فارسی ایرانی

فارسی ایرانی یکی از گونه‌های زبان فارسی است. این زبان، زبان رسمی ایران است و توسط اقلیت‌های بزرگی در عراق و کشورهای عربی خلیج فارس، به ویژه بحرین، گفتگو می‌شود.^[۳]

پارسی
پارسی، فارسی، زبان پارسی، زبان فارسی
زبان بومی در	ایران، افغانستان(هرات)
منطقه	آسیای غربی
شمار گویشوران	۷۷٬۳ میلیون (کل) ۵۶٫۳ میلیون (مادری)  (۲۰۱۵)[۱]
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی غربی جنوب غربی پارسی پارسی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	ایران
تنظیم‌شده توسط	فرهنگستان زبان و ادب فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	pes
گلاتولوگ	west2369[۲]
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

پراکندگی جغرافیایی

بر پایهٔ نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ مرکز آمار ایران دربارهٔ ترکیب و چیدمان قومی و تباری مردم ایران، جمعیت و آمار فارسی‌زبان‌ها نزدیک به ۴۸ درصد جمعیت ایران است. طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۹۱ انجام شد، فارسی‌زبانان بیشینه جمعیت را در ۱۳ استان تهران، البرز، اصفهان، یزد، سمنان، قم، بوشهر، فارس، مرکزی، خراسان رضوی، کرمان، هرمزگان و خراسان جنوبی می‌سازند و در ۸ استان گلستان، قزوین، کُردستان، سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان شمالی، همدان و چهارمحال و بختیاری نیز اقلیت کوچک به‌شمار می‌روند.^{[۴][۵][۶][۷][۸]}

فارسی ایرانی از دیرباز در کشورهای عربی پیرامون خلیج فارس به عنوان یک زبان اقلیت رایج بوده است. بحرین در بر گیرنده بزرگ‌ترین اقلیت فارسی‌زبان (از نطر نسبت) این کشورهاست و میان ۱۴۴^[۹] تا ۲۲۰ هزار نفر (۱۴٪)^[۱۰] از جمعیت این کشور فارسی‌زبان بومی هستند. فارسی‌زبانان پس از عرب‌ها دومین گروه قومی بزرگ بحرین هستند.^[۱۱] افزون بر این، نام بسیاری از شهرها و مناطق بحرین، از جمله منامه، دارای ریشه فارسی است.^[۱۲]

در چند دهه کنونی نیز فارسی‌زبان بسیاری به کشورهای مختلفی در سراسر جهان مهاجرت کرده و زبان فارسی را در این کشورها گسترانده‌اند.^[۱۳]بزرگ‌ترین جوامع غیربومی فارسی‌زبان در آمریکا (۲ میلیون)،^[۱۴][۱۵] ترکیه (۸۰۰ هزار)،^[۱۶] امارات (۸۰۰ هزار)،^[۱۷] عراق (۵۰۰ هزار)،^[۱۶] قطر (۲۸۰ هزار)،^[۱۸] کانادا (۲۵۰ هزار)،^[۱۹] عربستان (۲۴۰ هزار)،^[۲۰] آلمان (۱۲۵ هزار)،^[۲۱] و استرالیا (۱۱۰ هزار)^[۲۲] ساکن هستند که بیشتر به فارسی ایرانی گفتگو می‌کنند.^{[۲۳][۱۳][۲۴][۲۵]}

واج‌شناسی

جدول‌های زیر واکه‌ها و همخوان‌های لهجه تهرانی فارسی ایرانی را نشان می‌دهند.^[۲۶]

واکه‌ها

	پیشین	پسین
بسته	ی (معروف) /i/	و (معروف) /u/
میانی	ِ (مجهول) /e̞/	ُ (مجهول) /o̞/
باز	َ /æ/	ا /ɒ/

همخوان‌ها

		لبی	لثوی	پساکامی	کامی	نرم‌کامی	زبانکی	چاکنایی
خیشومی		م /m/	ن /n/
انسدادی	واک‌دار	ب /b/	د /d/			گ /ɡ/	ق /ɢ/
	بی‌واک	پ /p/	ت-ط /t/			ک /k/		ء-ع /ʔ/
انسایشی	واک‌دار			ج /d͡ʒ/
	بی‌واک			چ /t͡ʃ/
سایشی	واک‌دار	و /v/	ز-ذ-ض-ظ /z/	ژ /ʒ/		غ /ɣ/
	بی‌واک	ف /f/	س-ص-ث /s/	ش /ʃ/		خ /x/		ه-ح /h/
لرزشی			ر /ɾ/
ناسوده			ل /l/		ی /j/

• در فارسی معیار ایران و همچنین گویش‌های شمالی و غربی ایران، دو همخوان /ɣ/ (غ) و /ɢ/ (ق) با یکدیگر ادغام شده‌اند و گویشوران آن‌ها در تلفظ آن‌ها تفاوتی قائل نمی‌شوند. در گویش‌های جنوبی و شرقی فارسی ایرانی این دو همخوان هنوز متمایز هستند.^{[۲۷][۲۸][۲۹]}
• در برخی از گویش‌های ایران واج /ʒ/ (ژ) در /d͡ʒ/ (ج) ادغام شده است.^[۳۰]

دستور زبان

فارسفارسیی ایرانی دارای برخی ویژگی‌های نوین در دستور زبان است. یکی از این وِیژگی‌ها داشتن دو زمان فعلی گذشته مستمر (دنباله‌دار) و حال ملموس (دریافتنی) است که به کمک فعل کمکی داشتن ساخته می‌شود. این دو زمان به این روش به کار برده می‌شوند.

• گذشته مستمر=داشتم می‌رفتم-داشتی می‌رفتی-داشت می‌رفت-داشتیم می‌رفتیم-داشتید می‌رفتید-داشتند می‌رفتند
• حال ملموس=-دارم می‌روم-داری می‌روی-دارد می‌رود-داریم می‌رویم-دارید می‌روید-دارند می‌روند

این زمان در دیگر گویش‌های خاوری فارسی کمتر دیده می‌شود. گذشته ملموس و حال مستمر در گویش هراتی نیز با کاربست از واژهٔ هِی به گونه زیر وجود دارد:

• گذشته مستمر=هی می‌رفتم-هی می‌رفتی-هی می‌رفت-هی می‌رفتیم-هی می‌رفتید-هی می‌رفتند
• حال ملموس=-هی می‌روم-هی می‌روی-هی می‌رود-هی می‌رویم-هی می‌روید-هی می‌روند

تأثیر فرانسوی

فارسی ایران نسبت به فارسی افغانستان میزان بیشتری وام‌واژه فرانسوی دارد. با این حال واژه‌های فرانسوی‌ای مانند «فاکولته» هستند که پس از وارد شدن به فارسی، در فارسی افغانستان باقی‌مانده‌اند اما در فارسی ایران عمدتاً فراموش شده و جای خود را به معادل اصیل‌تر، در این مورد «دانشکده» داده‌اند. برخی فقط در فارسی افغانستان وجود دارند مانند «لیسه»، «شارژ دافیر» به ترتیب به معنی «دبیرستان» و «کاردار» در فارسی ایران. برخی نیز مانند «گالری» در فارسی ایران هم، هنوز کاربرد بیشتری نسبت به معادل خود، «نگارخانه» دارند.

نوشتار

نمونه‌ای از خط نستعلیق اثر میرعماد

مقالهٔ اصلی: الفبای فارسی

فارسی در ایران همانند افغانستان به الفبایی نویسندگان فارسی نوشته می‌شود که یک گونه اصلاح‌شده از الفبای عربی و دارای چند حرف اضافی است. الفبای فارسی دارای ۳۲ حرف (۳۳ با در نظر گرفتن همزه^[۳۱]) است. حروف الفبای فارسی به شرح زیر می‌باشند:

ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی

فارسی ایرانی به صورت غیررسمی به الفبای لاتین نیز نوشته می‌شود که به فینگلیش معروف است و در برنامه‌های چت، شبکه‌های اجتماعی و پیامک‌ها کاربرد دارد که معیار نیست و قوانین آن در میان افراد و حتی رسانه‌های مختلف متفاوت است.^[۳۲]

جستارهای وابسته

• فارسی بحرین
• فارسی کویتی
• زبان و ادب فارسی در هند

منابع

1. پارسی at اتنولوگ (18th ed., 2015)
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Western Parsi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
3. "Persian". دانشگاه کمبریج. Archived from the original on 18 September 2012. Retrieved 16 July 2013.
4. منبع: شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۵۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس - وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
5. «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
6. «چند درصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۹.
7. فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتاب شناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس *بهاء:۱۰۰۰۰۰ ریال-شابک:۷-۶۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-مؤسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۵ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)*یادداشت:عنوان دیگر:طرح و بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی) سال ۱۳۸۹ *توصیفگر:شاخص‌های غیرثبتی+شاخص‌های فرهنگی+گزارش‌های پیشرفت طرح‌ها و کلان‌شهرها *توصیفگر:ایران ۳۸۶۲۸۹ *تهران۱۹۹۰۶۶ /مشهد۲۹۲۳۴۱ /اصفهان ۱۷۰۰۱۷/تبریز۱۸۴۸۱/کرج ۲۷۸۲۵۲/شیراز۲۵۱۷۰۳/اهواز۱۷۶۴۰۳/قم۲۷۰۸۷۷ *شناسنامه افزوده:واعظی، منصور، ۱۳۳۳–۷۳۵۰۶۸ *شناسنامه افزوده:شرکت پژوهشگران خبره پارس /شورای فرهنگ عمومی *مرکز پخش:خیابان ولیعصر، زرتشت غربی، خیابان کامبیز، بخش طباطبایی رفیعی، پلاک۱۸، تلفن:[phone] *لیتوگرافی، چاپ و صحافی:سازمان چاپ و انتشارات اوقاف
8. "All urban agglomerations of the world with a population of 1 million inhabitants or more". www.citypopulation.de. Citypopulation. 1 April 2015. Retrieved 26 June 2015.
9. «Persian, Iranian». اتنولوگ.
10. "Persian in Bahrain". Joshua Project. Retrieved 24 January 2021.
11. "The Persians of Bahrain". Bethany World Prayer Center (به انگلیسی).
12. Al-Tajer, Mahdi Abdulla (1982). Language & Linguistic Origins In Bahrain. Taylor & Francis. pp. 134, 135. ISBN 978-0-7103-0024-9.
13. «اس. بی. اس: زبان فارسی بیش از حد تصور در جهان گسترده است». ایرنا. ۱۰ اسفند ۱۳۹۴.اتنولوگ جمعیت فارسی‌زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۴۰٬۴۰۰٬۰۰ نفر یعنی ۴۷ درصد از جمعیت کشور می‌داند
14. "The number of Iranians who live outside was announced/ 7 countries which have the largest number of Iraninas". Mehr News Agency. 7 September 2012. Retrieved 11 April 2017.
15. "Iranian National Organization for Civil Registration: More than 2 million Iranians live in the U.S.A and the U.A.E". Radio Farda. 7 September 2012. Retrieved 11 April 2017.
16. "The Persian Diaspora". www.farsinet.com. Retrieved 24 January 2021.
17. "The Persian Diaspora". Pilot Guides - Travel, Explore, Learn. Archived from the original on 25 January 2021. Retrieved 24 January 2021.
18. "Qatar – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
19. "Census Profile, 2016 Census". Statistics Canada. February 8, 2017. Retrieved November 4, 2019.
20. "Saudi Arabia – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
21. "Germany – People Groups". Joshua Project. Retrieved 21 September 2011.
22. "Language spoken at home". www.profile.id.com.au. Archived from the original on 26 December 2018. Retrieved 24 January 2021.
23. مسعود مطلبی (۲۶ فروردین ۱۳۹۳). «جغرافیای سیاسی اقوام ایرانی». مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی ایران. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
24. «Iran - Languages». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
25. «Western Persian». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹.
26. کمالی‌پناه (پزش)، غلامرضا: «تأملی در واج» در: مجلهٔ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارهٔ ۶۷، پاییز ۱۳۸۲، صص۵۸–۶۰).
27. International Phonetic Association (1999). Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 124–125. ISBN 978-0-521-63751-0.
28. Jahani, Carina (2005). "The Glottal Plosive: A Phoneme in Spoken Modern Persian or Not?". In Éva Ágnes Csató; Bo Isaksson; Carina Jahani (eds.). Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case studies from Iranian, Semitic and Turkic. London: RoutledgeCurzon. pp. 79–96. ISBN 0-415-30804-6.
29. Thackston, W. M. (1 May 1993). "The Phonology of Persian". An Introduction to Persian (3rd Rev ed.). Ibex Publishers. p. xvii. ISBN 0-936347-29-5.
30. بررسی مقابله‌ای نظام‌های واجی و معنایی گویش باصری فارس با زبان فارسی معیار. مهرداد امیری. مجله زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، شماره ۳۲، پائیز ۱۳۹۸.
31. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۴)، لغت‌نامه دهخدا جلد۴۹ شماره مسلسل۱۱۶، به کوشش زیر نظر دکتر محمد معین.، تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه
32. Lambert, James. 2018. A multitude of 'lishes': The nomenclature of hybridity. English World-wide, 39(1): 10. DOI: 10.1075/eww.38.3.04lam

پیوند به بیرون

• هارون نجفی زاده، زبانی که نه پارسی است و نه دری، ۲۱ بهمن ۱۳۸۶ بی‌بی‌سی فارسی
• پارسی‌گویان: درباره پارسی ایرانی، پارسی دری و پارسی تاجیکی بایگانی‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine