lingua From Wikipedia, the free encyclopedia
O xaponés[2] é a lingua falada no Xapón e noutros lugares do mundo onde existen inmigrantes xaponeses e os seus descendentes, como por exemplo o Brasil. O nome xaponés para a lingua é Nihongo (日本語).
| Xaponés '日本語' | ||
|---|---|---|
| Pronuncia: | Nihongo | |
| Falado en: | Xapón, Hawai e Guam (EUA), inmigrantes no Brasil, Taiwán e outros países | |
| Rexións: | Asia | |
| Total de falantes: | 127 millóns (primeira ou segunda lingua) | |
| Posición: | 9 | |
| Familia: | Illada Xapónico Xaponés | |
| Escrita: | kanji, hiragana, katakana | |
| Status oficial | ||
| Lingua oficial de: | Xapón (de facto), illa de Angaur(Palau) | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | ja | |
| ISO 639-2: | jpn | |
| Mapa | ||
| ||
| Status | ||
 | ||
O xaponés ten tradicionalmente tres formas de escrita: hiragana, katakana, e kanji, e ademais actualmente utilizase o rōmaji. O rōmaji refírese ao uso do alfabeto latino (para transliteracións). Xa a escrita común xaponesa mestura os tres outros sistemas: o katakana e o hiragana son silabarios, e o kanji é unha adaptación dos logogramas da escrita chinesa.
É unha lingua aglutinante e caracterízase por un sistema complexo de construcións honoríficas, que reflicten a natureza xerárquica da sociedade xaponesa, con formas verbais e vocabularios particulares que varían de acordo co status relativo entre interlocutores. O repertorio de fonemas da lingua xaponesa é relativamente pequeno, e ten diferenciación léxica baseada nun sistema de entoación.
A lingua xaponesa sufriu influencia importante da lingua chinesa por un mínimo de 1.500 anos. Moito do vocabulario importouse da lingua chinesa ou foi creado baseándose en modelos chineses.
O idioma xaponés agrúpase, xuntamente con outros idiomas minoritarios do Xapón, na familia lingüística das linguas xapónicas. En ámbito máis estendido, é común clasificar o xaponés, xunto coas linguas xapónicas, dentro das linguas altaicas debido a un gran número de analoxías. Non se sabe, con todo, se as semellanzas son por orixe común deses idiomas ou por converxencia.
Aínda que se fala case que exclusivamente no Xapón, a lingua xaponesa ten sido e aínda é falada noutros países. Cando o Xapón ocupou as Coreas, Taiwán, partes da China e varias illas do Pacífico, os habitantes de lugares deses países foron forzados a aprender a lingua xaponesa. Como resultado, aínda hai moitas persoas neses países que falan a lingua xaponesa, soamente ela ou tamén as linguas locais. Alén diso, emigrantes, a maioría viven no Brasil, onde está a maior comunidade xaponesa fóra do Xapón, en Australia (especialmente Sydney, Brisbane e Melbourne), nos Estados Unidos (notabelmente en California e en Hawai), tamén falan xaponés con frecuencia. Tamén hai unha pequena comunidade en Davao, Filipinas. Os descendentes dos emigrantes (coñecidos como nikkei, 日系, lit. "descendentes de xaponeses"), porén, raramente falan fluentemente a lingua xaponesa. Estímase que cerca dalgúns millóns de non xaponeses estean estudando a lingua.
O xaponés é a lingua oficial do Xapón e soamente neste país ela ten tamén status de lingua oficial de traballo.
Hai dúas formas da lingua consideradas padróns: hyōjungo (標準語) ou xaponés padrón e kyōtsūgo (共通語) ou xaponés común. A política gobernamental do Xapón modernizou a lingua e, con iso, a distinción entre eses dous padróns foise atenuando co tempo.
O xaponés padrón pode tamén ser dividido en bungo (文語), lit. "lingua literaria", e kōgo (口語), "lingua oral", que teñen regras diferentes de gramática e algunha variación canto ao vocabulario. Bungo foi o método principal de escribir xaponés ata fins dos anos 1940 e aínda ten relevancia entre historiadores, académicos e avogados (moitas leis xaponesas que remaneceron despois da segunda guerra mundial aínda están escritas en bungo, aínda que haxa esforzos en modernizalas a escrita). Kōgo é o método predominante de se falar e escribir xaponés nos días actuais, aínda que a gramática e o vocabulario rexido por bungo aínda apareza de vez en cando para efecto poético.
Existen dialectos varios. A profusión é debida ao terreo montañoso do arquipélago e á longa historia de illamento interno e externo do país. Os dialectos, en xeral, difiren en termos de entoación, morfoloxía inflexiva, vocabulario, uso das partículas e pronuncia. Algúns dialectos, aínda que sexa máis raro, varían ata no repertorio de vogais.
Os dialectos das rexións menos centrais, como os dialectos de Tōhoku ou Tsushima, poden ser inintelixíbeis para persoas doutras partes do país. O dialecto usado en Kagoshima, na illa Kyūshū, ao sur, é famosa por ser inintelixíbel non só para falantes do xaponés padrón mais tamén para persoas que viven en rexións de Kyūshū veciñas á Kagoshima. Kansai-ben, un grupo de dialectos da rexión centro-oeste do Xapón, é falado por moitos xaponeses; o dialecto de Osaca, en particular, asóciase co humor, e por iso moitos comediantes usan frases no dialecto de Osaka para dar senso de humor á ocasión.
As linguas ryukyuanas fálanse nas illas Ryukyu. Non son soamente inintelixíbeis a xaponeses, senón que bastante incomprensíbeis entre falantes de diferentes dialectos ryukyuanos. Debido á proximidade entre o ryukyuano e o xaponés, son ás veces considerados só dialectos, aínda que os académicos modernos considéranos linguas separadas.
Recentemente, o xaponés padrón volveuse prevalente en todo o Xapón, non só grazas á televisión e á radio, mais tamén pola mobilidade crecente dentro do país debida aos sistemas viarios, de trens e aeroviario. Os xaponeses novos xeralmente falan o seu dialecto local e a lingua padrón, mais, na maioría das veces, o dialecto local está influenciado polo dialecto padrón, creándose versións rexionais do xaponés "padrón".
As variantes do idioma foron confirmadas desde o antigo Xapón, a través do Man'yōshū. Coa modernización do xaponés na parte tardía do século XIX, o goberno promoveu o uso do xaponés estándar o cal fixo que este dialecto non só sexa altamente coñecido só no Xapón senón tamén en todo o mundo. O idioma foi cambiando ao fusionarse diversos dialectos e recibir influencia doutras linguas.
A historia da lingua xaponesa adóitase dividir en catro períodos diferentes.[3]
Algunhas das similitudes léxicas entre as linguas austronesias e o xaponés poderían deberse á influencia adstrato dalgunhas linguas, aínda que a evidencia en favor da devandita influencia prehistórica non é concluínte. A partir do século VII si é notoria a influencia da cultura chinesa no Xapón e a adopción nesta lingua de numerosos préstamos léxicos procedentes do idioma chinés para designar conceptos técnicos e culturais asociados á influencia chinesa. O chinés clásico é ao xaponés, algo similar ao que as raíces de orixe grega son ás linguas europeas: unha fonte de elementos léxicos para formar neoloxismos. O propio sistema de escritura xaponesa é en si mesmo unha mostra da influencia cultural chinesa no xaponés.
A partir do século XVI o xaponés adoptará algúns termos procedentes do portugués, do español, do neerlandés e doutras linguas de colonización europea. E a partir do século XX a influencia do inglés como fonte de novos préstamos ao xaponés é hexemónica.
_vowels.png)
Ten cinco vogais e dezaseis consoantes [4] e é moi restritiva na formación de sílabas. O acento é musical, con dous tons diferentes: alto e baixo.
O sistema sistema fonolóxico xaponés consta de cinco vogais, que están escritas con caracteres latinos: a, i, u, e, o, segundo a orde tradicional. Pronúncianse o mesmo que en galego / a, e, i, o / agás o u /ɯ/, que se pronuncia cos beizos estendidos, é dicir, é unha vogal non redondeada. As vogais poden ser normais ou longas, nese caso teñen unha duración dobre do normal e considéranse sílabas separadas.
Os fonemas consonánticos son dezaseis ou quince, segundo se considere ou non que o sokuon corresponde a unha consoante xeminada ou ao arquifonema /Q/, representado na escrita polo símbolo sokuon que adopta o mesmo son consonántico que o segue ou ás veces pronúnciase como oclusión glotal. A conta de sons é moito maior se contamos os alófonos de aparición consistente, representados entre parénteses na táboa seguinte. Tamén se debe considerar que os préstamos tomados doutras linguas do século XX, especialmente o inglés, poden manter os fonemas fóra do inventario tradicional.
Un fenómeno fonético común no xaponés é o ensordecemento das vogais /ɯ/ e /i/ (alteración da vogal sonora en vogal murmurada debido ao contexto) cando se atopan en posición non acentuada entre consoantes xordas. É o caso de moitas terminacións desu e masu en conxugacións verbais, que se escoitan como dess e mass respectivamente.
Outro fenómeno particular, frecuente e moi complexo é o rendaku, que consiste na sonorización dunha consoante xorda en palabras compostas nativas:
A /k/ xorda do segundo kuni convértese na súa contraparte sonora /g/. Polo tanto, non se pronuncia */kunikuni/, como podería esperarse, senón /kuniguni/ o cal significa «países».
En xaponés existen unidades de tempo ou moras, cada unha da mesma duración,[5] que no xaponés estándar condicionan procesos como a formación de sílabas, de palabras e a acentuación.[5] Unha mora pode estar formada por:
As sílabas soamente poden formarse cunha ou dúas destas moras[5] e tanto N como Q só poden aparecer en final de sílaba, de modo que son posibles sílabas monomoraicas como no, a ou myu e bimoraicas como ī (i.i), on (ou.N), kyū (kyu.u), pero non é posible unha secuencia máis longa; así, unha palabra como o préstamo rain convértese nun bisílabo (ra-i.N) porque non se permite a presenza de catro mours nunha soa sílaba (*ra.i.N).
O xaponés é unha lingua de estrutura aglutinante que combina diversos elementos lingüísticos en palabras simples. Cada un destes elementos ten unha significación fixa e apta para existir separadamente. O xaponés é case exclusivamente sufixante, con moi poucos prefixos, por exemplo, os honoríficos o-(お), go- (ご), polo que os únicos procesos para a formación de palabras son a composición e a derivación mediante sufijos.
A gramática do idioma xaponés é moi diferente da do galego. Algunhas das súas características son:
Nota: じゃありません(Ja arimasen) e ではありません(dewa arimasen) poden pronunciarse じゃありまへん(Ja arimahen) e ではありまへん(Dewa arimahen) respectivamente.
Exemplos de adxectivos ikeiyōshi e nakeiyōshi:
Positivo
Negativo
Nota: Se se quere soar informal です desu (verbo ser ou estar) debe cambiarse por だ (da).
A escritura xaponesa está baseada en dous sistemas de ortografía:
Por exemplo:
O kanji 水('auga') ten dúas lecturas: Lectura Kun みず (mizu) e Lectura On スイ (sui)
O kanji 犬('can') ten dúas lecturas: Lectura Kun いぬ (inu) e Lectura On ケン (ken)
En xaponés os chamados «sons impuros«(b, d, g, z) fórmanse engadindo unha marca chamada «ten ten» ou nigori (濁り ou pode ser escrito にごり) que consiste en dúas liñas no extremo superior dereito en forma vertical, ao carácter do «son puro» correspondente (en h, t, k, s, respectivamente). Os caracteres en p («son medio impuro») fórmanse engadindo aos caracteres en h unha marca similar a un pequeno círculo, chamado maru.
Exemplos de «ten ten» ou nigori: ぎ, ご, げ, ぐ, が (con nigori: gi, go, ge, gu e ga respectivamente) (sen nigori: ki, ko, ke, ku, ka)
Exemplos de maru: ぴ, ぽ, ぺ, ぷ, ぱ (con maru: pi, pa, pe, pu, po) (sen maru: hi, ho, he, fu, ha)
Debido a razóns fonéticas chamadas rendaku on, algunhas palabras poden cambiar un son puro inicial por un impuro (por exemplo: 買い物袋, «kaimonobukuro» («bolsa de compras» en oposición a kaimono fukuro). Ademais, un «chi» ou «tsu» final pode facer que unha palabra se xunte coa seguinte, dobrando o son consonántico inicial desta. Por exemplo, ichi + ka --> ikka. A consoante dobre, na escritura, vén precedida dun pequeno carácter tsu.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
