خانات بخارا

خانات بخارا (به ازبکی: Buxoro Xonligi) حاکمیتی ارباب‌رعیتی بود که از اوایل سدۀ شانزدهم تا اواخر سدۀ هجدهم میلادی بر بخش‌هایی از آسیای میانه شامل جنوب ازبکستان و جنوب تاجیکستان کنونی حکومت می‌کرد.

Buxoro Xonligi خانات بخارا
۱۵۰۰–۱۷۸۵
نشان ملی
موقعیت جغرافیایی خانات بخارا، حدود ۱۶۰۰م
پایتخت	بخارا
زبان(های) رایج	فارسی (زبان رسمی)[1], ترکی جغتایی
دین(ها)	اسلام سنی (صوفيه)
حکومت	فئودالی
خان
• ۱۵۰۰-۱۵۱۰	شیبک خان
• ۱۷۵۸-۱۷۸۵	ابوالقاضی خان
تاریخ
• بنیان‌گذاری دودمان شیبانی	۱۵۰۰
•	۱۵۰۰
• بنیان‌گذاری دودمان جانی	۱۵۹۹
•	۱۷۸۵
• بنیان‌گذاری خانات بخارا	۱۷۸۵
پیشین پسین تیموریان امارت بخارا خانات خوقند

محمد شیبانی بنیان‌گذار دودمان شیبانیان با سلطه بر سمرقند (۱۵۰۰م-۱۵۰۵م) و بخارا (۱۵۰۶م) این دولت را بنیان نهاد و بخارا را به پایتختی برگزید. اقتدار و وسعت خان‌نشین بخارا در عصر عبدالله خان دوم (۱۵۷۷–۱۵۹۸) به اوج رسید.

در سده‌های هفده و هجدۀ میلادی دودمان جانی (اشترخانی یا هشترخانی) بر این امیرنشین حکومت کرد و جایگزین دودمان شيباني شد. در ۱۷۴۰ نادرشاه آن را فتح کرد، اما در ۱۷۴۷ با مرگ نادر فرزندان امیر خدایار خان به قدرت رسیدند. در ۱۷۸۵ شاه مراد، از نوادگان وی، حکومت موروثی خاندان خود را رسمیت بخشید و خانات بخارا به امارت بخارا تبدیل شد. با این فرق که بر پایهٔ یک رسم دیرینه در فرارود تنها فرمانروایانی که نوادهٔ چنگیز بودند می‌توانستند لقب خان داشته باشند و باقی فرمانروایان مثلاً «امیر» خوانده می‌شدند.

امیر عالم خان آخرین حاکم امارت بخارا در سال ۱۹۱۱

آسیای مرکزی در قرن نوزدهم میلادی

در سال ۱۸۶۸م امارت بخارا از امپراتوری روسیه شکست خورد و با واگذاری بخشی از قلمرو خود از جمله سمرقند تحت‌الحمایه روسیه شد. با وقوع انقلاب اکتبر، ارتش سرخ در ۲ سپتامبر ۱۹۲۰ بخارا را فتح کرد و جمهوری شوروی خلق بخارا تشکیل شد. به دنبال آن در ۱۹۲۴ بیشتر قلمرو آن در جمهوری شوروی ازبکستان و بخشی نیز در جمهوری شوروی تاجیکستان قرار گرفت.

فهرست فرمانروایان خانات بخارا

عنوان(ها)	نام کامل	حکومت
خانات بخارا در آغاز سده هفدهم میلادی از تسلط شیبانیان خارج گشت و توسط دودمان جدیدی به نام جانیان که به نام‌های توقای-تیموری یا اشترخانیان (از نوادگان خان‌های آستراخان) نیز شناخته می‌شوند، تصرف شد. در اینجا اسامی تمام فرمانروایان خانات بخارا آمده است:
خان	ابوالخیر خان ابوالخیر خان ابن دولت شیخ ابن ابراهیم خان	۱۴۲۸ – ۱۴۶۸ میلادی
خان شیخ حیدر	شاه بوداغ خان شاه بوداغ خان ابن ابوالخیر خان	۱۴۶۸ میلادی
خان ابوالفتح	شیبک خان محمد شیبک خان ابن شاہ بوداغ خان ابن ابوالخیر خان	۱۵۰۰ – ۱۵۱۰ میلادی
خان	کوچ‌کونجی‌خان کوچ‌کونجی محمد بن ابوالخیر خان	۱۵۱۲ – ۱۵۳۱ میلادی
خان مظفرالدین	ابوسعید ابو سعید بن کوچ‌کونجی	۱۵۳۱ – ۱۵۳۴ میلادی
خان ابوالغازی	عبیدالله خان عبیدالله بن محمود بن شاه بوداغ	۱۵۳۴ – ۱۵۳۹ میلادی
خان	عبدالله خان یکم عبدالله بن کوچ‌کونجی	۱۵۳۹ – ۱۵۴۰ میلادی
خان	عبداللطیف خان عبداللطیف بن کوچ‌کونجی	۱۵۴۰ – ۱۵۵۲ میلادی
خان	نوروز احمد خان نوروز احمد بن سنجق بن ابوالخیر خان	۱۵۵۲ – ۱۵۵۶ میلادی
خان	پیر محمد خان پیر محمد خان بن جانی بیگ	۱۵۵۶ – ۱۵۶۱ میلادی
خان	اسکندر خان اسکندر بن جانی بیگ	۱۵۶۱ – ۱۵۸۳ میلادی
خان بزرگ خان	عبدالله خان دوم عبدالله خان بن اسکندر	۱۵۸۳ – ۱۵۹۸ میلادی
خان	عبدالمؤمن خان عبدالمؤمن بن عبدالله خان	۱۵۹۸ میلادی
خان	پیر محمد خان دوم پیر محمد خان بن سلیمان خان بن جانی بیگ	۱۵۹۸ – ۱۵۹۹ میلادی
خان	باقی محمد خان باقی محمد خان بن دین محمد	۱۶۰۵ – ۱۵۹۹ میلادی
خان	ولی محمد خان ولی محمد خان بن دین محمد	۱۶۱۱ – ۱۶۰۵ میلادی
خان	امام قلی خان ازبک امام قلی خان بن باقی محمد خان	۱۶۴۲ – ۱۶۱۱ میلادی
خان	نادر محمد خان نادر محمد خان بن باقی محمد خان	۱۶۴۵ – ۱۶۴۲ میلادی
خان	عبدالعزیز خان عبدالعزیز خان بن نادر محمد خان	۱۶۸۰ – ۱۶۴۵ میلادی
خان	سبحان قلی خان سبحان قلی خان بن نادر محمد خان	۱۷۰۲ – ۱۶۸۰ میلادی
خان	عبیدالله خان یکم عبیدالله خان بن سبحان قلی خان	۱۷۱۱ – ۱۷۰۲ میلادی
خان	ابوالفیض خان ابوالفیض خان بن سبحان قلی خان	۱۷۴۷ – ۱۷۱۱ میلادی
خان	عبدالمومن خان محمد عبدالمومن خان بن ابوالفیض خان	۱۷۴۸ – ۱۷۴۷ میلادی
خان	عبیدالله خان دوم عبیدالله خان به ابوالفیض خان	۱۷۵۳ – ۱۷۴۸ میلادی
خان	ابوالغازی خان	۱۷۵۶ – ۱۷۵۳ و ۱۷۵۸ میلادی
ردیف زرد نشان دهنده سلسله شیبانی و ردیف آبی نشان دهنده سلسله جانیان است. خان‌های بزرگ با خط پررنگ برجسته شده‌اند.

جستارهای وابسته

• خانات خیوه
• خانات خوقند
• پادشاهی مستقل درواز

منابع

1. Ira Marvin Lapidus - 2002, A history of Islamic societies, p.374

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Khanate of Bukhara». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۹.