From Wikipedia, the free encyclopedia
L.M. Montgomery (folút: Lucy Maud Montgomery; Clifton (Prins Edwardeilân), 30 novimber 1874 – Toronto, 24 april 1942) wie in Kanadeesk skriuwster dy't wurke oan 'e ein fan 'e Belle Époque, ûnder de Earste Wrâldoarloch en yn it Ynterbellum. Hja waard wrâldferneamd troch in rige berneboeken dy't hja yn 1908 úteinsette mei de roman Anne of Green Gables, oer it weesfamke Anne Shirley, dy't opgroeit op Prins Edwardeilân. Montgomery skreau yn totaal 21 romans, sa'n 150 koarte ferhalen, likernôch 500 gedichten, 30 essays, in autobiografy en ferskate postúm publisearre deiboeken. De measten fan har romans en ferhalen spylje op Prins Edwardeilân, dêr't se sels har jonkheid trochbrocht hie, en ferskate plakken dêre ûntjoegen har troch har wurk ta populêre toeristyske trekpleisters, lykas de pleats Green Gables.
| L.M. Montgomery | ||
 skriuwer | ||
 | ||
| L.M. Montgomery omtrint 1900. | ||
| persoanlike bysûnderheden | ||
| echte namme | Lucy Maud Montgomery | |
| nasjonaliteit |  Kanadeesk | |
| berne | 30 novimber 1874 | |
| berteplak | Clifton (Prins Edwardeilân) | |
| stoarn | 24 april 1942 | |
| stjerplak | Toronto (Ontario) | |
| etnisiteit |  Skotsk | |
| wurk | ||
| taal | Ingelsk | |
| sjenre | lit. romans & koarte ferhalen, berneboeken, poëzij | |
| perioade | Belle Époque, Ynterbellum | |
| bekendste wurk(en) | Anne of Green Gables Rilla of Ingleside Emily of New Moon | |
| jierren aktyf | 1890 – 1940 | |
Montgomery waard yn 1874 berne yn Clifton (dat no New London hjit), in plak op Prins Edwardeilân, de lytste provinsje fan Kanada, dy't ûnderdiel útmakket fan 'e Kustprovinsjes. Har âlden wiene beiden fan etnysk Skotsk komôf. Har mem, Clara Woolner Macneill Montgomery, stoar oan tuberkuloaze doe't Montgomery sels 21 moannen âld wie. Har heit, Hugh John Montgomery, dy't stikken wie fan fertriet, pleatste de poppe doe ûnder de fâdij fan 'e pake en beppe oan memmekant, dy't yn Cavendish op Prins Edwardeilân wennen. Doe't Montgomery sân jier wie, ferfear har heit nei Prince Albert, yn 'e Noardwestlike Territoaria (no yn Saskatchewan). Fan dy tiid ôf wie se folslein oan 'e soargen tabetroud fan har pake Alexander Marquis Macneill en har beppe Lucy Woolner Macneill
De iere jonkheid fan Montgomery yn Cavendish wie tige iensum, want hoewol't har libben mei har strang presbyteriaanske pake en beppe lokkigernôch wie, wennen der gjin bern fan har jierren deunby. Sadwaande brocht se in grut part fan 'e tiid allinne troch, wat foar har oanlieding wie om fantasijfreonen te betinken en harsels yn te libjen yn optochte wrâlden. Letter soe se dy perioade oanwize as de reden foar har kreätiviteit as skriuwster. Yn 1887, doe't se trettjin jier wie, besocht Montgomery foar it earst in gedicht ôfprinte te krijen yn 'e pleatslike krante, en doe't it ôfwiisd waard, wie se der suver stikken fan.
Nei't se yn Cavendish de middelbere skoalle trochrûn hie, brocht Montgomery yn 1890 in jier troch yn Prince Albert, by har heit, dy't ûnderwilens wertroud wie mei in Mary Ann McRae. It wie gjin lokkige tiid foar har, want sy en har styfmem koene beslist net. Neffens har wie har heit twadde houlik ek foar him tige ûngelokkich. Wylst se yn Prince Albert ferbleau, publisearre Montgomery har earste wurk, in gedicht oer in útstapke, mei de titel On Cape LeForce. Dat waard ôfprinte yn The Daily Patriot, in krante yn Charlottetown (de haadstêd fan Prins Edwardeilân). Letter datselde jiers publisearre deselde krante ek in artikel fan Montgomery dêr't se in besyk oan in Yndiaansk doarp op 'e Grutte Flakten yn beskreau.
Fanwegen de muoisume omgong mei har styfmem wie Montgomery bliid dat se begjin 1891 wer nei Prins Edwardeilân weromkeare koe. Yn 1893 sette se yn Charlottetown útein mei in stúdzje oan it Prince of Wales Kolleezje, dêr't se foar skoaljuffer learde. It wie eins in twajierrige oplieding, mar Montgomery makke him yn ien jier ôf. Neitiid studearre se fan 1895 oant 1896 Ingelske letterkunde oan 'e Dalhousie Universiteit yn Halifax, de haadstêd fan 'e oanbuorjende provinsje Nij-Skotlân, op it Kanadeeske fêstelân.
Nei't se har stúdzje yn Halifax ôfrûne hie, stie Montgomery as skoaljuffer oan ferskate skoallen op Prins Edwardeilân. Hoewol't se gjin aardichheid oan it wurk hie, wie it goed te kombinearjen mei wat se eigentlik woe: skriuwe. Fan 1897 ôf ferskynden har koarte ferhalen yn in ferskaat oan kranten en tydskriften. Montgomery hie as auteur in hege produksje, en yn 'e tsien jier tusken 1897 en 1907 skreau se mear as hûndert ferhalen.
Montgomery wie in tsjep fanke en loek geregeldwei de belangstelling fan manlju. Al yn 1889, doe't se noch mar fjirtjin jier wie, krige se har earste frijer, in jonge út Cavendish dy't Nate Lockhart hiet. Hy wie smoar op har, mar foar har wie it inkeld in freonskip mei in ynteressant persoan dy't it smout opsizze koe. Doe't Lockhart har in houliksoansiik die en sy dat ôfwiisde, einige de relaasje abrupt. Neitiid stike har learaar John A. Mustard om har hân, in ûnwolkomme frijer, dy't nei't it skynt graach op 't aljemint mocht oer de predestinaasjelear en "oare drûge teologyske ûnderwerpen", sa't Montgomery it letter sels omskriuwe soe. Yn deselde snuorje wie der noch in frijer, Will Pritchard, de broer fan Montgomery har kammeraatske Laura. Dy relaasje wie Montgomery better nei 't sin, mar op 'e nij fielde hy mear foar har as sy foar him. Beide relaasjes einigen yn in houlikoansiik dat troch Montgomery ôfwiisd waard. Mei Pritchard hold se lykwols kontakt troch in geregelde briefkerij, oant er seis jier letter, yn 1897, stoar oan 'e gryp.
Datselde jiers krige Montgomery in oansiik fan in Edward Simpson, út 'e útbuorren French River, by Cavendish. Diskear joech se tawurd, mar inkeld út in winsk om leafde en beskerming te finen, en om't der net in protte oare frijers mear wiene. Al rillegau fette se in ferheftige antypaty foar har egoïstyske ferloofde op, dy't meitiid sa oanboaze, dat se har fysyk mislik fielde yn syn oanwêzigens. Underwilens kaam se yn 'e tiid dat se yn Lower Bedeque foar de klasse stie, yn 'e kunde mei Herman Leard, in lid fan 'e húshâlding by wa't se dêr yn 'e kost wie. Hy wie de earste man op wa't Montgomery fereale rekke, en ek net sa'n bytsje. Yn har deiboek út dy snuorje is der allegeduerigen striid tusken it ferstân, dat har trou bliuwe litte woe oan Simpson, en it hert, dat lange nei Leard. Mar nettsjinsteande de strange Fiktoriaanske moraal (dy't seks bûten it houlik foar froulju op it strangst ferbea), nûge se Leard gauris út yn har sliepkeamer as der fierder nimmen thús wie, dêr't se dan tuten en diene oan "it bedriuwen fan 'e ynlieding ta de leafde", sa't se it sels neamde.
Nei beswieren fan har famylje en freonen dat se har fergoaide oan Leard, briek Montgomery lykwols har relaasje mei him ôf. Hy kaam koarte tiid letter te ferstjerren oan 'e gryp, in feit dêr't Montgomery raar gesteld oer wie. Yn 1898 ferbriek se ek de ferloving mei Simpson. Datselde jiers ferhuze hja werom nei Cavendish, om by har beppe yn te lûken, dy't widdo wurden wie. Yn it folgjende desennium ferliet se Cavendish inkeld foar in perioade fan njoggen moannen yn 1901 en 1902, doe't se yn Halifax, op it fêstelân, wurke as pleatsferfangend korrektrise foar de kranten Morning Chronicle en The Daily Echo. Yn 'e jierren dêrnei begûn Montgomery njonken ferhalen foar it earst ek romans te skriuwen. Oant de dea fan har beppe, yn maart 1911, fersoarge se har yn har hûs yn Cavendish. Dy snuorje foel gear mei in oansjenlike ferheging fan 'e ynkomsten út har skriuwwurk.
Montgomery har earste boek, Anne of Green Gables, oer it weesfamke Anne Shirley dat op Prins Edwardeilân in nij libben fynt, waard publisearre yn juny 1908. It wie fuortendaliks in grut súkses en tsjin novimber 1909 wie it al seis kear werprinte. Dêrmei wie Montgomery har reputaasje as skriuwster fêstige. Se soe acht ferfolchromans oer deselde haadpersoan skriuwe en ferskate soartgelikense berneboeken dêropta. De Kanadeeske parse hechte in soad gewicht oan Montgomery har woartels op Prins Edwardeilân, dat portrettearre waard as in pittoresk part fan it lân, dêr't de lju noch fêstholden oan âlderwetske noarmen en wearden en dêr't alles folle stadiger gie. Iroanyskernôch suggerearre de Amerikaanske parse krekt dat hiel Kanada achterlik en traach wie, en dat in boek as Anne of Green Gables inkeld skreaun wurde kinnen hie yn sa'n rustyk lân as Kanada, dêr't de lju lang net sa by de tiid wiene as yn 'e Feriene Steaten. Montgomery sels waard yn beide lannen foarsteld as in sjarmante frou, dy't alhiel oerfallen waard troch har hommelse rom en dêr ek beslist net nei stribbe hie. Yn wurklikheid skreau hja yn dyselde snuorje oan in freondinne: "Earlik sein doch ik oan literatuer om der de kost mei te fertsjinjen."
Yn 1909 en 1910 borduerre Montgomery fuort op har eigen Skotsk-Kanadeesk komôf en op oantinkens út har adolesinsje by it skriuwen fan The Story Girl, in roman dy't yn 1911 publisearre waard. Se wie nammentlik opgroeid yn in famylje dy't grutsk wie op syn woartels yn Skotlân, en wêryn't gauris Skotske myten, leginden en oare folksferhalen ferteld waarden. Montgomery brûkte dat as eftergrûn foar har skepping fan 'e fjirtjinjierrige Sara Stanley, in feardich ferhalefertelster, dy't eins in ideälisearre ferzje fan harsels op dy leeftyd wie. It personaazje fan Peter Craig yn The Story Girl is dúdlik basearre op Herman Leard, de grutte leafde út Montgomery har libben, de man dêr't se fan wollen hie dat se mei troud wie. Krekt as by har eigen relaasje mei Leard meitsje yn it boek de famyljeleden en freonen fan Felicity King beswier tsjin Craig om't se har oan him fergoaie soe. Mar oars as yn it echte libben negearret King de maatskiplike druk en trout se dochs mei Craig.
Koart nei it ferstjerren fan har beppe, yn 1911, troude Montgomery, dy't tsjin dy tiid 37 jier wie, mei Ewen Macdonald (1870-1943), in dûmny fan 'e Presbyteriaanske Tsjerke yn Kanada. Yn har deiboek beskreau Montgomery har man yn net bepaald flaaikjende termen as net al te yntelligint. Ek hied er alhiel gjin belangstelling foar literatuer, dy't yn Montgomery har libben krekt in sintraal plak ynnaam. Montgomery troude net mei him út leafde, mar om't froulju yn har tiid no ienris hearden te trouwen, eat dat se eins al te lang útsteld hie. Se skreau: "Ik soe him net as frijer útsocht hawwe, mar ik hie yn 't earstoan de hope dat ik in freon yn him fine koe."
Fuort nei de brulloft sette Montgomery mei har man ôf op in houliksreis nei Ingelân en Skotlân. Yn Ingelân besochten se, op oantrún fan Montgomery, plakken dy't te krijen hiene mei har leaflingsskriuwers. Sa diene se it Lake District yn Kumbria oan dat ferneamd makke wie troch de poëzij fan William Wordsworth, brochten se in besyk oan 'e eardere wente fan William Shakespeare yn Stratford-upon-Avon en giene se nei Haworth House, op 'e heide fan Yorkshire, dêr't Charlotte Brontë en har susters wenne hiene. Mar fral Skotlân wie in reisdoel foar Montgomery, foar wa't dat it ferlerne heitelân fan har foarâlden wie, fan 'e romantyske kastielen, wuoste bergen, griene dellingen en glinsterjende marren út 'e ferhalen fan har jonkheid. Foar dûmny Macdonald lei dat hiel oars. Syn âldelju wiene útwykt nei Kanada nei't se troch de Skotske hegerein by de saneamde Highland Clearances fan har lân ferdreaun wiene, en hy wie grutbrocht mei in beskate wrok tsjin 'it Alde Lân'. Hy hie der sadwaande gjin ferlet fan om nei Skotlân ta, en alhielendal net om it eilân Skye, yn 'e Hebriden, te besykjen, dêr't syn eigen famylje weikaam, en dêr't er stúmjend en tsjinakseljend troch syn frou hinne sleept wurde moast. Fierders besocht it troud pear ek yn Skotlân de wenplakken fan bekende skriuwers as Robert Burns en sir Walter Scott, wêrby't Montgomery oan har ûnbelezen man útlizze moast wa't dat wiene. Foar in sjoernalist oer makke se yn Skotlân de grap dat God froulju dy't er ferneatigje wol, trouwe lit mei predikanten.
Nei har weromkear yn Kanada ferfear Montgomery fan Prins Edwardeilân nei Leaskdale, yn it hjoeddeistige Uxbridge Township, yn 'e provinsje Ontario. Har man wie dêr beroppen as predikant fan 'e St. Paul's Presbyterian Church, wêrfan't de gemeente doedestiden ek it plak Zephyr besloech. Har folgjende alve boeken skreau Montgomery yn 'e pastorij (manse) fan Leaskdale, wylst se har der oanhâldendend oer beklage dat dy wente badkeamer noch húske hie. It gebou is letter troch de gemeente ferkocht, en foarmet hjoed de dei it Lucy Maud Montgomery Leaskdale Manse Museum. Montgomery en har man krigen trije bern, dat allegear soannen wiene: Chester (1912-1963), Hugh (1914) en Stuart (1915-1982). De middelste waard dea berne. It tinken is dat de hegere produksje fan literêre wurken yn har tiid yn Leaskdale te krijen hie mei Montgomery har wil om 'e deprimearjende reäliteit te ûntflechtsjen.
Doe't yn 1914 de Earste Wrâldoarloch útbriek, ûntjoech Montgomery, dy't ûntsteld wie troch de berjochten oer de "Ferkrêfting fan Belgje" troch de Dútsers, har ta in fûleindich ûnderstypster fan 'e oarlochsynset yn Kanada. Se seach de oarloch as in striid tusken goed en kwea, wêrby't it gie om neat minder as de rêding fan 'e beskaving. Sadwaande sette se dermei útein om op geregelde basis artikels te skriuwen wêryn't se de manlju fan Kanada oanfitere om tsjinst te nimmen yn it Kanadeeske ekspedysjeleger, dat nei Jeropa stjoerd waard om oan it Westfront yn 'e rinfuorgen fan noardlik Frankryk en westlik Belgje te fjochtsjen.
Se libbe sterk mei de oarloch mei; eltse oerwinning fan 'e Alliëarden joech har nije moed, en nei eltse nederlaach rekke se deprimearre. Yn hiel Kanada namen dûmnys it foartou by de rekrutearring fan soldaten, troch preken oer de oarlochsmisdieden te hâlden dy't de Dútsers yn Belgje begien hiene en dan om frijwilligers te freegjen dy't ree wiene om 'e striid oan te gean. Ta Montgomery har lulkens wegere har man nei ferrin fan tiid om dat yn Leaskdale te dwaan. Dûmny Macdonald hie nammentlik twifels opfetten oer de fraach oft de oarloch mei de ferskrikkings fan 'e rinfuorgestriid wol rjochtfeardige wie, en op 't lêst begûn er sels te leauwen dat er slim sûndige hie troch mei te wurkjen oan it nei it front ta stjoeren fan jonge manlju.
Montgomery, dy't sels teminsten like religieus wie as har man, hold der in hiel oare miening op nei. Yn har deiboek skreau se: "Ik leau yn in God Dy't goed is, mar net almachtich. Ik leau ek yn in begjinsel fan it Kwea, dat yn macht oan God gelyk is, [...] tsjuster dêr't Hy ljocht is. Ik leau yn in ûneinige striid dy't tusken dy beiden plakfynt." Se hie les jûn oan 'e sneinsskoalle fan 'e tsjerke fan har man, en it meastepart fan 'e 21 jongemannen út Leaskdale en omkriten dy't yn 'e striid omkamen en ek fan 'e tsientallen dy't ferwûne of ynfalide nei hûs weromkearden, koe sy goed. Dat joech har in protte fertriet. Neffens har biografe Mary Henley Rubio rekke Montgomery wat langer wat mear obsedearre troch de oarloch. It wie alles dêr't se oer tinke koe en oer prate woe.
Koart nei de Earste Wrâldoarloch fûn der in omkear yn Montgomery har tinken plak. Der ferskynde doe in weromkearend personaazje yn har wurk, dy't se the Piper, "de (fluit)spiler", neamde. Earst liek dat in heldhaftige Heechlânske doedelsekspiler te wêzen, dy't de jongemannen de striid yn late ûnder it spyljen fan tradisjonele Skotske wyskes, mar letter bliek er de Pied Piper of Hamelin ("Rottefanger fan Hamelen") te wêzen, in bedrager dy't de jonges foar ivich by harren âlden wei lokke. Mei dat personaazje joech Montgomery utering oan har eigen ûntgûcheling oer de oarloch en har skuldgefoelens oer it feit dat se safolle jongfeinten oantrune hie om yn it leger te gean. De earste kear dat the Piper yn ien fan Montgomery har boeken foar 't ljocht kaam, wie yn Rainbow Valley út 1919, ien fan 'e ferfolchboeken fan Anne of Green Gables. Dêr ynspirearret er inkeld de jongemannen fan Avonlea mei syn moed. Yn Rilla of Ingleside, út 1921, feroaret er lykwols yn in mear sinister figuer as er Anne har soan Walter oerhellet om tsjinst te nimmen yn it Kanadeeske ekspedysjeleger, wêrnei't dy oan it Westfront komt te sneuveljen.
Wylst se besocht om te gean mei har plichten as mem en pastoarske en mei de oanfallen fan religieuze melankelikens dêr't har man oan litte, krige Montgomery te meitsjen mei ferskate episoaden fan klinyske depresje. Sa rekke se yn oktober 1915, nei't se har trêde soan te wrâld brocht hie, geastlik yn 'e knipe doe't bliken die dat se net genôch tatemolke produsearre om har poppe te fieden. Dy moast doe byfuorre wurde mei kowemolke, wat yn 'e tiid fan foar de ynfiering fan it pasteurisaasjeproses in sûnensrisiko ynhold foar sokke jonge bern.
Ein 1918 rekke Montgomery siik mei de Spaanske gryp, in pandemy dêr't tusken 1917 en 1920 wrâldwiid 50 oant 100 miljoen minsken oan stoaren. Montgomery lei tsien dagen slim siik op bêd en helle it by de dea om 't ôf. Yn har deiboek skreau se neitiid dat se har yn hiel har libben noch nea sa beroerd en swak field hie. Har bêste freondinne Frederica Campbell MacFarlane wie lykwols minder lokkich as sy; dy beswiek op 20 jannewaris 1919 oan 'e Spaanske gryp. Montgomery wie dêr tige drôf oer. Boppedat wie se sa lulk dat har man sa ûnferskillich reägearre hie op 'e deastriid en it ferstjerren fan har bêste freondinne, dat se it serieus yn omtinken naam om in skieding oan te freegjen, eat dat oant 1967 foar froulju yn Kanada tige dreech wie. Uteinlik seach se dêr lykwols fan ôf om't se it as har plicht as kristinne beskôge om har houlik te rêden.
Dat slagge har lykwols net, yn 'e sin dat it in poer ûngelokkich houlik bleau. Ewen Macdonald wie in strang kalvinist, foar wa't de predestinaasjelear fêststie. (De predestinaasjelear wol hawwe dat God alles dat bart al yn 't foar beskikt hat. Dêrút folget dat foar jins berte al beslist is wa't rêden wurde sil en nei de himel giet, en wa't ferlern is en nei de hel giet, en neat dat in minske yn syn libben docht, kin dêr ek mar it minste of geringste oan feroarje.) Macdonald wie derfan oertsjûge rekke dat hy net ta de 'útkarden' hearde dy't nei de himel gean soene, mar dat er foarbestimd wie om foar ivich yn 'e hel te brânen mei de oare net te rêden sûnders. Dy oertsjûging late derta dat er oerenlang deprimearre foar him út stoarre. Ek fertelde er dêrom wiif en bern mei oprjochtens dat er wol wollen hie dat se nea berne wiene, om't sy ek net ta útkarden hearden, mar predestinearre wiene foar de hel. Hy wegere om in hân út te stekken by de opfieding fan 'e bern of by it wurk yn en om 'e hûs, en doe't er in auto oanskafte, joech er him geregeldwei oer oan sok dryst riidgedrach dat it wol liek as besocht er himsels om te bringen yn in ferkearsûngemak, wat miskien ek wol sa wie.
Montgomery sels waard troch it hâlden en dragen fan har man faker en djipper ta depressiviteit dreaun. Hja skreau geregeld yn har deiboek dat se wol woe dat se mei in oar troud wie. Ek skreau se op in stuit dat se der net mear oer koe om 'e "ferskriklik ymbesile útdrukking op syn gesicht" te sjen as Macdonald wer ris withoelang foar him út stoarre. It meastepart fan har libben wie har skriuwen foar Montgomery har grutte taflecht. Yn 1920 helle se yn har deiboek in sitaat oan fan 'e Súdafrikaanske auteur Olive Schreiner, dy't yn it boek The Story of an African Farm ferskate soarten leafde omskreaun hie, wêrûnder in "leafde sûnder wiisheid, swiet as it libben, bitter as de dea, dy't mar in oere duorret." Dêrby tekene Montgomery oan: "Mar it is it wurdich om foar dy iene oere in hiel libben libbe te hawwe." Ek skreau se: "Myn leafde foar Herman Leard, ek al wie dy noch sa ûnfolslein, is [...] in oantinken dat ik foar neat ruilje soe útsein de libbens fan myn bern en de weromkear fan Frede" (Frederica Campbell MacFarlane, har bêste freondinne).
Fan 1917 ôf rekke Montgomery behelle yn fiif bittere, djoere en slepende rjochtsaken tsjin Louis Coues Page, de eigner fan 'e Amerikaanske útjouwerij L.C. Page & Company yn Boston, dy't oanholden oant 1928. Page hie in fertsjinne reputaasje as ien fan 'e meast tirannike figueren yn 'e Amerikaanske útjouwerssektor, as in bullebak en in mâlkop dy't syn skriuwers útrûpeljende kontrakten opkrong en syn wurknimmers, ûnder wa syn dimmene jongere broer George, graach yn it iepenbier fernederje mocht. Montgomery ûntfong fan syn útjouwerij 7 sinten per dollar fan 'e ferkeap fan 'e Anne-boeken, ynstee fan 'e 19 sinten dêr't se neffens har kontrakt rjocht op hie. Doe't se dy dieverij yn 1917 einlings en te'n lêsten ûntdiek, feroare se yn 'e Feriene Steaten fan útjouwer.
Page easke lykwols dat se it rjocht om Anne's House of Dreams út te jaan oan him oerdwaan soe ear't er har gean liet, en doe't se dat wegere, hold er hielendal op mei har royaltys fan 'e eardere boeken út 'e Anne-rige út te kearen. Ek al koed er gjin inkeld rjocht op Anne's House of Dreams jilde litte, dochs ferkocht Page de Amerikaanske útjourjochten op dat boek oan in oare Amerikaanske útjouwerij, it doedestiden ûngeunstich bekendsteande Grosset & Dunlap. Hy miende dat sokke yntimidaasje yn 'e mande mei it feit dat hy in miljonêr wie en sy net, en dat in rjochtsaak hannen mei jild kostje soe, Montgomery wol twinge soe om yn te binen. Hy seach der raar fan op doe't bliken die dat dat net it gefal wie. Want Montgomery hierde in abbekaat yn Boston yn en dage Page foar it gerjochtshôf fan Massachusetts foar it net útbeteljen fan royaltys dy't har takamen en foar it ferkeapjen fan rjochten dêr't hy gjin oanspraak op meitsje koe.
Yn 1908 hie Montgomery yn har naïvens de Amerikaanske filmrjochten op Anne of Green Gables ferkocht oan Page, en dat wie allegear legaal ferrûn. Se koe der dan ek neat oan dwaan (en wie der alhielendal net by belutsen) doe't yn 1919 de earste ferfilming fan har boek útkaam. Mar se wie poerlulk doe't de makkers frijwol neat fan har ferhaal hiel lieten. Yn 'e film wie Anne Shirley in Amerikaanse ynstee fan in Kanadese, Prins Edwardeilân wie ferfongen troch Nij-Ingelân en der kaam in stjonkdier yn foar (dat op Prins Edwardeilân net libbet). Yn har deiboek skreau Montgomery: "It wie in aardich toanielstikje dat der goed op set wie, mar ik leau dat as ik net al witten hie dat it út myn boek kaam, dat ik it dan nea weromkennen hie." De measte argewaasje hie se noch oer it geswaai mei in Amerikaanske flagge yn 'e film: "Ik hie it útgille kinnen fan razernij [...]. Sok lomp, skamteleas yankeeïsme!" In represintative Amerikaanske resinsje fan 'e film makke der melding fan dat Anne of Green Gables skreaun wie troch in "menear Montgomery", mar die waard inkeld yn it foarbygean neamd op likernôch twatrêde fan it artikel, mei't alle oandacht eins útgie nei Mary Miles Minter, de aktrise dy't de rol fan Anne Shirley spile. Oer har rol hie Montgomery lykwols neat goeds te sizzen; se karde de fertolking fan Anne as "in sûkerswiete heldinne" ôf en wie alhielendal net te spreken oer it feit dat Minter healwei de film in jachtgewear foar 't ljocht helle om minsken mei de bedrigen, wat in betinksel fan 'e filmmakkers wie dat net yn it boek foarkaam. Wat de hiele kwestje fan 'e film foar Montgomery noch minder makke, wie dat Page, dy't ommers de filmrjochten besiet, de royaltys foar de film krige.
Yn 1925 stelde in rjochter yn Massachusetts Montgomery op alle punten yn it gelyk, en oardiele dat Louis Coues Page har al sûnt 1908 stelselmjittich en yllegaal in grut diel fan 'e opbringst fan 'e Anne-boeken ûntstellen hie. Page brûkte elts ferlechje dat er betinke koe om foar te kommen dat er Montgomery betelje moast wat er har skuldich wie, en nei't syn broer George yn 1927 oan in hertoanfal ferstoar, beskuldige er Montgomery derfan dat sy de dea fan syn broer op har gewisse hie mei har hetze tsjin harren bedriuw. Yn it echt hie George Page koart foar syn ferstjerren krekt alle bannen mei syn âldere broer trochsnien, nei't er jierrenlang ûnder fernederings en geastlike mishanneling lit hie. Yn oktober 1928 joech in oare rjochter Montgomery jitris gelyk yn in heger berop, dat Page oanspand hie. Page hold oan mei har namme swart te meitsjen en sette útein mei in kampanje fan wat tsjintwurdich stalking neamd wurde soe, û.m. troch Montgomery telegrammen mei haatlike boadskippen te stjoeren. Syn hâlden en dragen sloech lykwols werom op himsels doe't gjin skriuwer by syn útjouwerij noch in boek publisearje woe, sadat Page neitiid ôfhinklik wie fan ynkomsten út werprintingen fan earder útbrochte boeken dêr't er de rjochten op hie. Uteinlik ûntfong Mongomery op 7 novimber 1928 einlings en te'n lêsten in sjek foar de $15.000 dy't Page har oer de jierren ûntstellen hie.
Tsjin febrewaris 1921 skatte Montgomery dat se C$100.000 oan 'e Anne-boeken fertsjinne hie, wêrby't se yn har deiboek oantekene dat it spitich wie dat se dêrmei gjin gelok keapje koe. Alle gedoch mei de film sil grif meispile hawwe by Montgomery har beslút, yn 1920, om op te hâlden mei nije boeken te skriuwen oer Anne Shirley. Yn har deiboek skreau se dat se útsjoen wie op dat personaazje. Se joech der ynstee de foarkar oan om nije haadpersoanen te betinken, hoewol't dat hast allegear famkes wiene fan deselde jierren as Anne. Sa skreau Montgomery yn 'e 1920-er jierren de Emily-trilogy en yn 'e 1930-er jierren de Pat-duology. Hoewol't dy boeken it skoan dwaan koene, waarden se nea sa súksesfol as de Anne-rige. Dêrnjonken skreau se yn deselde desennia ek in fiiftal op harsels steande romans, dêr't itselde foar gou.
Yn augustus 1921 begûn Montgomery oan it skriuwen fan wat de roman Emily of New Moon wurde soe, it earste diel fan 'e Emily-rige. It personaazje fan Emily Starr wie foar in diel autobiografysk, mei't se derfan dreamde om skielk as se grut wie skriuwster te wurden. Dêryn wykte se dúdlik ôf fan Anne Shirley, dy't as famke gjin fêstomline ideeën oer de takomst hie. In oar ferskil mei de Anne-boeken wie de tafoeging fan it personaazje fan Dean Priest, dy't yn 't earstoan ynnimlik en sympatyk liket, mar nei ferrin fan tiid in ûntrêstgjend karakter blykt te hawwen en him ûntpopt as in geastlik steurde en besitterige stalker. Dat personaazje basearre Montgomery op har man Ewen, wêrfoar't se in hint joech yn 'e namme (priest is Ingelsk foar "preester"). Yn 1933 publisearre Montgomery Pat of Silver Bush, wêrmei't se oergong ta it skriuwen fan 'folwoeksener' boeken foar de jongerein. Pat is in ritich fanke dat rûnom beskôge wurdt as in Einzelgänger, hiel oars as de optimistyske en libbene Anne Shirley. Pat har bêste freondinne, Bets Wilcox, beswykt oan 'e Spaanske gryp, wat it boek in tsjusterder toan jout as lykfol hokker fan Montgomery har ierdere romans en ferhalen.
Mei Ewen Macdonald boaze it ûnderwilens almar fierder oan. Yn 1925 rekke er ferfrjemde fan syn gemeente doe't er him oankante tsjin it opgean fan syn Presbyteriaanske Tsjerke yn Kanada yn 'e nije breder protestantske Feriene Tsjerke fan Kanada. Yn dat ramt wied er behelle yn in ynsidint wêrby't er in metodistyske predikant dy't de fúzje fan 'e tsjerkgenoatskippen oanmoedige, suver dearied. As er sels gjin dûmny west hie, wie Macdonald dêrfoar frijwol wis oanklage foar besykjen ta moard. Underwilens gie it mei harren houlik ek almar minder. Yn har deiboek klage Montgomery der omtrint dyselde tiid oer dat har man in "Midsiuwsk ferstân" hie as it om froulju gie: "In frou is in ding fan gjin inkeld yntellektueel belang foar him – it boartersguod en de tsjinneresse fan 'e man – en it bestiet net dat se wat dwaan kinne soe dat wiere lof wurdich is."
Yn 1926 ferfear de húshâlding nei Norval, dêr't Macdonald en Montgomery en de beide soannen wer kamen te wenjen yn in pastorij, dy't tsjintwurdich yn Halton Hills stiet. Dêr is no de Lucy Maud Montgomery Memorial Garden fêstige, dy't al fan fierrens te sjen is fan Highway 7 ôf. Yn 1934 liet de tsjin dy tiid tige depressive Macdonald himsels opnimme yn in sanatoarium yn Guelph. Nei't er wer thúskommen wie, joech de pleatslike apteek Montgomery in 'blauwe pil' tsjin Macdonald syn depressiviteit, dêr't troch in pynlike flater fan 'e apteker in deadlik ynsektoside trochhinne kommen wie. Macdonald rekke op in hier nei dea doe't er de pil ynnaam, en neitiid waard er paranoïde en miende er dat Montgomery him dea hawwe woe. It wie doe dat it minne houlik útrûn op húslik geweld. Macdonald hie fan dy tiid ôf suver noch mar twa geastlike steaten: òf hy wie katatoanysk en stoarre neat-sjend foar him út, òf hy barste út yn razernij en ferklearre dat er God hate om't dy him ta ien fan 'e 'ferflokten' makke hie. As er yn sa'n bui wie, begûn er syn frou te slaan om't se him, neffens him, besocht hie te fermoardzjen.
Yn 1935, nei't har man mei emeritaat gien wie, ferhuzen Montgomery en Macdonald nei Swansea, in bûtenwyk fan Toronto, dêr't se mei Montgomery har jild in wente oan 'e igge fan 'e rivier de Humber kochten dy't Montgomery Journey's End neamde, "De Ein fan 'e Reis". Dêr gie Montgomery fierder mei skriuwen, en njonken oar wurk produsearre se dêr nei in hiaat fan fyftjin jier nije boeken oer Anne Shirley, wêrmei't se noch besteande gatten yn it libbensferhaal fan dat personaazje tichte. Sa ferskynde Anne of Windy Poplars yn 1936, en Anne of Ingleside yn 1939. De lêste fan 'e op harsels steande romans, Jane of Lantern Hill, waard om deselde tiid skreaun en kaam yn 1937 út. Op 3 juny 1935 beneamde kening George V Montgomery ta ofsier yn 'e Oarder fan it Britske Ryk (OBE), en op 8 septimber fan dat jier waard se as sadanich ynhuldige yn Rideau Hall yn Ottawa troch Vere Brabazon Ponsonby, 9e greve fan Bessborough, de gûverneur-generaal fan Kanada. Har man wie net by dy seremoanje oanwêzich, mar Montgomery sels fûn it neffens alle ferslaggen in grutte ear.
Har skriuwwurk wie it iennichste dat Montgomery geande hold wylst se wraksele mei depressiviteit en ferskate soarten medisinen naam om dêr net yn wei te sinken. Yn it iepenbier bearde se lykwols altyd dat der neat mis wie. Meitiid ûntwikkele se in medisynferslaving, mar likegoed gie se troch mei it jaan fan taspraken oan gearkomsten fan ferskate beropsgroepen yn hiel Kanada. Op in boekebeurs yn Toronto, yn novimber 1936, kaam se yn 'e kunde mei de miljeu-aktivist Grize Ule, dy't sei (en fan wa't eltsenien leaude) dat er in Odjibwe-Yndiaan wie. Montgomery wie sterk fan him ûnder de yndruk, en doe't er dy jûns yn in taspraak sei: "Kanada's grutste rykdom is syn wâldlân" en dêroan taheakke dat de measte Kanadezen te grutsk wiene op "wolkekliuwers oan Yonge Street" ynstee fan op 'e "natoerlike helpboarnen dy't we ferneatigje sa fluch as we mar kinne", wie se it dêr folslein mei iens. Doe't nei it ferstjerren fan Grize Ule yn 1938 útkaam dat er eins in Ingelsman wie dy't Archie Belaney hiet, sei se dat hoewol't er liigd hie oer syn komôf, syn noed om it miljeu, de natoer en de bisten oprjochte wiene, en dat syn boadskip dêrom koestere wurde moast.
Yn 1937 joech Montgomery yn Toronto in taspraak wêryn't se Kanadeeske skriuwers oprôp om mear oer Kanada te skriuwen, mei't der neffens har genôch Kanadeeske ferhalen wiene dy't it opskriuwen wurdich wiene. Itselde soarte krewearjen om 'e ûntwikkeling fan 'e Kanadeeske literatuer oan te fiterjen die Montgomery ek allegeduerigen die as lid fan 'e Kanadeeske Skriuwersferiening (CAA). Nettsjinsteande dat, beklage de manlike avant-garde fan 'e Kanadeeske literatuer, oanfierd troch Frederick Philip Grove, F.R. Scott, Morley Callaghan en Raymond Knister, him oer de fierhinne froulike efterban fan 'e CAA, dy't nei harren miening sokken as Montgomery, dy't net as "serieuze skriuwers" beskôge wurde koene, fiersten tefolle ferhearlike hie.
It útbrekken fan 'e Twadde Wrâldoarloch, yn septimber 1939 kaam foar Montgomery as in grutte klap. Yn in brief út 1940 omskreau se it konflikt as "dizze nachtmerje dy't loslitten is op 'e wrâld [...] it is ûnearlik dat we soks no op 'e nij belibje moatte." En op 28 desimber 1941 skreau se yn in oar brief: "It ôfrûne jier is der oanhâldend op my ynbûtst. Myn âldste soan hat in soadsje fan syn libben makke en de frou is by him wei. De senuwen fan myn man binne noch minder as mines. Ik haw it aard fan syn oanfallen tweintich jier lang foar dy geheim holden, mar se hawwe my te'n lêsten brutsen. [...] De oarlochssitewaasje docht my de dea, yn 'e mande mei withoefolle oare dingen. Ik ferwachtsje dat se de tsjinstplicht ynfiere sille en dat se [dêrfoar] myn twadde soan nimme sille en dan sil ik gjin war mear dwaan om der oerhinne kommen om't ik dan neat mear hawwe sil om foar te libjen."
Yn 1940 hie de Kanadeeske premier William Lyon Mackenzie King de tsjinstplicht yntrodusearre ûnder de National Resources Mobilization Act, mar mei it betingst dat tsjinstplichtigen inkeld ynset wurde koene yn Noard-Amearika foar de ferdigening fan Kanada, wylst allinnich frijwilligers oersee stjoerd wurde koene om yn Jeropa te tsjinjen. Neitiid skreau Mackenzie King in referindum út foar 27 april 1942, wêrby't er it elektoraat foarstelde om tenei ek tsjinstplichtigen oersee te stjoeren. De útkomst fan dat referindum wie wêr't Montgomery yn 'e boppesteande briefpassaazje nei ferwiisde mei de wurden "Ik ferwachtsje dat se de tsjinstplicht ynfiere sille." Yn har lêste notysje yn har deiboek, op 23 maart 1942, skreau Montgomery: "Sûnt [it referindum útskreaun is] is myn libben in hel, hel, hel. Ik bin myn ferstân kwyt – alles yn 'e wrâld dêr't ik foar libbe haw, bin ik kwyt – de wrâld is gek wurden. As it sa trochgiet, wurdt ik der noch ta dreaun om myn libben te beëinigjen. O, God, ferjou my. Net ien kin betinke hoe freeslik oft myn sitewaasje is."
Yn 1941 en begjin 1942 hie Montgomery in boek ôfmakke dat it njoggende diel fan 'e Anne-rige wurde moast, mei as titel The Blythes Are Quoted. Dat omfieme fyftjin koarte ferhalen (wêrfan't de measten earder al publisearre wiene), dy't se bewurke hie sadat Anne en har húshâlding der no yn foarkamen, hoewol oer it algemien inkeld as figueren yn 'e perifery fan 'e plot. Ek stiene yn it boek 41 gedichten (foar it meastepart ek al earder publisearre), dy't Montgomery no oan Anne taskreau en oan har soan Walter, dy't sneuvele wie yn 'e Grutte Oarloch. Dêromhinne skreau se ramtfertellings oer leden fan 'e famylje Blythe (fan Anne har man), dy't de gedichten besprieken. It boek waard besoarge by Mongomery har útjouwer op 'e dei fan har dea, mar om redens dy't ûnútlein bleaun binne, keas har útjouwer derfoar om it boek net te publisearjen.
Letterkundige Benjamin Lefebvre, dy't yngeand ûndersyk nei Montgomery die, hat spekulearre dat de dûnkere toan fan it boek en it anty-oarlochsboadskip (Anne is yn ien passaazje tige bitter oer de Earste Wrâldoarloch) The Blythes Are Quoted mooglik ûngaadlik makke foar útjefte ûnder de Twadde Wrâldoarloch. In ferkoarte ferzje fan it boek, wêryn't de ferhalen ynkoarte en yn in oare folchoarder set wiene wylst de gedichten en ramtfertellings hielendal fuortlitten wiene, kaam yn 1974 út, ûnder de titel The Road to Yesterday. De earste folsleine útjefte fan 'e The Blythes Are Quoted ferskynde, ûnder redaksje fan Benjamin Lefebvre, pas yn oktober 2009, mear as 67 jier nei't Montgomery it skreaun hie.
Op 24 april 1942 waard Lucy Maud Montgomery mei 67 jier dea op bêd oantroffen yn har wente yn Toronto. As offisjele deadsoarsaak waard tromboaze fan 'e hertslachier fêstlein. Yn septimber 2008 makke har beppesizzer Kate Macdonald Butler lykwols bekend dat Montgomery litte oan swiere depresjes en dat se mooglik as gefolch dêrfan in ein oan har eigen libben makke hat troch it ynnimmen fan in oerdoazis medisinen.
Op har nachtkastke waard in bryfke mei de folgjende tekst fûn: "[...] Ik ferlies bytiden myn ferstân en ik hâld myn hert fêst foar wat ik yn dy riten dwaan kinne soe. Mei God my ferjaan en ik hoopje dat ek alle oare minsken my ferjaan sille, sels as se it net begripe kinne. Myn tastân is te ferskriklik om te trochstean en net ien dy't dat beseft. Wàt in ein oan in libben wêryn't ik altyd besocht haw myn bêst te dwaan." Montgomery har biografe Mary Henley Rubio suggerearre lykwols yn 2008 yn har boek Lucy Maud Montgomery: The Gift of Wings, dat dat bryfke bedoeld wie as ûnderdiel fan in deiboek dat neitiid ferlern gien is, ynstee fan as selsmoardbrief.
Montgomery waard begroeven op it Cavendish Community Cemetery yn Cavendish, op Prins Edwardeilân, dêr't se opgroeid wie. Dat barde nei in routsjinst yn 'e pleatslike tsjerke, dêr't in wake oan foarôfgien wie yn 'e pleats Green Gables, dy't sa'n wichtige rol spilet yn har boek Anne of Green Gables.
Under har libben publisearre Montgomery 20 romans, 147 koarte ferhalen, likernôch 500 gedichten, 30 essays en in autobiografy. Har deiboeken waarden postúm útjûn, wêrby't oantekene wurde moat dat Montgomery omtrint 1920, doe't se har bewust waard fan har bliuwende rom, begûn is om har âldere deiboeken oer te skriuwen en de orizjinelen te ferneatigjen. Saakkundigen geane derfan út dat se dêrby guon passaazjes weilitten of feroare hat, mei as bedoeling om har libben te presintearjen sa't se woe dat it ûntholden waard. As it poer om ferkeapsifers gie, wie Montgomery sawol by har libben as sûnt har dea de súksesfolste Kanadeeske auteur ea. Mar om't har oeuvre foar it meastepart sjoen waard as berneboeken of op syn bêst as frouljuslektuer, waard se oant fier yn 'e twadde helte fan 'e tweintichste iuw gauris negearre troch de literatuerkritisy, dy't har net beskôgen as in 'serieuze' skriuwer.
De boeken fan L.M. Montgomery, en yn 't bysûnder Anne of Green Gables, binne faak ferfilme, sawol foar it wite doek as foar de tillefyzje. Sa wie de bekende dramasearje Road to Avonlea, dy't yn Kanada rûn fan 1990 oant 1996, en yn Nederlân mids jierren '90 útstjoerd waard troch de Evangelyske Omrop, loskes basearre op Anne of Green Gables en ferskate oare boeken fan Montgomery, hoewol't de makkers der neigeraden dat de searje langer rûn almar mear selsoptochte eleminten yn ferwurken.
De wichtichste kolleksje oangeande L.M. Montgomery, dy't bestiet út romans, manuskripten, oare hânskreaune teksten, brieven, foto's, lûdopnamen en oare foarwerpen, is op 'e noed fan it yn 1993 oprjochte L.M. Montgomery Ynstitút fan 'e Universiteit fan Prins Edwardeilân yn Charlottetown. Dy ynstelling fiteret wittenskiplik ûndersyk oan nei har libben, wurk en de ynfloed dy't se troch har wurk hân hat op 'e Kanadeeske maatskippij en kultuer. In oare wichtige kolleksje teksten en foarwerpen fan L.M. Montgomery wurdt bewarre op 'e Universiteit fan Guelph, yn Ontario.
Pas yn 1975, mear as tritich jier nei har dea, ferskynde de earste biografy fan L.M. Montgomery, skreaun troch Mollie Gillen, mei as titel The Wheel of Things: A Biography of L.M. Montgomery. Gillen ûntdiek mear as fjirtich oant doe ta ûnbekende brieven fan Montgomery oan har freon George Boyd MacMillan yn Skotlân en behelle dy yn har wurk. Fan it begjin fan 'e jierren '80 ôf waarden fierders Montgomery har deiboeken útjûn troch de prestizjeuze Oxford University Press, ûnder redaksje fan Mary Henley Rubio en Elizabeth Waterston. Tusken 1988 en 1995 socht boekeredaktrise Rea Wilmshurst in grut tal koarte ferhalen fan Montgomery byinoar út âlde tydskriften. Yn 2013 sammele letterkundige Benjamin Lefebvre it meastepart fan Montgomery har essays, fraachpetearen mei har, kommentaar op har wurk en ferslachjouwing oer har ferstjerren en begraffenis yn The L.M. Montgomery Reader, Volume 1: A Life in Print.
Hoewol't Montgomery (úteinlik) 21 boeken publisearre, hie se sels it gefoel dat se nea har "iene grutte roman" skreaun hie. Har lêzers, lykwols, fûnen dat har personaazjes en ferhalen guon fan 'e bêsten wiene dy't fiksje te bieden hie. De Amerikaanske skriuwer Mark Twain, bygelyks, wie fan miening dat Montgomery har Anne Shirley "it ynnimlikste en meast op it moed kommende en hearlikste bern wie sûnt de ûnstjerlike Alice." Montgomery waard foar har wurk eare mei in beneaming ta ofsier yn 'e Oarder fan it Britske Ryk (OBE) en troch as earste frou yn Kanada lidmakke te wurden fan 'e Royal Society of Arts. Nei har ferstjerren waard se troch de Kanadeeske oerheid útroppen ta in "Persoan fan Nasjonale Histoaryske Betsjutting". Yn 1975 brocht Kanada in postsegel fan har út, en yn 2008 folgen noch in pear postsegels fan har yn it ramt fan it hûndertjierrich jubileum fan 'e publikaasje fan Anne of Green Gables. Op Prins Edwardeilân stiet op alle troch de provinsjale oerheid útjûne kentekenplaten it biedwurd "P.E.I. – Home of Anne of Green Gables" ("Prins Edwardeilân – Thúslân fan Anne of Green Gables").
Yn 'e âlde pastorij fan Leaskdale, yn Ontario, dêr't Montgomery fan 1911 oant 1926 wenne, is no it Lucy Maud Montgomery Leaskdale Manse Museum fêstige. It gebou krige yn 1997 de status fan in nasjonaal histoarysk plak. Bala's Museum, yn Bala, dat yn 1992 oprjochte waard, hjit offisjeel it Bala's Museum with Memories of Lucy Maud Montgomery, mei't it fêstige is yn in bêd en brochje dêr't Montgomery en har gesin yn july 1922 fakânsje fierden en dêr't se it idee opdie foar har roman The Blue Castle (út 1926). By de pastorij fan Norval (no yn Halton Hills), dêr't Montgomery fan 1926 oant 1935 wenne, leit no de Lucy Maud Montgomery Memorial Garden, dy't al fan fierrens fan Highway 7 ôf te sjen is. De stêd Toronto hat in park nei Montgomery ferneamd, en yn 1983 waard in offisjele plakkette oanbrocht op it hûs dêr't se fan 1935 oant har dea yn 1942 wenne. De pleats Green Gables, op Prins Edwardeilân, dy't it boek Anne of Green Gables ynpirearre, krige yn 2004 de status fan nasjonaal histoarysk plak, mei as offisjele namme 'L.M. Montgomery's Cavendish National Historic Site'.
Mar Montgomery har rom wie net beheind ta har heitelân, want benammen Anne of Green Gables waard in wrâldwiid súkses. Fral yn Japan, dêr't dat boek ferplichte kost is op 'e skoallen, is Montgomery tige ferneamd. Sadwaande meitsje tsjintwurdich noch elts jier tûzenen Japanske toeristen 'in beafeart' nei in Fiktoriaansk boerespultsje mei griene gevelstiennen yn 'e neite fan Cavendish op Prins Edwardeilân. Yn 2012, doe't it School Library Journal in opinypeiling ûnder syn lêzers hold, waard Anne of Green Gables troch Amerikaanske skoalbern op it njoggende plak set yn in top 10 fan alderbêste jeugdromans aller tiden. It Britske publyk parte itselde boek yn 2003, by The Big Read fan 'e BBC, in 41e plak ta yn in top 100 fan bêste romans aller tiden.
(N.B.: op folchoarder fan ynterne gronology fan 'e searje)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
