George Town, Pulau Pinang
ibu kota negeri Pulau Pinang Pulau Mutiara From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
George Town ialah bandar raya metropolitan yang terletak di timur laut negeri Pulau Pinang, Malaysia, selain menjadi ibu negeri bagi negeri tersebut.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(closeup).jpg)
.jpg)
George Town merupakan bandar raya pertama di Malaysia. Kerajaan tempatan kini ialah Majlis Bandaraya Pulau Pinang (MBPP). Kini George Town juga antara bandar raya tertua negara seperti bandar raya Melaka. Dibuka pada tahun 1786 oleh Kapten Francis Light dan dimodenkan oleh Tun Dr. Lim Chong Eu, George Town mempunyai bilangan penduduk melebihi 500,000 orang, menjadikannya bandar raya terbesar di utara Malaysia. Bandar-bandar satelit George Town termasuklah Air Itam, Bayan Lepas, Gelugor, Jelutong, Sungai Dua, Sungai Nibong, Tanjung Tokong dan Tanjung Bungah. Konurbasi George Town yang merangkumi bandar-bandar satelit di Pulau Pinang termasuklah Butterworth, Kepala Batas, Bukit Mertajam dan Sungai Bakap di Seberang Perai. Konurbasi ini juga merangkumi sebahagian daripada kawasan selatan Kedah dan barat laut Perak kerana negeri Pulau Pinang mempunyai keluasan 1,048 km2 , kira-kira separuh keluasan Daerah Johor Bahru seluas 1,816 km2.
Pada 2008, sebahagian pusat George Town diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, manakala cuti umum negeri diamalkan seperti di Melaka bagi menggantikan cuti Hari Kelahiran TYT Yang di-Pertua Negeri yang jatuh pada hari Sabtu. Terminal bas Rapid Penang turut beroperasi di pusat bandar. Kaum majoriti di ibu negeri ini ialah Cina. George Town merupakan pintu masuk pelancong antarabangsa ke kawasan seperti Batu Ferringhi. George Town dianggap sebagai bandar raya pilihan pesara dari seluruh dunia kerana menarik warga pesara yang menetap untuk berehat menikmati pemandangan dan sejarah tempatan atau yang ingin mengambil kesempatan dalam perniagaan di sini kerana potensi global yang disediakan oleh bandar raya ini. Menara Komtar merupakan premis tertinggi di George Town dan Pulau Pinang.
Remove ads
Etimologi
Nama bandar raya ini berasal daripada petempatan asal British yang dinamakan bagi memperingati Raja George III.[6][7] Sebelum ini, tempat ini pernah diberi nama "Tanjung Penaga" (Jawi: تنجوڠ ڤناݢ) oleh penduduk Melayu yang menetap awal kerana terdapat banyak pokok penaga laut yang ditemui tumbuh meliar di tanjung sekitar kawasan tersebut.[8][9]
Sejarah
Pemerintahan bersejarah
Syarikat Hindia Timur Inggeris 1786–1858
Raj British 1858–1867
Negeri-Negeri Selat 1826–1941; 1945–1946
Empayar Jepun 1941–1945
Malayan Union 1946–1948
Persekutuan Tanah Melayu 1948–1963
Malaysia 1963–kiniPenubuhan
Pada tahun 1771, Francis Light, bekas kapten Tentera Laut Diraja, telah diarahkan oleh Syarikat Hindia Timur Inggeris untuk mewujudkan hubungan perdagangan di Semenanjung Tanah Melayu. Beliau tiba di Kesultanan Kedah, sebuah naungan Siam yang berdepan ancaman daripada Bugis di Selangor.[10] Pemerintah Kedah ketika itu, Sultan Muhammad Jiwa Zainal Adilin II, menawarkan Pulau Pinang kepada Light sebagai balasan bagi perlindungan tentera British. Light menyedari potensi strategik pulau itu sebagai "gudang perdagangan yang sesuai" yang boleh membantu British mengekang cita-cita wilayah Belanda dan Perancis di Asia Tenggara, dan cuba meyakinkan pihak atasan untuk menerima tawaran Sultan tersebut, namun tidak berjaya.[10][11]
Akhirnya, Light diberikan kuasa untuk berunding bagi pemerolehan Pulau Pinang oleh British pada tahun 1786.[10] Selepas penyerahan dimuktamadkan dengan pengganti Muhammad Jiwa, Sultan Abdullah Mukarram Shah, Light dan rombongannya mendarat di pulau itu pada 17 Julai tahun tersebut.[12] Mereka mengambil alih secara rasmi pulau itu "atas nama Raja George III dari England" pada 11 Ogos.[10][13][14] Pulau Pinang dinamakan semula sebagai Prince of Wales Island sempena waris takhta British.[15][16][17] George Town merupakan tanah jajahan pertama British di Asia Tenggara dan menandakan permulaan penjajahan beransur-ansur British di Tanah Melayu.[17][18]
Apabila Light pertama kali mendarat di tanjung itu, kawasan tersebut masih tebal diliputi hutan belantara.[19] Selepas kawasan tersebut dibersihkan, Light mengetuai pembinaan Fort Cornwallis, struktur pertama di penempatan baharu itu.[10][12] Jalan-jalan pertama di George Town Lebuh Light, Lebuh Pantai, Lebuh Chulia dan Lebuh Pitt dibina dalam bentuk pelan grid.[19][20] Kaedah perancangan bandar ini memudahkan pembahagian, transaksi dan penilaian tanah, serta penempatan tentera secara efisien. Corak grid ini juga ditiru di Singapura selepas pemerolehan pulau tersebut oleh Stamford Raffles pada tahun 1819.[19]
Pemerintahan British
Seperti yang dirancang oleh Light, George Town berkembang pesat sebagai zon ekonomi bebas dan pusat perdagangan rempah, mengalihkan perdagangan maritim daripada pos-pos Belanda di rantau ini.[22][23][24] Perdagangan rempah membolehkan Syarikat Hindia Timur Inggeris menampung kos pentadbiran Pulau Pinang.[25] Ancaman pencerobohan Perancis semasa Perang Napoleon memaksa British memperbesar dan mengukuhkan Fort Cornwallis sebagai garnisun penempatan.[12]
Jawatankuasa tadbir tempatan ditubuhkan mulai 1796 untuk menangani urusan pentadbiran tertentu.[26] Namun, tiada sistem undang-undang yang bersatu diwujudkan untuk mengekalkan ketenteraman. Light, yang menganggap undang-undang feudal oleh imigran baharu sebagai tidak selari dengan undang-undang British, telah memperkenalkan sistem pada tahun 1792 di mana urusan keadilan diserahkan sebahagiannya kepada pemimpin tempatan.[27] Keputusan ini disahkan oleh Leftenan Gabenor George Leith pada tahun 1800. Namun, pertikaian undang-undang seterusnya menyebabkan sistem ini digantikan pada tahun 1805 dengan peraturan yang digubal oleh Leith dan disemak oleh John Dickens, hakim dan majistret yang dilantik oleh Presidensi Bengal.[28]
Pada tahun 1807, satu Piagam Keadilan diberikan yang mewajibkan penubuhan "Mahkamah Kehakiman" yang terdiri daripada Gabenor, seorang perekod dan tiga ahli majlis.[29] Mahkamah tinggi ini dirasmikan di Fort Cornwallis pada tahun berikutnya, dengan Edmond Stanley sebagai perekod.[30] Dengan penubuhan mahkamah ini, George Town menjadi penempatan pertama di Tanah Melayu British yang mempunyai sistem kehakiman moden.[31]
Pada tahun 1826, George Town dijadikan ibu negeri Negeri-Negeri Selat, yang turut merangkumi Singapura dan Melaka. Namun, pada tahun 1832, pusat pentadbiran telah dipindahkan ke Singapura kerana bandar itu mengatasi George Town dari segi kepentingan strategik dan perdagangan.[32][33] Meskipun kedudukannya menurun berbanding Singapura, George Town terus memainkan peranan penting sebagai pelabuhan entrepôt British. Selepas pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 dan ledakan perlombongan bijih timah di Semenanjung Tanah Melayu, Pelabuhan Pulau Pinang muncul sebagai pengeksport utama bijih timah.[12][34] Menjelang akhir abad ke-19, George Town telah muncul sebagai pusat kewangan utama di Tanah Melayu British, dengan firma perdagangan dan bank antarabangsa ditubuhkan.[12][14][34]
Sepanjang abad tersebut, populasi George Town meningkat pesat sejajar dengan kemakmuran ekonomi. Antara tahun 1797 hingga 1830, kemasukan imigran dari seluruh Asia menyebabkan jumlah penduduknya meningkat empat kali ganda.[11][29] Satu komuniti kosmopolitan telah terbentuk, terdiri daripada Orang Cina Pulau Pinang, Melayu, India, Peranakan, Siam Malaysia serta pendatang berdarah campuran Eropah-Asia yang digelar "Eurasia". Pertumbuhan populasi ini turut menimbulkan masalah sosial seperti kekurangan kemudahan kesihatan dan peningkatan jenayah, yang akhirnya membawa kepada rusuhan pada tahun 1867.[35][36][37]
George Town diletakkan secara rasmi di bawah pemerintahan langsung British apabila Negeri-Negeri Selat menjadi Tanah jajahan Mahkota British pada tahun 1867.[33][38] Penguatkuasaan undang-undang dan kawalan imigresen diperkukuh secara beransur-ansur bagi membanteras jenayah terancang.[39][40] Lebih banyak pelaburan turut disalurkan ke sektor kesihatan awam dan pengangkutan bandar.[11][35][41]
Kemajuan dalam bidang pendidikan dan taraf hidup melahirkan golongan bangsawan dan kelas pertengahan bukan Eropah, yang seterusnya merangsang aktiviti intelektual dan gerakan politik awal.[39][42] George Town, menurut sejarawan Mary Turnbull, muncul sebagai "sebuah Mekah bagi intelektual Asia", yang menganggap bandar ini lebih terbuka secara intelektual berbanding Singapura.[11][39][42] Penempatan ini menjadi pusat akhbar reformis, dan menarik tokoh politik serta intelektual seperti Rudyard Kipling, W. Somerset Maugham dan Sun Yat-sen.[12][39][43] Namun, pergolakan politik di Dinasti Qing serta kemasukan imigran Cina membangkitkan kebimbangan keselamatan dalam kalangan pihak berkuasa British. Sun memilih George Town sebagai ibu pejabat kegiatan revolusioner Tongmenghui di Asia Tenggara, yang akhirnya melancarkan Pemberontakan Wuchang, pencetus kepada Revolusi 1911 yang membawa kepada kelahiran Republik China (1912–1949).[43][44]
Perang Dunia
.jpg)
George Town terselamat daripada kerosakan besar semasa Perang Dunia Pertama, kecuali insiden Pertempuran Pulau Pinang di mana kapal penjelajah Tentera Laut Jerman SMS Emden telah menenggelamkan dua kapal perang Bersekutu berhampiran penempatan ini.[45][46] Namun, Perang Dunia Kedua membawa kekacauan sosial dan politik yang belum pernah berlaku sebelum ini di George Town.[46]
Pada pertengahan Disember 1941, penempatan ini dibedil hebat oleh serangan udara Jepun, memaksa penduduk melarikan diri dari George Town dan berlindung di dalam hutan.[46] Walaupun Pulau Pinang telah diisytiharkan sebagai kubu sebelum tercetusnya pertempuran, komando tinggi British yang diketuai oleh Leftenan Jeneral Arthur Percival memutuskan untuk meninggalkan pulau itu dan secara rahsia memindahkan penduduk Eropah dari George Town, menyebabkan penduduk Asia dibiarkan tanpa pertahanan menghadapi kemaraan tentera Jepun.[46][47] Menurut sejarawan Raymond Callahan, "kejatuhan moral pemerintahan British di Asia Tenggara tidak berlaku di Singapura, tetapi di Pulau Pinang".[48][49]
Tentera Darat Imperial Jepun menawan George Town pada 19 Disember tanpa sebarang tentangan.[46] Sepanjang Pendudukan Jepun di Tanah Melayu, George Town hanya dijaga secara minimum oleh IJA, manakala Tentera Laut Imperial Jepun menukar Jeti Swettenham menjadi pangkalan kapal selam utama bagi Kuasa Paksi.[46][50][51] Polis tentera Jepun menguatkuasakan ketertiban dengan membunuh ramai Orang Cina Pulau Pinang di bawah dasar Sook Ching; mangsa dikebumikan dalam kubur besar di seluruh pulau seperti di Rifle Range, Bukit Dumbar dan Batu Ferringhi.[46] Kemiskinan dan kekejaman tentera Jepun turut memaksa wanita menjadi hamba seks.[46]
Antara tahun 1944 dan 1945, pesawat pengebom Bersekutu yang berpangkalan di India telah menyerang bangunan tentera laut dan pentadbiran di George Town, menyebabkan beberapa bangunan penjajah musnah.[12][46] Selat Pulau Pinang turut dipasang periuk api bagi menyekat perkapalan Jepun.[52] Selepas penyerahan Jepun, pada 3 September 1945, Marin Diraja British melancarkan Operasi Jurist untuk menawan semula George Town, menjadikan bandar ini penempatan pertama di Tanah Melayu British yang dibebaskan daripada penjajahan Jepun.[46]
Pasca perang
Selepas tempoh pentadbiran tentera, British membubarkan Negeri-Negeri Selat pada tahun 1946 dan menggabungkan Tanah Jajahan Mahkota Pulau Pinang ke dalam Kesatuan Malaya, yang kemudiannya digantikan oleh Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1948. Pada awalnya, rancangan untuk menggabungkan jajahan Pulau Pinang ke dalam wilayah utama Melayu menerima tentangan hebat daripada penduduk tempatan.[54] Sebahagiannya berpunca daripada kebimbangan bahawa status pelabuhan bebas George Town akan terancam sekiranya Pulau Pinang dimasukkan ke dalam kesatuan kastam Malaya, maka Gerakan pemisahan Pulau Pinang ditubuhkan pada tahun 1948 untuk menghalang penggabungan tersebut.[46][54] Satu petisyen ketika itu memberi amaran bahawa penggabungan Pulau Pinang ke dalam Malaya akan "menjadikannya seperti lumpur perkampungan nelayan... perdagangan yang dibangunkan secara tekun selama satu setengah abad akan lenyap, mengakibatkan kerugian besar dan kesusahan kepada para peniaga di Pulau Pinang".[46]
Gerakan pemisahan akhirnya tidak mendapat restu British.[55][56][57] Untuk meredakan kebimbangan yang dibangkitkan, kerajaan British menjamin status pelabuhan bebas George Town serta menjanjikan desentralisasi yang lebih besar. Sementara itu, pilihan raya majlis perbandaran yang dimansuhkan sejak 1913 telah diperkenalkan semula pada tahun 1951, sekaligus mengurangkan semangat gerakan pemisahan.[26][55] Sembilan ahli majlis dipilih dari tiga kawasan pilihan raya George Town, manakala Pesuruhjaya Tinggi British mempunyai kuasa melantik enam lagi.[58]
Pada tahun 1957, George Town menjadi majlis perbandaran pertama di Tanah Melayu yang dipilih sepenuhnya dan dikurniakan status bandar raya oleh Ratu Elizabeth II.[53][58] Ini menjadikan George Town bandar raya pertama dalam Persekutuan Tanah Melayu, dan secara lanjutan, Malaysia.[53][59]
Pasca kemerdekaan
Pada tahun-tahun awal kemerdekaan Tanah Melayu, George Town mengekalkan status pelabuhan bebas yang dijamin oleh British. Majlis Bandar Raya George Town menikmati autonomi kewangan penuh dan menjelang tahun 1965, ia merupakan kerajaan tempatan terkaya di Malaysia, dengan hasil tahunan hampir dua kali ganda daripada Kerajaan Negeri Pulau Pinang.[58] Kekuatan kewangan ini membolehkan kerajaan bandar yang dipimpin Parti Buruh melaksanakan dasar progresif, serta mengendalikan sendiri infrastruktur dan pengangkutan awam George Town. Ini termasuk penyelenggaraan perkhidmatan bas awam sendiri, serta pembinaan skim perumahan awam dan Empangan Ayer Itam.[60][61]
Namun, perbezaan politik yang berpanjangan antara Majlis Bandar Raya George Town dan kerajaan negeri pimpinan Perikatan membawa kepada tuduhan salah urus terhadap pihak majlis.[60][62] Sebagai tindak balas, Ketua Menteri Pulau Pinang, Wong Pow Nee, mengambil alih kuasa Majlis Bandar Raya George Town pada tahun 1966.[62][63] Pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara juga digantung berikutan Konfrontasi Indonesia–Malaysia, dan tidak pernah dikembalikan semula.[58]
Tempoh kemakmuran relatif berbanding kawasan lain di Malaysia berakhir pada tahun 1969, apabila Kerajaan Persekutuan Malaysia membatalkan status pelabuhan bebas George Town.[42][56] Tindakan ini mencetuskan kadar pengangguran yang tinggi, penghijrahan modal insan dan kemerosotan bandar yang ketara.[64][65][66] Kerajaan persekutuan juga mula menyalurkan sumber kepada pembangunan Kuala Lumpur dan Pelabuhan Klang, menyebabkan kejatuhan berterusan George Town.[42]
Bagi mengembalikan kegemilangan Pulau Pinang, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu melancarkan projek Komtar pada tahun 1974 dan mengetuai penubuhan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (ZPBBL) yang ketika itu berada di luar kawasan bandar.[42][67] Meskipun inisiatif ini berjaya mengubah Pulau Pinang kepada sebuah ekonomi berasaskan perkhidmatan, ia juga membawa kepada desentralisasi penduduk bandar apabila ramai penduduk berpindah ke kawasan pinggir bandar baharu yang lebih dekat dengan ZPBBL.[66][67][68] Pemusnahan ratusan rumah kedai dan jalan-jalan bersejarah bagi pembinaan Komtar turut mempercepatkan kekosongan kawasan pusat bandar George Town.[42]
Antara tahun 1974 hingga 1976, Majlis Bandar Raya George Town dan Majlis Daerah Luar Bandar Pulau Pinang telah digabungkan untuk membentuk Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Penggabungan ini mencetuskan perdebatan panjang mengenai status bandar raya George Town, walaupun Klausa 3 dalam Perintah Kerajaan Tempatan (Penggabungan Majlis Bandaraya George Town dan Majlis Daerah Pulau Pinang) 1974 menyatakan bahawa "status Bandar Raya George Town sebagai bandar raya akan terus dikekalkan dan tidak akan terjejas oleh penggabungan ini".[69]
Pemulihan
George Town pernah mendapat manfaat daripada ledakan hartanah pada akhir abad ke-20, namun pada tahun 2001, Akta Kawalan Sewa dimansuhkan, menyebabkan penyusutan populasi di teras bersejarah bandar dan banyak bangunan era kolonial terbiar tanpa penyelenggaraan.[42][70][71] Bandar ini turut mengalami perancangan bandar yang tidak koheren, pengurusan lalu lintas yang lemah serta penghijrahan tenaga mahir yang mengakibatkan kekurangan kepakaran untuk membendung kemerosotan bandar.[72][21]
Sebagai tindak balas, masyarakat sivil George Town berganding bahu menggalakkan sokongan awam untuk pemuliharaan bangunan bersejarah, dalam usaha mengembalikan kemegahan bandar tersebut.[70][73][74] Susulan usaha pemuliharaan warisan yang berjaya, sebahagian Pusat Bandar George Town telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO pada tahun 2008.[75][70]
Bidang kuasa George Town telah diperluaskan oleh kerajaan persekutuan Malaysia pada tahun 2015 untuk meliputi keseluruhan Pulau Pinang dan pulau-pulau sekitarnya.[76][77] Perluasan ini menyebabkan peningkatan tenaga kerja dan tanggungjawab kerajaan bandar raya, serta memperkukuh kawal selia terhadap pemuliharaan warisan.[78][79]
Remove ads
Geografi
Bidang kuasa George Town meliputi kawasan seluas kira-kira 306 km2 (118 bt2), merangkumi keseluruhan Pulau Pinang dan sembilan pulau kecil di sekitarnya. George Town mempunyai keluasan sedikit melebihi dua perlima saiz Singapura. Pulau Pinang seluas 295 km2 (114 bt2) mempunyai rupa bumi yang tidak rata dengan topografi berbukit di bahagian tengah.[19][80] Dataran pantai pulau ini adalah sempit, dengan dataran paling luas terletak di tanjung timur laut, iaitu lokasi pusat bandar seluas 25.5 km2 (9.8 bt2) pusat bandar.[80] Sepanjang abad, kawasan bandar George Town telah berkembang ke tiga arah sepanjang pantai utara pulau, ke selatan di sepanjang pantai timur dan menuju ke Bukit Bendera di sebelah barat.[81]
Pulau-pulau kecil yang berada dalam bidang kuasa George Town termasuk Pulau Jerejak, Pulau Gazumbo, Pulau Andaman, Pulau Tikus, Ujong Batu, Pulau Betong, Betong Kecil, Pulau Kendi dan Pulau Rimau.[82] Sistem sungai dalam bandar ini termasuk Sungai Kluang, Sungai Dua, Sungai Gelugor dan Sungai Pinang.[19] Sungai Pinang sepanjang 3.5 km (2.2 bt) mengalir merentasi pusat bandar.[83]
Bukit Bendera, dengan ketinggian 833 m (2,733 ka), merupakan titik tertinggi di Pulau Pinang, berfungsi sebagai kawasan tadahan air dan paru-paru hijau bandar.[84][85] Pada tahun 2021, Rizab Biosfera Bukit Bendera seluas 12,481 he (124.81 km2), yang merangkumi Taman Botani Pulau Pinang dan Taman Negara Pulau Pinang seluas 2,562 he (25.62 km2), telah diiktiraf sebagai Rizab Biosfera UNESCO atas kepelbagaian biodiversinya.[84][86]
Memandangkan kekurangan tanah merupakan isu mendesak di George Town, tambakan tanah telah dijalankan secara meluas di kawasan permintaan tinggi seperti di Tanjong Tokong dan Bayan Lepas.[87][88] Antara 1960 dan 2015, George Town telah berkembang lebih 9 km2 (3.5 bt2) hasil daripada tambakan tanah yang mengubah sebahagian besar pantai timur bandar.[88] Pada tahun 2023, satu projek tambakan besar-besaran telah dimulakan di luar pesisir Bayan Lepas untuk membina Pulau Silikon seluas 920 he (9.2 km2), yang dirancang sebagai hab baharu bagi pembuatan dan perdagangan berteknologi tinggi.[89] Projek tambakan bagi mewujudkan Teluk Gurney dan kawasan guna campur berhampiran di Pulau Andaman juga sedang berjalan.[90][91]
2km
1.2miles
1.2miles
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Peta mukim dalam George Town.
Klik pautan di penjuru kanan atas untuk zum masuk.
Klik pautan di penjuru kanan atas untuk zum masuk.
Zon Warisan Dunia
Zon Warisan Dunia George Town merangkumi kawasan seluas 259.42 ha, terdiri daripada zon teras 109.38 ha dan zon penampan 150.04 ha, yang merangkumi hampir satu pertiga daripada keseluruhan Tapak Warisan Dunia di Malaysia.
Sejak tahun 2008, bahagian paling bersejarah di pusat bandar George Town telah diiktiraf secara rasmi sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO.[92]
George Town dianggap mempunyai landskap budaya bandar yang unik dan tidak dapat ditandingi oleh mana-mana bandar di Timur atau Asia Tenggara. Ia memiliki bilangan bangunan bergaya pra-perang terbanyak di Malaysia, yang menjadikannya sebuah permata seni bina.[93][94]
Zon teras merangkumi kawasan pusat bersejarah George Town, termasuk mercu tanda seperti Kota Cornwallis, Dewan Bandaraya George Town, Muzium Negeri Pulau Pinang, dan kawasan perniagaan sekitar Daerah Pusat Perniagaan George Town. Kawasan ini juga merupakan tapak asal penubuhan bandar oleh Francis Light pada tahun 1786, menjadikannya lebih lama wujud berbanding kebanyakan bandar lain di Semenanjung Malaysia dan Singapura.
Zon teras ini dikelilingi oleh zon penampan yang sempadannya sejajar dengan had bandar George Town pada abad ke-19.[95] Zon ini menempatkan banyak rumah kedai Cina, kuil Hindu, masjid India Muslim, serta dua pasar tertua di bandar. Rumah Agam Cheong Fatt Tze dan Hotel Eastern & Oriental (E&O) turut terletak dalam zon ini.
Kawasan-kawasan ini tertakluk kepada pelbagai peraturan pemuliharaan untuk melindungi nilai warisannya, termasuk larangan mendirikan bangunan yang melebihi 18 meter dan larangan pembinaan baharu yang melebihi ketinggian struktur sedia ada.[96][97]
Subbandar
Perkembangan George Town telah melahirkan kawasan subbandar di barat laut, barat dan selatan bandar. Kawasan subbandar di barat laut dianggap lebih makmur kerana kedudukannya berhampiran laut yang menarik pelancong dan ekspatriat.[98][99][100]
Subbandar di sebelah selatan seperti Jelutong lebih berfokus kepada industri sebagai sektor ekonomi utama.[101] Sementara itu, subbandar seperti Air Itam dan Paya Terubong di sebelah barat George Town dan berhampiran banjaran tengah Pulau Pinang pula terkenal dengan pertanian dan penanaman.[102][103]
Subbandar utama George Town:
Pantai
.jpg)
Pantai-pantai terkenal di George Town terletak di subbandar barat laut seperti Batu Ferringhi, Tanjung Bungah, dan Tanjung Tokong. Banyak hotel dan resort seperti Hard Rock Hotel Penang turut ditempatkan di kawasan ini.
Tiga persiaran utama di George Town ialah Persiaran Gurney, Padang Kota Lama dan Persiaran Karpal Singh. Daripada ketiga-tiga ini, Persiaran Gurney memiliki pembangunan pesisir yang paling pesat dengan pencakar langit dan dua pusat beli-belah mewah: Gurney Plaza dan Gurney Paragon. Terdapat perancangan untuk menjadikan Persiaran Gurney sebagai daerah perniagaan pusat kedua George Town.[104][105]
Sejak 2016, kerja-kerja penambakan laut sedang dijalankan di luar pesisir Persiaran Gurney bagi mewujudkan taman rekreasi pesisir laut dikenali sebagai Gurney Wharf.
Perbukitan
Banjaran tengah Pulau Pinang yang terletak di barat George Town bertindak sebagai kawasan tadahan air semula jadi dan “paru-paru hijau” bandar ini.
Bukit Bendera, puncak tertinggi di Pulau Pinang, terletak di barat Air Itam berhampiran tengah pulau. Dengan ketinggian 833 meter, ia boleh diakses melalui Stesen Kereta Api Bukit Bendera di Air Itam. Bukit ini pernah menjadi tempat percutian rasmi pegawai British dan Ratu Elizabeth II, dan kini menjadi antara destinasi pelancongan paling terkenal di negeri ini dengan 1.36 juta pengunjung pada tahun 2014.[106][107]
Taman
.JPG)
Taman utama George Town ialah Taman Botani Pulau Pinang yang terletak di penghujung Jalan Air Terjun di Pulau Tikus, berdekatan Taman Belia Pulau Pinang. Taman Botani ini ditubuhkan pada tahun 1884 sebagai cawangan kepada Taman Botani Singapura, dan merupakan taman botani tertua di Malaysia. Kini, taman ini menjadi tempat riadah utama dan kawasan hijau penting untuk bandar, menarik kira-kira 5,000 pengunjung setiap hujung minggu.[108]
Ditubuhkan pada tahun 1972, Taman Belia Pulau Pinang atau "Taman Bandar", terletak di Quarry Drive berdekatan taman botani. Dengan keluasan 172 ekar (70 he), taman ini menawarkan taman permainan kanak-kanak, taman air, gelanggang luncur ais, dan ruang seni jalanan.[109][110]
Taman lain di sekitar bandar termasuk Taman Lebuh Pantai, Taman Persahabatan TPO, dan Taman Metropolitan Relau.
Hidrologi
Beberapa batang sungai mengalir melalui George Town, termasuk Sungai Pinang, Sungai Air Itam dan Sungai Gelugor. Dua empangan utama di Pulau Pinang iaitu Empangan Teluk Bahang dan Empangan Air Itam serta air terjun di Taman Botani Pulau Pinang membentuk sistem tadahan air penting untuk bekalan air pulau ini.[111][112]
Iklim
George Town mengalami iklim hutan hujan tropika, menurut Pengelasan iklim Köppen (Af). Ramalan cuaca bagi George Town disediakan oleh Pejabat Meteorologi Pulau Pinang di Bayan Lepas, yang berfungsi sebagai pusat ramalan cuaca utama bagi kawasan barat laut Semenanjung Malaysia.[113]
Bandar ini mengalami suhu yang agak konsisten sepanjang tahun, dengan purata suhu maksimum kira-kira 32 °C dan purata suhu minimum 24 °C.[114] George Town menerima purata kira-kira 2,477 milimeter (97.5 in) hujan tahunan.[115]
Kedudukannya yang berhampiran dengan pulau Sumatera menyebabkan George Town terdedah kepada zarah debu yang dibawa angin akibat kebakaran hutan sementara, yang menyebabkan kejadian jerebu Asia Tenggara yang berulang saban tahun.[116]
Remove ads
Demografi
Menurut banci Malaysia 2020, jumlah penduduk George Town ialah seramai 794,313 orang, di mana 158,336 orang – hampir 20% – tinggal dalam kawasan pusat bandar.[4][122] Dengan kepadatan penduduk sekitar 2,595.8/km2 (6,723/sq mi), George Town merupakan antara bandar paling padat di Malaysia.[4][88] Identiti bandar ini telah dibentuk melalui percampuran pelbagai budaya sejak berabad-abad lamanya.[29][46] Konurbasi George Town, yang turut merangkumi Seberang Perai serta sebahagian negeri Kedah dan Perak berjiran, mempunyai penduduk seramai 2,843,344 orang setakat tahun 2020, menjadikannya kawasan metropolitan kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[4][123]
Etnik
Semasa zaman British, masyarakat Cina di George Town diklasifikasikan mengikut dialek seperti Hokkien, Kantonis, Hainan dan Teochew, serta tempat kelahiran.[124] Golongan Peranakan Cina pula merupakan keturunan campuran Melayu-Cina yang menetap sejak zaman awal, dan menjadi kumpulan elit dalam masyarakat.[29][54] Mereka cenderung memilih pendidikan Barat, memegang jawatan penting dalam persatuan perniagaan dan komuniti, serta dikenali sebagai "Cina Raja" kerana kesetiaan mereka kepada Mahkota British.[125][126]
Golongan Bumiputera – termasuk Melayu dan Orang Asal dari Malaysia Timur – merangkumi 31% populasi George Town pada tahun 2020.[127] Sejak 2022, semakin ramai pendatang dari Sabah dan Sarawak telah berhijrah ke bandar ini untuk bekerja dalam sektor seperti pembuatan, penjagaan kesihatan dan perkhidmatan awam.[128]
Etnik India pula membentuk 8% daripada penduduk George Town. Selain itu, terdapat komuniti kecil Eurasia dan Siam seperti di Kampung Siam dan Kampung Serani.[29][129]
Kira-kira 8.5% daripada penduduk bandar ini adalah bukan warganegara. Kos sara hidup yang rendah, persekitaran semula jadi, infrastruktur penjagaan kesihatan moden serta kehadiran syarikat multinasional telah menjadikan George Town destinasi popular untuk ekspatriat dan pesara luar negara.[130]
Bandar ini turut menerima kehadiran pelbagai komuniti luar seperti Burma, Aceh, Arab, Yahudi, Jepun dan Armenia sejak era pelabuhan bebas dahulu. Walaupun komuniti ini kini hampir tiada, warisan mereka kekal melalui nama jalan dan tapak seperti Kuil Dhammikarama Burma, Jalan Armenia dan Tanah Perkuburan Yahudi.[29][131]
Bahasa
Kota George Town yang kosmopolitan dan berbilang kaum menggunakan pelbagai bahasa termasuk Bahasa Melayu, Bahasa Inggeris, Hokkien, Mandarin dan Tamil.[29][133] Bahasa Hokkien Pulau Pinang, iaitu dialek tempatan, berfungsi sebagai lingua franca tidak rasmi antara pelbagai kumpulan etnik Cina.[134][135]
Semasa pemerintahan British, bahasa Inggeris menjadi bahasa rasmi dan bahasa pengantar di sekolah-sekolah sekular dan mubaligh.[29] Kesan pendidikan Barat serta kepentingan bahasa Inggeris dalam perdagangan antarabangsa telah membentuk kumpulan masyarakat Cina dan India yang bertutur bahasa Inggeris dengan fasih, berbeza dengan mereka yang mengikuti pendidikan vernakular.[29][133]
Seperti negeri lain di Malaysia, bahasa Melayu kini merupakan bahasa rasmi di Pulau Pinang. Golongan Melayu dan Jawi Peranakan lazimnya menggunakan Bahasa Tanjong, iaitu variasi dialek Bahasa Melayu Kedah yang telah disesuaikan dengan persekitaran bandar pelbagai budaya.[136]
Masyarakat India di George Town didominasi oleh etnik Tamil, dan bahasa Tamil digunakan di sekolah rendah aliran Tamil.[133][137] Bahasa India lain yang digunakan termasuk Telugu dan Punjabi.[29][138]
Masyarakat Cina George Town pula menggunakan pelbagai dialek seperti Teochew, Hakka dan Kantonis.[29][133] Mandarin digunakan di sekolah Cina, menjadikannya lebih popular dalam kalangan generasi muda.[139] Bahasa Hokkien Pulau Pinang yang berasaskan Bahasa Min Selatan telah menyerap pelbagai perkataan pinjaman daripada bahasa Melayu dan Inggeris, mencerminkan warisan budaya Peranakan.[139][140] Walaupun masih digunakan secara meluas, penggunaannya semakin merosot akibat pengaruh Mandarin dan Inggeris yang kian dominan.[134][139]
Pada tahun 2008, papan tanda jalan dwibahasa diperkenalkan di seluruh George Town.[132] Papan tanda ini menampilkan nama jalan dalam bahasa Inggeris, Cina, Tamil atau Arab bersama bahasa Melayu rasmi, mencerminkan ciri-ciri pelbagai bahasa di bandar ini.[141][142] Walau bagaimanapun, inisiatif ini tidak terlepas daripada kontroversi kerana papan tanda berkenaan sering menjadi sasaran vandalisme oleh pihak ekstremis politik yang menentang sifat kosmopolitan bandar ini.[143][144]
Remove ads
Ekonomi
Sektor ekonomi di George Town berdasarkan sumbangan KDNK (2020)[5]
Perkhidmatan (52.0%)
Pembuatan (43.9%)
Pembinaan (2.6%)
Perlombongan (0.7%)
Pertanian (0%)
Sebagai ibu negeri Pulau Pinang, salah satu daripada hanya empat wilayah berpendapatan tinggi di Malaysia, George Town memiliki sektor perkhidmatan yang pelbagai. Ekonomi bandar ini banyak dipacu oleh sektor perkhidmatan dan pembuatan, khususnya dalam bidang elektronik, pembuatan optik, hospitaliti, perdagangan, logistik, perkhidmatan kewangan, dan hartanah.[5][145]
Pada tahun 2020, KDNK George Town ialah sebanyak RM51.935 bilion (AS$12.464 bilion), iaitu 53.5% daripada jumlah keseluruhan KDNK Pulau Pinang.[5] KDNK per kapita pula ialah RM65,383 (AS$15,692), melebihi ambang AS$12,696 yang ditetapkan oleh Bank Dunia bagi kategori negara berpendapatan tinggi.[5][146]
Dengan lebih 300 buah syarikat multinasional (MNC), sektor pembuatan yang kukuh menjadikan George Town sebagai pengeksport utama Malaysia serta antara destinasi pelaburan langsung asing (FDI) terpenting negara.[147][148][149] George Town juga merupakan bandar teras bagi Konurbasi George Town, yang mencatatkan KDNK bernilai AS$30.2 bilion pada tahun 2020, iaitu ekonomi kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[5]
Menurut Euromonitor International pada tahun 2023, George Town menunjukkan potensi pertumbuhan hasil tertinggi dalam kalangan bandar-bandar di Malaysia.[150] Economist Intelligence Unit turut melaporkan bahawa George Town menyumbang AS$12,044 atau hampir 8% daripada pendapatan boleh guna peribadi Malaysia pada tahun 2015, kedua selepas Kuala Lumpur.[151]
George Town dinamakan sebagai bandar global bertaraf “Gamma −” oleh Globalization and World Cities Research Network pada tahun 2020, berdasarkan kepakarannya dalam “perkhidmatan pengeluar termaju” seperti kewangan dan insurans.[152] Pada tahun 2024, George Town menduduki tangga ke-351 dalam Oxford Economics Global Cities Index, kelapan tertinggi dalam ASEAN dan kedua di Malaysia selepas Kuala Lumpur.[153] Bandar ini turut memiliki rangkaian logistik luas melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Jeti Swettenham.
Pembuatan
Selepas status pelabuhan bebas George Town dibatalkan dan kerajaan negeri pimpinan Parti Perikatan tumbang dalam PRU 1969, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu memperkenalkan pelan pemulihan ekonomi dan melantik Robert R. Nathan Associates untuk membentuk strategi pertumbuhan baharu.[67]
Laporan Nathan pada tahun 1970 mencadangkan strategi pertumbuhan berasaskan eksport serta pengukuhan hubungan dengan ekonomi global.[67] Salah satu langkah penting ialah penubuhan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas pada tahun 1972, yang kemudiannya menjadi tunjang pertumbuhan ekonomi Pulau Pinang.[67] Kini dikenali sebagai “Lembah Silikon Timur”, kawasan ini menempatkan lebih 300 syarikat MNC termasuk 39 syarikat dalam senarai Fortune 1000.[148][155]
Antara MNC teknologi yang beroperasi di Bayan Lepas FIZ ialah AMD, Bosch, HP, Intel, Motorola, Osram dan Renesas.[156]
Rantaian bekalan elektronik yang terdiri daripada MNC dan syarikat tempatan utama (LLC) telah mengukuhkan kedudukan George Town sebagai penerima FDI utama dan pengeksport terkemuka negara.[147] Pada tahun 2021, Pulau Pinang mencatat RM74.4 bilion dalam FDI, dengan lebih 95% disumbangkan oleh kawasan FIZ.[157]
Pada 2022, nilai eksport melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dianggarkan mencecah RM385 bilion, menjadikannya pintu keluar eksport terbesar di Malaysia.[149] Kejayaan sektor ini turut merangsang pertumbuhan syarikat pemula tempatan seperti Piktochart dan DeliverEat.[158]
Kewangan
George Town merupakan pusat kewangan utama Tanah Melayu British semasa era kolonial. Sejak akhir abad ke-19, bank antarabangsa seperti Standard Chartered, HSBC dan Royal Bank of Scotland membuka cawangan di sini, menjadikan utara Jalan Pantai sebagai pusat dagangan utama.[12] Selepas merdeka, George Town kekal sebagai hab kewangan bagi Malaysia Utara.[159]
Menjelang 1990-an, kawasan komersial kewangan berkembang ke Jalan Northam dan Pulau Tikus.[160] Majlis Bandaraya Pulau Pinang menetapkan kawasan ini sebagai sebahagian daripada Daerah Pusat Perniagaan George Town dalam Penang2030, selain tiga koridor ekonomi lain: Bayan Baru–Bayan Lepas, Tanjung Tokong–Tanjung Bungah dan Batu Ferringhi–Teluk Bahang.[82]
Selain institusi kewangan swasta, kawasan CBD turut menempatkan agensi kewangan kerajaan persekutuan seperti Bank Negara Malaysia dan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja.[134] Sektor kewangan dan perkhidmatan berkaitan menyumbang 9.1% kepada KDNK Pulau Pinang pada 2022.[145]
Perkhidmatan
George Town secara tradisinya merupakan salah satu destinasi pelancongan paling popular di Malaysia. Ia pernah menarik tokoh-tokoh terkenal seperti Somerset Maugham, Rudyard Kipling, Noël Coward, Lee Kuan Yew dan Ratu Elizabeth II.[161][162][163] Bandar ini diiktiraf kerana seni binanya, kepelbagaian budaya, tarikan semula jadi seperti pantai dan bukit, serta keunikan masakannya.[164]
Tidak seperti kebanyakan bandar lain di Malaysia, George Town tidak hanya bergantung kepada pengangkutan udara untuk ketibaan pelancong. Jeti Swettenham, pelabuhan kapal persiaran paling sibuk di Malaysia, merupakan pintu masuk utama ke bandar ini selain Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (LTAPP).[165] LTAPP juga merupakan lapangan terbang kedua paling sibuk di Malaysia dari segi pergerakan pesawat.[166]
Usaha untuk mempelbagaikan ekonomi telah menyaksikan George Town mengembangkan sektor pelancongannya dalam bidang khusus seperti pelancongan perubatan, acara perniagaan (MICE), ekopelancongan, dan ketibaan kapal persiaran.[167] Bandar ini juga menjadi tumpuan pelancongan perubatan negara dengan beberapa hospital swasta yang terkenal.[168]
George Town turut dikenal pasti sebagai destinasi utama untuk acara perniagaan, di mana industri ini menjana kesan ekonomi hampir RM1.3 bilion di seluruh Pulau Pinang pada tahun 2024.[169] Lokasi utama termasuk Setia SPICE, Straits Quay dan Prangin Mall.[170]
Sebagai destinasi beli-belah utama di barat laut Malaysia, George Town mempunyai pelbagai pusat beli-belah seperti Gurney Plaza, Gurney Paragon, 1st Avenue Mall, Straits Quay, Sunshine Central dan Queensbay Mall. Pada masa yang sama, rumah kedai dan pasar tradisional masih kekal aktif, menjual pelbagai produk tempatan unik seperti buah pala, Heong Peng dan biskut Tambun.[171]
Sejak tahun 2004, Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas dan kawasan Bayan Baru telah diberikan status Cyber City MSC Malaysia, membuka jalan untuk pembangunan George Town sebagai hab perkhidmatan penyumberan luar (SSO).[172] Menjelang 2016, Pulau Pinang menerima pelaburan kedua terbesar dalam perkhidmatan perniagaan global (GBS) selepas Kuala Lumpur, mencipta lebih 8,000 pekerjaan berpendapatan tinggi.[173]
Remove ads
Politik
Tadbir urus tempatan
.jpg)
Atas: Bendera Majlis Bandaraya Pulau Pinang
Bawah: Dewan Bandaraya, dibina pada tahun 1903 dalam gaya seni bina Edwardian dan Baroque, telah diwartakan sebagai monumen kebangsaan sejak tahun 1982.[14]
Bawah: Dewan Bandaraya, dibina pada tahun 1903 dalam gaya seni bina Edwardian dan Baroque, telah diwartakan sebagai monumen kebangsaan sejak tahun 1982.[14]
Pada tahun 1796, sebuah jawatankuasa ditubuhkan untuk merekodkan hasil dagangan, dan satu lagi jawatankuasa bagi penilaian harta pada tahun 1800. Jawatankuasa kedua dipilih melalui pemilihan wakil pembayar cukai, menjadikannya pilihan raya politik pertama di penempatan ini.[26] Walaupun jawatankuasa ini bersifat ad hoc dan tidak mempunyai kuasa perundangan, ia menandakan permulaan tadbir urus majlis secara sistematik di Pulau Pinang.[26]
Pada tahun 1856, India Board di bawah pentadbiran British India meluluskan Akta No. XXVII untuk pelantikan Pesuruhjaya Perbandaran dan pengenaan cukai di Selat Melaka.[174] Komisen Perbandaran George Town ditubuhkan pada tahun berikutnya.[26] Menjelang tahun 1957, George Town menjadi bandar pertama di Tanah Melayu yang diberikan status bandar oleh Ratu Elizabeth II dan memiliki kerajaan tempatan pilihan sepenuhnya.[53][59] Pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara digantung sejak Konfrontasi Indonesia–Malaysia pada tahun 1965.[26][58]
Majlis Bandaraya Pulau Pinang (MBPP), beribu pejabat di Dewan Bandaraya, merupakan badan pentadbiran dan perundangan rasmi bagi kota ini. MBPP diketuai oleh seorang Datuk Bandar dibantu oleh setiausaha dan 24 ahli majlis yang memantau 19 jabatan.[175] Ahli majlis dilantik oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang dengan tempoh setahun yang boleh diperbaharui.[176] Setakat 2023[kemas kini], satu daripada 24 kerusi diperuntukkan kepada NGO, selebihnya diisi oleh parti komponen kerajaan negeri.[177] Datuk Bandar sejak 2023 ialah Rajendran P. Anthony, individu keturunan India kedua memegang jawatan ini selepas D. S. Ramanathan.[178]
Strategi perancangan bandar MBPP kini ditetapkan dalam Pelan Tempatan Pulau Pinang 2030.[179] MBPP juga menyediakan perkhidmatan seperti kutipan sampah, penyelenggaraan dan kemudahan komuniti.[180] Ia terlibat dalam projek seperti Jalan Bukit Kukus Paired Road dan perkhidmatan bas percuma CAT sejak 2009.[181] Bajet MBPP 2025 berjumlah RM433.3 juta dan perbelanjaan RM466.3 juta.[182]
Selepas kemenangan Pakatan Rakyat dalam Pilihan raya negeri Pulau Pinang 2008, kerajaan negeri cuba memulihkan pilihan raya tempatan.[183] Akta Pilihan Raya Kerajaan Tempatan (Pulau Pinang dan Seberang Perai) diluluskan pada 2012 tetapi kemudian dibatalkan oleh Mahkamah Persekutuan Malaysia atas alasan bidang kuasa negeri tidak meliputi perkara tersebut.[184]
Perwakilan negeri dan persekutuan
George Town merupakan ibu negeri Pulau Pinang, menempatkan pejabat Ketua Menteri Pulau Pinang di Komtar serta Kediaman Rasmi Yang di-Pertua Negeri di Jalan Scotland.[24][185] Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang bersidang di bangunan DUN sejak 1959.[186]
Kota ini diwakili oleh enam Ahli Parlimen dan 19 kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN).[187] Tanjong Bunga merupakan antara kawasan pilihan raya yang kecil, manakala Pengkalan Kota ialah DUN paling padat. Padang Kota paling rendah dari segi populasi, dan Batu Lancang mempunyai peratusan tertinggi penduduk Cina.[188]
Kawasan Parlimen:
Kawasan DUN:
Kehakiman
George Town merupakan ibu kehakiman Pulau Pinang. Sistem kehakiman terdiri daripada mahkamah majistret, sesyen dan Mahkamah Tinggi. Mahkamah Tinggi Pulau Pinang di Light Street, ditubuhkan pada 1808, dianggap tempat kelahiran kehakiman Malaysia moden.[12][31] Antara peguam terkenal yang pernah berkhidmat ialah Tunku Abdul Rahman, Cecil Rajendra dan Karpal Singh.[189]
Kota ini juga mempunyai dua mahkamah majistret dan sesyen yang berkhidmat di Daerah Timur Laut dan Daerah Barat Daya, masing-masing di Light Street dan Balik Pulau.[190] Polis Diraja Malaysia mengendalikan keselamatan dengan 22 balai polis yang beroperasi di kawasan bandar.
Remove ads
Pemandangan Bandar
Seni Bina
Pada tahun 2008, UNESCO telah mengisytiharkan hampir 260 he (2.6 km2) di pusat bandar aya sebagai Tapak Warisan Dunia.[75] Diiktiraf kerana rupa bandar zaman kolonial British, pusat bandar ini dikenali dengan "rupa bandar seni bina dan budaya yang unik, tiada tandingan di Asia Timur dan Asia Tenggara", menurut UNESCO.[75] Kawasan yang dilindungi UNESCO ini diliputi oleh zon teras seluas 109.38 he (270.3 ekar) dan zon penampan seluas 150.04 he (370.8 ekar), yang sebahagian besarnya dibataskan oleh Jalan Transfer di barat dan Jalan Prangin di selatan.[82][75][192]
Sebanyak 3,642 bangunan warisan telah dikenal pasti oleh Majlis Bandaraya Pulau Pinang dalam kawasan ini.[82] Antara jenis binaan ialah rumah kedai, banglo Anglo-India, masjid, kuil, gereja, dan kompleks pentadbiran serta komersial bergaya Eropah yang membentuk kerangka budaya pelbagai kaum bandar ini.[193] Antara mercu tanda utama dalam zon ini ialah Khoo Kongsi, Masjid Kapitan Keling, dan Kuil Sri Mahamariamman.[14] Pengaruh budaya Siam dan Burma turut dapat dilihat pada rumah ibadat seperti Wat Chayamangkalaram, Kuil Buddha Burma Dhammikarama dan Kek Lok Si.[194]
Selain seni bina kolonial, George Town turut menempatkan sebahagian besar pencakar langit Pulau Pinang. Bangunan tertinggi di bandar ini termasuk Menara Komtar, Marriott Residences dan Muze @ PICC. Permintaan terhadap kediaman bertingkat tinggi di kawasan pinggir bandar meningkat sejak 2015, didorong oleh keperluan perumahan strata dan pertumbuhan ekonomi bandar.[195]
Taman
Taman Botani Pulau Pinang ditubuhkan pada tahun 1884 oleh ahli botani Nathaniel Cantley, menjadikannya taman botani pertama di Malaysia.[14] Ia ditumpukan kepada penyelidikan botani dan hortikultur serta pemuliharaan hidupan liar.[197] Taman ini adalah sebahagian daripada Rizab Biosfera Bukit Bendera, yang diiktiraf sebagai Rizab Biosfera UNESCO sejak 2021.[84][86] Berdekatan dengannya ialah Taman Bandar, yang dibuka pada 1972 sebagai ruang rekreasi awam pasca rusuhan kaum 13 Mei 1969.[198]
Dengan keluasan 2,562 he (25.62 km2), Taman Negara Pulau Pinang meliputi hutan bukit pantai, tasik meromiktik, paya bakau, terumbu karang, dan pantai penyu seperti Pantai Kerachut, Pantai Mas, Teluk Kampi, dan Teluk Ketapang.[199] Diwartakan pada tahun 2003 oleh Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara, kawasan ini telah dikenal pasti sebagai destinasi eko-pelancongan utama bandar oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang.[199][200]
Dikenali sebagai "destinasi ikonik tepi laut baharu Pulau Pinang" oleh mantan Ketua Menteri Pulau Pinang Lim Guan Eng, Teluk Gurney ialah taman seluas 24.28 he (0.2428 km2) yang dibangunkan di atas tanah tebus guna di pesisir Persiaran Gurney.[90] Ia dibahagikan kepada empat zon utama: kawasan makanan & minuman (F&B), taman air, pantai buatan manusia dan kawasan pesisir yang dipenuhi pokok.[90][201] Fasa pertama Teluk Gurney dibuka kepada orang awam pada tahun 2024.[196]
Sebagai sebahagian daripada usaha mewujudkan ruang hijau mesra rakyat dan mengekang perubahan iklim di George Town, Majlis Bandaraya Pulau Pinang kini membangunkan rangkaian taman dan laluan air yang saling bersambung seluas 18,000 he (180 km2) di seluruh bandar.[82][202] Projek "Penang Green Connectors" ini merangkumi koridor ekologi termasuk 50 km (31 bt) taman pesisir dan 65 km (40 bt) sistem sungai dikenali sebagai "koridor biru", selain pembinaan laluan pejalan kaki dan basikal di bandar.[202]
Remove ads
Budaya
Seni
.jpeg)
Varian Chingay Pulau Pinang diperkenalkan di George Town pada tahun 1919. Ia dicirikan oleh aksi mengimbangi bendera besar di atas kepala atau tangan.[204] Dahulunya dipengaruhi oleh ritual dunia bawah tanah orang Cina, perarakan Chingay kini diadakan setiap tahun sebagai tarikan pelancong dan terus menjadi ekspresi identiti Orang Cina Pulau Pinang.[205][206] George Town juga merupakan tempat kelahiran Bangsawan, teater Melayu yang menggabungkan pengaruh India, Barat, Islam, Cina dan Indonesia.[207] Boria, satu lagi bentuk teater unik yang menggabungkan nyanyian dengan biola, marakas dan tabla, mula dipentaskan di bandar ini pada pertengahan abad ke-19.[208]
Selain itu, George Town telah muncul sebagai hab untuk seni dan budaya di Malaysia. Penetapan sebahagian pusat bandar sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, telah memajukan industri budaya dan kreatif.[209] Sejak 2010, Festival George Town menjadi salah satu acara seni utama di Asia Tenggara.[210] Diadakan setiap tahun sejak 2011, Festival Sastera George Town memenangi Anugerah Festival Sastera Antarabangsa di Pesta Buku London pada 2018 yang pertama dari Asia Tenggara menerima penghormatan ini.[211]
Pada tahun 2012, artis Lithuania Ernest Zacharevic menghasilkan mural yang memaparkan budaya, penduduk dan gaya hidup tempatan. Bandar ini juga dihiasi dengan 52 karikatur besi tempa dan 18 mural dinding yang menggambarkan sejarah serta kehidupan harian komuniti setempat.[203] Pameran seni juga diadakan di ruang acara seperti Hin Bus Depot dan Sia Boey Urban Archaeological Park.[212][213]
Masakan
Senario kulinari George Town merangkumi pengaruh Melayu, Cina, India, Peranakan dan Thai, jelas dalam pelbagai makanan jalanan seperti kuetiau goreng, asam laksa dan nasi kandar.[214] Dirujuk oleh CNN sebagai "ibu kota makanan Malaysia", bandar ini turut tersenarai oleh Time dan Lonely Planet sebagai antara lokasi terbaik di Asia untuk makanan jalanan.[214][215][216] Menurut Time pada tahun 2004, tiada tempat lain dengan makanan sehebat ini pada harga semurah ini.[215] Robin Barton dari Lonely Planet menyifatkan George Town sebagai "epicentrum kulinari pelbagai budaya yang tiba selepas bandar pelabuhan ini didirikan pada 1786, dari Melayu ke India, Aceh ke Cina, Burma ke Thai".[216]
Seiring masa, senario kulinari bandar ini berkembang untuk merangkumi restoran mewah, menambah kepada pelbagai pilihan makanan jalanan.[217][218] Pada 2022, Panduan Michelin mula diperkenalkan di Pulau Pinang, mengiktiraf "restoran kecil dan makanan jalanan yang mencerminkan budaya makan tepi jalan Malaysia".[219] Edisi 2025 Panduan Michelin menampilkan 63 restoran di bandar ini.[220]
Kelab Sukan
George Town mempunyai pelbagai kemudahan sukan. Stadium Bandar, Pulau Pinang, dengan kapasiti 20,000 tempat duduk menjadi gelanggang rasmi bagi Penang F.C. Setia SPICE pula menawarkan gelanggang tertutup dan pusat akuatik.[221][222] Pusat ekuin tertua di Malaysia, Penang Turf Club, terletak di bandar ini.[14] Tambahan lagi, beberapa kemudahan latihan khusus untuk badminton dan skuasy turut dibangunkan.[223][224] George Town juga pernah menjadi tuan rumah kejohanan sukan serantau dan antarabangsa seperti Sukan SEA 2001, Kejohanan Terbuka Dunia Wanita Skuasy 2013 dan Sukan Asia Pasifik Masters 2018.[225][226][227]
Antara acara sukan tahunan penting di bandar ini termasuk Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang dan Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang. Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang diadakan setiap Disember dan menarik peserta dari luar negara.[228] Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang pula menarik lebih 22,000 peserta dari 65 negara pada 2024.[229]
Remove ads
Pendidikan
Setakat 2022[kemas kini], George Town mempunyai 111 buah sekolah rendah dan 49 buah sekolah menengah.[147][230] Pemerintahan kolonial British telah menggalakkan pertumbuhan sekolah mubaligh di seluruh bandar ini, termasuk St. Xavier's Institution, St. George's Girls' School dan Methodist Boys' School.[29] Ditubuhkan pada tahun 1816, Penang Free School (PFS) ialah sekolah Inggeris tertua di Asia Tenggara.[231]
Pada tahun 1819, sekolah Cina pertama di George Town telah ditubuhkan, menandakan permulaan sistem pendidikan Cina moden di Malaysia.[232][233] George Town juga menempatkan 12 buah sekolah antarabangsa dan ekspatriat yang menawarkan silibus British, Amerika atau International Baccalaureate.[147][230][234]
Pada tahun 1969, Universiti Pulau Pinang telah ditubuhkan sebagai universiti kedua Malaysia dan institusi pengajian tinggi awam pertama di George Town.[59][235] Ia kemudiannya dinamakan semula sebagai Universiti Sains Malaysia (USM) pada tahun 1972.[236] Setakat 2025[kemas kini], universiti ini menduduki tempat ke-146 dalam Kedudukan Universiti Dunia QS, ketiga terbaik di Malaysia selepas Universiti Malaya dan Universiti Kebangsaan Malaysia.[237] Kebanyakan institusi pengajian tinggi lain di bandar ini adalah institusi swasta seperti Wawasan Open University, Kolej Universiti Komunikasi Han Chiang, DISTED College dan RCSI & UCD Malaysia Campus.[238] Beribu pejabat di Gelugor, RECSAM ialah salah satu daripada 26 institusi khusus di bawah Pertubuhan Menteri-Menteri Pendidikan Asia Tenggara (SEAMEO).[239]
Pada tahun 2016, kerajaan negeri melancarkan perpustakaan digital pertama Malaysia dalam kawasan PFS.[240] Direka sebagai "perpustakaan dalam taman" dan ruang komuniti, Perpustakaan Digital Pulau Pinang menyediakan akses terancang kepada lebih 3,000 judul buku elektronik.[240][241] Susulan kejayaan Perpustakaan Digital Pulau Pinang, perpustakaan seumpamanya telah dibina di lokasi lain dalam bandar ini serta di Seberang Perai.[242]
Sukan
George Town telah melahirkan ramai atlet terkenal Malaysia. Antaranya ialah Nicol David, yang dianggap sebagai salah seorang pemain skuasy wanita terhebat sepanjang zaman. Beliau dilahirkan di George Town dan menjalani latihan awal di Gelugor.[243] Pemain skuasy lain seperti Low Wee Wern dan Ong Beng Hee turut berasal dari George Town. Pemain badminton Chan Peng Soon memenangi pingat perak dalam acara beregu campuran di Sukan Olimpik 2016.
George Town mempunyai kemudahan sukan yang agak lengkap. Stadium Bandaraya Pulau Pinang di Jalan Dato Keramat ialah stadium utama Pulau Pinang dengan kapasiti 25,000 orang.[244][245] Stadium ini ialah gelanggang utama FA Pulau Pinang dan tempat Mohd Faiz Subri menjaringkan gol 'banana kick' yang memenangi Anugerah Puskás FIFA 2016.[246]
Setia SPICE di Bayan Baru ialah gelanggang tertutup utama dan juga pusat akuatik, manakala Pusat Skuasy Antarabangsa Nicol David di Gelugor merupakan pusat latihan skuasy utama.[247]
Selain itu, Kelab Lumba Kuda Pulau Pinang di Batu Gantung yang ditubuhkan pada tahun 1864 ialah pusat perlumbaan kuda dan ekuestrian terbesar di Malaysia.
Acara tahunan popular di George Town ialah Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang. Laluan maraton penuh bermula dari kawasan Queensbay Mall, merentasi Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 kilometer sebelum berpatah balik ke titik mula. Pada tahun 2010, acara ini disertai seramai 24,000 peserta.
Kota ini turut menjadi tuan rumah acara sukan nasional dan antarabangsa termasuk Sukan Malaysia 2000 dan Kejohanan Skuasy Wanita Dunia 2013.
Remove ads
Kesihatan
Perkhidmatan kesihatan di Pulau Pinang disediakan menerusi sistem dua peringkat yang terdiri daripada hospital awam dan swasta. Ditadbir dan dibiayai oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), Hospital Besar Pulau Pinang yang mempunyai 1,100 katil dan terletak di pusat bandar raya berfungsi sebagai hospital rujukan tertier bagi wilayah barat laut Malaysia.[248] Ia disokong oleh Hospital Balik Pulau yang mempunyai 81 katil dan memberi perkhidmatan kepada bahagian barat bandar raya.[249]
Selain itu, terdapat 13 buah hospital swasta yang beroperasi di seluruh George Town.[250] Hospital swasta seperti Hospital Adventist Pulau Pinang, Pusat Pakar Loh Guan Lye dan Hospital Island beroperasi secara bebas daripada KKM dan telah memainkan peranan penting dalam menjadikan Pulau Pinang destinasi utama pelancongan perubatan di Malaysia.[168][251] Walaupun hospital awam dan swasta biasanya beroperasi secara berasingan, terdapat kerjasama antara sektor awam dan swasta pada waktu tertentu, seperti semasa pandemik COVID-19 apabila hospital swasta berkongsi peralatan dan menerima pesakit bukan COVID-19 yang memerlukan rawatan segera.[252]
Remove ads
Media
Surat khabar
George Town pernah menjadi pusat utama media cetak di Malaysia. Akhbar pertama negara, Prince of Wales Island Gazette, telah diterbitkan di bandar ini pada tahun 1806.[253] Akhbar tersebut ditutup selepas 21 tahun akibat penapisan ketat yang berleluasa pada awal abad ke-19.[253] Kebebasan media mula berkembang sekitar pertengahan abad ke-19, seiring dengan suasana politik yang lebih terbuka di Pulau Pinang berbanding Singapura.[11][42][253]
Selepas kemerdekaan pada tahun 1957, beberapa akhbar utama berpindah ke Kuala Lumpur, yang muncul sebagai ibu negara pentadbiran.[254] Akhbar The Star, salah satu akhbar berbahasa Inggeris utama negara, memulakan penerbitannya di George Town pada tahun 1971.[255] Bandar ini juga menempatkan akhbar Cina tertua di negara ini, Kwong Wah Yit Poh, yang ditubuhkan pada tahun 1910.[256]
Filem dan televisyen
Seni bina zaman kolonial yang masih utuh di George Town menjadikan bandar ini lokasi popular untuk penggambaran filem dan siri televisyen berlatarkan budaya Asia.[257] Filem dan siri seperti Crazy Rich Asians, Anna and the King, Lust, Caution, The Little Nyonya, dan You Mean the World to Me telah dirakamkan di sini. Filem terakhir itu merupakan filem pertama yang dihasilkan sepenuhnya dalam dialek Hokkien Pulau Pinang.[258]
George Town turut menjadi hentian untuk rancangan realiti The Amazing Race 16, The Amazing Race Asia 5, dan The Amazing Race Australia 7.[259][260][261]
Pengangkutan
Darat
Jalan-jalan tertua di George Town iaitu Lebuh Light, Lebuh Pantai, Lebuh Chulia dan Lebuh Pitt disusun secara grid dan hampir bersudut tepat antara satu sama lain.[19] Perbandaran pesat sepanjang abad ke-20 telah menyebabkan peluasan beransur-ansur jaringan jalan bandar.[19] Sehingga tahun 2023, sistem jalan raya George Town meliputi jarak sepanjang 1,509.4 km (937.9 bt), termasuk 102.7 km (63.8 bt) jalan persekutuan, 538.4 km (334.5 bt) jalan negeri dan 868.4 km (539.6 bt) jalan majlis perbandaran.[263]
George Town dihubungkan secara fizikal ke tanah besar Semenanjung Malaysia melalui dua jambatan. Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 km (8.4 bt) dan Jambatan Sultan Abdul Halim Mu’adzam Shah (Jambatan Kedua Pulau Pinang) sepanjang 24 km (15 bt).[262] Dalam bandar, Lebuhraya Tun Dr Lim Chong Eu merupakan laluan utama yang menghubungkan pusat bandar dengan kedua-dua jambatan serta Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas.[264] Laluan Persekutuan Malaysia 6 ialah jalan utama yang melingkari pulau, manakala Jalan Lingkaran Dalam George Town berperanan sebagai nadi utama dalam pusat bandar.[265][266]
Pengangkutan awam
George Town dahulunya merupakan peneraju pengangkutan awam di Tanah Melayu. Trem wap diperkenalkan pada 1880-an dan berkembang secara beransur-ansur. Walaupun perkhidmatan trem dihentikan pada 1936, satu lagi tinggalan kolonial, beca masih digunakan, terutama untuk pelancong.[41][268]
Pada abad ke-18, pengangkutan awal di George Town menggunakan kenderaan berkuasa kuda seperti kereta hackney, diikuti oleh beca dan kemudian digantikan dengan beca roda tiga menjelang 1941. Sehingga kini, beca masih digunakan untuk tujuan pelancongan.[269]
George Town juga pernah menggunakan pelbagai mod pengangkutan seperti kereta kuda, trem wap, trem elektrik, troli bas elektrik tanpa landasan dan bas dua tingkat. Trem elektrik diperkenalkan pada 1905 dan digantikan oleh troli bas elektrik pada 1925, sebelum dihentikan pada 1961.[270][271]
Perkhidmatan bas awam mengalami persaingan sengit antara syarikat bas swasta pada suatu ketika dahulu sehingga menjejaskan kecekapan. Ini menimbulkan ketidakpuasan dalam kalangan pengguna.[272][273]
Pada tahun 2007, kerajaan persekutuan mengumumkan bahawa Rapid KL di bawah Prasarana Malaysia akan mengambil alih pengurusan perkhidmatan bas dan beroperasi sebagai Rapid Penang. Pada mulanya, ia memiliki 150 buah bas dan 28 laluan, yang berkembang kepada lebih 400 buah bas dan 56 laluan menjelang 2016.[274][275]
Rapid Penang juga mengendalikan bas percuma di pusat bandar dengan kerjasama Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Selain itu, bas pelancongan dua tingkat Hop-On Hop-Off turut diperkenalkan.[276]
Terminal Bas Sungai Nibong merupakan terminal utama bas ekspres di bahagian pulau, menawarkan perkhidmatan ke seluruh Semenanjung Malaysia, Singapura dan Thailand Selatan.
Kereta api Bukit Bendera, satu-satunya sistem rel dalam bandar, dinaik taraf pada 2011 dengan gerabak baharu. Projek kereta kabel Bukit Bendera kedua kini dalam pembinaan bagi mengurangkan kebergantungan pada sistem sedia ada.
Pada 2016, George Town menjadi bandar pertama di Malaysia yang memperkenalkan sistem perkongsian basikal awam melalui LinkBike, dengan lebih 25 stesen di seluruh kawasan pulau. Sistem ini berasaskan aplikasi mudah alih dan menyokong gaya hidup lestari.[277]
Sejak 2015, perkhidmatan e-hailing seperti Uber dan Grab turut disediakan di Pulau Pinang.[278]
Kerajaan negeri melaksanakan Pelan Induk Pengangkutan Pulau Pinang, yang merangkumi sistem rel bandar bagi mengurangkan kesesakan trafik. Ini termasuk projek Laluan Mutiara LRT sepanjang 29.5 km (18.3 bt) yang menghubungkan pusat bandar ke Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Seberang Perai. Projek ini bermula pada 2025 dan dijangka siap menjelang 2031.[279][280]
Cadangan masa depan termasuk:
- LRT dari Komtar ke lapangan terbang.
- Monorel dari Komtar ke Air Itam dan Farlim.
- Sistem trem dalam kawasan warisan George Town.[281]
- Kereta kabel rentas laut antara Komtar dan Penang Sentral.
Kerajaan Negeri Pulau Pinang menyasarkan Pulau Pinang sebagai negeri pertama dengan sistem pengangkutan pelbagai mod iaitu darat, laut dan udara menjelang 2030.
Udara
Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (LTAPP) terletak 16 km (9.9 bt) ke selatan pusat bandar. Ia merupakan lapangan terbang utama di utara Malaysia. LTAPP ialah lapangan terbang kedua tersibuk di Malaysia dari segi pergerakan pesawat dan mencatat lebih 7.6 juta penumpang pada 2024.[282] Pada 2023, eksport bernilai RM385 bilion melalui lapangan ini, menjadikannya penyumbang eksport terbesar Malaysia.[149] Setakat 2025[kemas kini], lapangan terbang ini sedang dinaik taraf untuk meningkatkan kapasiti tahunan kepada 12 juta penumpang menjelang 2028.[283]
Laut
Dermaga Swettenham merupakan salah satu pintu masuk utama ke George Town. Pada 2017, dermaga ini mencatatkan 125 panggilan pelabuhan oleh kapal persiaran, mengatasi Pelabuhan Klang sebagai terminal kapal persiaran paling sibuk di Malaysia.[165] Kapal persiaran gergasi seperti Queen Mary 2 serta kapal tentera laut turut berlabuh di sini dari semasa ke semasa.[284]
Sebelum siapnya Jambatan Pulau Pinang pada 1985, perkhidmatan feri Pulau Pinang merupakan satu-satunya penghubung antara George Town dan Seberang Perai.[285] Kini, empat feri masih beroperasi merentasi Selat Pulau Pinang setiap hari, berlabuh di Terminal Feri Raja Tun Uda.[286]
Tempat-tempat menarik
Muzium Islam
Hotel Eastern & Oriental
Bangunan Kolonial di Pusat Bandar raya
Perhubungan Antarabangsa
George Town menempatkan sebilangan besar misi diplomatik asing. Sehingga tahun 2025, sebanyak 22 buah negara telah menubuhkan konsulat atau melantik konsul kehormat di bandar ini. Senarai berikut adalah berdasarkan maklumat daripada Kementerian Luar Negeri (Malaysia), kecuali dinyatakan sebaliknya.[287]
Bandar kembar dan sahabat
George Town merupakan antara bandar pertama di Malaysia yang menjalin hubungan bandar kembar sejak tahun 1973, meskipun ketika itu wujud kekaburan dari segi bidang kuasa perundangan.[288][289] Bandar ini kini mempunyai beberapa bandar kembar dan sahabat seperti berikut:
Bandar kembar
Bandar sahabat
Lokasi
Nota
https://ms.m.wikipedia.org/wiki/George_Town,_Pulau_Pinang#/editor/0
Lihat juga
Rujukan
Pautan luar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads