فهرست جنگ‌های ایران

فهرست

مناقشه	ایران و متحدانش	مخالفان	نتایج
مادها (۶۷۸–۵۴۹ پیش از میلاد)
تهاجم آشور به مادها (اواخر قرن ۷ قبل از میلاد)	پادشاهی ماد	امپراتوری آشور	شکست آشوریان، پادشاهی‌ها و دولت-شهرهای غرب ایران را تصرف کردند.
قیام مادها علیه آشوریان (۶۵۳ پیش از میلاد)	پادشاهی ماد سکاها قبایل پارس	امپراتوری آشور	پیروزی آشوریان قست اعظم سرزمین ماد را که در تصرف خود داشتند، از دست دادند، اما با کنار کشیدن سکاها، قیام ناتمام ماند.[1]
حمله فرورتیش به آشوریان (۶۵۳ پیش از میلاد)	پادشاهی ماد	امپراتوری آشور	شکست ایران در تصرف آشور ناموفق بود و فرورتیش پادشاه ماد کشته شد.[2]
حملهٔ سکاها به ایران (۶۲۵–۶۵۳ پیش از میلاد)	پادشاهی ماد	سکاها	پیروزی سکاها در تصرف ایران ناموفق بودند و مادیا پادشاه سکاها کشته شد.[3]
تسخیر آشور توسط ماد و بابل (۶۰۹–۶۱۶ پیش از میلاد)	پادشاهی ماد امپراتوری بابل نو	امپراتوری آشور دولت مصر	پیروزی امپراتوری آشور به‌طور کلی از بین رفت.[4][5]
حمله مادها به لیدیه	پادشاهی ماد	لیدیه	پیروزی سرزمین‌های بالای رود هالیس تصرف شد. پادشاهی ماد در بیشترین وسعت خود قرار داشت.[6]
محاصره حران (۶۰۹ پیش از میلاد)	پادشاهی ماد امپراتوری بابل نو	امپراتوری آشور دولت مصر	پیروزی شورش آشوریان شکست خورد و استقلال خود را بازنیافتند.[7]
نبرد هالیس (۲۸ می ۵۸۵ ق. م)	پادشاهی ماد	لیدیه	وضع موجود قبل از جنگ جنگ به دلیل خورشیدگرفتگی ناتمام ماند.[8]
هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد)
شورش پارس‌ها (۵۵۲–۵۴۹ پیش از میلاد)	دوازده قبیله متحد پارس	پادشاهی ماد	پیروزی دولت ماد به‌طور کامل از بین رفت.[9]
فتح لیدیه (۵۴۷ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	امپراتوری لیدیه	پیروزی لیدیه توسط ایران ضمیمه شد.[10]
فتح بابل (۵۴۰–۵۳۹ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	امپراتوری بابل نو	پیروزی دولت بابل بدون جنگ توسط کوروش بزرگ فتح شد.[11]
جنگ با سکاها (۵۲۹–۵۳۷ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	سکاها پادشاهی	شکست احتمالاً کوروش در جنگ کشته شد.[12]
فتح مصر (۵۲۵ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	پادشاهی مصر	پیروزی مصر توسط کمبوجیه دوم ضمیمه ایران شد.[13][14]
شورش ساتراپی‌ها (۵۱۸ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	ساتراپ‌های تابع هخامنشیان	پیروزی داریوش بزرگ طی ۱۹ نبرد شورش را سرکوب کرد.[15]
تهاجم به هند (۵۱۸ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	ماهاجاناپاداها	پیروزی گنداره و تاکسیلا توسط ایران ضمیمه شد.[16]
حملهٔ ایران به سکاهای اروپا (۵۱۳ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	سکاها	پیروزی سرزمین‌های اطراف دریای سیاه ضمیمه ایران شد و خطر حمله سکاها به ایران کاهش یافت.[17] [18]
شورش ایونیان (۴۹۹–۴۴۹ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	یونان باستان ایونیا قبرس	پیروزی هخامنشیان کنترل خود را بر مناطق یونانی نشین شورش کرده در آسیای کوچک و قبرس دوباره به‌دست آوردند.[19]
نخستین حملهٔ ایران به یونان (۴۹۲–۴۹۰ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	آتن و دیگر دولت‌شهرهای یونانی	پیروزی فتح مقدونیه و جزایر سیلکیدز توسط ایران و تثبیت قدرت شاهنشاهی ایران در تراکیه و دریای اژه.[20]
دومین حملهٔ ایران به یونان (۴۸۰–۴۷۹ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	آتن اسپارت سایر دولت‌شهرهای یونانی	شکست آتن و اسپارت ضمیمه ایران شدند اما ایران به‌سرعت آنها را از دست داد، همچنین، مقدونیه، تراکیه و ایونیا دوباره استقلال خود را از ایران به دست آوردند.[21][22][23]
جنگ پلوپونز (۴۳۱–۴۰۴ پیش از میلاد)	اسپارت و اتحادیه پلوپونزی شاهنشاهی هخامنشی (پشتیبانی)	آتن و اتحادیه دلوس	پیروزی هخامنشیان با کمک‌های پنهانی به دوطرف نبرد و به درازا کشاندن جنگ، موجب ویرانی هرچه بیشتر یونان طی جنگ داخلی یونان شدند. در نهایت اتحادیه پلوپونزی پیروز شد.[24][25]
نبرد کوناکسا (۴۰۱ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	کوروش کوچک	پیروزی اردشیر دوم سلطنت خود را تثبیت کرد.[26]
نبردهای کورنتیان (۳۹۵–۳۸۷ پیش از میلاد)	آتن و متحدان شاهنشاهی هخامنشی (پشتیبانی)	اسپارت و اتحادیه پلوپونزی	پیروزی صلح آنتالکیداس توسط ایران به طرفین تحمیل شد. ایونیا ضمیمه ایران شد، اتحادیهٔ بویوتیا منحل شد اتحاد آرگوس و کورینتوس از بین رفت.[27]
اردوکشی اردشیر دوم علیه کادوسیان (۳۸۵ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	کادوسیان	پیروزی و موفقیت دیپلماتیک کادوسیان تسلیم هخامنشیان شدند.[28]
شورش ساتراپ‌ها (۳۷۲–۳۶۲ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	ساتراپ‌های شورشی	پیروزی شورش‌ها شکست خوردند.[29]
نبرد پلوزیوم (۳۴۳ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	مصر	پیروزی شورش مصر شکست خورد و مصر دوباره ضمیمه ایران شد.[30]
حمله اسکندر مقدونی به ایران (۳۵۵–۳۲۸ پیش از میلاد)	شاهنشاهی هخامنشی	مقدونیه	شکست ایران توسط ارتش اسکندر مقدونی فتح شد.[31][32]
اشکانیان (۲۴۷–۲۲۴ پیش از میلاد)
جنگ‌های ایران و سلوکیان (۲۳۸–۱۲۹ پیش از میلاد)	شاهنشاهی اشکانی	امپراتوری سلوکی	پیروزی اخراج سلوکیان از ایران.[33]
دومین جنگ مهرداد با سلوکیان (۱۱۷–۱۱۳ سال پ. م)	شاهنشاهی اشکانی	امپراتوری سلوکی	پیروزی تمام متصرفات سلوکی در میانرودان تسخیر می‌شود و ایران برای بار نخست، هم‌مرز دولت روم می‌شود.[31]
فتح ارمنستان(۱۱۲ تا ۱۰۹پیش از میلاد)	شاهنشاهی اشکانی	ارمنستان بزرگ	پیروزی تمام ارمنستان اشغال می‌شود.[34]
نبرد با سکاها(۱۰۹ تا ۱۰۷ پیش از میلاد)	شاهنشاهی اشکانی	سکاها	پیروزی سکاها شکست سهمگینی می‌خورند و از سیحون عقب رانده می‌شوند و دولت جدید سکستان وابسته به ایران می‌شود.[35]
حملهٔ امپراتور وو به ایران (۱۰۴–۱۰۲ پ. م)	شاهنشاهی اشکانی	امپراتوری چین	پیروزی چینیان شکست خورده و از سغد عقب رانده می‌شوند و با ایران صلح می‌کنند.[36][37]
نبرد حران (کاره) ۵۳ سال پ. م	شاهنشاهی اشکانی	جمهوری روم	پیروزی نخستین جنگ ایران و روم که به پیروزی قطعی ایران و شکست فاحش رومیان ختم می‌شود.[38]
جنگ پارتی–ارمنی (۸۷–۸۵ پیش از میلاد)	شاهنشاهی اشکانی	ارمنستان بزرگ	شکست گشودن اسروئن و آتورپاتکان به‌دست تیگران نه دوم.[39]
جنگ‌های اشکانیان و رومی‌ها (۶۶ پیش از میلاد-۲۱۷)	شاهنشاهی اشکانی ارمنستان بزرگ	جمهوری روم پنتوس	وضع موجود قبل از جنگ شهرهای مرزی چندین بار دست به دست شد.[40]
حملهٔ روم به ایران (۲۱۶–۲۱۷ م)	شاهنشاهی اشکانی	امپراتوری روم	پیروزی امپراتوری روم خراج‌گذار ایران شد.[41][42]
نبرد هرمزدگان (۲۲۴)	شاهنشاهی اشکانی	ساسانیان	تغییر حکومت سقوط اشکانیان ظهور ساسانیان
ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱)
جنگ‌های ایران و روم (۲۳۲–۴۴۰)	ساسانیان	امپراتوری روم	وضع موجود قبل از جنگ مرزهای دو امپراتوری چندین بار تغییر کرد.
نبرد باربالیسوس (۲۵۳)	ساسانیان	امپراتوری روم	پیروزی سپاه شاپور یکم بر سپاه والرین پیروز شد.
نبرد ادسا (۲۶۰)	ساسانیان	امپراتوری روم	پیروزی والرین اسیر شد.[43]
جنگ شاپور دوم با اعراب (۳۲۵)	ساسانیان	اعراب	پیروزی امپراتوری ساسانی در مناطق عرب نشین جناح‌های متعدد برپا می‌دارد.[44]
جنگ‌های ایران و روم شرقی (۵۰۲–۶۲۸)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	وضع موجود قبل از جنگ بیزانس در آستانه فروپاشی بود اما با قتل خسروپرویز ایران و روم صلح کردند.[45][46][47]
جنگ آناستازی (۵۰۲–۵۰۶)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	پیروزی ساسانیان تئودوسیوپولیس و مارتیروپولیس را تصرف کردند. امپراتوری روم شرقی ۱۰۰۰ پوند طلا به ساسانیان پرداخت کرد.
جنگ ایبری (۵۲۶–۵۳۲)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	پیروزی ساسانیان ایبری و بیزانسی‌ها لازستان را حفظ کردند. انعقاد صلح همیشگی (۵۳۲) و پرداخت ۵۰۰۰ کیلوگرم طلا توسط امپراتوری روم شرقی به ساسانیان
جنگ لازستان (۵۴۱–۵۶۲)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	پیروزی پیمان‌نامه صلح پنجاه‌ساله
جنگ ساسانیان و هپتالیان (۵۵۷)	ساسانیان گوک‌ترک‌ها	هپتالیان	پیروزی هپتالیان به پادشاهی کوچکی تبدیل شدند و قلمروشان ضمیمه ایران و ترک‌ها شد.[48][49]
جنگ‌های ایران و حبشه (۵۷۰–۵۷۸)	ساسانیان	امپراتوری اکسوم امپراتوری بیزانس	پیروزی بیرون راندن امپراتوری اکسوم از یمن و فتح یمن.[50]
جنگ ایران و روم (۵۹۱–۵۷۲)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	شکست خسرو پرویز تاج و تخت ساسانی را پس گرفت. خسرو پرویز بیشتر ارمنستان ایران و نیمه غربی پادشاهی ایبری را به امپراتوری روم شرقی داد.
نخستین جنگ ایران و ترکان (۵۸۸–۵۸۹)	ساسانیان	هپتالیان گوک‌ترک‌ها	پیروزی ساسانیان، بلخ و سمرقند را تسخیر نمودند.[51]
جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸)	ساسانیان	امپراتوری روم شرقی	وضع موجود قبل از جنگ ساسانیان موافقت کردند که از تمام سرزمین‌های اشغالی عقب‌نشینی کنند و صلیب راستین را بازگردانند. تهاجم ایرانیان به امپراتوری بیزانس پس از موفقیت‌های اولیه در فتح شام، مصر و بسیاری از آناتولی دفع شد. آغاز جنگ داخلی ساسانیان (۶۲۸–۶۳۲) فرسودگی هر دو امپراتوری و آسیب‌پذیری آنها در برابر فتوحات اولیه مسلمانان در دوره خلافت راشدین.
دومین جنگ ایران و ترکان (۶۰۶–۶۰۸)	ساسانیان	خاقانات غربی ترک هپتالیان	پیروزی حملهٔ ترکان به ایران شکست می‌خورد.[52]
سومین جنگ ایران و ترکان (۶۲۷–۶۲۹)	ساسانیان	خاقانات غربی ترک امپراتوری بیزانس دودمان تانگ(چین) خزرها	بی‌نتیجه ایران در نبرد با خاقانات ترک شکست خورد و قفقاز را از دست داد.[53] پیروزی بر خزرها و عقب‌نشینی خزرها[54] بازگشت به وضعیت پیش از نبرد در جنگ با بیزانس[55][56][57] سپاهیان چین و ایران رودرو نبرد نکردند اما چینیان متحد ایران را از بین بردند.[58][59]
حمله اعراب به ایران (۶۳۳–۶۴۴)	ساسانیان و مسیحیان عرب	خلفای راشدین	شکست سقوط امپراتوری ساسانی[60][61][62]
صفاریان (۸۶۱–۱۰۰۳)
غزنویان (۹۶۲–۱۱۸۶)
لشکر کشی سلطان محمود غزنوی به هند (۱۰۰۵–۱۰۲۷)	غزنویان	هندوستان	پیروزی بخش‌های شمالی هند توسط ایران ضمیمه شد. معبد سومنات تخریب شد و گنج‌های آن غارت شد.[63]
نبرد دندانقان (۱۱۴۰)	غزنویان	سلجوقیان	تغییر حکومت ظهور سلجوقیان در ایران[64]
سلجوقیان (۱۰۳۷–۱۱۹۴)
نبرد ملازگرد (۱۰۷۱)	سلجوقیان	امپراتوری بیزانس	پیروزی ایران بیشتر آناتولی را تصرف کرد. این نبرد مقدمه ای برای جنگ‌های صلیبی بود.[65][66][67][68][69]
نخستین جنگ صلیبی (۱۰۹۶–۱۰۹۹)	سلجوقیان عباسیان فاطمیان دانشمندیان معنیون	صلیبیون متحدین شرقی	شکست اورشلیم و سرزمین‌های اطراف آن توسط صلیبیون فتح شد.[70][71]
نخستین محاصره بغداد (۱۱۳۶)	سلجوقیان	خلافت عباسی	پیروزی راشد بالله از بغداد به موصل گریخت و در آنجا خلافت را کنار گذاشت. عموی او مقتفی به خلافت رسید.
جنگ صلیبی دوم (جبهه شرقی) (۱۱۴۷–۱۱۴۹)	سلجوقیان سلجوقیان روم عباسیان فاطمیان زنگیان اتابکان دمشق	صلیبیون دولت‌های صلیبی شام	پیروزی صلیبیون در فتح ادسا ناکام بودند. میان امپراتوری بیزانس و سلجوقیان روم معاهده صلح وضع شد.[72][73][74]
خوارزمشاهیان (۱۰۷۷–۱۲۳۱)
حمله مغول به ایران (۱۲۱۸–۱۲۲۱)	خوارزمشاهیان	امپراتوری مغول	شکست ایران به قلمروی امپراتوری مغول اضافه شد.[75]
تیموریان (۱۳۷۰–۱۵۰۷)
لشکرکشی تیمور گورکانی (۱۳۸۰–۱۴۰۲)	تیموریان	اردوی زرین امپراتوری عثمانی مظفریان جلایریان تغلق‌شاهیان	پیروزی ظهور تیموریان در ایران.[76] پیروزی نبرد آنکارا امپراتوری عثمانی از امپراتوری تیموریان شکست خورد سلطنت دهلی خراجگزار ایران شد.[77][78] جنگ داخلی عثمانی شروع شد.[79]
جنگ‌های داخلی تیموریان (۱۴۰۵-~۱۵۰۱)	تیموریان	طرف‌های ضدّ حکومت	فروپاشی تیموریان ظهور حکومت شیعه صفویان.[80]
صفویان (۱۵۰۱–۱۷۰۹)
جنگ‌های ایران و ازبکان (۱۵۰۲–۱۵۱۰)	صفویان	شیبانیان	پیروزی سقوط شیبانیان.[81]
جنگ چالدران (۱۵۱۴)	صفویان	امپراتوری عثمانی	شکست جدایی بخشی از کردستان از ایران[82][83][84]
جنگ صفویان و عثمانی (۱۵۳۲) (۱۵۳۲–۱۵۵۵)	صفویان	امپراتوری عثمانی	شکست صلح و بستن پیمان آماسیه[85]
نبرد جام (۱۵۲۸)	صفویان	ازبک‌ها	پیروزی شکست ازبک‌ها و تصرف دوباره هرات
جنگ صفویان و عثمانی (۱۵۷۸) (۱۵۷۸–۱۵۹۰)	صفویان پادشاهی کارتلی	امپراتوری عثمانی خانات کریمه	شکست عهدنامه کنستانتینوپل (۱۵۹۰).[86]
جنگ صفویان و عثمانی (۱۶۰۳) (۱۶۰۳–۱۶۱۸)	صفویان	امپراتوری عثمانی	پیروزی ایرانیان سرتاسر قفقاز، میان‌رودان، و ناحیه آناتولی شرقی را دوباره به‌دست آوردند.[87]
جنگ صفویان و امپراتوری پرتغال (۱۶۲۲)	صفویان کمپانی هند شرقی بریتانیا	امپراتوری پرتغال	پیروزی شکست امپراتوری پرتغال و پس‌گیری جزیره هرمز[88]
جنگ ایران و گورکانیان هند (۱۶۲۳–۱۶۲۲)	صفویان	امپراتوری گورکانی	پیروزی فتح قندهار به دست صفویان[89]
جنگ ایران و عثمانی (۱۶۲۳) (۱۶۲۳–۱۶۳۹)	صفویان	امپراتوری عثمانی	شکست عهدنامه ای تحت عنوان مالکیت عثمانی بر قفقاز; شرق گرجستان و ارمنستان غربی، هنگامی‌که ارمنستان شرقی، داغستان، شرق و جنوب گرجستان، و جمهوری آذربایجان برای ایران باقی ماند نوشته شد و همچنین عثمانی حاکمیت ناحیه میان‌رودان را به دست گرفت.[90]
جنگ ایران و روسیه تزاری (۱۶۵۳–۱۶۵۱)	صفویان	روسیه تزاری	پیروزی صفویان قلعه روسیه را در حاشیه رود ترک تخریب می‌کنند و روس‌ها را از پادگان بیرون می‌کنند.[91][92]
جنگ ایران و گورکانیان هند (۱۶۵۳–۱۶۴۹)	صفویان	امپراتوری گورکانی	پیروزی بازپس‌گیری قندهار به دست صفویان[93]
جنگ ایران و روسیه (۱۷۲۳–۱۷۲۲) (۱۷۲۲–۱۷۲۳)	صفویان	امپراتوری روسیه قزاق‌ها گرجستان ارمنستان	شکست انعقاد عهدنامه سنت پترزبورگ (۱۷۲۳)[94]
جنگ صفویان و هوتکیان (۱۷۲۲)	صفویان	هوتکیان	تغییر حکومت تصرف اصفهان به‌دست افغان‌ها و پایان حکومت صفوی.[95]
هوتکیان (۱۷۰۹–۱۷۳۸)
جنگ هوتکیان و عثمانی ۱۷۲۲ (۱۷۲۲–۱۷۲۷)	هوتکیان	امپراتوری عثمانی	پیروزی هوتکیان امپراتوری عثمانی را شکست دادند.[96]
حملهٔ نادر به هوتکیان (دهه ۱۷۲۰–۱۷۳۸)	هوتکیان	افشاریان	تغییر حکومت پایان حکومت هوتکیان در ایران و ظهور حکومت افشاریان.[97][98]
صفویان (دوره دوم) (۱۷۲۹–۱۷۳۶)
بازگشت صفویان (۱۵۰۲–۱۵۱۰)	صفویان (نادر)	هوتکیان  امپراتوری عثمانی	پیروزی تهماسب دوم توسط نادر به تخت پادشاهی بازگردانده شد.[99][100]
جنگ نادر و عثمانی ۱۷۳۰ (۱۷۳۰–۱۷۳۵)	صفویان (نادر)	امپراتوری عثمانی	پیروزی افشاریان قفقاز را تسخیر نمودند.[101]
افشاریان (۱۷۳۶–۱۷۹۶)
محاصره قندهار (۱۷۳۷–۱۷۳۸)	افشاریان	هوتکیان	پیروزی نابودی سلسله هوتکیان
نبرد کرنال (۱۷۳۸–۱۷۳۹)	افشاریان	گورکانیان	پیروزی تصرف دهلی و پرداخت غرامت توسط امپراتوری هند به امپراتوری افشاری، افشاریان حکومت گورکانیان را تضعیف کردند.[102][103]
هجوم به سند (۱۷۳۹)	افشاریان	خانات بلوچ	پیروزی پس از بازگشت از هندوستان، برای منقاد ساختن قلمرویی که از هند گرفته بود (تمام نواحی شرق رود سند) به‌طور عملی، به خان نشین‌های بلوچ کناره رود سند هجوم برد.[104]
فتح خلیج فارس (۱۷۳۸–۱۷۴۷)	افشاریان	سلطان‌نشین مسقط امامت عمان دزدان دریایی عرب	پیروزی بیشتر سرزمین‌های جنوب خلیج فارس به ایران ضمیمه شدند
لشکرکشی نادرشاه به فرارود (۱۷۳۷–۱۷۴۰)	افشاریان	خانات بخارا خانات خیوه	پیروزی افشاریان فرارود، خانات خیوه و خانات بخارا را به خاک خود افزودند.[105][106][107][108][109][110]
جنگ‌های نادرشاه در داغستان (۱۷۴۱–۱۷۴۵)	افشاریان	لزگیستان خانات آوار خانات لاک خانات الیسو خانات شکی	پیروزی داغستان ضمیمه ایران شد.
جنگ ایران و عثمانی (۱۷۴۳–۱۷۴۶)	افشاریان	امپراتوری عثمانی خانات کریمه	پیروزی عهدنامه گردان[111][112]
جنگ داخلی میان افشاریان و قاجاریان (۱۷۸۴–۱۷۹۶)	افشاریان	بختیاری‌ها	تغییر حکومت اصفهان، شیراز و بندرهای خلیج فارس توسط علیمردان خان بختیاری تصرف شد. آخرین شاه افشاریان توسط فتحعلی خان قاجار کشته شد.[113]
سلسله زندیه (۱۷۵۱–۱۷۹۴)
نبرد ایران و عثمانی (۱۷۷۶–۱۷۷۵)	سلسله زندیه	امپراتوری عثمانی	پیروزی بصره ضمیمه ایران شد.[114][115]
جنگ ایران و هلند (۱۷۶۶)	سلسله زندیه	امپراتوری هلند	پیروزی ایران جزیره خارگ را از هلند پس گرفت.[116][117]
قاجاریان (۱۷۸۵–۱۹۲۵)
نبرد کرتسانیسی (۱۷۹۵)	قاجاریان	پادشاهی کارتلی-کاختی پادشاهی ایمرتی	پیروزی فتح تفلیس توسّط ارتش ایران. ایرانیان قفقاز و گرجستان را دوباره فتح نمودند.[118]
اردوکشی ارتش ایران به قفقاز (۱۷۹۶) (۱۷۹۶)	قاجاریان	امپراتوری روسیه	پیروزی روسیه ایران را ترک کرد.[119]
جنگ اول ایران و روسیه (۱۸۰۴) (۱۸۰۴–۱۸۱۳)	قاجاریان	امپراتوری روسیه	شکست پیوستن گرجستان، داغستان و بخش‌هایی از آذربایجان به روسیه (عهدنامه گلستان)[120]
جنگ ایران و عثمانی (۱۸۲۱) (۱۸۲۱–۱۸۲۳)	قاجاریان	امپراتوری عثمانی	پیروزی عهدنامه ارزروم[121][122]
دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه (۱۸۲۸–۱۸۲۶)	قاجاریان	امپراتوری روسیه	شکست عهدنامه ترکمانچای.[123]
اولین نبرد ایران و انگلستان (۱۸۳۸)	قاجاریان	افغانستان	شکست از دست دادن هرات.[124]
دومین نبرد ایران و انگلستان (۱۸۵۶–۱۸۵۷)	قاجاریان	بریتانیا کمپانی هند شرقی افغانستان	شکست ازدست‌دادن افغانستان.[125]
جنگ خوشاب (هشتم فوریه ۱۸۵۷)	بوشهر	بریتانیا کمپانی هند شرقی	پیروزی خروج انگلستان از جنوب ایران. [126]
پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹)
اشغال ایران در جنگ جهانی دوم (۱۹۴۱)	ایران	اتحاد جماهیر شوروی بریتانیا  هندراج بریتانیا	شکست کناره‌گیری رضاشاه، اشغال ایران توسّط متّفقین جنگ جهانی دوّم.[127]
بحران ایران-آذربایجان (۱۹۴۵–۱۹۴۶)	ایران	مهاباد آذربایجان  اتحاد جماهیر شوروی	پیروزی جمهوری مهاباد و حکومت خودمختار آذربایجان فرو پاشیدند.[128][129]
شورش ظفار (۱۹۶۳–۱۹۷۶)	ایران عمان  پاکستان	احزاب شورشی ظفار  اتحاد جماهیر شوروی  چین  یمن جنوبی	پیروزی شورشیان شکست خوردند و عمان نوسازی شد.[130][131]
جنگ شاهنشاهی ایران و عراق	ایران	عراق	پیروزی شکست عراق و مجبور شدن صدام‌حسین به امضای عهدنامه الجزایر[132]
جمهوری اسلامی ایران (۱۹۷۹-)
جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰–۱۹۸۸)	ایران حدک اتحادیه میهنی کردستان سازمان بدر	عراق مجاهدین خلق حزب دموکرات کردستان ایران	آتش‌بس هردو کشور ایران و عراق، قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفتند. اوضاع دو کشور به وضعیت پیش از جنگ بازگشت. (مشاهده شده توسط گروه ناظر نظامی سازمان ملل متحد)
شورش سیستان و بلوچستان (۲۰۰۴–۲۰۰۵)	ایران	جندالله	پیروزی دستگیری عبدالمالک ریگی انحلال جندالله
جنگ اسرائیل و لبنان (۲۰۰۶)	حزب‌الله  ایران  لبنان	اسرائیل	آتش‌بس سازمان ملل از طریق قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت، آتش‌بس برقرار کرد.
جنگ ایران و پژاک (۲۰۰۴-اکنون)	ایران	پژاک	پیروزی ایران پیروز شد و پژاک منحل شد
جنگ داخلی سوریه (۲۰۱۱-اکنون)	سوریه حزب‌الله  ایران	جبههٔ اسلامی سوریه ارتش آزاد سوریه جبهه النصره داعش	مورد اقدام شکست نسبی شورشی‌ها - کنترل برخی مناطق توسط آن‌ها شکست تقریبی داعش و دیگر گروه‌های تروریستی پیروزی نسبی دولت سوریه و متحدانش از جمله ایران و روسیه کنترل مناطق گسترده‌ای از شمال و شرق سوریه توسط کُردها
جنگ با داعش (۲۰۱۴–۲۰۱۷)	عراق  اقلیم کردستان  ایران عصائب اهل حق سازمان بدر حزب‌الله کتائب حزب‌الله	داعش	پیروزی شکست کامل داعش در عراق و سوریه پیروزی ایران و متحدانش
جنگ داخلی یمن (۲۰۱۴–اکنون)	جنبش حوثی‌ها  ایران حزب‌الله لبنان  عراق  کره شمالی  سوریه	دولت یمن  عربستان سعودی  امارات متحده عربی  سنگال  سودان (۲۰۱۵–۲۰۱۹)  مراکش (۲۰۱۵–۲۰۱۹)  قطر (۲۰۱۵–۲۰۱۷)	در جریان حوثی‌ها، کنترل صنعا، پایتخت یمن را به دست گرفتند. نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی برای بازگرداندن دولت با رهبری هادی/علیمی در یمن، مداخله می‌کنند. رئیس‌جمهور سابق، علی عبدالله صالح کشته شد.
درگیری ۲۰۲۴ ایران و اسرائیل	ایران حمایت:  سوریه جنبش حوثی‌ها  حزب‌الله لبنان مقاومت اسلامی عراق	اسرائیل حمایت:  ایالات متحده آمریکا  بریتانیا  فرانسه	در جریان

نگارخانه

• 
  نبردها و تکامل سرزمینی مادها
• 
  نبردها و تکامل سرزمینی هخامنشیان
• 
  نبردها و تکامل سرزمینی اشکانیان
• 
  نبردها و تکامل سرزمینی ساسانیان

جستارهای وابسته

جنگ‌های ایلام و آشور جنگ‌های ایران و یونان حمله اسکندر مقدونی به ایران جنگ‌های ایران و روم جنگ‌های ایران و هپتالیان جنگ‌های ایران و امپراتوری آکسوم حمله اعراب به ایران حمله مغول به ایران جنگ‌های ایران و گورکانیان هند جنگ‌های ایران و پرتغال جنگ‌های ایران و ترکان جنگ‌های ایران و ازبکان جنگ‌های ایران و عثمانی جنگ‌های ایران و روسیه نبردهای ایران و انگلستان

فهرست نبردهای شاهنشاهی هخامنشی فهرست نبردهای شاهنشاهی اشکانی فهرست نبردهای شاهنشاهی ساسانی فهرست نبردهای امپراتوری غزنوی فهرست نبردهای سلسله غوریان فهرست نبردهای امپراتوری سلجوقی فهرست نبردهای شاهنشاهی صفوی

پیوند به بیرون

• از میلاد.co.uk/ww2peopleswar/search/index.shtml?scope=ww2peopleswar&q=persia&x=0&y=0 Bپیش از میلاد WW2 People's War - Persia Invaded^{[پیوند مرده]}
• The Document Collection on the 1945–46 Iranian Crisis at the Cold War International History Project
• Dr. Mohammad Mosaddeq: Symbol of Iranian Nationalism and Struggle Against Imperialism توسط the Iran Chamber Society
• GlobalSecurity.org

پانویس

1. دیاکونوف، تاریخ ماد، ۲۴۷.
2. Randa, Handbuch der Weltgeschichte, 278.
3. دیاکونوف، تاریخ ماد، ۲۶۶.
4. دیاکونوف، تاریخ ماد، ۲۸۰.
5. Diakonoff, CYAXARES.
6. علیف، پادشاهی ماد، ۳۹۵.
7. Frahm, Eckart (2017-06-12). A Companion to Assyria. John Wiley & Sons. p. 192. ISBN 978-1-4443-3593-4.
8. The Histories, translated by Robin Waterfield, (1998). New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-282425-2
9. بریان، امپراتوری هخامنشی، ۵۰–۴۹.
10. هینتس، داریوش و ایرانیان، ۹۸.
11. هینتس، داریوش و ایرانیان، ۱۰۴.
12. داندامایف، تاریخ سیاسی هخامنشیان، ۸۹.
13. بیانی، تاریخ ایران باستان، ۱۰۹.
14. هینتس، داریوش و ایرانیان، ۱۲۷.
15. زرین‌کوب، تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام، ۱۴۴.
16. André-Salvini, Béatrice (2005). Forgotten Empire: The World of Ancient Persia (به انگلیسی). University of California Press. ISBN 978-0-520-24731-4.
17. DNa - Livius (به انگلیسی).
18. Boardman 1982, p. 67.
19. Herodotus VI, 30
20. Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire (به انگلیسی). Eisenbrauns. p. 158. ISBN 978-1-57506-120-7.
22. Lazenby, p. 247
23. Herodotus IX, 114
24. تاریخ تمدن، ویل دورانت.
25. تاریخ تمدن، ویل دورانت.
26. آناباسیس، کتاب اول، فصل هشتم
27. Fine, The Ancient Greeks, 556–9
28. Rollin 1820, p. 59
29. پیرنیا، ص ۱۴۵
30. "Artaxerxes III Ochus (358 BC to 338 BC)". Archived from the original on 3 March 2016. Retrieved March 2, 2008.
31. CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
32. Cambon, Pierre; Jarrige, Jean-François (2006). Afghanistan, les trésors retrouvés: Collections du Musée national de Kaboul [Afghanistan, the treasures found: collections of the Kabul national museum] (in French). Réunion des musées nationaux. p. 269. ISBN 978-2-7118-5218-5.
33. (Bivar 1983، ص. 29); (Brosius 2006، ص. 86); (Kennedy 1996، ص. 74)
34. حسن پیرنیا. تاریخ کامل ایران. موسسه انتشارات نگاه. ص. ۱۵۱.
36. آذری، علاءالدین. تاریخ روابط ایران و چین. انتشارات امیرکبیر. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
37. رضا، عنایت‌الله. ایران و ترکان در زمان ساسانیان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
38. CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
39. اشکانیان، دیاکونوف، برگه شصت.
40. Bivar (1968), 57
41. Sampson, Gareth C. (2008). The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East (به انگلیسی). Pen & Sword Military. p. 179. ISBN 978-1-84415-676-4.
42. Encyclopaedia Iranica "In fact, Caracalla does not seem to have reached even as far as Media, which was probably his objective"
43. عریان، سعید (۱۳۸۲). راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه (پهلوی- پارتی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). ص. ۸۰.
44. Daryaee 2009.
45. (Norwich 1997، ص. 94)
46. (Oman 1893، ص. 212)
47. (Kaegi 2003، صص. 178. 189-190)
50. Muhammad and the Origins of Islam, p. 100, در گوگل بوکس
51. رضا، عنایت الله. ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. ص ۱۲۰
52. http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Perso-Turkic_War
53. رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان ص ۴
54. Movses 108.
55. (Norwich 1997، ص. 94)
56. (Oman 1893، ص. 212)
57. (Kaegi 2003، صص. 178. 189-190)
58. آذری، علاءالدین. تاریخ روابط ایران و چین. انتشارات امیرکبیر. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
59. رضا، عنایت‌الله. ایران و ترکان در زمان ساسانیان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
63. http://cmpclinic.com/index.php/1389-03-19-04-47-09/1389-05-19-07-50-31/447-1389-05-10-09-41-54/1116-1389-04-28-10-16-14.html%5Bپیوند+مرده%5D
64. Grousset, Rene, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia , (Rutgers University, 2002), 147.
65. "Battle of Manzikert | Summary". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-29.
66. Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert: The Battle of Manzikert, By Carole Hillenbrand , Edinburgh University Press.
67. The Battle of Manzikert: The History and Legacy of the Seljuk Turks' Decisive Victory Over the Byzantine Empire Charles River Editors.
68. Manzikert 1071 The breaking of Byzantium David Nicolle ,On 26 August 1071 a large Byzantine army under Emperor Romanus IV met the Saljuq Turk forces of Sultan Alp Arslan near the town of Manzikert. The battle ended in a decisive defeat for the Byzantine forces, with the Byzantine emperor captured and much of his fabled Varangian guard killed.
69. «ALP ARSLĀN – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۲۹.
70. Asbridge, The First Crusade, 117–120.
71. صفوی، جنگ‌های صلیبی، ۱۳.
72. Runciman, The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 232–234, 277.
73. Runciman, The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 232–234, 277.
74. لوی بیئل، جنگ‌های صلیبی، ۱۱۵.
75. Andrew Lawler. "Isfahan: Iran's Hidden Jewel" (به انگلیسی). Archived from the original on 9 September 2012.
77. Peter Jackson (1999), The Delhi Sultanate: A Political and Military History, Cambridge University Press, pp 312–317
78. Beatrice F. Manz (2000). "Tīmūr Lang". In P. J. Bearman; Th. Bianquis; C. E. Bosworth; E. van Donzel; W. P. Heinrichs (eds.). Encyclopaedia of Islam. Vol. 10 (2 ed.). Brill.
79. Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. p. 363. ISBN 978-1-4381-1025-7.
81. Eraly, Abraham (17 September 2007). Emperors Of The Peacock Throne: The Saga of the Great Moghuls. Penguin Books Limited. p. 25. ISBN 978-93-5118-093-7.
82. «ČĀLDERĀN – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. ص. When the Ottomans arrived the Safavid army, numbering about ۴۰,۰۰۰ troops, was waiting in place٫ Moḥammad Khan Ostājlū and Nūr-ʿAlī Ḵalīfa, two commanders with firsthand knowledge of Ottoman tactics, urged Esmāʿīl to attack at once٫ They were rudely rebuked by the courtier Dūrmīš Khan Šāmlū and by the shah, who considered it cowardly to engage an unprepared enemy٫ This mistake, which enabled the Ottomans to prepare their defenses, would prove costly to the Safavids٫. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۰۷.
83. Faroqhi, Suraiya (20 January 2018). The Ottoman Empire: A Short History. Markus Wiener Publishers. ISBN 978-1-55876-449-1 – via Google Books.
84. «چالدران، شکست حماسی». ایمنا. ۲۰۲۰-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۱.
85. Gábor Ágoston-Bruce Masters:Encyclopaedia of the Ottoman Empire , شابک ‎۹۷۸−۰−۸۱۶۰−۶۲۵۹−۱, p.280
86. Sicker 2001, pp. 2–3.
87. Parizi, Mohammad-Ebrahim Bastani (2000). "GANJ-ʿALĪ KHAN". Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 3. pp. 284–285.
88. سمینار بین‌المللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ ممباسا، دکتر عجم چاپ ۱۳۸۳ دانشگاه تربیت مدرس. و کتاب اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان صفحه 84-85-204-205
89. Burton 1997, p. 162
90. Wallimann, Isidor (March 2000). Genocide and the Modern Age: Etiology and Case Studies of Mass Death. ISBN 978-0-8156-2828-6.
91. Matthee 2012, p. 122.
92. Matthee 1999, p. 169.
93. "SAFAVID DYNASTY – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Retrieved 2019-06-02. Aside from the conflict with the Mughals in 1648-50, during which the shah seized Kandahar from Shah Jahān, no major external wars were fought
94. عهدنامه سنت پترزبورگ (۱۷۲۳), Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, ed. Alexander Mikaberidze, (ABC-CLIO, 2011), 850.
95. رستم التواریخ، محمد هاشم آصف، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ سوم 1357، صفحه98
96. همان، صفحهٔ ۳۳۰
97. "Last Afghan empire". Louis Dupree, Nancy Hatch Dupree and others. Encyclopædia Britannica. Retrieved 2010-09-24.
98. "AFGHANISTAN x. Political History". D. Balland. Encyclopaedia Iranica. Retrieved 2010-09-24.
99. محمد هاشم آصف، رستم التواریخ ص 203^{[پیوند مرده]}
100. مهدوی، سید مصلح الدین (۱۳۷۱)، خاندان شیخ الاسلام اصفهان، گل بهار اصفهان، ص 131
101. پیرنیا و اقبال آشتیانی، حسن، عباس (۱۳۸۰). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه. تهران: خیام. صص. ص ۷۱۹.
102. Avery, “Nādir Shāh”, History of Iran, 39.
103. اکسورثی، شمشیر ایران، ۳۱۱–۳۲۳.
104. Axworthy, Michael (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant,p. 278. I. B. Tauris
105. اکسورثی، شمشیر ایران، ۳۶۷–۳۶۸.
106. Perry, “Nādir Shāh Afshār”, Encyclopedia of Islam.
107. Tucker, “Nāder Shah”, Iranica.
108. اکسورثی، شمشیر ایران، ۳۶۷–۳۶۸.
109. Perry, “Nādir Shāh Afshār”, Encyclopedia of Islam.
110. Tucker, “Nāder Shah”, Iranica.
111. پیرنیا و اقبال آشتیانی، حسن و عباس (۱۳۸۰). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه. تهران: خیام. صص. ص ۷۳۰–۷۳۳.
112. مینورسکی (۱۳۷۸). ایران در زمان نادرشاه. ترجمهٔ رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب. صص. ص ۴۲.
113. پادشاهی شاهرخ‌شاه بایگانی‌شده در ۵ مه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine، دانشنامه رشد. بازبینی‌شده در ۲۸ خرداد ۱۳۹۳.
114. 'Abd al-Hamid I, M. Cavid Baysun, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, ed. H.A.R. Gibb, J.H. Kramers, E. Levi-Provencal and J. Schacht, (Brill, 1986), 62.
115. Dionisius A. Agius, In the Wake of the Dhow: The Arabian Gulf and Oman, (Ithaca Press, 2010), 15.
117. تاریخ تحولات سیاسی- ص۱۴۴
118. Lang, David Marshall (1962), A Modern History of Georgia, p. 38. London: Weidenfeld and Nicolson.
119. Gen. The Caucasian Wars of Russia from the 16th century onward. Volumes 1-5. SPb, 1885–86, reprinted in 2006. شابک ‎۵−۹۵۲۴−۲۱۰۷−۵.
120. Ansari, “Iran to 1919”, History of Islam, 5:‎ 158–159.
121. علی اصغر شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: انتشارات مدبر، 1384، چاپ یازدهم. صص118-119
122. رضا قلی خان هدایت، تاریخ روضه الصفای ناصری. جلد ۱۲. به تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر. تهران: انتشارات اساطیر، ۱۳۸۰، ص7782.
123. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۱.
124. "ANGLO-IRANIAN RELATIONS ii. Qajar period – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Retrieved 2019-08-01. Relations between Britain and Iran were further exacerbated by an imbroglio with the British Minister to Iran, Mr. Murray, who left Tehran in high dudgeon. Mīrzā Āqā Khan turned his attention to Herat where (1855) a new opportunity to reestablish Iranian control presented itself. Grasping the opportunity, the Shah sent an army do Afghanistan. In October, 1856, Herat fell to the Iranians. In response Britain began the Anglo-Persian war (q.v.) which resulted in Iran’s quick defeat and the conclusion of the peace treaty of Paris in 1857, by which Iran finally gave up its claim to Afghanistan.
125. برگرفته از کتاب اطلاعات عمومی پیام شابک ‎۹۷۸−۹۶۴−۸۴۸۱−۰۳−۷
127. تاریخ بیست سالهٔ ایران، جلد هشتم (ماجراهای اشغال ایران و تحمیلات متفقین),حسین مکی، چاپ دوم پاییز ۶۶,صفحات ۴۳۰تا۴۵۹
128. «فرمان استالین: 'فرقهٔ دموکرات آذربایجان' ایجاد شود». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۰.
129. «مقاله ای از عباس جوادی». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۰.
130. Paul, Christopher; Clarke, Colin P.; Grill, Beth; Dunigan, Molly (2013), "Oman (Dhofar Rebellion), 1965–1975: Case Outcome: COIN Win", Paths to Victory, Detailed Insurgency Case Studies, RAND Corporation, p. 274, ISBN 978-0-8330-8109-4, JSTOR 10.7249/j.ctt5hhsjk.34
131. "The Dhofar Rebellion". countrystudies.us. Retrieved 5 May 2016.
132. تأثیر اظهار نظر طالبانی بر روابط ایران و عراق (بی‌بی‌سی فارسی)