Akin-abagatan a Hemisperio
paset ti agpuspusipos nga atronomiko a bagi a naisanglad idiay abagatan ti ekuador From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Akin-abagatan a Hemisperio ket paset ti agpuspusipos nga astronomikal a bagi a naisanglad iti abagatan ti bukodna nga ekuador. Ti balikas a hemisperio (manipud iti Griego a balikas ti σφαιρα (espera) +ημι (gudua)) literal a kaibuksilanna ti 'gudua ti bola' wenno "gudua nga espera". Daytoy pay ti gudua ti nainlangitan nga espera ti abagatan ti nainlangitan nga ekuador.
Iti Daga ti Akin-abagatan a Hemisperio ket aglaon amin wenno dagiti paset ti uppat a kontinente (Antartika, Australia, agarup a 9/10 iti Abagatan nga Amerika ken ti akin-abagatn a pagkatlo ti Aprika), dagiti uppat a taaw (Indiano, Abagatan nga Atlantiko, Akin-abagatan, ken Abagatan a Pasipiko) ken kaaduan ti Oceania. Adda pay dagiti nadumaduma nga isla idiay nangruna a daga ti kontinental nga Asia ket paset pay ti Akin-abagatan a Hemisperio. Gapu ti pakbo ti panagtayyek ti Daga a mainaig iti Init ken ti ekleptiko a dalumpinas, ti kalgaw ket manipud iti Disiembre aginggana ti Marso ken ti panaglalam-ek ket manipud iti Hunio aginggana ti Septiembre. Ti Septiembre 22 wenno 23 ket isu ti bernal nga ekuinoksio ken ti Marso 20 wenno 21 ket isu ti otonio nga ekuinoksio.
Klima
Iti amin ti Mayo ket matarawidwidan a maalumamay bassit ngem dagiti adda iti Akin-amianan a Hemisperio kadagiti kapadana a latitud malaksid ti Antartika a nalamlamiis ngem ti Artiko. Ti gapuna daytoy ket ad-adu ti taaw ken basbassit ti daga idiay Akin-abagatan a Hemisperio. Ti danum ket nabunbuntog a mapapudot ken mapalamiis ngem ti daga.
Ti Akin-abagatan a Hemisperio ket kaaduan a saan unay a narugit ngem ti Akin-amianan a Hemisperio gapu ti dagup a kababa dagiti densidad ti populasion (ti dagup ti 10 aginggana ti 12% iti populasion ti tao), dagiti nababbaba nga agpang ti industrialisasion, ken dagiti basbassit a masa ti daga. (Dagiti pul-oy ti angin ket kaaduan nga agpalaud-daya, isu a ti rugit ket saan a nalaka a maiwaras iti amianan wenno abagatan.)
Idiay Akin-abagatan a Hemisperio ti Init ket lumabas manipud iti daya aginggana ti laud babaen ti amianan, uray no ti amianan ti Tropiko ti Kaprikornio ti natimbeng nga init ket mabalin a dagus nga adda iti ngato wenno adda iti abagatan iti tengnga ti aldaw. Ti agpuspusipos nga iNit babaen ti amianan ken gapuanan ti maysa a kanawan nga agpakanigid a pannakaipunta babaen ti langit a kasla saan a ti kanigid nga agpakanawan a panaggunay ti Init no makita manipud idiay Akin-amianan a Hemisperio no lumabas babaen ti akin-abagatan a langit. Dagiti anniniwan nga iballatek ti Init ket agsikkoda nga agpakanigid iti amin a paset ti aldaw ken dagiti pagorasan ti init ket agpa-adu kadagiti oras iti agpakanigid a turong. Iti las-ud dagiti salip ti solar a nakitkita manipud iti puntos iti abagatan iti Tropiko ti Kaprikornio, ti Bulan ket aggunay manipud iti kanigid nga agpakanawan iti disko ti Init (kitaen, kas pagarigan, dagiti ladawan nga addaan kadagiti pagorasan ti Salip ti solar ti Nobiembre 13, 2012), bayat a nakitkita manipud iti puntos iti amianan ti Tropiko ti Kanser (kasla, idiay Akin-amianan a Hemisperio) ti Bulan ket aggunay manipud iti kanawan nga agpakanigid iti las-ud dagiti salip ti solar.
Dagiti alipugpog ken dagiti tropikal a bagio ket agpusiposda nga agpakanawan idiay Akin-abagatan a Hemisperio (a kasumbagir ti agpakanigid idiay Akin-amianan a Hemisperio) gapu ti epekto ti Koriolis.
Ti akin-abagatan a temperado a sona, ti subpaset ti Akin-abagatan a Hemisperio, ket gangani amin a taaw. Daytoy a sona ket iramanna amin ti Uruguay, Lesotho, Eswatini, ken Baro a Selanda; kaaduan ti Chile, Arhentina, Abagatan nga Aprika, ken Australia; ken dagiti paset ti Paraguay, Brasil, Namibia, Botswana, Mozambique, ken Madagascar.
Ti Abagatan nga Ungto ket naiturong iti galaktiko a sentro ken isu daytoy, no mairaman dagiti naranraniag a langit, ket makaaramid ti nasayaat a panagbuya ti langit ti rabii manipud iti Akin-abagatn a Hemisperio nga addaan iti naranraniag ken ad-adu a bitbituen.
Dagiti bakir idiay Akin-abagatan a Hemisperio ket addaan kadagiti naisangsangayan a langa a mangisalumina kaniada manipud iti Akin-amianan a Hemisperio. Makibinningay ti Chile ken Baro a Selanda, kas pagarigan, dagiti naisangayan a sebbangan ti beech wenno Nothofagus. Ti eucalyptus ket patneng iti Australia ngem itan ket naimulmulan idiay Akin-abagatan nga Aprika ken Latin nga Amerika para iti panagpataud ti ubaas ken, ti umad-adu nga usar ti biosungrod.
Dagiti kontinente ken dagiti mikrokontinente
- Aprika (agarup a maysa a pagkatlo, manipud iti abagatan ti Libreville idiay Gabon iti laud aginggana ti abagatan ti Somalia iti daya)
- Antartika
- Asia (ti akin-abagatan unay a paset a mairaman ti Daya a Timor, kaaduan ti Indonesia ken dagiti bassit nga isla ti Maldibas)
- Australia (ti intero a nangruna a daga ti Akin-abagatan a Hemisperio)
- Abagatan nga Amerika (kaaduan ti abagatan ti sabangan ti Karayan Amasona iti daya ken Quito iti laud)
- Zealandia (Baro a Caledonia, ti masa ti daga ti Baro a Selanda ken dagiti mainaig nga isla ket napnoda nga adda iti Akin-abagatan a Hemisperio)
Pagpagilian ken terteritorio
|
|
|
|
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
