استان بوشهر
یکی از استانهای ایران From Wikipedia, the free encyclopedia
استان بوشهر در سال ۱۳۴۱ از استان فارس جدا شد و از استانهای جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر است و شامل ۱۰ شهرستان، ۲۶ بخش، ۲۹ دهستان، ۴۰ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی است. همچنین این استان دارای ۲۲ جزیره و شبه‌جزیره است و از دو بخش جلگهای و کوهستانی تشکیل شده که دارای پوشش گیاهی ضعیفی است. جانوران موجود در این استان به دو قسمت خشکی زیست و دریایی زیست تقسیم می‌شود. آب‌وهوای این استان گرم و خشک است اما در نوار ساحلی به دلیل مجاورت با خلیج فارس، گرم و مرطوب است و به دلیل بالا رفتن رطوبت موجود در هوا، پدیده شرجی از ویژگی‌های آب‌وهوایی این استان است. در برخی نواحی، گاهی بارش برف نیز رخ داده‌است.
بوشهر | |
|---|---|
 | |
 | |
| مختصات: استان بوشهر در نقشه ایران | |
| مرکز | بوشهر |
| شمار شهرستان‌ها | ۱۰ |
| حکومت | |
| • نوع | مرکز |
| • استاندار | ارسلان زارع |
| • نماینده ولی فقیه | غلامعلی صفایی بوشهری |
| • نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری | ۱ نماینده |
| جمعیت (۱۳۹۵) | ۱۴۶۳۴۰۰[۱] |
| • تراکم | ۴۲/کیلومتر مربع (۱۱۰/مایل مربع) |
| منطقهٔ زمانی | +۳:۳۰ |
| کد منطقه | ۰۷۷[۲] [۳] |
| وبگاه | http://www.ostb.ir |
وجود معابد و کاخ‌های سلسله‌های بزرگ و مشهور گذشته در نقاط مختلف این استان نشان از تاریخ کهن این استان (عیلامی‌ها و تمدن بین‌النهرین) دارد. معبد ریشهر در کنار بندر بوشهر، کاخ بردک سیاه بین درودگاه و آبپخش نمونه‌هایی ازاین آثار کهن است. به علاوه، مردم استان بوشهر به‌عنوان نماد مبارزه با استعمار شناخته می‌شوند به‌طوری که روز ۱۲ شهریور، که سالروز کشته شدن رئیسعلی دلواری است، را به افتخار او در تقویم به‌عنوان روز ملی مبارزه با استعمار نام نهاده‌اند.
مردم این استان اکثراً فارسی با گویش بوشهری صحبت میکنند و در مناطقی در شمال استان بوشهر نزدیک مرز استان فارس به زبان ترکی قشقایی[۴]، در شمال استان (شهرستان های دیلم، گناوه)[۵] به زبان لری و در نقاطی دیگر مانند (جزیره شیف، کنگان و عسلویه) به زبان عربی صحبت میکنند. استان بوشهر از لحاظ قومیتی استانی اکثراً فارس با اقلیت هایی لر (دیلم، گناوه) عرب (جزیره شیف و کنگان، عسلویه) ترک (بخش کوچیکی از شمال شهرستان دشتی و دشتستان) است.بیش از ٩٩% مردم استان شیعه مذهب هستند. طبق آمار سال ۱۴۰۰، ۹۷٪ از مردم استان بوشهر باسواد هستند و در جایگاهی بالاتر از میانگین کشوری قرار دارند. از مراکز مهم آموزشی در استان بوشهر می‌توان به دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اشاره کرد.
استان بوشهر سومین اقتصاد بزرگ کشور است و رتبه اول درآمد سرانه را در کشور دارا است. ترکیبی از اقتصادهای بزرگ و متنوع مانند نفت و گاز و پتروشیمی، نیروگاه‌ها، کشاورزی و شیلات، معادن، تأسیسات هسته‌ای، صنایع دریایی، فعالیت‌های تجاری و موقعیت استراتژیک آن در خلیج فارس باعث شده تا این استان همیشه برای دیگر حکومت‌ها و قدرت‌های دنیا از اهمیت خاصی برخوردار باشد. این استان میدان‌ها نفتی و گازی بزرگ و نیروگاه‌های متعددی دارد. از ظرفیت‌های گردشگری این استان می‌توان به سواحل خلیج فارس، طبیعت بکر و نخلستان‌ها، مانند آبپخش، و بازارهای تجاری عرضه اجناس اشاره کرد. از جاذبه‌های تاریخی این استان با توجه به قدمتشان می‌توان به کاخ بردک سیاه، آرامگاه گورستان صخره‌ای سیراف، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمیریان اشاره کرد.
نام استان بوشهر برگرفته از نام شهر بوشهر است. گفته می‌شود که نام «بوشهر» برگرفته از «بوخت اردشیر» به معنی شهر رهایی و شهری است که اردشیر در آن رهایی یافت. اعراب آن را «البوشهر» می‌نامیدند که کوتاه شده آن «ابوشهر» است. همچنین اولین بار در کتاب معجم‌البلدان یاقوت حموی و فارسنامهٔ ابن بلخی (تحریر شده در سال‌های ۱۰۸۰–۱۰۹۰ میلادی) از بوشهر نام برده شده‌است.[۶]
قدیمی‌ترین نشانه‌های به‌دست‌آمده از وجود حکومت در سرزمین بوشهر، به دوران عیلامی بر می‌گردد. به عقیده جرج کامرون، شهر لیان (در نزدیکی شهر بوشهر امروزی) در قلمرو شیلهاکاینشوشیناک، پادشاه عیلامی قرار داشته‌است زیرا او در این شهر عبادتگاهی را که توسط هوبان-نومنا برای کیرشیا ساخته شده بود، بازسازی کرد.[۷] این منطقه در امپراتوری عیلامی در ایالتی موسوم به شیریهوم قرار داشته‌است.[۸]
کاخ‌های هخامنشی کشف شده، مانند «بردک سیاه» که بین روستای درودگاه و شهر آبپخش قرار دارد، نشان می‌دهد که بعد از عیلامیان، این مناطق تحت تسلط امپراتورهای هخامنشی همچون داریوش بزرگ یا کوروش بزرگ قرار گرفته‌است.[۹] شهر «انطاکیه» در پارس از آثار قدیمی دیگری است که نشان می‌دهد حاکمان بعدی که بر ناحیه بوشهر تسلط داشته‌اند، سلوکیان بوده‌اند.[۱۰] آثاری همچون شهر باستانی «ریشهر» نشان می‌دهد که این منطقه در قلمرو ساسانیان هم بوده‌است(پارس (استان ساسانی)).[۱۱] همچنین بندر باستانی سیراف مهم‌ترین بندرگاه بازرگانی ایران در دوره ساسانی تا قرن چهارم بوده‌است.[۱۲]
طبق نقشه‌ای که در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی از دوره عباسی وجود دارد، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیم‌بندی به نام «فارس» بوده‌است.[۱۳] در نقشه قدیمی دیگر از دوره صفویه، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیم‌بندی به نام «فارسستان» بوده‌است.[۱۴][۱۵] «پارس» یا «ایالات پارس» یا «فارس قدیم»، در تقسیم‌بندی جغرافیایی بعد از اسلام شامل محدوده جنوبی ایران منتهی به خلیج فارس بوده‌است. این ایالت یا منطقه شامل استان فارس کنونی، استان بوشهر، غرب استان هرمزگان، استان کهگیلویه و بویراحمد و حتی استان یزد و شهرستان بهبهان از استان خوزستان بوده‌است. ابن حوقل حدود این ایالت را از مشرق به کرمان، از مغرب به خوزستان و از شمال به بیابان منتهی به خراسان و قسمتی از اصفهان و از جنوب هم‌جوار خلیج فارس دانسته‌است.[۱۶]
علیزاده مقدم و شکریان در تحقیق خود بوشهر را از دوره پس از تصرف توسط مسلمین تا دوره صفویه و حضور پرتغالی‌ها در این منطقه جزو ملوک هرمز اعلام کرده‌اند.[۱۷]
در سال ۱۳۰۴ (دوره قاجار)، بندرها ی و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر تشکیل شد. محدوده حکمرانی این نهاد تقریباً تمام بندرها ی جنوب کشور یعنی تا حدوداً بندر جاسک را در بر می‌گرفته‌است (بعبارتی حتی بندرعباس هم تحت مدیریت و زیر مجموعه بوشهر قرار می‌گیرد).[۱۸] در سال ۱۳۱۶، بوشهر به‌عنوان یک شهرستان زیرنظر استان هفتم (فارس) قرار گرفت.[۱۹] سال ۱۳۳۳، بوشهر دوباره مستقل شد و با مرکزیت شهر بوشهر، فرمانداری کل بندرها ی و جزایر خلیج فارس را تشکیل داد.[۲۰] دوباره در آذر ۱۳۴۹ شهرستان‌های بوشهر و دشتستان با نام فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی مستقل شدند و در نهایت استان بوشهر که شامل دو شهرستان بوشهر و دشتستان بود، در ۹ مهر ۱۳۵۲ تشکیل شد.[۲۱]
رخدادهای تاریخی مهم
- اشغال ریشهر تا لولوتین: از سال ۹۲۰ ه.ق (۸۹۳ ه.ش - ۱۵۱۴ م) با حضور پدرو آلبوکرک، پرتغالی‌ها در ریشهر تا لولتین حضور یافتند.[۲۲] عملیات اخراج پرتغالی‌ها از سال ۱۰۱۰ ه.ق توسط امام‌قلی خان برای آزادسازی بحرین از دست پرتغالی‌ها، از استان بوشهر آغاز شد. در نهایت، درسال ۱۰۳۱ ه.ق با آزادسازی جزیره هرمز، پرتغالی‌ها به‌طور کامل از خلیج فارس اخراج شدند.[۲۳]
- اشغال خارگ: در ۱۱۶۷ ه.ق (۱۱۳۳ ه.ش - ۱۷۵۳ میلادی)، بارون نیپ هاوزن هلندی جزیره خارگ را تصرف کرد.[۲۴] در ۱۱۸۰ ه.ق (۱۱۴۵ ه.ش - ۱۷۶۶ میلادی) هلندی‌ها با مبارزات میرمهنا از خارگ و ایران اخراج شدند.[۲۵][۲۶]
- اشغال بوشهر: در دوره قاجار و جنگ جهانی اول بوشهر سه بار توسط نیروهای انگلیس اشغال شد. اشغال اول در سال ۱۲۵۴ قمری (۱۲۱۷ خورشیدی - ۱۸۳۸ میلادی) و اشغال دوم در ۱۲۷۲ قمری (۱۲۳۴ خورشیدی - ۱۸۵۶ میلادی) رخ داد. سومین حمله نیز در ۶ رمضان ۱۳۳۳ (۲۶ تیر ۱۲۹۴–۱۸ ژوئیه ۱۹۱۵) روی داد.[۲۷]
- حضور و اخراج فرانسوی‌ها از بوشهر: در سال ۱۳۰۷ ه.ق (۱۸۸۹ م - ۱۲۶۸ ه.ش) فرانسوی‌ها با تأسیس نایب کنسولگری خود رسماً در بوشهر حضور یافتند(اولین نایب کنسول پیا نام داشت). علت اصلی حضور فرانسوی‌ها گسترش فعالیت‌های بازرگانی و رواج فرهنگ فرانسوی و تأمین منافع سیاسی و اقتصادی خودشان بود که به دلیل حضور قوی بریتانیا به این اهداف دست نیافتند. با حمله بی وقفه تنگستانی‌ها به منافع فرانسوی‌ها و رقابت بریتانیایی‌ها و آلمانها با آنها، فرانسوی‌ها با خروج وادلا (آخرین نایب کنسول فرانسه در بوشهر) در مارس ۱۹۱۹ م (۱۳۳۸ ه.ق - ۱۲۹۷ ه.ش) رسماً از بوشهر اخراج شدند.[۲۸] با این وجود گاهی سفارتخانه فرانسه کمک‌هایی به مردم بوشهر در برخی زمینه‌ها کرده است. از جمله، در بهمن ۱۳۹۶ اعلام شد که سفارتخانه فرانسه اقدام به تأسیس یک مدرسه بنام مجید بشکوه کرده است (البته جمهوری چک، آلمان، ژاپن، جمهوری کره، نروژ، روسیه و مؤسسه آموزش کودک و اتحادیه اروپا از دیگر حامیان مالی این طرح بوده‌اند).[۲۹][۳۰]
- جنگ خوشاب: در ۱۳ جمادی الثانی ۱۲۷۳ (۱۹ بهمن ۱۲۳۵ - هشتم فوریه ۱۸۵۷ م) بین سپاه ایران به فرماندهی شجاع الملک قشقایی، حاکم وقت ایالت فارس و سپاه بریتانیا به فرماندهی ژنرال اترام در نزدیکی روستای خوشاب جنگ بزرگی اتفاق افتاد که به جنگ خوشاب شهرت دارد.[۳۱][۳۲]
- جنگ ایران و عراق: در اولین روز جنگ، عراق علاوه بر فرودگاه مهرآباد به فرودگاه بوشهر نیز حمله کرد.[۳۳] همچنین بعدها در طی جنگ چندبار نیز به نیروگاه اتمی بوشهر حملاتی انجام داد.[۳۴] در طی جنگ، پایگاه هوایی شهید یاسینی بوشهر و پایگاه نیروی دریایی در بوشهر نقش بسیار پررنگی داشتند به‌طوری که بعد از شروع تجاوز به ایران، اولین حمله بعد از دو ساعت از شروع حمله عراق، از پایگاه هوایی بوشهر به سمت عراق انجام شد (عملیات البرز یا انتقام) و همچنین در اول مهر ۱۳۵۹ عملیات کمان ۹۹ نیز با مشارکت این پایگاه انجام شد.[۳۵] در ۷ آذر ۱۳۵۹، در عملیاتی به نام مروارید که توسط پایگاه دریایی ارتش در بوشهر و پایگاه هوایی بوشهر انجام شد تقریباً ۸۰٪ نیروی دریایی کشور عراق نابود شد.[۳۶] جزیره خارگ بارها در این جنگ مورد حمله هوایی قرار گرفت.[۳۷][۳۸][۳۹]
- اقدام ۵ ژوئن ۱۹۸۴: عنوان یک نبرد هوایی است که در نزدیکی جزیره عربی در خلیج فارس رخ داد.[۴۰]
- جنگ نفت‌کش‌ها: به مجموعه عملیات نظامی (هوا- دریا) بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸ در خلیج فارس و در طول جنگ ایران و عراق گویند که طرفین درگیر جنگ و نیروی دریایی آمریکا (۲۴ ژوئیه ۱۹۸۷ تا ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸)[۴۱] علیه کشتی‌های تجاری و نظامی یکدیگر به کار می‌بستند.[۴۲] این جنگ با نقش مؤثر نادر مهدوی (فرمانده ناوگروه دریایی ذوالفقار) و بیژن گرد همراه بود.[۴۳]
- زمین‌لرزهٔ ۱۳۹۲ ه. ش: در ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ در شهرستان دشتی استان بوشهر زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۶٫۱ ریشتر رخ داد که باعث کشته شدن ۳۹ نفر و مصدومیت ۸۵۰ نفر شد. همچنین ۷۵۰ خانه به‌طور کامل تخریب شد.[۴۴][۴۵]
- دستگیری ملوانان آمریکایی: در ساعت ۱۷:۱۰ سه شنبه ۲۲ دی ۱۳۹۴ (۱۲ ژانویه ۲۰۱۶) دو فروند قایق جنگی آمریکایی حامل ۱۰ ملوان آمریکایی توسط نیروهای تیپ ۲۱۴ تکاوران منطقه دوم دریایی نوح نبی سپاه استان بوشهر در محدوده آب‌های ایران در نزدیکی جزیره فارسی در خلیج فارس به دلیل ورود غیرقانونی به آب‌های سرزمینی ایران دستگیر شدند.[۴۶] روابط‌عمومی سپاه پاسداران در اطلاعیه‌ای در روز چهارشنبه، ۲۳ دی (۱۳ ژانویه) خبر از آزادی تفنگداران دریایی آمریکا داد.[۴۷]
موقعیت
استان بوشهر از شمال به استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به استان هرمزگان مرتبط است.[۴۸][۴۹][۵۰] این استان با مساحتی حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع، جمعیّتی برابر ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر دارد.[۵۱] استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ۹۳۷ کیلومتر مرز آبی (حدود ۴۵ درصد از نوار ساحل شمالی خلیج فارس و ۲۹ درصد از نوار ساحلی کشور) دارد.[۵۲][۵۳][۵۴][۵۵] استان بوشهر میان ۲۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۵۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.[۵۶]
استان بوشهر از جمله استان‌هایی است که به دلیل مجاورت با خلیج فارس دارای جزایر و شبه جزایر متعددی می‌باشد. این جزایر و شبه جزایر عبارت‌اند از: خارک (خارگ)، خارکو، شیف، ام‌الگُرم، نخیلو، فارسی، جبرین (تهمادو)، خان، بیدو، عباسک و پیرزنگی، متاف، مرغی، چراغی،[۵۷][۵۸]جزیره نگین، جزیره صدرا، جزیره صدف، جزیره مولیات، جزیره میر مهنا، جزیره خرو، جزیره سه‌دندون و جزیره شیخ کرامه.
تقسیمات کشوری
- پیشینه تقسیمات استان بوشهر
طبق آمار سرشماری رسمی سال ۱۳۴۵ استان بوشهر با عنوان «فرمانداری کل بندرها ی و جزایر خلیج فارس» دارای دو شهرستان بوشهر و دشتستان با تقسیمات زیر بوده است:
شهرستان بوشهر شامل بخشهای: دیلم (دهستان لیراوی) - گناوه (دهستان حیات داوود) - حومه «بوشهر» (دهستان: حومه - رودحله - انگالی - چاه کوتاه) - تنگستان (دهستان: اهرم - سمل - باغک - ساحلی - خاویز) - خورموج (دهستان: خورموج - چغاپور - کبگان - شنبه) - کاکی (دهستان: کاکی - بردخون - دیر - ریز) - کنگان (دهستان: ثلاث - جم - تمیمی - مالکی) و با توجه به سرشماری سال ۱۳۵۵ عنوان بخش حومه به بخش مرکزی تغییر می‌یابد - بخش جم (با دهستان جم «منتزع از کنگان» و ریز «منتزع از کاکی») - دهستان طسوج (در بخش خورموج منتزع از دهستان شنبه) ایجاد می‌شوند.
شهرستان دشتستان - با بخشهای: حومه (دهستان: دشتستان - زیارت - دالکی - گیسکان - بوشکان) - بخش سعدآباد (دهستان زیرراه «با مرکزیت: سعدآباد» - شبانکاره - مزارعی) و با توجه به سرشماری سال ۱۳۵۵ بخش حومه به بخش مرکزی تغییر می‌یابد.[۵۹][۶۰]
طبق سرشماری سال ۱۳۶۵ استان بوشهر شامل ۷ شهرستان (بوشهر - دشتستان - گناوه - تنگستان - دشتی - کنگان - دیر) بوده است.
براساس آمار سال ۱۳۹۸ استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۷ بخش و ۵۲ دهستان و شامل ۴۱ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی(۶۱۹ روستا[۶۱])(۳۹۳ دهیاری طبق آمار سال ۱۴۰۲[۶۲]) می‌باشد.[۶۳] از سال ۱۳۸۱ که تحریف نام خلیج فارس ابعاد بیشتری گرفت، برای صیانت از نام خلیج فارس راهکارهایی از جمله تغییر نام استان بوشهر به استان خلیج فارس[۶۴] یا تشکیل استان جدیدی متشکل از جزایر خلیج فارس بنام استان خلیج فارس به مرکزیت جزیرهٔ ابوموسی ارائه شد که تاکنون به نتیجه نرسیده است.[۶۵][۶۶]
آب و هوا
آب‌وهوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجهٔ سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانهٔ استان ۲۵٫۷ درجه می‌باشد. هوای آن ۷ ماه گرم، ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم می‌باشد.[۶۷] به‌صورت سالانه، متوسط دما بین ۲۴ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است که بیشینه آن در تابستان به ۵۰ درجه سانتیگراد و کمترین تا حدود ۶ درجه سانتیگراد می‌رسد. متوسط بارش در استان ۲۱۷ میلی‌متر است.[۶۸] یکی از ویژگی‌های مهم آب‌وهوای استان، پدیده «شرجی» می‌باشد که به‌علت بالا رفتن رطوبت موجود در هوا تا حد اشباع به‌وجود می‌آید.[۶۹] به دلیل پدیده‌های آب و هوایی بارش برف در شهرستان‌های جم، دشتی، تنگستان و دشتستان نیز مشاهده شده‌است.[۷۰][۷۱][۷۲]
اقلیم
جغرافیای بوشهر از دو قسمت تشکیل شده‌است: یک قسمت جلگهای در حاشیه ساحلی (نوار غربی) و یک قسمت کوهستانی در منتهی‌الیه زاگرس جنوبی (نوار شرقی).[۷۳] جلگه ساحلی استان، به‌صورت نوار کم عرض در راستای ساحل خلیج فارس قرار دارد که در اثر رسوب‌گذاری رودهای استان به‌وجود آمده‌است. جلگه ساحلی استان بوشهر به جز در مناطقی که رودها به دریا منتهی می‌شوند، عرض کم و باریکی دارند. به‌عنوان نمونه، عرض جلگه در امتداد رود دالکی و دهانهٔ رود حله؛ ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند ۱۲۰ کیلومتر می‌باشد. اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است.[۷۴]
به ارتفاعات استان بوشهر «گچ ترش» (رشته کوه) گفته می‌شود. این ارتفاعات ادامه زاگرس فارس است. به قسمت‌های جنوبی این ارتفاعات که به دریا نزدیک می‌شوند «نوکند» گفته می‌شود. در سواحل تنگستان رشته کوه‌های «کوه کار» یا «کارتنگ» قرار دارد که در آنها قله‌های درانگ-کلات بوریان مند و کجور واقع شده‌اند.[۷۵][۷۶] مهم‌ترین کوه‌های استان شامل: کوه بیرمی (با ارتفاع ۱٬۹۵۰ متر مرتفع‌ترین قلهٔ استان بوشهر) در شهرستان دشتی،[۷۷] کوه‌های گیسکان (۱٬۴۲۰ متر) و بزپر یا پشت‌پر (۱٬۴۲۰ متر) در شرق برازجان، کوه سیاه (۱٬۵۰۰ متر) در دشت‌پلنگ، کوه درنگ (۱٬۲۲۳ متر) در شهرستان دیر، کوه احمد سلمان(۱٬۳۴۲ متر) کجور (۱٬۶۰۳ متر) و بوریال (۷۳۰ متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان است.[۷۸][۷۹]
طبق گفته‌ها حدوداً ۱۰ استان مؤثر از تحرکات زمین ساختی زاگرس قرار دارند که بوشهر جزو موارد مهم در این فهرست است. بررسی‌ها و اطلاعات لرزه‌ای نشان داده‌اند که تنش‌های زمین‌لرزه‌ای در حال حرکت به سمت مرزهای جنوبی زاگرسند که با فرض صحیح بودن این ادعا، باید انتظار زمین‌لرزه‌های بیشتر را داشت.[۸۰] گسل‌های مهم استان بوشهر عبارتند از:[۸۱][۸۰] پیش ژرفای زاگرس، جنبا و فعال برازجان و قطر-کازرون. عامل اصلی زمین‌لرزه‌های استان بوشهر گسل قطر-کازرون است.[۸۱] بررسی‌هایی که روی گسل برازجان در گذشته انجام شده‌است، نشان می‌دهد که احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های بین ۷ تا ۷٫۵ ریشتری هر ۵ هزار سال است.[۸۲] در سال ۹۷۸ میلادی زلزله‌ای در بندر طاهری به وقوع پیوست که باعث ایجاد سونامی شد. این سونامی به‌عنوان تنها سونامی در تاریخ خلیج فارس شناخته می‌شود.[۸۳] با توجه به کم بودن حجم آب در خلیج فارس و شناسایی نشدن کانون‌های بزرگ زلزله در این آبراهه، امکان وقوع سونامی در خلیج فارس بسیار کم است.[۸۴] در این ناحیه از دریا پدیده سیش نیز رخ داده‌است. در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵ (۸:۲۰ صبح) پدیده سیش در بندر دیر رخ داد.[۸۵]
طبق گفته کارشناسان در سال ۱۳۹۳، در استان بوشهر غارهای کوچک و بزرگ متعددی وجود دارد که باید کارهای مطالعاتی متعددی جهت شناسایی و تهیه اطلاعات آنها صورت پذیرد اما تا سال ۱۳۹۳ فقط ۳۴ غار در استان بوشهر شناسایی شده که ۲۰ تای آن با ارزش معرفی شده‌است و از این تعداد ۱۸ غار آن قابل پیمایش و مابقی به دلیل صعب العبور بودن غیرقابل پیمایش می‌باشند. در این بین ۴ غار به نام گوریک[۸۶] در دشتستان وجود دارد که یکی از آنها با طول یک کیلومتر طولانی‌ترین غار تونلی ایران است. ۱۵ غار دیگر در گنبد نمکی جاشک شناسایی شده و ۱۰ غار باستانی هم که تاریخچه آنها توسط باستان شناسان کشف شده، در شهرستان جم شناسایی شده‌اند.[۸۷][۸۸]
سرچشمه هیچ رودخانه دائمی در این استان بوشهر قرار ندارد. دلایل این امر عبارتند از: گرمی هوا، کمی بارش، نبود ارتفاعات بلند، قرار نگرفتن در مسیر بادهای باران‌آور و عدم جذب رطوبت کافی. همه رودخانه‌های استان از استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرند. رودخانه‌های دائمی بوشهر عبارتند از: موند (مند)، دالکی، شاپور و حله. رودخانه‌های فصلی نیز عبارتند از: اهرم، شور گناوه، دره آبداری و درهٔ گپ.[۸۹]
چشمه‌های آب معدنی استان بوشهر شامل آب‌های کلردار، گوگردی و کلروسولفاته است که خواص درمانی دارند. چشمه‌ها و آب‌های معدنی استان عبارتند از: آب گرم دالکی، آب گرم برازجان، آب گرم خانیک، آب گرم اهرم، آب گرم میراحمد، آب گرم قوچارک، آب گرم نیکو، آب گرم گنویه (گنوی)، آب گرم میانلو،[۹۰][۹۱] چشمه فاریاب (سرد) و چشمه بنیان (سرد).[۹۲]
از آبشارهای مشهور استان بوشهر می‌توان به آبشار فاریاب و آبشار زیراه اشاره کرد.
پوشش گیاهی
استان بوشهر در برخی نواحی دارای پوشش گیاهی ضعیف و در بقیه نواحی فاقد پوشش گیاهی است. علت این موضوع مجاورت با خلیج فارس، کمی ارتفاع، کمبود بارندگی، درجه حرارت بالا و عدم حاصلخیزی خاک است. استان بوشهر فاقد جنگل صنعتی است اما قسمتی از آن دارای پوشش گیاهی است که به‌عنوان «مراتع مشجر» شناخته می‌شوند. در سال ۱۳۸۱ جنگل‌های این استان ۳۶۴٬۸۴۱ هکتار اعلام شد که ۳۴٬۸۴۱ هکتار آن (۹٫۵ درصد) جنگل‌های دست کاشت و بقیه جزو جنگل‌های حفاظتی بوده‌است.[۹۳] همچنین ۱۳۰۰۷۰۰ هکتار مرتع در استان وجود دارد که ۵۵/۵۶ درصد از سطح استان را می‌پوشاند.[۹۴]عمده‌ترین گونه‌های درختی در استان بوشهر شامل کنار، گز، انواع کهور (ایرانی، فارسی، پاکستانی)، اکالیپتوس، بادام کوهی، بنه، بابل (اکاسیا)، بلوط ایرانی و مانگرو می‌باشد.[۹۵] وسعت کل مراتع در این استان حدوداً ۱٫۱ میلیون هکتار است که شامل مناطق دشتی و کوهستانی می‌شود.[۹۶] مساحت منابع طبیعی استان ۲ میلیون و ۳۱۹ هزار هکتار است و ۷۴ درصد آن جانمایی شده است.[۹۷]
پوشش گیاهی استان بوشهر بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه فرق می‌کند. در مناطق گرم و خشکی چون مناطق حفاظت‌شده مند و حله و پارک ملی نایبند درختان غالب گونه‌های بومی آکاسیا، کهور ایرانی، کنار و گز است. در کنار رودخانه‌ها نی و لوئی نیز می‌رویند.[۹۸] جنگل‌های حرا نیز از جمله جنگل‌های معروف استان هستند که در مقیاس جهانی واپسین محدوده پراکنش جهانی آنها در کرانه‌های شمال غربی آسیا به‌شمار می‌روند. بیشترین اجتماع این جنگل‌ها در استان در خلیج نایبند است.[۹۹]
پارک‌های جنگلی، تالاب‌ها و سازه‌های آبی
پارک‌های جنگلی در استان بوشهر عبارتند از چاه کوتاه، فضای سبز بنه گز، بندر ریگ، بردخون.[۹۶] در استان بوشهر ۹ تالاب وجود دارد که از این تالاب‌ها می‌توان به تالاب حله، نایبند،[۱۰۰] دیر-نخیلو، مند، بردستان،[۱۰۱] هاله، خارک، خارکو و خورسلطانی اشاره کرد.[۱۰۲] در این میان تالاب حله با ۲۰ هزار هکتار مساحت بزرگ‌ترین تالاب استان بوشهر است. طبق آمار سال ۱۳۹۶، مساحت کل تالاب‌های استان بوشهر ۵ هزار هکتار می‌باشد.[۱۰۳]
طبق آمار سال ۱۴۰۲، حدود ۱۸۱ هزار و ۴۰۱ هکتار (حدود ۷٫۵درصد مساحت کل استان بوشهر) تحت مدیریت حفاظت محیط زیست است.[۱۰۴] پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده استان بوشهر عبارتند از: منطقه حفاظت‌شده مند، منطقه حفاظت‌شده نایبند، منطقه حفاظت‌شده حله، پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه،[۱۰۵] پناهگاه حیات وحش خارگ، گنبد نمکی جاشک، پارک ملی دریایی نخیلو
طبق آمار ۱۴۰۳، ۸۶۸ سازه آبخیزداری در استان بوشهر وجود دارد که حجم مخزن این سازه‌ها ۳۵ میلیون متر مکعب و حجم استحصال ۱۳۵ میلیون متر مکعب در سال را دارند.[۹۷]
مناطق بیابانی و دشت‌ها
در استان بوشهر ۱۶ دشت وجود دارد.[۱۰۶][۱۰۷] در سال ۱۴۰۲ اراضی بیابانی استان بوشهر در حدود ۱۴ درصد استان اعلام شد که مساحت آن در حدود ۳۳۱ هزار و و ۶۸۲ هکتار است. همچنین ۱۶ کانون بحران فرسایش بادی در بیابان‌های استان بوشهر شناسایی شده که مساحت آن در حدود ۴۵۴ هزار و ۶۴۱ هکتار است. مدیرکل منابع طبیعی استان بوشهر در سال ۱۴۰۳ اعلام کرد که این استان ۹۶۰ هزار هکتار اکوسیستم بیابانی دارد و بجز شهرستان‌های جم و کنگان، ۵۶۹ هزار هکتار اراضی تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد.[۱۰۸] بیشترین بیابان‌های استان بوشهر در شهرستان‌های دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارد. عمده عملیات بیابان زدایی در استان بوشهر شامل اجرای نهال کاری و مدیریت روان‌آب ناشی از بارندگی است.[۱۰۹] تا سال ۱۴۰۲، ۱۷ هزار و ۶۴۸ هکتار نهال‌کاری شامل گونه‌های کُنار، کهور پاکستانی، گزشاهی و انواع آکاسیا در مناطقی نظیر بردخون دیر، عیسوند و گندم ریز دشتستان، گناوه و دیلم انجام شده‌است. بیشترین سطح جنگل‌های دست کاشت بیابانی این استان با پنج هزار و ۴۸۹ هکتار مساحت مربوط به شهرستان دشتی و کمترین میزان با یک هزار و ۵۲ هکتار مربوط به شهرستان گناوه می‌باشد. طبق آمار سال ۱۴۰۲، میزان متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۶ تن در هکتار و در استان بوشهر ۲۲ تن در هکتار اعلام شده‌است که بیشتر از میزان کشوری است. از دیگر اقدامات جهت کاهش فرسایش خاک در این استان تا سال ۱۴۰۲ می‌توان به پنج هزار هکتار مالچ‌پاشی در مناطق بردخون دیر و چاهکوتاه شهرستان بوشهر و چهار هزار و ۳۱۵ هکتار پروژه ذخیره نزولات آسمانی و۳۷۰ کیلومتر بادشکن زنده اطراف جاده‌ها نظیر جاده بوشهر- برازجان و گناوه به دیلم اشاره کرد.[۱۱۰] کانون‌های گرد و غبار در استان بوشهر شامل موارد زیر است:[۱۱۱]
- شهرستان بوشهر با مساحت۵۷ هزار و ۹۱۳ هکتار (در شهرستان بوشهر)
- "بویری "با مساحت ۶ هزار و ۵۱۵ هکتار (در شهرستان دشتستان)
- "ابوالفیروز" با مساحت ۱۰هزار و ۶۷۳ هکتار (در شهرستان دشتستان)
- "دشتی" با مساحت۲۸ هزارو ۱۲۳ ۲۳ هکتار (در شهرستان دشتی)
- " دیر" با مساحت ۱۱ هزار و ۸۵۲ هکتار (در شهرستان دیر)
- " گرگور" با چهار هزار و ۷۲۵ هکتار (در شهرستان تنگستان)
- " عالیشهر" با مساحت ۲ هزار و ۸۵۴ هکتار (در شهرستان تنگستان)
- " چاه پیر" با مساحت یک‌هزار و ۳۴۹ هکتار (در شهرستان تنگستان)
- ریگ با مساحت ۷۸۵ هکتار شامل تونل ۲۰ (در شهرستان گناوه)
- " رود شور" به مساحت هفت۳۱۲ هکتار شامل تونل ۱۹ (در شهرستان گناوه)
جانوران
استان بوشهر به دلیل قرار داشتن در کنار آب، دارای ماهیانی در فهرست زیاگان خود است که شامل هفده گونه در نه تیره مختلف می‌شوند. بیشتر این‌گونه‌ها از تیره کپورماهیان هستند و یک گونه از آنها (گربه‌ماهی‌ای با نام علمی Glyptothorax silviae) بوم‌زاد این ناحیه است. در رودخانه‌های این استان همچنین می‌توان گونه‌های اقتصادی باارزش همچون شیربت را نیز پیدا کرد.[۱۱۲] از دیگر جانوران دریایی مهم می‌توان به میگو، انواع کوسه (بمبک)، دلفین (پی سو)، لاکپشت، خرچنگ (گبگو)، انواع عروس دریایی (دول)، ماهی مرکب (خساک)، ماهی عقرب (فریاله) و سفره ماهی (لقمه) اشاره کرد.[۷۴]
سه گونه دوزیست و سی و نه گونه خزنده در طبیعت این استان زندگی میکنند. دوزیستان شامل دو تیره وزغ‌های راستین (وزغ بی‌گوش و وزغ سبز) و قورباغه‌های راستین (قورباغه مانداب) می‌شوند. در میان خزندگان، دو گونه لاکپشت پوزه‌عقابی و سبز در آب‌های خلیج فارس زندگی میکنند و برای تخم‌گذاری به جزایر و کرانه‌های این استان می‌آیند.[۱۱۳] چندین گونه جکو، آگاما، اسکینگ، سوسمار خاردار و بزمجه نیز در کنار مارهایی چون مار قطیانی، قمچه مار، سرسیاه، سوسن و غیره در بوشهر یافت می‌شوند. چهار مار کبری، جعفری، گرزه مار و افعی شاخدار از جمله مارهای سمی استان است.[۱۱۴]
این استان به دلیل داشتن جنگل‌های حرا، میزبان تعداد بسیاری از پرندگان آبزی است. نوار ساحلی خلیج فارس و نیز جزیره‌های این خلیج همچنین جایگاه تخم‌گذاری و پرورش پرندگان دریایی همچون پرستوی دریایی کاکلی بزرگ، پرستوی دریایی کاکلی کوچک و سلیم خرچنگ‌خوار است. مناطق کوهستانی استان بوشهر نیز که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند گونه‌های فراوانی را در خود جای می‌دهند. از آن جمله می‌توان به سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسک‌ها و طرقه آبی و کوهی اشاره کرد.[۱۱۵]
در مجموع سی و یک گونه پستاندار از شش راسته در پانزده تیره گوناگون در این استان یافت می‌شوند. این‌ها شامل سه گونه خفاش، ده گونهٔ گوشت‌خوار (از جمله کفتار، پلنگ[۱۱۶]، گربه جنگلی و خدنگ بزرگ) و پنج گونه جفت‌سم می‌شوند. به‌تازگی همچنین موش سیاه به جنگل‌های حرا هجوم آورده و حیات بسیاری از پرندگان تخم‌گذار در آن ناحیه را تهدید کرده‌است.[۱۱۷]
از پرندگان زمستانگذر که همه ساله به این استان مهاجرت می کنند خانواده‌های باکلان، کاکایی، پلیکان، حواصیل، فلامینگو، اردک، درنا، سلیم، آبچلیک، غاز، لک لک و پرستوهای دریایی عمده پرندگان مهاجر آبزی را تشکیل می‌دهند.[۱۱۸]
معضل کوخه نشینی و شکار پرندگان شکاری
هر ساله در استان بوشهر افرادی به دلیل کوخه نشینی و شکار غیرقانونی پرندگان شکاری اعم از شاهین، بحری و بالابان مورد تعقیب و پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. این پرندگان توسط شکارچیکان شکار شده و با هزینه کم به قاچاقچیان فروخته می‌شود و قاچاقچیان نیز این پرندگان را در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با قیمت هنگفت به فروش می‌رسانند. فرهنگ بازداری در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همچون عربستان، قطر و امارات بازار مناسبی را برای این شکارچیان و قاچاقچیان فراهم کرده‌است.[۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱]
آلودگی و مشکلات زیست‌محیطی
در حال حاضر سه نوع آلودگی جزو مشکلات اصلی و عمده زیست‌محیطی و انسانی این استان شده‌است. آلودگی اول مربوط به ریزگردها و گرد و غباری است که منشأ آن استان خوزستان، عربستان و عراق می‌باشد.[۱۲۲][۱۲۳]
نوع دوم آلودگی در استان بوشهر مربوط به صنایع نفت و گاز می‌باشد که در جزیره خارگ و شهرستان‌های کنگان و عسلویه مستقرند. طبق تحقیقات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، خطر شیوع انواع سرطان در این منطقه ۱٪ و سرطان حنجره ۲۳٪ است.[۱۲۴] طبق گفته فرهاد قلی‌نژاد، مدیر کل محیط زیست استان بوشهر، مهم‌ترین محور کاهش آلودگی‌های این شهرستان مشعل‌ها، انبارهای گوگرد و ضایعات و پسماندها است. علی محمد صنعتی، عضو هیئت علمی گروه پژوهش محیط زیست دانشگاه خلیج فارس بوشهر و رئیس پژوهشکده خلیج فارس، در تحقیقات انجام شده خود از وجود فلزات سنگین و میکروپلاستیک‌ها در این منطقه نیز پرده برداشته‌است. در این بین، مصطفی مؤذنی، رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان عسلویه معتقد است که عامل اصلی آلودگی‌های این منطقه پالایشگاه‌ها هستند نه پتروشیمی‌ها.[۱۲۴] در تحقیقات دیگری که اثرات توسعه صنایع گاز و پتروشیمی در منطقه عسلویه بر سلامت انسان و اکوسیستم را بررسی کرده‌است، معلوم شده که این صنایع بر روی کیفیت هوا، آب دریا، رسوبات و درختان منطقه اثرات منفی و قابل توجه‌ای برجای گذاشته‌است.[۱۲۵] طبق آمارهای بین‌المللی و ایران در ۲۰۲۱ میلادی، ایران معادل ۱۲٪ کل دنیا مشعل سوزی (فلرینگ) داشته‌است و از این حیث در جایگاه دوم دنیا قرار دارد. این میزان مشعل سوزی از مصرف گاز یک سال جمعیت شهر تهران نیز بیشتر بوده‌است.[۱۲۶]
نوع سوم مشکلات زیست‌محیطی و آلودگی‌ها مربوط به خلیج فارس است. مریم قائمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم جوی و اقیانوس‌شناسی کشور و نایب‌رئیس کمیته اقیانوس‌شناسی اقیانوس هند، در مصاحبه با ایسنا گفته‌است که علاوه بر آلودگی‌های مربوط به تأسیسات نفتی و گازی در مناطق ساحلی استان بوشهر، مشکلات دیگری همچون کاهش اکسیژن، اسیدی شدن و بالا آمدن آب دریا از دیگر بحران‌هایی است که در این قسمت از خلیج فارس به وجود آمده‌است. همچنین به گفته وی، چون دریای خلیج فارس یک محیط نیمه‌بسته‌است و تبخیر و شوری آن بالا است، حدود سه تا پنج سال طول می‌کشد تا آب خلیج فارس از طریق تنگه هرمز با اقیانوس هند تبادل و تجدید شود؛ پس بروز آلودگی در این منطقه ماندگاری زیادتری نسبت به دیگر دریاها دارد.[۱۲۷]
وقوع پدیده گرد و غبار در استان بوشهر
آلودگی نفتی در ساحل جزیره خارگ
_پارس_جنوبی_در_عسلویه.png)
طی یک بررسی میدانی به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ معلوم شده‌است که نزدیک به ۹۲ درصد از مردم استان بوشهر، فارس اند و ۸ درصد مابقی را افرادی از اقوام عرب، لر و ترک تشکیل می‌دهند.
زبان و گویش‌ها
زبان مردم بوشهر در بیشتر مناطق فارسی است (یعنی دشتستان، تنگستان، دشتی، دیر، کنگان و جم).[۱۲۹] مناطق شمال این استان (گناوه و دیلم[۶][۱۳۰]) به زبان لری تکلم میکنند.[۱۳۱][۱۳۲] برخی از اهالی جزیرهٔ شیف و بندرها ی کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی خلیجی صحبت میکنند. به علاوه، زبان مردم بوشهر تحت تأثیر لهجه‌های بلوچی و شبانکاره‌ای قدیم به زبان سغدی، ایجی بوده که از گویش‌های فرعی عصر اتابکان فارس است و هر کدام با لهجه‌های گیلکی، کردی، خراسانی و دیگر لهجه‌های ایرانی هم‌ریشه است و ارتباط دارد. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت میکنند که رگه‌هایی از گویش‌ها و زبان‌های شبانکاره‌ای، زبان بلوچی، ترکمنی، کردی و برخی واژه‌های انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی و ترکی را دارا است ولی استخوان‌بندی و ریشهٔ آن فارسی است.[۱۳۳] لهجه‌های فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی، کازرونی در این استان رواج دارد و این لهجه‌ها کاملاً با لهجه‌های شمال و شمال غربی استان فارس مانند لری، فارسی و سیوندی ارتباط دارد.[۱۳۴]
در سال ۱۳۹۵ طبق اعلام مرکز آمار، جمعیت این استان ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر اعلام شد.[۱] نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۸۵ حدود ۱٫۰۵ درصد و طی سال‌های ۱۳۷۵–۱۳۸۵ حدود ۱٫۷۵ درصد محاسبه شد در حالی که این نرخ برای کل کشور ۱٫۶۱ درصد بوده‌است. از دلایل بالا بودن نرخ رشد جمعیت استان بوشهر می‌توان به مهاجرپذیری اشاره کرد.[۱۳۵] بنابر آمار سال ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۰، استان بوشهر بالاترین میزان تغییر جمعیت را در کشور داشته‌است که این آمار مثبت بوده‌است یعنی این استان مهاجرپذیرترین استان کشور بوده‌است.[۱۳۶] طبق آمار سال ۱۳۸۵ بیشترین جمعیت در شهرستان‌های استان بوشهر به ترتیب (بیشترین به کمترین) در دشتستان، بوشهر، کنگان، گناوه، دشتی، تنگستان، دیر، جم و دیلم قرار دارد (در این تاریخ شهرستان عسلویه هنوز از شهرستان کنگان منفک نشده بوده‌است). در همین سال آمار نشان می‌داد که حدود ۶۵٫۱۶ درصد شهرنشین بوده‌اند. در بین شهرستان‌های استان، بالاترین میزان شهرنشینی در شهرستان بوشهر با ۸۶٫۶۷ درصد و پایین‌ترین میزان در شهرستان کنگان با ۲۴٫۴۷ درصد است.[۱۳۷] همچنین متوسط بعد خانوار در کل کشور ۴٫۰۳ و در استان ۴٫۶۶ است که شهرستان کنگان با ۶٫۲۵ و شهرستان بوشهر با ۴٫۲۳ به ترتیب بیشترین و کمترین متوسط بعد خانوار را در بین شهرستان‌های استان دارند.[۱۳۸] آمار نسبت جنسی در همین سال نشان می‌دهد که نسبت جنسی در کل کشور ۱۰۴ و در استان بوشهر ۱۱۲ و در استان به ازای هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۱۲ نفر مرد وجود دارد. کمترین مقدار این نسبت در دشتی و دشتستان با مقدار ۱۰۰ و بیشترین مربوط به شهرستان کنگان با مقدار ۱۹۳ بوده‌است.[۱۳۹]
| مردان | سن | زنان |
|---|---|---|
| ۲۳٬۱۹۷ | ۲۵٬۸۱۴ | |
| ۱۵٬۲۲۲ | ۱۵٬۳۵۳ | |
| ۱۹٬۷۷۷ | ۱۷٬۷۸۸ | |
| ۲۲٬۴۱۰ | ۲۰٬۷۳۹ | |
| ۳۲٬۷۴۸ | ۲۷٬۶۶۱ | |
| ۴۲٬۴۳۵ | ۳۴٬۳۱۸ | |
| ۶۰٬۸۸۴ | ۴۷٬۷۳۶ | |
| ۷۹٬۴۵۴ | ۶۲٬۸۷۹ | |
| ۷۵٬۹۹۸ | ۶۱٬۶۶۸ | |
| ۵۳٬۳۱۸ | ۴۴٬۳۶۵ | |
| ۳۹٬۴۵۹ | ۳۴٬۸۶۲ | |
| ۴۲٬۹۱۰ | ۴۱٬۴۳۷ | |
| ۵۲٬۹۵۸ | ۵۰٬۷۷۰ | |
| ۵۹٬۹۵۲ | ۵۷٬۲۸۸ |
منطقهٔ بوشهر به لحاظ موقعیت سوق‌الجیشی و وجود شرکت‌های بزرگ نفتی و اجرای طرح‌های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتی‌سازی، نیروی انسانی فعال استانهای مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کرده‌است. در داخل منطقه نیز جابه‌جایی جمعیت افزایش یافته‌است، زیرا به علت کمبود امکانات کشاورزی به‌ویژه کمبود آب و زمین‌های مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستاییان به شهرهای استان شدت گرفته‌است. به علت نزدیک بودن این استان به شیخ‌نشین‌های خلیج فارس، عده‌ای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس و دریای مکران مهاجرت کرده‌اند.[۱۳۷]
افزایش ناباروری و کاهش زاد و ولد
طبق آمار سال ۱۴۰۱، آمار میانگین نرخ باروری در استان بوشهر ۱٫۵ نفر به ازای هر خانواده است درحالی‌که در سه دهه قبلتر آن این عدد ۵٫۴ بوده‌است.[۱۴۰] همچنین این استان طبق آمار سال ۱۴۰۲، چهارمین استان نابارور کشور است.[۱۴۱][۱۴۲] آمار موالید سال ۱۴۰٢ نسبت سال قبل از آن ۰.٨% رشد داشته که این اتفاق مثبت بعد از هفت سال رخ داده است. [۱۴۳][۱۴۳]
مردم این استان مسلمان و شیعه هستند ولی اهل سنت هم در این استان زندگی میکنند. اهل سنت اکثرا در مناطقی مانند شهرستان کنگان، شهرستان عسلویه، جزیره شیف، جزیره شمالی (گناوه)، ، جزیره خارگ، جزیره خارگو و گروهی در شهر بوشهر زندگی میکنند.[۱۴۴]
آیین‌ها
یکی از آیین‌های محلی رایج در استان بوشهر که ثبت ملی شده و در جنوب رواج دارد، سینه‌زنی بوشهری است که در ماه محرم برگزار می‌شود. در این نحوه سینه‌زنی، یک نفر به عنوان «پیشخوان» (به محلی «پیشخون») در میان حلقه‌هایی از مردم که به آنها «بر» می‌گویند، قرار می‌گیرد. در ابتدا، افراد در برها با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با هر ضرب سینه، پای خود را حرکت داده و می‌چرخند. گاهی سینه زنان نیز در قسمت‌هایی به پیشخوان پاسخ می‌دهند و با افزایش چند برابری سینه زنی، پیشخوان اعلام «واحد» می‌کند که سینه زنان با پاسخ «الله واحد» ادامه سینه‌زنی را روی پای راست ادامه می‌دهند.[۱۴۶] سنج و دمام‌زنی از دیگر آیین‌هایی است که در ماه محرم در کنار تعزیه و سینه‌زنی برگزار می‌شود.[۱۴۷] یزله‌خوانی بوشهری نیز به عنوان آیینی دیگر پس از مراسم سینه‌زنی اجرا می‌شود. در این مراسم عزاداران کمر فرد جلویی را می‌گیرند تا قطاری انسانی تشکیل شود و با آهنگ یزله رو به جلو حرکت میکنند. پس از طی مسافتی، ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز با ریتم یزله سینه‌زنی میکنند.[۱۴۸]
از سرودخوانی‌های مشهور در استان بوشهر می‌توان به شروه‌خوانی اشاره کرد که در مایه دشتی، شوشتری، ترک و نوا خوانده می‌شود. این نوع سرودخوانی بیشتر در قالب دوبیتی‌های عاشقانه است که در مورد وصل و فراق و وصف معشوق سروده می‌شود.[۱۴۹] از دیگر سرودخوانی‌های استان می‌توان به چاووشی‌خوانی اشاره کرد که برای بدرقه یا استقبال زائران مکان‌های مقدس خوانده می‌شود. این آواز شباهت زیادی به نغمه‌ها در دستگاه چهارگاه از موسیقی ردیف ایرانی دارد.[۱۵۰] دو آوازخوانی شاد دیگری که در استان شهرت دارد و در هم‌نشینی‌های شبانه یا مراسم‌های بزم و شادی اجرا می‌شود خیام‌خوانی و بیت‌خوانی است.[۱۵۱][۱۵۲] علت نام گذاری خیام‌خوانی، خواندن رباعی‌های حکیم عمر خیام نیشابوری در این نوع موسیقی است. البته گاهی شعرهای شاعران بنام دیگر یا شعرها و ترانه‌های محلی نیز در این نوع موسیقی خوانده می‌شود اما این شعرها توسط خواننده بر وزن رباعی‌های خیام خوانده می‌شود. به خیام‌خوانی «شکی» یا «شکی خوانی» نیز می‌گویند.[۱۵۱] نِیمه‌خوانی بوشهری نمونه دیگر آوازخوانی در بوشهر است.[۱۵۳]
دُم دُم سحری نیز از یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر برای بیدار کردن روزه‌داران هنگام سحر است. افرادی که دُم دُم سحری را اجرا میکنند، معمولاً سه تا چهار نفر هستند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد و دیگری دَمامی را به دوش می‌کشد، همراه با صدای دمام به‌صورت گروهی اشعاری می‌خوانند.[۱۵۴]
موسیقی
موسیقی بوشهر به سه دسته بزم و شادی، عزا و سوگواری و موسیقی حماسی دسته‌بندی می‌شود.[۱۵۵] ساز و آلات موسیقی که توسط بوشهری‌ها استفاده می‌شود عبارتند از:[۱۵۵]نی‌انبان، سنج، دمام (این ساز متعلق به بوشهر است) و ضرب و تیمپو.
لباس
استان بوشهر دارای لباس سنتی خاصی نیست و لباس‌های متنوع زیادی در آن دیده می‌شود[۱۵۶] اما پوشش مردم استان در نواحی کوهستانی نسبت به نواحی جلگه ای کمی متفاوت است. این تفاوت‌ها در مدل، شکل لباس، رنگ و جنس پارچه‌ها دیده می‌شود. در گذشته و در مناطق فارسی‌زبان استان، بانوان از پیراهن بلند دورچین با چادر رنگی، مقنعهٔ نازک مشکی و شلوار بلند پارچه‌ای استفاده می‌کرده‌اند[۱۵۷] اما در مناطق کوهستانی که بیشتر عشایر ساکن بوده‌اند لباس بانوان شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش می‌شود.[۱۵۸] در مناطقی که اقوام عرب ساکن هستند، پوشش مردم شبیه به اهالی استان هرمزگان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است.[۱۵۷] از لباس‌های سنتی و مشهور استان بوشهر می‌توان به «لنگوته» که بیشتر دریانوردان می‌پوشند،[۱۵۹] «ناس» که شامل کت و شلوار و کفش و جوراب کاملاً سفید یا کرم بوده و بیشتر تجار می‌پوشیده‌اند و «قبا» که بیشتر توسط افراد متشخص استفاده می‌شده، اشاره کرد.[۱۵۶]
غذاها
غذاهای سنتی و محلی استان بوشهر را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. غذاهای اصلی، دسرها و نانها. در بین غذاهای اصلی، که به‌عنوان یک وعده غذایی سرو می‌شود، «میگوپلو»، که غذایی با اصالت بوشهری است، به‌عنوان مشهورترین غذا شناخته می‌شود. عنصر اصلی این غذا خود میگو است که به دلیل داشتن امگا۳ و پروتئین بالا از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. میگوپلو بوشهری با دیگر نقاط کشور مانند استان خوزستان تفاوت‌هایی دارد. به عنوان مثال میگوپلو طبخ شده در خوزستان هم ماش دارد و هم به جای گرد لیمو، یک قاشق سرکه به سس آن اضافه میکنند.[۱۶۰] از دیگر غذاهای مشهور استان می‌توان به قلیه میگو،[۱۶۱] قلیه ماهی، گمنه،[۱۶۲] دمی لخلاخ،[۱۶۳] یتیمک بوشهری،[۱۶۴] کبه،[۱۶۵] قیمه بوشهری،[۱۶۶] دوقوس ماهی،[۱۶۷] شکرپلو،[۱۶۶] دال عدس بوشهری،[۱۶۸] ته انداز بوشهری، ماهی شکم پر، میگو سوخاری، مجبوس، ماهی شور اشاره کرد.
در بین دسرها، «رنگینک» مشهورترین دسر و میان‌وعده شناخته می‌شود که البته در دیگر نقاط کشور نیز تهیه و سرو می‌شود. جزء اصلی این دسر، خرما و گردو است و به همین دلیل به عنوان یک دسر و میان‌وعده مغذی و پرانرژی شناخته می‌شود.[۱۶۹] دیگر دسرها و حلوهای مشهور در استان عبارتند از حلوا خرمایی بوشهری، حلوای انگشت‌پیچ، لگیمات، حلوای مسقطی، حلوای سردبندو، نشا، حلواپسکی، حلوا سنگک.[۱۷۰]
در میان نانها، «مُشتَک» مشهورترین و محبوب‌ترین شناخته می‌شود که فلسفه ای مانند فلسفه ایجاد پیتزا دارد و مانند پیتزا با نوع‌های مختلف کراتی (تره)، جیکایی، سرموکی، ساده و زرشکی تولید می‌شود. به جز نمونه ساده که مانند یک نان ساده پخته می‌شود و کره و شکر روی آن ریخته شده و سرو می‌شود، در دیگر نمونه‌ها مواد خوراکی پخته یا تفت داده شده بین دو لایه خمیر قرار گرفته و بعد پخته می‌شود.[۱۷۱] دیگر نان‌های پخته شده در استان بوشهر که شهرت دارند عبارتند از گرده، کماچ، بل بل، نان شیرین و نان زرد، نان تیری.[۱۷۰]
سوغات و صنایع دستی
سوغاتی‌ها و صنایع دستی استان بوشهر عبارتند از:
- ره‌آورد خوراکی: خرما، ارده، پنیر نخل (در آبپخش)،[۱۷۲][۱۷۳] خارک، خارک پخته، ماهی، میگو و مسقطی
- صنایع دستی: گبه(گبه استان بوشهر)، گلیم، نمد، حصیر، سوزن دوزی،[۱۷۴] زنبیل و سبد، جارو، سفال، مشک،[۱۷۵] تور، تونیره‌بافی و دولچه[۱۷۶]
لازم است ذکر شود که شهر آبپخش به عنوان شهر ملی حصیربافی ایران معرفی شده‌است.[۱۷۷]
فرهنگ عمومی و امنیت
طبق آمار سال ۱۴۰۰ که از طرف سازمان پزشکی قانونی منتشر شده‌است، استان بوشهر جزو سه استان برتر از لحاظ کمی نزاع و درگیری‌های خیابانی و خانوادگی است.[۱۷۸][۱۷۹] همچنین در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که استان بوشهر بر اساس ۸ شاخص وزارت کشور (به ویژه در حوزه سرقت، شرارت و نزاع دسته‌جمعی)، به‌عنوان استان برتر امنیت معرفی شده‌است.[۱۸۰]
بنیاد ایرانشناسی بوشهر تاکنون ۱۲۰ نفر از مفاخر و مشاهیر را در استان بوشهر شناسایی کرده‌است که حوزه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد.[۱۸۱] در حوزه علمی، احمد دالکی به‌عنوان پدر علم نجوم آماتوری ایران و یکی از مفاخر علمی استان شناخته می‌شود.[۱۸۲] در حوزه فرهنگی و اجتماعی و نظامی می‌توان نادر مهدوی را به‌عنوان یکی از مفاخر این حوزه در استان بوشهر معرفی کرد.[۴۳] صادق چوبک نیز به‌عنوان یکی از مشاهیر ادبی استان شناخته می‌شود.[۱۸۳] از دیگر مشاهیر استان بوشهر می‌توان به فایز دشتی، نادم، منوچهر آتشی، ایرج شمسی زاده، جهانبخش کردی زاده، همایون خرم، غلامرضا نیکخواه، رئیسعلی دلواری، میرمهنا بندرریگی، ناخدا عباس دریانورد، علیرضا تنگسیری، مهدی طارمی و سید عبدالله بلادی بوشهری اشاره کرد.
 | به‌دلیل برخی مشکلات فنی، نمودارها موقتاً قابل مشاهده نیستند. اطلاعات بیشتر پیرامون این مشکل در فابریکاتور و وبگاه مدیاویکی در دسترس است. |
[۱۸۴]ساختار اقتصادی GDPR استان بوشهر در سال ۱۴۰۰ (به درصد)
با وجود اینکه در این استان حدود ۱۹٪ کل ذخایر گازی جهان فقط در میدان گازی پارس جنوبی،[۱۸۵] و ۸٫۶۸٪ نفت و ۷۳٫۱۸٪ گاز کشور را تولید می‌کند[۱۸۶] و ۹۰٪ صادرات نفت کشور از این استان صورت می‌گیرد[۱۸۷] اما اقتصاد آن در وهله اول متکی به کشاورزی، دامداری و شیلات و سپس تجارت و بازرگانی است.[۱۸۸] بر اساس اطلاعات منتشر شده مرکز آمار در سال ۱۳۹۹، استان بوشهر بعد از به ترتیب استانهای تهران و خوزستان سومین اقتصاد بزرگ کشور است. این رتبه‌بندی بر مبنای میزان تولید ناخالص داخلی است. در سال ۱۳۹۸ تولید ناخالص داخلی این استان حدود ۲۰۲ هزار میلیارد تومان اعلام شد که بزرگ‌ترین بخش اقتصادی آن مربوط به «تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا» بوده‌است. بیش از نیمی از این بخش احتمالاً به دلیل وجود نیروگاه‌های گازی و اتمی در این استان است. قسمت‌های دیگر بخش اقتصادی در استان بوشهر که سهم بسزایی در آن دارند به «صنعت»، «استخراج معادن»، «پالایشگاه‌ها و تأسیسات نفت، گاز و پتروشیمی» مربوط می‌شود. استانهای بوشهر و خوزستان در حوزه استخراج نفت خام و گاز طبیعی، استخراج معادن، صنعت، تأمین آب، برق و ساختمان بیشترین سهم را در کشور به خود اختصاص داده‌اند.[۱۸۹]
براساس آمارهای ارائه شده از طرف مرکز آمار در سال ۹۷، سه استان تهران، استان اصفهان و بوشهر به ترتیب بیشترین رشد اقتصادی بدون نفت را داشته‌اند. طبق آمار همین سال استان بوشهر رتبه چهارم فعالیت‌های استخراج معدنی را به خود اختصاص داده‌است و در زمینه فعالیت‌های صنعت، تأمین برق، گاز، بخار و تهویه هوا، آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه ساختمان نیز با سهم ۱۸٫۱۳ درصد بعد از استان تهران، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‌است. از طرفی بیشترین نرخ رشد متوسط این رشته فعالیت از سال ۹۰ تا ۹۷ نیز با ۹٫۱۷ درصد متعلق به استان بوشهر می‌باشد.[۱۹۰]
از دیگر آمارهای اقتصادی که بر بهبود شرایط استانها مؤثر است، توزیع درآمد حاصل از دریافت مالیات بر استانها است. طبق آمار سال ۱۳۹۸، استان تهران با دریافت ۵۳٪ درآمد حال از مالیات کل کشور در رتبه اول دریافت درآمد مالیاتی در کشور قرار دارد و استان بوشهر با دریافت ۲٫۸٪ این درآمد در رتبه هفتم قرار گرفته‌است. این درحالیست که طبق آمار سال ۱۳۹۵ فقط ۱۶٫۶٪ درصد از جمعیت کشور در استان تهران قرار دارد[۱۹۱] اما تقریباً نصف درآمدها به استان تهران پرداخت می‌شود. در این مورد دو فرضیه وجود دارد که علت این توزیع نامتوازن درآمد مالیات‌ها را نشان می‌دهد. یکی تمرکز زیاد فعالیت‌های صنعتی و خدماتی در تهران و دوم دولتی بودن یا حضور دفاتر مرکزی شرکت‌های بزرگ در تهران است.[۱۹۲]
فعالیت کارگاه‌های صنعتی بر اقتصاد استان تأثیر داشته‌است. طبق آمار ۱۳۹۸ برای کارگاه‌های بالای ۱۰ نفر، استانهای تهران، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و البرز به ترتیب با سهم ۲۲٫۴، ۱۲٫۱، ۶٫۸، ۵٫۷ درصدی رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند و استان بوشهر با ۰٫۵۹٪ رتبه ۲۷ این جدول قرار دارد. از طرفی، طبق آمار سال ۱۳۹۸، مردم استان بوشهر رتبه چهارم در سپرده گذاری بانکی را به خود اختصاص داده‌اند.[۱۹۳] این آمارها نشان می‌دهد که مردم استان بوشهر نه‌تنها تمایلی به سرمایه‌گذاری و فعالیت صنعتی نداشته‌اند بلکه بیشتر پول و دارایی خود را سپرده‌گذاری میکنند.[۱۹۴]
با توجه به تمرکز اصلی سیاست فعلی کشور بر اقتصاد دانش‌بنیان، اخیراً تحقیقی جهت بررسی توسعه‌یافتگی استانهای کشور در اقتصاد دانش‌بنیان منتشر شده‌است که استان بوشهر با امتیاز ۰٫۰۲۳۱ در جایگاه نهم این رتبه‌بندی قرار گرفته‌است. در این تحقیق استان تهران با امتیاز بسیار بالای ۰٫۹۸۲۳ در صدر جدول قرار گرفته‌است به‌طوری‌که استان اصفهان به‌عنوان دومین استان امتیاز ۰٫۱ را کسب کرده‌است و این نشان از فاصله بسیار بالای استان تهران با دیگر استانها دارد.[۱۹۵]
درآمد سرانه شاخصی است که نشان می‌دهد به ازای هر یک نفر چه میزان کالا و خدمات تولید یا چه میزان درآمد حاصل شده‌است. استان بوشهر با درآمد سرانه ۱۶۲ میلیون تومان و استان خوزستان با ۱۰۰ میلیون تومان به ترتیب جایگاه‌های اول و دوم را به خود اختصاص می‌دهند.[۱۹۶]
در سال ۱۳۹۹ ضریب جینی خانوارهای شهری استان بوشهر ۰٫۳ اعلام شد. در همین آمار ضریب جینی کل کشور ۰٫۳۸۳۵، بالاترین ضریب جینی ۰٫۴۵۷ (استان سیستان و بلوچستان) و کمترین ضریب جینی ۰٫۲۵۷۹ (استان اردبیل) اعلام شد. همچنین در همین سال ضریب جینی خانوارهای روستایی استان بوشهر ۰٫۲۹۷۳، کل کشور ۰٫۳۵۹، بالاترین ضریب جینی ۰٫۳۶۲۱ (استان چهارمحال و بختیاری) و کمترین ضریب جینی ۰٫۲۴۰۵ (استان خوزستان) اعلام شد. این آمارها نشان از متوسط بودن اوضاع نابرابری درآمد در استان بوشهر نسبت به کل کشور را می‌دهد.[۱۹۷] در کنار ضریب جینی، سه شاخص نرخ بیکاری، تورم و فلاکت نیز مبین وضعیت اقتصادی مردم یک استان است. در آمار سال ۱۴۰۰، نرخ بیکاری، تورم و فلاکت استان بوشهر به ترتیب ۴۱٫۷، ۸٫۹ و ۵۰٫۶ اعلام شد که ۶ رتبه بالاتر از متوسط کشوری و تقریباً در میانه جدول قرار گرفت. در این آمار استان تهران در پایین جدول قرار گرفت که نشان از وضعیت بسیار خوب این استان در سال ۱۴۰۰ دارد و بالاتر از همه نیز آذربایجان غربی قرار گرفت که وضعیت بد این استان در سال ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد.[۱۹۸] آمارهای سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که استان بوشهر از جمله استانهای با هزینه زندگی بالا در کشور است[۱۹۹][۲۰۰] و در عین حال طبق آمار سال ۱۴۰۰ استان بوشهر پنجمین استان مرفه کشور است.[۲۰۱]
از لحاظ شاخص NEET (مخفف "نه درس می‌خواند، نه شاغل است و نه مهارتی می‌آموزد")، طبق آمار سال ۱۳۹۵ مرکز آمار، استان بوشهر در کنار خراسان‌شمالی، چهارمحال‌وبختیاری، زنجان و خراسان‌رضوی از استان‌هایی هستند که دارای نرخ بالای NEET هستند. در این آمار میانگین کشوری NEET حدود ۲۹٪ بوده و استانهای سیستان‌وبلوچستان حدود ۴۸٫۲ درصد، در گلستان ۴۴درصد، در هرمزگان ۴۳٫۸ درصد، در کرمانشاه ۴۲٫۸ درصد، در لرستان ۴۲٫۱ درصد، در آذربایجان‌غربی ۴۱٫۷ درصد، در خوزستان ۴۱٫۲ درصد، در کردستان ۴۱ درصد، در همدان ۴۰٫۱ درصد و در اردبیل ۳۹٫۶ درصد در بالای جدول قرار دارند. همچنین استانهای سمنان با نرخ ۲۲٫۶ درصدی، یزد با نرخ ۲۵٫۱ درصدی، اصفهان با نرخ ۲۵ درصدی و تهران با نرخ ۲۸٫۱ درصدی کمترین نرخ NEETها را داشته‌اند.[۲۰۲] در سال ۱۳۹۷ هزارجریبی و سبحانی در تحقیقی به بررسی وضعیت NEETها در ایران و علل آن پرداخته‌اند.[۲۰۳] همچنین در مقاله دیگری به قلم نویسندگان روزنامه دنیای اقتصاد، موضوع NEETها در ایران مورد بررسی قرار گرفته‌است.[۲۰۴]
از لحاظ آمار حاشیه نشینی در ایران، طبق آمار سال ۱۴۰۰، استان بوشهر قبل از استانهای سمنان، چهارمحال‌وبختیاری، خراسان‌جنوبی و ایلام در انتهای جدول قرار دارد که نشان از وضعیت تقریباً مناسب استان دارد.[۲۰۵]همچنین استان بوشهر در کنار استانهای اصفهان، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، فارس، کردستان، مازندران، هرمزگان و یزد دارای بیشترین کودک کار است (جزو ۱۳ استان با بیشترین کودک کار).[۲۰۶] طبق آمارها %۸۰ این کودکان ایرانی نیستند و %۶۰ درصد نیز از اتباع غیرمجاز هستند.[۲۰۷]از منظر امنیت سرمایه‌گذاری، بر طبق گزارش منتشره از طرف مرکز پژوهشهای مجلس در بهار ۱۴۰۲، استان بوشهر در وسط جدول جدول رتبه‌بندی استانها قرار گرفته‌است و به‌عنوان یک استان با وضعیت متوسط معرفی شده است.[۲۰۸] در برخی سالها مانند ۱۳۹۹ جزو استانهای برتر در حوزه امنیت سرمایه‌گذاری بوده‌است.[۲۰۹]
کشاورزی
طبق آمار سال ۱۴۰۰، در استان بوشهر ۳۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی قابل کشت وجود دارد(۱۱٫۵٪ مساحت استان بوشهر) که ۸۰ هزار هکتار آبی و مابقی دیم و آیش هستند. همچنین ۱٫۲ درصد تولیدات کشاورزی کشور در استان بوشهر تولید می‌شود. در واقع از ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی کشور ۱٫۴ میلیون تن مربوط به استان بوشهر است. طبق گفته خسرو عمرانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر، تغییر اقلیم و خشکسالی کشاورزان استان بوشهر را تهدید می‌کند و برای برون رفت از این وضعیت راهی جز ارتقای بهره‌وری و کارایی مصرف آب در واحد سطح، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از کشت محصولات آب بر، تبدیل کشت محصولات در فضای باز به کشت متراکم و گلخانه ای، استفاده کامل از کشت نشایی، استفاده از ارقام پرمحصول وجود ندارد.[۲۱۰] در سال ۱۳۹۸ اعلام شد که ۴۰٪ چاه‌های آب (از ۱۳ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی در استان بوشهر، هشت و ۱۲۲ حلقه چاه مجاز و پنج هزار و ۴۷۸ حلقه چاه غیرمجاز) در استان بوشهر غرمجاز هستند.[۲۱۱] طبق آمار منتشر شده در خبرگزاری فرهیختگان در سال ۱۴۰۱، استان بوشهر با وجود جمعیت و وسعت کم اما نهمین استان با بیشترین میزان چاه غیرمجاز در کشور می‌باشد.[۲۱۲] در سال ۱۴۰۰، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای استان بوشهر اعلام کرد که برای حفظ و حراست آب در استان می‌بایست مصرف بهینه آب در کاربری‌های مختلف، افزایش بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در بخش کشاورزی و انتقال بار اشتغال از کشاورزی به صنعت در دستور کار قرار گیرد.[۲۱۳]
خرما و گوجه فرنگی خارج از فصل دو محصول کشاورزی مهم در استان بوشهر است. این استان همچنین به صورت پراکنده باغ‌های کوچک مرکبات دارد. شهرستان دشتستان و شهرستان تنگستان از لحاظ تولید سالانه خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده‌اند. میزان تولید خرما در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۷۴ هزار تن[۲۱۴] و در سال ۱۳۹۱ میزان تولید مرکبات حدود ۴۵ هزار تن[۲۱۵] اعلام شد. دشت پلنگ در شهرستان دشتی به‌عنوان قطب تولید لیموی استان بوشهر شناخته می‌شود که دارای هزار و ۲۰۰ هکتار باغات لیمو با برداشت سالیانه حدود ۱۸ هزار تن محصول می‌باشد (طبق آمار سال ۱۴۰۳).[۲۱۶] در سال ۱۴۰۲ کشت موز، آناناس و پاپایا نیز انجام شده که طبق برنامه ریزی ها جزو محصولات تولیدی گلخانه ای این استان قرار خواهد گرفت و سطح زیر کشت آن به‌دلیل بازارپسندی و مقرون به صرفه بودن افزایش خواهد یافت.[۲۱۷] مهم‌ترین محصولات زراعی آن را گندم و جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه‌ای تشکیل می‌دهد.[۲۱۸] براساس آمار سال ۱۳۸۷، سالانه ۲۵۰۰ تنباکو در ۷۰۰ هکتار زمین در استان بوشهر تولید می‌شود که ۱۵ تن آن به اداره دخانیات استان بوشهر فروخته می‌شود و مابقی آن در بازار آزاد عرضه می‌شود.[۲۱۹] در آمار دیگری در سال ۱۴۰۳ اعلام شد که ۴ هزار هکتار از اراضی استان بوشهر زیر کشت تنباکو است و سالانه ۱۱ تا ۱۲ هزار تن از این محصول برداشت می‌شود.[۲۲۰] تنباکو کاشته شده در این استان از واریته «روستیکا» می‌باشد که توتون خوانده می‌شود و اولین بار توسط انگلیسی‌ها به این منطقه وارد و کشت شد.[۲۲۱] این تنباکو دارای طعم شیرین و تند است و دارای نیکوتین و قند بالایی است(۴٫۰۶ درصد نیکوتین و ۴٫۸ درصد قند).[۲۲۲] این تنباکو در کشور با نام تنباکو برازجانی شناخته می‌شود که بسیار مشابه تنباکو خوانساری می‌باشد اما در بهره‌برداری آن با تنباکو خوانساری تفاوت‌هایی وجود دارد. تنباکو برازجانی با ساقه و برگ برداشت و مورد استفاده قرار می‌گیرد درحالی که تنباکو دیگر نقاط کشور و خوانسار فقط از ناحیه برگ برداشت می‌شوند. تنباکوی استان بوشهر به دلیل نبود صنایع بسته‌بندی و تبدیلی و تکمیلی به دیگر استانها صادر می‌شود یا به‌صورت چمدانی به دیگر کشورها صادر می‌شود.[۲۲۱] استان بوشهر با تولید سالانه یک میلیارد و یکصد میلیون قطعه نشای سبزی و صیفی (بیشتر از همه گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل، کلم، کاهو و کدو) به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نشا در جنوب کشور شناخته می‌شود که نشاهای تولیدی به استانهای فارس، هرمزگان، کهگیلویه و بویر احمد و سایر استانهای کشور ارسال می‌شود.[۲۲۳][۲۲۴] در سال ۱۳۹۹، سطح زیر کشت محصولات سبزی و صیفی در استان ۲۲ هزارو ۵۰۰ هکتار اعلام شد.[۲۲۵] در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که ۴۳۵ هکتار گلخانه در استان وجود دارد که ۹۰ هزار تن محصول از آن تولید می‌شود و ۷۵ هزار تن آن گوجه فرنگی و براساس آمارها رتبه سوم کشور در تولید این محصول را به خود اختصاص داده‌است و خیار، فلفل دلمه، بادمجان و محصولات صیفی و جالیزی از جمله دیگر تولیدات گلخانه ای این استان به‌شمار می‌رود (طبق آمار سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰٪ آن صادر می‌شود[۲۲۶]). تولید سبزی و صیفی در استان بوشهر دارای مشکلاتی است که از جمله آن می‌توان به کمبود صنایع بسته‌بندی مناسب و بازار پسند اشاره کرد.[۲۲۷] سال ۱۴۰۲ سطح زیر کشت گندم به‌صورت ۸۵ هزار هکتار اراضی دیم و ۱۵ هزار هکتار اراضی آبی اعلام شد.[۲۲۸] در همان سال ۱۴۰۲، اعلام شد که ۴۰۰ هکتار اراضی کشاورزی استان بوشهر تحت پوشش کشت دانه روغنی کلزا قرار گرفته که از آن ۳۰۰ تن دانه روغنی کلزا برداشت شد.[۲۲۹] در سال ۱۴۰۰ استان بوشهر بعد از استانهای فارس و خوزستان به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ کنجد در کشور اعلام شد. رقم مشهور کنجد کشت شده در استان بوشهر به "دشتستان۲" مشهور است(رقم‌های مشهور کنجد در استان بوشهر عبارتند از دشتستان ۲، شش پر و لاین ۷[۲۳۰]).[۲۳۱] سطح زیر کشت کنجد در سال ۱۴۰۲ چهار هزار و ۸۰۰ هکتار و میزان برداشت آن ۱٫۵ میلیون تن اعلام شد.[۲۳۲] طبق آخرین آمار به‌دست آمده در سال ۱۴۰۲، میزان سطح زیر کشت گیاهان دارویی در استان ۲۴ هکتار اعلام شد که شامل آویشن، نعنا فلفلی، رزماری، زنیان، بابونه، زیره سبز، رازیانه، بادام زمینی می‌شود.[۲۳۳] در کنار محصولات ذکر شده یونجه و ذرت علوفه ای نیز در استان کشت می‌شود که قاچاق آن به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز گزارش شده‌است.[۲۳۴][۲۳۵] براساس آمار سال ۱۳۹۵ میزان سطح زیر کشت ذرت علوفه ای ۸۰ هکتار و برداشت از آن ۵۰ تا ۸۰ تن اعلام شده‌است.[۲۳۶]
از سال ۱۴۰۳ جهت بهره‌وری بیشتر منابع زیستی (آب، خاک و تنوع زیستی کشاورزی)، مزایای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی و به منظور تولید محصولات با مزیت نسبی؛ طرح اصلاح الگوی کشت برنامه‌ریزی و اجرا شد. در این طرح به‌خصوص گیاهان و درختان کم‌آب بر جدید کشت شده که از جمله آن می‌توان به نخود کابلی، نخود دسی، عدس، مارچوبه، بادام زمینی، چغندر قند پاییزه، ذرت شیرین، گلرنگ، کاملینا، کتان، نخود علوفه‌ای، خلر، ماشک علوفه‌ای، کینوا علوفه‌ای، چغندرعلوفه ای، زیره سبز، رزماری، نعنا فلفلی، آویشن، بابونه، رازیانه، کاکتوس اپونتیا، موز، آناناس و پاپایا اشاره کرد.[۲۳۷]
صید ماهی و میگو یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم این استان را تشکیل می‌دهد.[۲۳۸] استان بوشهر بیشترین مرز آبی با خلیج فارس دارد[۲۳۹] و حدود ۱۵ هزار صیاد با استفاده از بیش از دو هزار شناور فعالیت دارند و در فصول مختلف سال به صید می‌پردازند که سالانه بیش از ۶۰ هزار تن انواع آبزیان در استان صید می‌شود.[۲۴۰] استان بوشهر طبق آمار سال ۱۴۰۲ با سطح زیر کشت هفت هزار و ۲۵۹ هکتار برای میگو،[۲۴۱] بزرگ‌ترین تولیدکننده میگوی پرورشی در کشور است و محصولات شیلاتی تولید شده آن به کشورهای مختلفی صادر می‌شود.[۲۴۲] از سال ۱۳۷۴ اراضی مستعد پرورش میگو در استان شناسایی شد[۲۴۳] و طبق آمار سال ۱۴۰۲، بیش از ۹۰ درصد میگوی تولیدی استان بوشهر صادر می‌شود.[۲۴۴] در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که شیلات برنامه‌هایی را برای پرورش میگو دور از ساحل در استان بوشهر دارد. در این طرح در اراضی دور از ساحل، آب شور از طریق پمپاژ از دریا به اراضی که شرایط کشاورزی ندارند برای ایجاد مجتمع‌های پرورش میگو منتقل می‌شود.[۲۴۵] همچنین هر ساله نزدیک به دو هزار تن میگو از دریا توسط صیادان بوشهری صید می‌شود.[۲۴۶] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که حدود ۱۱ هزار تن ماهی در قفس در این استان تولید شده‌است.[۲۴۷] در سال ۱۴۰۳ اعلام شد که بزرگ‌ترین سایت پرورش صدف در استان بوشهر (در شهرستان دیلم) افتتاح شده که بالغ بر ۲۰ تن در سال از آن محصول برداشت خواهد شد.[۲۴۸] پرورش بز و گوسفند و گاو و شتر و طیور در استان رونق نسبی دارد.[۲۴۹][۲۵۰][۲۵۱][۲۵۲][۲۵۳] در سال ۱۴۰۱ اعلام شد که ۳۹۰ واحد دامداری صنعتی و ۱۰ هزار دامداری سنتی و ۲۱۸ واحد مرغداری با ظرفیت هفت میلیون قطعه در هر دوره، در استان بوشهر فعالیت دارند که پرورش دهنده ۹۶۰ هزار دام سبک شامل بز و گوسفند و ۴۳ هزار رأس دام سنگین شامل گاو و گوساله در استان هستند. واحدهای دامی استان توانایی تولید هشت هزار تن گوشت قرمز، ۴۰ هزار تن گوشت سفید و ۴۰ هزار تن شیر و یک هزار و ۵۰ تن عسل را دارند.[۲۵۴] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که طبق پیش‌بینی حدود دو هزار تن عسل کنار در استان بوشهر تولید شود.[۲۵۵]
طبق آمار سال ۱۳۹۸ استان بوشهر با دارا بودن ۳٬۶۷۵ نفر شتر ثبتی در ۱۱۲ گله یکی از مراکز مهم پرورش شتر می‌باشد که در آن به‌صورت سنتی نگهداری می‌شوند.[۲۵۶] این شترها همگی از نوع یک کوهانه و از نژادهای دشتی (ذبه)، ترکی، عربی و نژادهای آمیخته می‌باشند. بهترین نژاد موجود در استان نژاد دشتی است که پشم زیادی تولید می‌کند و در کشور جزو بهترین نژادها شناخته می‌شود. صنعت عبابافی با وجود پشم این شترها در استان رونق دارد و در کشورهای حاشیه خلیج فارس عباهای بافته شده از پشم این شترها از مقبولیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر کارگاه‌های عبابافی محدودی در کردوان شهرستان دشتی مشغول به فعالیتند.[۲۵۷]
صنایع
نفت، گاز و پتروشیمی
وجود توامان میدان‌های بزرگ نفتی و گازی در استان بوشهر (خشکی و دریا) باعث شده که این استان در کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. حدود ۱۹٪ کل ذخایر گازی جهان فقط در میدان گازی پارس جنوبی وجود دارد،[۱۸۵] ۸٫۶۸٪ نفت و ۷۳٫۱۸٪ گاز کشور[۱۸۶] در این استان تولید می‌شود و ۹۰٪ صادرات نفت کشور از این استان صورت می‌گیرد.[۱۸۷] همچنین ۷۰ درصد منابع گاز، ۲۵ درصد منابع نفت کشور در این استان قرار دارد.[۲۵۸] در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که با برداشت روزانه ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز از میدان پارس جنوبی، بیش از ۷۵ درصد از گاز تولیدی کشور به این میدان تعلق گرفته‌است.[۲۵۹] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که با تولید ۴۵ میلیون لیتر بنزین در رروز از یکی از پالایشگاه‌ها، حدود ۴۰ درصد تولید بنزین کشور از محل محصولات تولیدی میدان پارس جنوبی در حوزه سرزمین استان بوشهر، تأمین می‌شود.[۲۶۰] در حال حاضر میدان‌های گازی شناخته شده استان بوشهر عبارتند از:[۲۶۱]میدان گازی کنگان، میدان گازی نار، میدان گازی پارس جنوبی، میدان گازی پارس شمالی، میدان گازی گلشن، میدان گازی فردوسی، میدان گازی کوه مند، میدان گازی میلاتون (دشتستان)، میدان گازی خیام، میدان گازی فرزاد A، میدان گازی فرزاد B، آرش، میدان گازی خارتنگ[۲۶۲]، میدان گازی تابناک (مشترک بین سه استان بوشهر و فارس و هرمزگان) و میدان گازی دالان (مشترک بین دو استان بوشهر و فارس).
همچنین میدان‌های شناخته شده نفتی استان عبارتند از:[۲۶۳] میدان نفتی بهرگان، میدان نفتی خارگ (شامل میدان‌های فروزان، میدان نفتی نوروز، ابوذر، درود و اسفندیار)، میدان نفتی پارس جنوبی، میدان نفتی فردوس، میدان نفتی نرگسی، میدان نفتی بوشکان، میدان نفتی کوه مند (بزرگ‌ترین میدان نفت سنگین جهان)،[۲۶۴] میدان نفتی عسلویه شرقی، میدان نفتی گلخاری، میدان نفتی بینک، میدان نفتی زاغه، میدان نفتی بهرگانسر، میدان نفتی بینالود، میدان نفتی سروش، میدان نفتی سیاه مکان، میدان نفتی گناوه(حفاری چاه اکتشافی آن از سال ۱۳۹۹ آغاز شد و در ۴۵۷۲ متری در مخزن سروک به مقادیر قابل توجهی از هیدروکربور مایع)، میدان نفتی تنگو(عملیات حفاری این چاه از اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز شد و در شهریور ۱۴۰۲ با کشف نفت در افق یاد شده و در عمق ۴۱۵۰ متری به پایان رسید)[۲۶۵][۲۶۶]، میدان نفتی خشت، میدان نفتی پازنان (مشترک بین سه استان خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد) و میدان نفتی رگ‌سفید (مشترک بین دو استان خوزستان و بوشهر).
از دیگر سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در این استان می‌توان به تأسیس پتروشیمی‌های متعدد و بزرگ اشاره کرد.[۲۶۷][۲۶۸][۲۶۹][۲۷۰] طبق آمار سال ۱۴۰۲، حدود ۵۰٪ تولیدات پتروشیمی ایران در استان بوشهر تولید می‌شود[۲۵۸] و طبق آمار سال ۱۴۰۲ حدود ۲۲ مجتمع پتروشیمی در استان بوشهر فعال است که تا پایان برنامه هفتم توسعه به ۴۸ واحد خواهد رسید.[۲۶۰] از پتروشیمی‌های حاضر در استان بوشهر می‌توان به مجتمع پتروشیمی پردیس، مجتمع پتروشیمی نوری (برزویه)، مجتمع پتروشیمی پارس، مجتمع آریاساسول، مجتمع پتروشیمی مبین، مجتمع پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی مروارید، مجتمع پتروشیمی مهر، مجتمع پتروشیمی جم، مجتمع پتروشیمی مروارید، مجتمع پتروشیمی همت، مجتمع پتروشیمی انتخاب، مجتمع پتروشیمی بوشهر، مجتمع پتروشیمی کاویان، مجتمع پتروشیمی جم اطمینان، مجتمع پتروشیمی
تخت جمشید، مجتمع پتروشیمی مرجان، مجتمع پتروشیمی دماوند، مجتمع پتروشیمی فرسا شیمی، مجتمع پتروشیمی دنا، مجتمع پتروشیمی کیمیای پارس خاورمیانه، مجتمع پتروشیمی صدف، مجتمع پتروشیمی سبلان، مجتمع پتروشیمی هنگام، مجتمع پتروشیمی آریان، مجتمع پتروشیمی آپادانا، مجتمع پتروشیمی دالاهو کیمیا، مجتمع پتروشیمی پادجم و مجتمع پتروشیمی خارگ[۲۷۱] اشاره کرد.[۲۷۲]
از پالایشگاه‌های استان بوشهر نیز می‌توان پالایشگاه گاز فجر جم و پالایشگاه‌های گاز پارس جنوبی(شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی) را نام برد.
دریایی
در این استان، شرکت‌های بزرگ و کوچک سازنده سازه‌های دریایی فعالند(طبق آمار ۱۴۰۲ حدود ۲۴ واحد شناورسازی در استان بوشهر وجود دارد[۲۷۳])؛ از جمله مجموعه صنعتی ایران صدرا که در زمینه سکو سازی و کشتی سازی فعالیت می‌کند[۲۷۴] یا مؤسسه صنعتی-دریایی شهید محلاتی سپاه.[۲۷۵][۲۷۶] همچنین یک مجموعه دانش بنیان جهت حمایت از صنایع دریایی و شرکت‌های نوپا و دانش بنیان با نام «کارخانه نوآوری صنایع دریایی» نیز در سال ۱۴۰۰ در بوشهر افتتاح شد.[۲۷۷] از شرکت‌های خصوصی ساخت سازه‌های دریایی و کشتی سازی در این استان نیز می‌توان به شرکت‌های ناخدای جزیره، شرکت ایلکا[۲۷۸] و مصطفی دریا (در دیلم)[۲۷۹] اشاره کرد. بزرگ‌ترین کارخانه و کارگاه‌های ساخت شناور در استان بوشهر قرار دارد و این استان بزرگ‌ترین تولیدکننده شناورهای سنتی چوبی و فایبرگلاس، آلومینیومی و فولادی در کشور است که این واحدها و صنایع در زمینه صنعت شناور سازی، تعمیرات کشتی، سکوسازی در مقیاس مختلف در حوزه‌های فلزی و فایبرگلاس مشغول به فعالیت هستند.[۲۸۰]
شهرکهای صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی
در استان بوشهر یازده شهرک صنعتی و یک ناحیه صنعتی مصوب و هفت ناحیه صنعتی روستایی انتقالی از سازمان جهاد کشاورزی(تا ۱۴۰۳ مجموعاً ۱۰ ناحیه صنعتی[۲۸۱]) و سه منطقه ویژه اقتصادی وجود دارد(مجموعاً در سال ۱۴۰۳حدود ۲۱ شهرک و ناحیه صنعتی با ۴۷۰ واحد در حال فعالیت در این شهرک‌ها و نواحی[۲۸۲]) که شهرکهای صنعتی عبارتند از:[۲۸۳][۲۸۴][۲۸۵] شهرک صنعتی برازجان، شهرک صنعتی اهرم، شهرک صنعتی دلوار، ناحیه صنعتی بنه گز در تنگستان، شهرک صنعتی دیلم در ناحیه صنعتی بویرات (دیلم)، شهرک صنعتی بندر ریگ در ناحیه صنعتی عربی (دشتی) و شهرک صنعتی خورموج، دیر، کنگان و گناوه، دلوار در ناحیه صنعتی لمبدان (دیر). در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که سه شهرک خورشیدی در شهرستان‌های دشتستان، دشتی و تنگستان ایجاد خواهد شد.[۲۸۶]
مناطق ویژه اقتصادی عبارتند از: منطقه ویژه اقتصادی بوشهر (شهرستان بوشهر)،[۲۸۷] منطقه ویژه اقتصادی پارس (شهرستان عسلویه)[۲۸۸] و منطقه ویژه اقتصادی شمال استان بوشهر (شهرستان دیلم).[۲۸۹]
تولید انرژی
در استان بوشهر از منابع متعدد اعم از خورشیدی،[۲۹۰] انرژی هسته‌ای[۲۹۱] و سوختهای فسیلی انرژی تولید می‌شود و همچنین این استان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سوختهای فسیلی در ایران و جهان است.[۱۸۵][۲۹۲][۱۸۶] ظرفیت تولید برق در استان بوشهر در سال ۱۴۰۰حدود ۵ هزار مگاوات اعلام شد[۲۹۳] که با احتساب مصرف ۲۵۰۰ مگاوات، این استان صادر کننده برق به دیگر استانها است.[۲۹۴] در حال حاضر نیروگاه هسته‌ای بوشهر که به عنوان اولین نیروگاه ایران و خاورمیانه شناخته می‌شود،[۲۹۱] آغاز ساخت دو واحد دیگر این نیروگاه (فاز ۲ و ۳) نیز شروع شده‌است.[۲۹۵] دیگر نیروگاه‌های استان بوشهر عبارتند از: نیروگاه هسته‌ای بوشهر، نیروگاه گازی بوشهر، نیروگاه متمرکز پارس جنوبی، نیروگاه گازی عسلویه، نیروگاه گازی تولید برق کنگان، نیروگاه خارک و نیروگاه سیکل ترکیبی بندر گناوه.
معدن
در سال ۱۴۰۱ اعلام شد که بعد از محصولات پتروشیمی، دومین کالای صادراتی غیرنفتی استان بوشهر تولیدات معدنی می‌باشد اما طبق گفته رئیس خانه معدن استان بوشهر، بنا به دلایلی همچون مرز نامعلوم معادن (و نتیجتاً جریمه بالای معدن داران)، وجود معارضان محلی، وجود سیاست‌های حمایتی ضعیف برای معادن کوچک؛ باعث شده تا نرخ رشد سرمایه‌گذاری در حوزه معدن در این استان پایین‌تر از میانگین کشوری باشد (کمتر از ۱۰٪) و میزان کوچ از این حوزه به بخش صنعت و کشاورزی بسیار زیاد شود.[۲۹۶] طبق آمار سال ۱۴۰۱، حدوداً دو میلیارد و ۵۷۱ میلیون تن مواد معدنی ذخیره در استان وجود دارد(۶ درصد مواد معدنی ایران در استان بوشهر قرار دارد[۲۹۷]) و طبق آمار ۱۴۰۳، ۲۶۶ معدن در استان بوشهر دارای مجوز با استخراج تقریبی ۲۹ میلیون و ۱۶۴ هزار تن در حال فعالیت می‌باشند.[۲۹۸] از این تعداد معادن، ۱۱ مورد دارای دو نوع ماده معدنی است. بیشترین معادن استان بوشهر به ترتیب در شهرستان‌های دشتی(۶۸ معدن)، دشتستان(۵۷ معدن)، تنگستان(۲۴ معدن)، دیر، کنگان، گناوه، دیلم، جم و عسلویه قرار دارند. سنگ لاشه، گچ، آهک، واریزه کوهی، مارن، آلویوم و مرمریت از مهم‌ترین مواد معدنی استان بوشهر می‌باشند که در این بین سنگ لاشه بیشترین تعداد معادن را به خود اختصاص داده‌است.[۲۹۹][۳۰۰] همچنین معادنی همچون بوکسیت، قیر طبیعی (بیوتین) و فسفات نیز در استان کشف شده‌اند که تحت بررسی‌های اکتشافی می‌باشد.[۳۰۱][۳۰۲][۳۰۰] روی هم رفته استان بوشهر دارای ذخایر معدنی فلزی بسیار ضعیفی است چونکه بخشهای پی سنگی و دور از دسترس، در پوشش رسوبی رویی عوامل کانی ساز نظیر پدیده‌های ماگماتیسم، دگرگونی و پیامدهای آن وجود ندارد لذا برخلاف ذخایر معدنی غیر فلزی غنی، ذخایر فلزی بسیار ضعیفی دارد.[۳۰۳]
بازرگانی
در حال حاضر در استان بوشهر چهارده گمرک وجود دارد.[۳۰۴] گمرکهای استان بوشهر چندین سال است که رتبه نخست صادرات نفتی و غیرنفتی را به خود اختصاص داده‌اند.[۳۰۵][۳۰۶][۳۰۷]گمرکهای استان بوشهر در سال ۱۴۰۰ به ۶۰ کشور جهان صادرات داشته‌اند.[۳۰۸] در سال ۱۴۰۰، میزان ۱۰ میلیارد و ۱۳۶ میلیون دلار صادرات به کشورهای مختلف صورت گرفته که ۶۷ درصد رشد را نشان می‌دهد به‌طوری که استان بوشهر از لحاظ صادرات بعد از استان هرمزگان در جایگاه دوم قرار می‌گیرد.[۳۰۹]همچنین در همین سال میزان صادرات گمرکهای استان بوشهر ۷۵ برابر واردات بوده‌است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی از بندرهای استان مواد معدنی، انواع آبزیان، سبزیجات و صیفی جات میعانات گازی و محصولات پتروشیمی و مهم‌ترین کالاهای صادراتی انواع پارچه، ماژول ال ای دی، دستگاه پخت و پز رستورانی، قطعات لوازم یدکی خودروی سواری، انواع چای، برنج، انواع لاستیک، موز، انواع بلبرینگ و رولبرینگ و قطعات لوازم یدکی موتور سیکلت بوده‌است. کشورهای چین، امارات متحده عربی، هند، قطر، برزیل، پاکستان، آفریقای جنوبی، نیجریه، سودان و ترکیه مهم‌ترین مقصد صادرات از گمرکهای استان بوشهر و چین، فیلیپین، امارات متحده عربی، نیوزیلند، هند، ایتالیا، سریلانکا، عمان، کره جنوبی و آلمان مهم‌ترین مبدأ وارداتی گمرکهای استان بوشهر بوده‌است.[۳۱۰]
منطقه آزاد بوشهر
طبق مصوبات هیئت دولت در سال ۱۴۰۰ بوشهر به منطقه آزاد تبدیل شد.[۳۱۱]
راه هوایی
استان بوشهر دارای شش فرودگاه رسمی در شهرهای بوشهر، جزیره خارگ، عسلویه، بندر امام حسن و جم می‌باشد (به جز فرودگاه‌های غیررسمی مانند فرودگاه آبپخش که برای مقاصد کشاورزی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد)؛ که از این میان، فرودگاه بندر بوشهر جزو قدیمی‌ترین فرودگاه‌های کشور می‌باشد (تأسیس در ۱۲۹۸).[۳۱۲][۳۱۳][۳۱۴] این فرودگاه‌ها عبارتند از: فرودگاه بین‌المللی شهدای بوشهر، فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس (در عسلویه)، فرودگاه خارگ و فرودگاه بهرگان.
دو فرودگاه رسمی دیگر در این استان وجود دارد که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این فرودگاه‌ها عبارتند از: فرودگاه عسلویه (با فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس که در عسلویه ساخته شده، اشتباه گرفته نشود. در واقع در عسلویه دو فرودگاه ساخته شده‌است) و فرودگاه جم. در سال ۱۳۸۶ هیئت وزیران دستور بررسی جا به جایی فرودگاه بین‌المللی بوشهر به خارج از شهر پس از هماهنگی‌های لازم با دستگاه‌های ذی‌ربط با تأمین اعتبارات از طریق وزارت نفت و کمک‌های فنی و مهندسی وزارت راه و ترابری را صادر کردند.[۳۱۵] در سال ۱۳۹۴ توسط استاندار وقت اعلام شد که عملیات اجرایی ساخت این فرودگاه شروع شده‌است.[۳۱۶] قرار است این فرودگاه در ۲۵ کیلومتری بندر بوشهر با[۳۱۷] ۴۲۵۰ هکتار وسعت ایجاد گردد.[۳۱۸] احداث این فرودگاه در نزدیکی شهر چغادک نیاز ۱۰۰ سال آینده استان بوشهر را برطرف می‌نماید. فرودگاه جدید بوشهر به گونه‌ای جانمایی شده‌است که در مرکز شش شهر گناوه، برازجان، دلوار، خورموج، اهرم و بوشهر قرار گرفته‌است.[۳۱۹] در ۱۳۹۷ تحقیقی در مورد جانمایی فرودگاه جدید بوشهر انجام شد که ایراداتی را بر این جانمایی وارد کرده‌است. در این بررسی با ذکر دلایلی بر ضرورت جابه جایی فرودگاه تأکید شده و نقاط ضعف و قوت جانمایی جدید بیان شده‌است. از جمله ایرادت وارد بر جانمایی جدید می‌توان به عدم توپوگرافی مناسب جهت کنترل روان آب و سیلاب و عدم زهکشی خاک آن اشاره کرد.[۳۲۰]
شبکه راه‌های زمینی
طبق آمار سال ۱۴۰۱ در استان بوشهر چهار هزار و ۴۰۰ کیلومتر راه وجود دارد که ۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر آن راه روستایی و ۲هزار و ۱۰۰ کیلومتر آن بزرگراه اصلی و فرعی است.[۳۲۱] در این بین، ۶۸۵ کیلومتر از راه‌های استان بوشهر به‌صورت بزرگراه است.[۳۲۲] عمده‌ترین شبکه راه‌های زمینی استان عبارتند از:[۳۲۳]
- بوشهر ـ چغادک ـ برازجان ـ کازرون - شیراز - تهران
- بوشهر ـ چغادک ـ خورموج ـ کنگان ـ بندر لنگه ـ بندرعباس
- بوشهر ـ گناوه ـ بندر دیلم ـ اهواز
همچنین از جاده‌های مرتبط با این استان می‌توان به موارد مقابل اشاره کرد: جاده ۴۵ (ایران)، جاده ۵۵ (ایران)، جاده ۶۵ (ایران)، جاده ۹۴ (ایران) و جاده ۹۶ (ایران)
شبکه راه‌آهن
محور راه‌آهن شیراز-بوشهر-عسلویه هم‌اکنون در دست ساخت است.[۳۲۴] قطعه اول پروژه به طول ۳۷ کیلومتر و قطعه دوم نیز به طول ۶۱ کیلومتر با اعتباری بالغ بر ۵۱ میلیارد تومان آغاز شده‌است.[۳۲۴] این محور از ایستگاه مرودشت در شمال شیراز آغاز و پس از عبور از رحمت‌آباد، ایزدخواست، فتح‌آباد، کوار، فیروزآباد، فراشبند، کلمه، اهرم و چغادک به بوشهر منتهی می‌شود. ادامه این محور نیز از اهرم شروع و پس از خورموج و بندر کنگان به بندر عسلویه منتهی خواهد شد.[۳۲۴] تأمین اعتبار این پروژه توسط وزارت راه و نفت صورت گرفته‌است. طول کل پروژه راه‌آهن شیراز - بوشهر - عسلویه ۶۴۷ کیلومتر می‌باشد.[۳۲۴]
بندرها
بندرهای ۱۱گانه بازرگانی استان عبارتند از: دیلم، گناوه، ریگ، عسلویه، محمد عامری، بوالخیر، عامری، دیر، کنگان، نخل تقی، مروارید خارگ.[۳۲۵] مهم‌ترین بندرهای استان عبارتند از:[۳۲۶] بندر جامع منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (شامل مجتمع بندری پارس و بندر پتروشیمی)، بوشهر، خارگ، کنگان، دیر، گناوه، ریگ، نخل تقی و دیلم(بیشترین بندرها ی تجاری در استان بوشهر قرار دارد[۳۲۷]). در جنوب کشور حدود ۲۶۰۰ لنج تجاری وجود دارد که ۱۸۹۰ عدد از این لنج‌ها در استان بوشهر است و درواقع ۷۲٪ لنج‌های تجاری جنوب کشور در استان بوشهر قرار دارد.[۳۲۷] در این بین، بر اساس آمار سال ۱۴۰۲، استان بوشهر بعد از استان هرمزگان در جایگاه دوم از لحاظ تعداد دریانورد در کشور قرار دارد.[۳۲۸]. در کنار این بندرهای تجاری و بازرگانی، در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که ساخت اسکله صادراتی مواد معدنی در نقاط مختلف از جمله در منطقه خورشهاب در مرحله مطالعاتی قرار دارد.[۳۲۹] در سال ۱۴۰۱ اعلام شده که ۵۰ میلیون تن کالا در بندرها ی ۱۱ گانه استان تخلیه و بارگیری شده‌است.[۳۳۰] در سال ۱۳۹۴ طبق آمار منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی بر اساس ارزش دلاری، ۹۷٪ از کالاها از بندر عسلویه صادر شده‌است و عسلویه رتبه اول صادرات جنوب کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۳۳۱]
بندرهای صیادی استان نیز به سه دسته از لحاظ توسعه و عملکرد و بهره‌وری تقسیم شده‌اند که بندرها ی سطح یک عبارتند از صلح آباد، بوشهر، عامری، دیر، نخل تقی و جلالی؛ و سطح دو عبارتند از دیلم، گناوه، بندرگاه، رستمی، کنگان، پرک، جفره، محمد عامری، لاور و عسلویه و سطح سه عبارتند از ریگ، هلیله، شیف، خارگ، جزیره شمالی، بردخون، طاهری، هاله و بساطین، شیرینو، فراکه، جبری، جبرانی، دمیگز، کالو مل گنزه، اختر و تنبک، زیراهک و بریکان.[۳۳۲] همچنین شهر بوشهر یک پایانه بین‌المللی مسافربری دریایی[۳۳۳] و گناوه نیز یک اسکله شناور تفریحی گردشگری دارد.[۳۳۴] در ۱۴۰۱ اعلام شد که خط کشتیرانی بار و مسافر بین بندر دیر و قطر راه‌اندازی می‌شود.[۳۳۵] طبق گفته مسئولان در اردیبهشت ۱۴۰۰، اسکله‌های مسافری گردشگری دیگری نیز در کنگان و دیلم در حال ساخت هستند.[۳۳۶]
شاخه‌های نظامی متفاوت به همراه پایگاه‌های متعددی از این شاخه‌ها در استان بوشهر حضور دارند که عبارتند از: پایگاه ششم شکاری، منطقهٔ دوم دریایی نوح نبی سپاه پاسداران،[۳۳۷] منطقهٔ چهارم دریایی ثارالله سپاه پاسداران،[۳۳۸] منطقهٔ دوم دریایی ولایت ارتش[۳۳۹](گردان تکاوران دریایی بوشهر)، نیروی هوافضای سپاه،[۳۴۰] منطقه پدافند هوایی جنوب (پدافند هوایی شهید بوشهریان)،[۳۴۱] و نیروی زمینی سپاه (تیپ ۳۹ امام صادق و قرارگاه مدینه).[۳۴۲][۳۴۳] مجموعه‌های سپاه در استان، زیر نظر سپاه امام صادق بوشهر مدیریت می‌شوند.
طبق آمار سال ۱۳۹۶، در استان بوشهر ۱۲۰۰ اثر تاریخی ملموس شناسایی شده که تاکنون ۳۰۲ اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.[۳۴۴] براساس آمار سال ۱۳۹۵، روی هم رفته در کشور ۳۱٬۵۲۵ اثر تاریخی به‌صورت ملی ثبت شده و همچنین ۱۷۰۰ اثر معنوی و طبیعی در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده که سهم استان بوشهر ۳۰۰ اثر تاریخی است.[۳۴۵] تا سال ۱۴۰۳، ۲۸ اثر تاریخی ثبت شده منقول و ۳۳۸ اثر تاریخی غیرمنقول بوده است.[۳۴۶]
استان بوشهر هرساله با حجم انبوهی از گردشگران رو به رو است. در سال ۱۴۰۱ استان بوشهر در زمره ۱۰ استان با بیشترین اقامت مسافران در نوروز قرار گرفت.[۳۴۷] در استان بوشهر مشکلات متعددی در مقابل صنعت گردشگری وجود دارد که طبق یک تحقیق، یکی از مهم‌ترین این مشکلات، فصلی بودن گردشگری این استان است به طوری که برخلاف فصلهای زمستان و بهار، در فصلهای تابستان و پاییز صنعت گردشگری افت شدیدی به خود می‌بینید و این موضوع باعث رکود و تعطیلی شغلهای مرتبط با این صنعت در استان می‌باشد.[۳۴۸] در تحقیق دیگری که جهت ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رضایتمندی از شهرهای ساحلی استان بوشهر انجام شد، معلوم شد که دو مولفه کیفیت محیطی (مانند دسترسی به ساحل و مناظر طبیعی و تمیزی آنها) و کیفیت رفتار جامعه میزبان بالاترین تأثیر بر رضایتمندی گردشگران در این استان را داشته‌است. در این بررسی معلوم شد که گردشگران کمترین رضایت از امکانات زیرساختی (مانند امکانات اقامت، حمل و نقل، پلاژها، امکانات تفریحی و سرگرمی، ورزشهای ساحلی و دریایی و غیره) دارند و زیرساخت‌های ضعیف گردشگری یک از ایرادات اساسی این صنعت در استان بوشهر است.[۳۴۹] در تحقیق دیگری که به شناسایی مشکلات توسعه صنعت گردشگری استان ساحلی بوشهر و ارائه راهکار برای آن پرداخته شد، معلوم شد که علیرغم تصور عموم که فکر میکنند عوامل جغرافیایی و آب و هوا از عوامل برجسته و مهم بر این صنعت در استان بوشهر است، اما این مولفه کمترین تأثیر را در گردشگری استان بوشهر دارد.[۳۵۰] از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی استان بوشهر (با توجه به قدمتشان) می‌توان به سه کاخ هخامنشی چرخاب، بردک سیاه و سنگ سیاه؛ شهر باستانی تموکن، گورستان صخره ای سیراف، گور دختر، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمریان اشاره کرد. از جاذبه‌های تفریحی به‌صورت کلی می‌توان به سواحل خلیج فارس، نخلستان‌ها (مانند نخلستان‌های آبپخش)، بازارهای تجاری عرضه اجناس در شهرهای ساحلی[۳۵۱] و طبیعت بکر در شهرستان‌های استان[۳۵۲][۳۵۳] اشاره کرد. از مهم‌ترین موزه‌های استان بوشهر می‌توان به موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس، موزه رئیسعلی دلواری، موزه مردم‌شناسی بوشهر، موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس،[۳۵۴] موزه منطقه ای خلیج فارس (بزرگ‌ترین موزه جنوب ایران)،[۳۵۵] موزه تجارت دریایی خلیج فارس،[۳۵۶] باستانشناسی،[۳۵۷] تاریخ طبیعی،[۳۵۸][۳۵۹] موزه چاپ و نشر، موزه وایت هوس (سیراف)[۳۶۰] و موزه مردم‌شناسی و محلی عسلویه[۳۶۱][۳۶۲] اشاره کرد.
در استان بوشهر حدود ده هزار کلاس درس وجود دارد که ۴۴۸۸ عدد از این کلاسها (۴۶٪) بر طبق آمار سال ۱۳۹۸ هوشمند سازی شده‌اند.[۳۶۳] ۹۷درصد از مردم استان، باسوادند و از این حیث، استان بوشهر به همراه استانهای اصفهان، البرز، خراسان رضوی، سمنان و قم در جایگاه سوم کشور و بالاتر از میانگین کشوری قرار دارد.[۳۶۴] از مهم‌ترین مراکز آموزشی و تحقیقاتی استان بوشهر می‌توان به دانشگاه خلیج فارس، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، پژوهشکده میگوی کشور[۳۶۵] و دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر اشاره کرد. همچنین دانشگاه خلیج فارس دارای دو دانشکده به نام‌های دانشکده مهندسی جم[۳۶۶] در شهر جم و دانشکده مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در برازجان[۳۶۷] می‌باشد.
در سال ۱۴۰۰ دانشگاه خلیج فارس بر اساس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، رتبه ۴۹ را از میان دانشگاه‌های کشور به دست آورد.[۳۶۸] همچنین این دانشگاه در بین ۳۹۸ دانشگاه کشورهای اسلامی در رتبه‌های بالای ۲۰۰ قرار گرفت.[۳۶۹]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
