مردم مازندرانی
از اقوام ایرانیتبار / From Wikipedia, the free encyclopedia
مردم مازَنْدَرانی (بهطور خلاصه: مازَنی) یا مردم تَبَری یا مردم تَپوری (مازندرانی: مازِرونی (مازِنی) مردمون یا تَوِری مردمون یا تِپوری مردمون) یکی از اقوام ایرانیتبار هستند[21][22][23] و به زبان مازندرانی سخن میگویند. آنها یکی از کهنترین اقوام ساکن در ایران هستند که در درازای چهار هزار ساله تاریخ تبرستان، هر چند به خاطر سابقه تاریخی، تقویمی و زبان، ولی خود را جدای از ایران نمیدانستند.[24]
بخشهایی از این مقاله (آنهایی که با جمعیت مرتبط هستند) نیازمند بهروزرسانی هستند. (نوامبر ۲۰۲۰) |
این مقاله شامل فهرستی از منابع، کتب مرتبط یا پیوندهای بیرونی است، اما بهدلیل فقدان یادکردهای درونخطی، منابع آن همچنان مبهم هستند. |
مناطق با جمعیت چشمگیر | |
---|---|
استانهای؛ مازندران،[1][2] گلستان،[3][4][5][6] سمنان[7][8][9][10]، تهران[11][12][13][14][15][16][17]و البرز[18][19] در ایران | |
زبانها | |
مازندرانی | |
دین | |
• اکثریت: اسلام (اکثراً: شیعه دوازدهامامی اقلیتاً: سنی شافعی) • سایر: بهائیت[20] | |
قومیتهای وابسته | |
دیگر اقوام ایرانیتبار (آذری • بلوچ • تات • تالش • سیستانی • کرد • گیلک) |
تا پیش از حمله مغولان به ایران و ویرانی جرجان باستانی و مهاجرت گسترده از آسیای میانه، مردمان طبری از گرگان باستانی (گنبد کاووس امروزی) تا ساری و آمل نقش پررنگی در تمدن زرین اسلام داشتند.
دانشمندان، فیلسوف، شاعر، تاریخ پژوه، نویسنده، سیاستمدار و پیشه وران بسیاری از گرگان،آمل، ساری و… برخاستند و مردمان تپوری در پرورش علم پیشرو بودهاند از جمله این مردان بزرگ:فخرالدین اسعد گرگانی،اسماعیل گرگانی، محمد بن جریر طبری، ابوسعید ضریر گرگانی، اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروین طبری،طالب آملی، اولیاءالله آملی، سلطان العلماء آملی،ابن فرخان طبری، ابوالحسن طبری،حاسب طبری،ابوطیب طبری، ابوالقاسم طبری و …
محل سکونت قوم تبری (مازنی) از شرق به علیآباد کتول و از غرب به رامسر میرسد[25] و از شمال به دریای مازندران و از جنوب به دامغان، شهمیرزاد، گرمسار، فیروزکوه، دماوند، شمیرانات، طالقان و الموت میرسد.[26][27] اتنولوگ جمعیت قوم تبری را حداقل ۴/۶۰۰/۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۱ برآورد کرده ولی در برخی منابع بالای ۶ الی ۷ میلیون (با مازندرانیهای قزوین، تهران، کرج و سمنان و .…) ذکر شده است.[نیازمند منبع]
مردم مازندران از قوم تَبَری میباشند که ریشه در قوم باستانی تپوری و آماردیان دارد. تَپوری (tapuri) یا تَپیری (tapyri) (به یونانی: Τάπυροι) قومی باستانی و از اقوام ایرانیتبار میباشد که در تپورستان جنوب دریای مازندران سکونت داشتند و تیرههایی از این قوم در نواحی همچون هیرکانیا، پارت، ماد و سکاستان و ارتفاعات شرقی البرز سکونت داشتند. نام این قوم در سنگنوشتههای ایلامی بهصورت تپیر (tepir) ذکر شده است.[28] به گفته برخی محققین، تپوریها قومی گسترده پیش از آریاییها بودهاند که به وسیلهٔ اقوام مهاجر ایرانی به نواحی کوهستانی عقب رانده شدند.[29] برخی دیگر از محققان تپوریها را از بومیهای مازندران و نواحی آن از زمان پیش از آمدن آریاییها به ایران میدانند.[30] ویلیام اسمیت در فرهنگ لغت جغرافیای یونان و روم مینویسد: تپورها قومی بودند که محل سکونت آنها در دورههای مختلف تاریخ به نظر میرسد در امتداد فضای وسیعی از کشور از ارمنستان به سمت شرق تا آمودریا گسترش یافته بود. استرابون آنها را در کنار دروازههای کاسپین و ری، در پارت و بین دربیک و هیرکانی و همراه با آماردیها و سایر مردم در امتداد سواحل جنوبی دریای مازندران قرار میدهد که آخرین دیدگاه یعنی سکونت در امتداد سواحل جنوبی دریای مازندران مطابق نظر کوینت کورس و دیونیسوس و پلینی هم میباشد. بطلمیوس در جایی آنها را در زمره قومهای سرزمین ماد به حساب میآورد و در جایی دیگر آنها را به مارگیانا نسبت میدهد. تپوریهایی که در پلینی و کوینت کورس به آنها اشاره میکند شکی در آن نیست که ناحیه کنونی تبرستان نام خود را از آنها گرفته است. آلیان توصیف عجیبی از تپوریهایی که در ماد زندگی میکردند ارائه میدهد.[31] به گفته کتزیاس قوم تپور مطیع نینوس فرمانروای آشور بودند. به گفته آریان گروهی از قوم تپور در دورهٔ هخامنشی و اسکندر مقدونی میان هیرکانیا و آمارد حضور داشتند و اسکندر سرزمین آمارد را به سرزمین فرادات فرمانروای تپور ضمیمه نمود.[32] دانشنامه ایرانیکا نیز در مقاله مردمان باستانی ایران، در ارتباط با قوم تپور به گزارشهای بطلمیوس و استرابون و آریان (مورخ) یونانی و کوینت کورس تاریخنگار رومی استناد کرده است.[33] استرابون قومهای کادوسی، آماردی، تپوری و کرتی را به عنوان قومهای کوچنده و غارتگر نام برده است که در شمال سرزمین ماد زندگی میکردند. کتزیاس اشاره میکند که سرزمینهای تپوری، کادوسی و دربیک توسط آشوریان فتح شد.[34] اخیراً نام قوم تپوری توسط «وتر هنکلمن» (Wouter Henkelman) به همراه دپوراپ قومی ایلامی در دو متن از متنها و الواح بایگانیهای اداری تخت جمشید مربوط به دورهٔ هخامنشی ذکر شده بود شناسایی شدهاند. در یک مورد (pf0856) در هفت ماه نخست سال ۲۴ شاهنشاهی داریوش بزرگ (۵۲۲–۴۸۶ پیش از میلاد) به جیرههایی به کارگران نوجوان تپوری داده شد اشاره شده است در حالی که در مورد دیگر (fn-nn-2458) مربوط به سال ۲۷ شاهنشاهی داریوش بزرگ (۴۹۵ پیش از میلاد) نام قوم تپوری ثبت شد.[35] دین بیشتر این مردم اسلام (شیعه دوازده امامی) میباشد.[36]