Barbary z 1826 roku, w którym ślub wzięli Honoré de Balzac i Ewelina Hańska
pałac Radziwiłłów z XVIII i XIX wieku
sobór prawosławny św. Mikołaja z lat 1908–1910
zamek obronny na stoku góry, odbudowany po zniszczeniu przez Fedora Tyszkiewicza^[23]
gród cadyka Lewi Izaaka z Berdyczowa
Synagoga Chóralna z XIX wieku
cerkiew św. Trójcy