استان کرمانشاه

استان کرمانشاه (آوا^ⓘ) با مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود.^[۳] استان کرمانشاه که ۱/۵ درصد مساحت کشور را دربرمی‌گیرد، از استان‌های غربی به‌شمار می‌آید که با کشور عراق مرز مشترک دارند.^[۳] این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به استان‌های دیاله و حلبچه در کشور عراق محدود می‌شود. مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است.^[۴] بر اساس آخرین تغییرات در سال ۱۳۹۰ استان کرمانشاه از ۱۴ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۱ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده است.^[۳]

استان کرمانشاه کرماشان
استان
مختصات:
شمار شهرستان‌ها	۱۴
شمار شهرها	۳۵
شمار بخش‌ها	۳۱
شمار دهستان‌ها	۸۴
کرسی	کرمانشاه
حکومت
• نماینده ولی فقیه	حبیب‌الله غفوری
• استاندار	منوچهر حبیبی
• نمایندگان در مجلس شورای اسلامی	۸ نماینده
• نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری	۲ نماینده
مساحت
• کل	۲۵۰۰۹ کیلومتر مربع (۹۶۵۶ مایل مربع)
جمعیت  (۱۳۹۵)
• کل	۱۹۵۲۴۳۴ نفر[۱]
• تراکم	۷۷٫۵/کیلومتر مربع (۲۰۱/مایل مربع)
منطقهٔ زمانی	+۳:۳۰
• تابستانی (DST)	+۴:۳۰ DST
کد منطقه	۰۸۳[۲]
وبگاه	www.ostan-ks.ir

نام استان

مقالهٔ اصلی: پیشینه نام کرمانشاه

منطقهٔ کنونی استان کرمانشاه در دوره‌های مختلف تاریخی به‌نام‌های مختلفی خوانده می‌شده است. استان کنونی کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مسکونی در دوران مادها بوده است. نام این منطقه که وسعتی بیشتر از حدود کنونی استان داشته است، در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز همچنان ایالت ماد نام داشته است. در منابع پس از اسلام نیز به‌مدت چند قرن از این منطقه با عنوان «ماه» یاد شده که شکل تغییر یافته واژهٔ ماد می‌باشد.^[۵] از دوران سلجوقیان به کل منطقهٔ غرب ایران ایالت کردستان گفته شد که شهر کرمانشاه نیز یکی از شهرهای آن بود.^[۶] واژهٔ کرمانشاه تا حوالی زمان به‌قدرت رسیدن صفویان تنها به شهر کرمانشاه اطلاق می‌شد، با این وجود مقارن با حکومت صفویان نام کرمانشاه به کل مناطق همجوار شهر تعمیم داده شده که گاه کرمانشاهان ذکر می‌شده است. در دوران پهلوی اول و در ۱۹ دی ۱۳۱۶ خورشیدی قانون تقسیمات کشوری اصلاح شد و منطقهٔ کرمانشاه شامل شهرستان‌های شاه‌آباد، کرمانشاه، ایلام، سنندج، شهرستان ثلاث (ملایر و نهاوند و تویسرکان) و همدان به‌عنوان یکی از ۱۰ استان کشور ایران، با عنوان «استان پنجم» نامگذاری شد.^[۷] با جدا شدن استان‌های دیگر شیوهٔ نامگذاری استان‌ها نیز تغییر کرد و نام کرمانشاه به‌طور رسمی بر کل استان گذاشته شد.

تقسیمات کشوری

موقعیت

استان کرمانشاه در موقعیت ۳۴ درجه شرقی و ۴۷ درجه شمالی شمالی قرار دارد.

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری سال ۱۲۹۰

موقعیت ولایت کرمانشاه در نقشه تقسیمات کشوری ایران، بر اساس قانون انتخابات ۱۲۹۰.

اولین قانون تقسیمات کشوری ایران در سال ۱۲۸۶ کشور را به چهار ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم کرد که ولایت کرمانشاه نیز به عنوان یکی از ولایت‌ها در نظر گرفته شد که از یک «شهر حاکم‌نشین» و توابع آن تشکیل شده‌بود.^[۸] چهار سال بعد و در سال ۱۲۹۰ در «قانون انتخابات مجلس شورای ملی» تعداد ولایت‌ها به ۲۲ ولایت افزایش یافت.^[۹][۱۰]

تقسیمات کشوری آبان ۱۳۱۶

در ۱۶ آبان سال ۱۳۱۶ دومین قانون تقسیمات کشوری با عنوان «قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران» به تصویب رسید که طی آن کشور به ۶ «استان» و ۵۰ «شهرستان» تقسیم شد و کرمانشاهان نیز بخشی از استان غرب دسته‌بندی شد که ۱۲ شهرستان کردستان، گروس، کرمانشاهان، باوندپور، پشتکوه، لرستان، بروجرد، همدان، ملایر، خرمشهر و آبادان، خوزستان، کوه‌کیلویه را شامل می‌شد.^[۱۱]

تقسیمات کشوری دی ۱۳۱۶

موقعیت استان پنجم در نقشه تقسیمات کشوری ایران، بر اساس قانون تقسیمان کشوری ۱۳۱۶.

در ۱۹ دی ۱۳۱۶، با اصلاح قانون تقسیمات کشوری کشور به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم شد و این بار استان پنجم (به مرکزیت کرمانشاه) تشکیل شد که ۶ شهرستان همدان، کرمانشاهان، شاه‌آباد، سنندج، ملایر، ایلام را در بر می‌گرفت.^[۱۲] همچنین شهرستان قصر شیرین نیز در سال ۱۳۲۴ به عنوان شهرستان جدیدی در استان پنجم تأسیس شد.

تغییرات تدریجی در تقسیمات استان

در سال ۱۳۳۷ با فرمان شورای وزرا، شهرستان سنندج از استان پنجم جدا شد و با الحاق مناطق دیگر استان دوازدهم را تشکیل داد. همچنین در همان سال شهرستان پاوه نیز به عنوان شهرستان جدیدی در استان پنجم تأسیس شد. در سال ۱۳۳۹ استان‌ها به جای عدد با اسامی اصلی و تاریخی‌شان نامیده شدند و استان پنجم نیز کرمانشاهان نامیده شد و یکی از ۱۴ استان ایران بود. شهرستان همدان نیز در سال ۱۳۴۰ به فرمانداری کل تبدیل شد که بعداً و در سال ۱۳۵۲ با الحاق مناطقی از استان‌های دیگر به استان همدان بدل شد. در سال ۱۳۴۱ سنقر به عنوان شهرستان جدیدی ذیل استان کرمانشاهان تأسیس شد. همچنین در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام و پشتکوه منحل و در سال ۱۳۵۳ استان ایلام تشکیل و این مناطق نیز از استان کرمانشاهان جدا شد.^[۱۳] علاوه بر این در سال ۱۳۴۷ شهرهای لک‌نشین استان کرمانشاهان از این استان جدا شده و به فرمانداری جدیدالتأسیس لرستان^[۱۴] الحاق شدند که در سال ۱۳۴۰ به عنوان بخشی از استان خوزستان ایجاد شده‌بود که این شهرها نیز بعداً و در سال ۱۳۵۲ با تشکیل استان لرستان مناطق شمالی این استان را تشکیل دادند.^[۱۵]

تغییرات تقسیمات کشوری پس از انقلاب

پس از وقوع انقلاب بهمن ۱۳۵۷ تغییری در مرزهای استان کرمانشاه به وجود نیامد، اما در درون استان مناطق کنگاور، سرپل ذهاب و گیلان‌غرب در سال ۱۳۵۹ به شهرستان تبدیل شدند.

همچنین سومین قانون تقسیمات کشوری که در سال ۱۳۶۲ با عنوان «قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید سبب ایجاد تغییراتی در مرزهای استان یا تأسیس شهرستان‌های جدید نشد، اما تغییراتی در دهستان‌ها و بخش‌ها ایجاد کرد. علاوه بر این نام استان و مرکز آن در سال ۱۳۶۲ به باختران تغییر داده شد، هرچند با اعتراضات مردمی در سال ۱۳۷۲ بار دیگر نام کرمانشاه به استان بازگردانده شد. در سال ۱۳۶۸ شهرستان جوانرود و در سال ۱۳۷۰ شهرستان صحنه به عنوان دو شهرستان جدید در «استان باختران» با مصوبهٔ هیئت وزیران تأسیس شدند. پس از آن نیز شهرستان هرسین در سال ۱۳۷۴، شهرستان ثلاث باباجانی در سال ۱۳۸۱، شهرستان روانسر در سال ۱۳۸۳ و شهرستان دالاهو در سال ۱۳۸۴ به عنوان شهرستان‌های جدید «استان کرمانشاه» تشکیل شدند.

تقسیمات کشوری کنونی

شهرستان‌های استان کرمانشاه

بنابر تقسیمات کشوری کنونی، استان کرمانشاه شامل ۱۴ شهرستان، ۳۱ شهر، ۸۶ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سکنه می‌باشد.^[۱۶] این استان از شمال با استان کردستان، از جنوب با استان‌های لرستان و ایلام، از شرق با استان همدان و از غرب با کشور عراق همجوار است و بیش از ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.

فهرست شهرستان‌ها

1. اسلام‌آباد غرب
2. پاوه
3. ثلاث باباجانی
4. جوانرود
5. دالاهو
6. روانسر
7. سرپل ذهاب
8. سنقر و کلیایی
9. صحنه
10. قصر شیرین
11. کرمانشاه
12. کنگاور
13. گیلانغرب
14. هرسین

شهرستان						مرکز
#	نام	سال تأسیس	جمعیت	تعداد بخش	تعداد شهر	مرکز	جمعیت مرکز	نسبت به جمعیت کل شهرستان
۱	اسلام‌آباد غرب	۱۳۱۶	۱۴۰٬۸۷۶ نفر	۲ بخش	۲ شهر	اسلام‌آباد غرب	۹۰٬۵۵۹ نفر	۶۴٬۲۸٪
۲	پاوه	۱۳۳۷	۶۰٬۴۳۱ نفر	۳ بخش	۵ شهر	پاوه	۲۵٬۷۷۱ نفر	۴۲٬۶۵٪
۳	ثلاث باباجانی	۱۳۸۱	۳۵٬۲۱۹ نفر	۳ بخش	۳ شهر	تازه‌آباد	۱۴٬۷۰۱ نفر	۴۱٬۷۴٪
۴	جوانرود	۱۳۶۸	۷۵٬۱۶۹ نفر	۲ بخش	۲ شهر	جوانرود	۵۴٬۳۵۴ نفر	۷۲٬۳۱٪
۵	دالاهو	۱۳۸۴	۳۵٬۹۸۷ نفر	۲ بخش	۳ شهر	کرند غرب	۷٬۷۹۸ نفر	۲۱٬۶۷٪
۶	روانسر	۱۳۸۳	۴۷٬۶۵۷ نفر	۲ بخش	۲ شهر	روانسر	۲۴٬۵۲۷ نفر	۵۱٬۴۷٪
۷	سرپل‌ذهاب	۱۳۵۹	۸۵٬۳۴۲ نفر	۲ بخش	۱ شهر	سرپل‌ذهاب	۴۵٬۴۸۱ نفر	۵۳٬۲۹٪
۸	سنقر و کلیایی	۱۳۴۱	۸۱٬۶۶۱ نفر	۳ بخش	۲ شهر	سنقر	۴۴٬۲۵۶ نفر	۵۴٬۱۹٪
۹	صحنه	۱۳۷۲	۷۰٬۷۵۷ نفر	۲ بخش	۲ شهر	صحنه	۳۵٬۵۰۸ نفر	۵۰٬۱۸٪
۱۰	قصر شیرین	۱۳۲۴	۲۳٬۹۲۹ نفر	۲ بخش	۲ شهر	قصر شیرین	۱۸٬۴۷۳ نفر	۷۷٬۲۰٪
۱۱	کرمانشاه	۱۳۱۶	۱٬۰۸۳٬۸۳۳ نفر	۵ بخش	۵ شهر	کرمانشاه	۹۴۶٬۶۵۱ نفر	۸۷٬۳۴٪
۱۲	کنگاور	۱۳۵۹	۷۶٬۲۱۶ نفر	۱ بخش	۲ شهر	کنگاور	۵۳٬۴۴۹ نفر	۷۰٬۱۳٪
۱۳	گیلانغرب	۱۳۵۹	۵۷٬۰۰۷ نفر	۲ بخش	۲ شهر	گیلانغرب	۲۲٬۳۳۱ نفر	۳۹٬۱۷٪
۱۴	هرسین	۱۳۷۴	۷۸٬۳۵۰ نفر	۲ بخش	۲ شهر	هرسین	۵۱٬۵۶۲ نفر	۶۵٬۸۱٪

مرکزیت منطقهٔ ۴ وزارت کشور

موقعیت استان کرمانشاه در نقشهٔ مناطق پنج‌گانهٔ وزارت کشور

مقالهٔ اصلی: منطقه‌بندی استان‌های ایران

در سال ۱۳۹۳ وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران تقسیم‌بندی جدیدی از استان‌های ایران ارائه داد که در آن کشور برحسب عوامل همجواری، جغرافیایی و ویژگی‌های مشترک به پنج منطقه تقسیم‌بندی شده و هر یک از مناطق پنج‌گانه یک دبیرخانه دایمی و یک دفتر ستاد مرکزی در وزارت کشور دارد که بدون مراجعه به مرکز به مسائل مناطق رسیدگی می‌کند.^[۱۷] در این تقسیم‌بندی که جدای از تقسیمات استانی مصوب مجلس شورای اسلامی است و صرفاً به موضوعات داخلی وزارت کشور ارتباط دارد، استان کرمانشاه همراه با استان‌های ایلام، لرستان، همدان، مرکزی و خوزستان ذیل منطقهٔ ۴ دسته‌بندی شده که دبیرخانهٔ دایمی آن در شهر کرمانشاه قرار دارد.^[۱۸]

روستاها

در استان کرمانشاه ۳۱۴۹ روستا در قالب ۸۷ دهستان وجود دارد که ۵۵۴ مورد از آن سکنه خالی شده است. همچنین ۱۶۵۴ روستای استان کرمانشاه دارای دهیاری هستند.^[۱۹] تعداد ۱۷۰۹ روستا دارای جمعیت بالای ۲۰ خانوار هستند. در مهر ۱۴۰۳ اعلام شد که ۴۷۸۴۴۴ هزار نفر از جمعیت استان کرمانشاه ساکن روستاها هستند. ۸۳ درصد از روستاهای استان کرمانشاه برابر با ۱۷۷۰ روستا از آب سالم و پایدار برخوردار هستند. همچنین ۸۰ درصد راه روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان آسفالت شده‌است. ۹۵ درصد از روستاهای کرمانشاه برابر با ۲۲۵۴ روستا نیز گازرسانی شده‌است.^[۲۰]

در استان کرمانشاه ۱۴ روستا به‌عنوان «روستای هدف گردشگری» انتخاب شده‌اند. این روستاها عبارتند از: پیران، حریر، کندوله، حجیج، هرسم، شالان، فش، نوژی‌وران، ورمقان، چرمله علیا، خانقاه، گلین، سرخه‌دیزه و شمشیر.^[۲۱] ۶۰ اقامتگاه بومگردی در روستاهای استان کرمانشاه فعالیت می‌کند.^[۲۰]

سیاست

ساختار سیاسی ادارهٔ استان

بالاترین مقام اداری در هر استان، استاندار است که از طرف وزیر کشور تعیین شده و باید از طرف هیئت دولت تأیید شود. در حال حاضر منوچهر حبیبی استاندار کرمانشاه است.^[۲۲]

شورای اسلامی استان کرمانشاه بالاترین نهاد تصمیم‌گیری در استان است. این شورا نخستین بار در سال ۱۳۷۲ تشکیل شد.^[۲۳] این شورا مطابق با مادهٔ ۱۱ «قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران»، از نمایندگان منتخب شوراهای شهرستان‌های تابعه تشکیل می‌شود، که در مرحلهٔ اول با اکثریت مطلق آراء و در صورت عدم کسب اکثریت آراء، در مرحله دوم با اکثریت نسبی از بین اعضای شورای شهرستان انتخاب و معرفی شده‌اند.^[۲۴] از شورای اسلامی استان کرمانشاه، ۲ نفر به‌عنوان نمایندهٔ استان برای عضویت در شورای عالی استان‌ها انتخاب می‌شوند. درحال حاضر و از آذر ۱۴۰۱ سید مهدی طالقانی و فرهاد ایصافی رئیس و نائب رئیس شورای اسلامی استان کرمانشاه هستند^[۲۵] و سید پیمان موسوی و کیومرث خزلی نیز دو نمایندهٔ استان کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها می‌باشند.^[۲۶]

استان کرمانشاه همچنین در مجلس شورای اسلامی ۸ نماینده دارد که نمایندگان مردم ۶ حوزۀ انتخابیه این استان در قوۀ مقننۀ جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آیند. حوزۀ انتخابیۀ کرمانشاه ۳ نماینده و حوزه‌های انتخابیۀ اسلام‌آباد غرب و دالاهو، پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی و روانسر، سنقر، قصرشیرین، سرپل ذهاب و گیلانغرب و کنگاور، صحنه و هرسین هر کدام ۱ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند که در مجموع ۲/۷۶ درصد از کرسی‌های این مجلس را تشکیل می‌دهند.^[۲۷] نمایندگان مجلس در هر دوره «مجمع نمایندگان استان کرمانشاه در مجلس شورای اسلامی» را تشکیل می‌دهند و پس از پایان دورۀ نمایندگی خود نیز همچنان عضو «مجمع نمایندگان استان کرمانشاه در ادوار مجلس شورای اسلامی» باقی می‌مانند.^[۲۷]

علاوه‌براین پست‌های اداری، نمایندهٔ رهبر جمهوری اسلامی ایران در استان کرمانشاه نیز با عنوان «نمایندهٔ ولی فقیه در استان کرمانشاه» در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارد. در حال حاضر و از ۲۵ مهر ۱۴۰۲، نمایندگی ولی فقیه در استان کرمانشاه را حبیب‌الله غفوری برعهده دارد که امام جمعه شهر کرمانشاه مرکز استان نیز می‌باشد.^[۲۸] انتخاب امامان جماعت مراکز شهرستان‌های تابعه که نمایندهٔ ولی فقیه در آن شهرستان‌ها محسوب می‌شوند، بر عهدهٔ نمایندهٔ ولی فقیه در استان است. استان کرمانشاه در مجلس خبرگان رهبری نیز ۲ نماینده دارد که از میان روحانیون شیعه انتخاب می‌شوند.^[۲۹]

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ استان کرمانشاه

مقالهٔ اصلی: گاهشمار تاریخ استان کرمانشاه

کتیبهٔ بیستون (هرسین)

سنگ‌نگاره آنوبانی‌نی نشان‌دهندهٔ تمدن کرمانشاه در حدود ۴۸۰۰ سال پیش است^[۳۰]

نوشته‌های تاریخی بیانگر این است که کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده است. برخلاف سایر نقاط ایران که به‌صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌اند، این استان بدون وقفه در دوره‌های مختلف تاریخ محل سکونت بشر بوده است.^[۳۱] این منطقه در مسیر شاهراه‌های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی و راه ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی با اهمیت عصر باستان بوده است.^[۳۲][۳۳]

مرکز یکی از استان‌های امپراتوری آشور در مکان کنونی استان کرمانشاه قرار داشته که بقایایی از آن در قباق‌تپهٔ کوزران به جا مانده است.^[۳۴] پس از شکست امپراتوری آشور توسط مادها نیز کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مسکونی بوده و در زمان هخامنشیان و ساسانیان نیز با حفظ نام ماد از مراکز مهم سیاسی محسوب می‌شده است.^[۵]
این استان یکی از مناطق پراهمیت در دوره ساسانیان بوده است و آثار بسیار زیاد و ارزشمندی از آن دوره در این استان مانند طاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا باقی مانده است و در طی سده‌های گوناگون نیز به‌دلیل جایگاه ویژه و راهبردی کرمانشاه، این شهرستان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است و امروزه نیز از مهم‌ترین شهرهای غرب ایران به‌شمار می‌رود.

به گفته هرتسفلد، کرمانشاه در سده ۱۹ میلادی به دروازه آسیا شهرت داشته و اکنون نیز بزرگراه کربلا و عتبات عالیات از این منطقه می‌گذرد.
در سده سوم هجری کرمانشاه در حوزه قلمروی صفاریان قرار داشت اما گروهی از کردهای کرمانشاه به نام حسنویه حکومت آل‌حسنویه را تشکیل دادند که حدود نیم قرن بر این منطقه حکومت کردند.^[۳۱][۳۵] در جنگ جهانی اول کرمانشاه توسط حکومت عثمانی تصرف شد اما با سقوط بغداد، نیروهای عثمانی این منطقه را تخلیه کردند و کرمانشاه به‌تصرف قوای متفقین درآمد.^[۳۱] در جنگ جهانی اول عشایر کرد منطقه با نیروهای عثمانی درگیر شدند.^[۳۶]
در جنگ جهانی دوم سپاه منطقه غرب که شامل لشکر ۱۲ کرمانشاه و لشکر ۵ بود تنها نیروی ایرانی بودند که ۴۸ ساعت در برابر قوای انگلیسی مقاومت کردند.^[۳۷]
در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای نفوذ و قدرت خود را در سراسر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج، ایلام و همدان بخشی از استان پنجم بودند. از سال ۱۳۴۰ به‌بعد استان کرمانشاه به دو استان کردستان (به مرکزیت سنندج) و کرمانشاهان تقسیم شد. در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام تأسیس و در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان استان ایلام از استان کرمانشاه منتزع گردید. در سال ۱۳۴۶ نیز فرمانداری کل لرستان تأسیس گردید و شهرهای لک‌نشین استان کرمانشاهان (در جنوب رود سیمره) به فرمانداری کل جدید به مرکزیت خرم‌آباد پیوستند، که بعدها تبدیل به استان مستقلی به‌نام لرستان شد.

در سال ۱۳۹۶ زلزله‌ای به‌قدرت ۷٫۲ ریشتر به مرکزیت شهر سرپل‌ذهاب، استان کرمانشاه، بخش‌هایی از کشور عراق و استان‌های نزدیک را لرزاند و خسارات بسیاری به‌جای گذاشت.

آب و هوا

استان کرمانشاه دارای آب و هوای بسیار متنوعی است و دارای چهار فصل در یک زمان است؛ برای نمونه قصر شیرین دارای آب و هوای گرم، سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و معتدل و کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب دارای آب و هوای معتدل و خشک هستند.

محیط زیست و منابع طبیعی

استان کرمانشاه که دارای آب و هوای متنوعی در مناطق مختلف است در حدود ۷۷۰ چشمه و ۷۴ سرآب را در خود جای داده است که آن را بستر مناسبی برای رودخانه‌های فصلی و دائمی تبدیل کرده است.^[۳۸]

کوه‌ها

مقالهٔ اصلی: فهرست کوه‌های استان کرمانشاه

بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه‌های مرتفع پوشانده است. رشته کوه زاگرس، به صورت مجموعه‌ای از رشته‌های موازی، با دشت‌های مرتفع کوهستانی در بین آنها، پوشش گیاهی متنوعی به وجود آورده است.

غارها

• غار جوجار
• غار قیژه‌لان
• غار پراو
• غار قوری‌قلا
• غار دواشکفت
• غار شکارچیان
• غار وزمه
• مر خرل
• غار ورواسی
• مر تاریک
• مر افتاو
• غار مرل اشکفت۳
• غار کاوات
• غار چناران

جنگل

مقالهٔ اصلی: جنگل‌های زاگرس

در استان کرمانشاه ۵۲۷ هزار و ۴۰۳ هکتار جنگل با تراکم‌های مختلف وجود دارد. حدود ۱۰۷ هزار هکتار از این جنگل‌ها را پوشش متراکم و بقیهٔ آن را عمدتاً پوشش نیمه‌متراکم تشکیل می‌دهد. جنگل‌های با پوشش متراکم استان عمدتاً در منطقهٔ هورامان قرار دارند. جنگل‌های استان کرمانشاه و به‌طور کلی ناحیهٔ رویشی زاگرس همچون دیواره‌ای سبز امنیت زیستی مناطق غربی و مرکزی ایران را تضمین کرده و محدودهٔ زاگرس و ناحیهٔ مرکزی ایران را به منطقه‌ای قابل سکونت تبدیل کرده است. به‌طور کلی پوشش جنگلی استان کرمانشاه را جنگل‌های بلوط و ون تشکیل داده‌اند. نزدیک به ۲۰۰ هزار هکتار از جنگل‌های استان کرمانشاه از درختان ون پوشیده شده است.^[۳۹]

در استان کرمانشاه ۱۹ پارک جنگلی به مساحت ۸۹۶ هکتار وجود دارد که در سراسر استان پراکنده هستند. بیشترین مساحت پارک‌های جنگلی استان در محدودۀ شهرستان کرمانشاه قرار گرفته و پارک جنگلی چشمه‌سفید در این شهرستان با وسعت ۳۰۰ هکتار بیشترین مساحت پارک‌های جنگلی استان را به خود اختصاص داده است. مدیریت و بهره‌برداری از ۱۰ پارک جنگلی استان به شهرداری‌ها، شرکت توسعۀ گردشگری و یک پارک جنگلی هم به بخش خصوصی محول شده و مدیریت مابقی نیز که در حریم شهرها واقع شده‌اند در اختیار ادارۀ کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه قرار دارد.^[۴۰]

منابع آبی

بر اساس گزارش ادارهٔ شیلات استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۵، تعداد ۴۱ رودخانه، ۸۳ سرآب و ۱۱۲ چشمه در این استان وجود داشته است.^[۴۱] در مرداد ۱۳۸۵ اعلام شد که ۱۵ سد در استان کرمانشاه در حال اجرا و مطالعه است.^[۴۲] تا ابتدای سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۲ سد در استان کرمانشاه ساخته شده‌بود.^[۴۳]

به گفتهٔ رئیس محیط زیست شهرستان کرمانشاه زمانی نزدیک به ۵۰۰ سراب در استان کرمانشاه وجود داشته است، اما تا اردیبهشت ۱۴۰۲ تنها حدود ۷۴ سراب آب دارد و مابقی به دلیل کم‌آبی خشک شده‌اند.^[۴۴]

ناهمواری‌ها

ردیف	شهرستان	سرآب‌ها	غارها	کوه‌ها	رودخانه‌ها	دشت‌ها
۱	کرمانشاه	نیلوفر تاق‌بستان خضر الیاس یاوری بیستون کاشنبه	پراو شکارچیان دو اشکفت	پراو میوله سفیدکوه	قره‌سو آبشوران چم بشیر	ماهیدشت بیستون
۲	سنقر و کلیایی	سنقر گلویج سنقرچای	غار دالاخانی	دالاخانی (سهیل) بدر و پریشان مادیان کوه
۳	اسلام‌آباد غرب	سرآب شرف‌آباد	-	-	برف‌آباد	اسلام‌آباد غرب
۴	کنگاور	-	-	-	-	کنگاور
۵	دالاهو	-	-	دالاهو	زمکان	-
۶	هرسین	هرسین بیستون	-	بیستون شیرز	-	بیستون چمچمال
۷	سرپل ذهاب	گرم	-	-	الوند	-
۸	گیلانغرب	مورت	-	کچل‌کوه چرمیان‌کوه (شه‌ک میان) گردل (در مرز استان ایلام و کرمانشاه) سرکش (سه‌رکه‌ش) بره‌کبود (به‌ره‌که‌و)	-	-
۹	روانسر	روانسر	-	-	لیله	-
۱۰	صحنه	صحنه	-	امروله	گاماسیاب	-
۱۱	پاوه	-	کاوات قوری قلعه غار سنگی حسین کوهکن	کوه شاهو کوه آتشگاه ماکوان	سیروان لیله	-
۱۲	قصر شیرین	-	-	کوه آغ‌داغ	الوند	-
۱۳	جوانرود	-	-	-	-	-
۱۴	ثلاث باباجانی	-	-	-	-	-

حیات وحش

مقالهٔ اصلی: حیات وحش استان کرمانشاه

در حال حاضر ۸ پناهگاه حیات وحش در استان کرمانشاه وجود دارد:

۱. بیستون ۲. نواه کوه ۳. کچل ۴.هشیلان ۵. بدر و پریشان ۶. بوزین ۷. مره‌خیل ۸. زله زرد

گونه‌های جانوری

۱. آهو ۲. کل ۳. بز وحشی ۴. پلنگ ۵. خرس ۶. گربه وحشی ۷. شوکا ۸. خرگوش ۹. جوجه تیغی ۱۰. گراز

کوچ پرندگان مهاجر به استان کرمانشاه هر سال از نیمهٔ آبان آغاز می‌شود و این پرندگان معمولاً تا ماه بهمن در کرمانشاه می‌مانند. در آبان ۱۴۰۰ اعلام شد که به دلیل تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا، کوچ پرندگان از عرض‌های شمالی تغییر کرده و دیرتر آغاز می‌شود. مبدأ بیشتر پرندگان مهاجر به کرمانشاه از عرض‌های شمالی و مناطقی همچون اروپا و قسمتی از روسیه است. یکی از مهم‌ترین فرودگاه‌های پرندگان مهاجر در استان کرمانشاه تالاب هشیلان است که پرندگانی مانند غاز خاکستری، اگرت، حواصیل، سرسبز و … هر ساله به آن مهاجرت می‌کنند. ادارهٔ محیط زیست استان کرمانشاه هر ساله از اوایل ماه دی ماه سرشماری این پرندگان را آغاز می‌کند که این فرایند حدود یک ماه ادامه دارد.^[۴۵]

گونه‌های گیاهی

همچنین بر اساس مطالعه‌ای که نتایج آن در سال ۱۳۹۲ منتشر شده، تعداد گونه‌های گیاهی استان کرمانشاه ۱٬۱۱۵ گونه متعلق به ۹۳ تیرهٔ گیاهی بوده، که از این مجموعه ۱۳۲ گونه انحصاری ایران و ۱۱ گونه انحصاری استان کرمانشاه بوده است. ۱۲۴ گونه نیز در گروه گیاهان کمیاب آسیب‌پذیر در معرض خطر جای دارند.^[۴۱]

در استان کرمانشاه بیش از ۱۴۰ گونهٔ گیاهی خودرو شناسایی شده است که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به کنگر، موسیر، سماق، ریواس، آنغوزه، پیچک، سورانه، چَویر (چنور)، زو (کندل کوهی)، باریجه، گنور (آوندل)، علف گاوزبان، زیره، آویشن و … اشاره کرد.^[۴۶] به دلیل خطر انقراض این گونه‌ها اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه هرساله برخی از آن‌ها را در شهرستان‌های مختلف استان کشت می‌کند.^[۴۷]

بحران محیط زیست و بلایای طبیعی

در خرداد ۱۴۰۳ سرپرست ادارهٔ کل محیط زیست استان کرمانشاه از گرد و غبار، پساب و پسماند به عنوان سه چالش اصلی پیش روی محیط زیست استان کرمانشاه یاد کرد.^[۴۸]

بحران محیط زیست و تغییرات اقلیمی

خشکسالی و تنش آبی

از ۱۸ دشت سطح استان، ۱۳ دشت در وضعیت «ممنوعه بحرانی» هستند.^[۴۹] در تیر ۱۴۰۰ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه اعلام کرد که به دلیل حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق سفره‌های آب زیرزمینی در دو دشت حسن‌آباد - شیان و روانسر - سنجابی از حیز انتفاع خارج شده‌اند و درحال نشست کردن هستند و به‌همین دلیل به‌عنوان دشت‌های ممنوعه اعلام شده‌اند. به گفتهٔ وی ده هزار حلقه چاه کشاورزی مجاز و نزدیک به پنج هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد.^[۵۰] در مهر ۱۴۰۱ اعلام شد که از ۲۳ محدودهٔ مطالعاتی در استان کرمانشاه ۱۳ مورد دشت ممنوعه هستند و دو دشت حسن‌آباد-شیان و روانسر سنجابی نیز در وضعیت ممنوعهٔ بحرانی قرار دارد و نشانه‌هایی از فرونشست در آن‌ها در حال ظاهر شدن است.^[۵۱] همچنین معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه در بیست و سومین کنفرانس هیدرولیک ایران که در ۳۰ آبان ۱۴۰۳ به میزبانی دانشکدۀ علوم و مهندسی کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار شد از خطر فرونشست در دو شهرستان کنگاور و صحنه درنتیجۀ برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی خبر داد.^[۵۲]

خشکسالی گستردهٔ سال ۱۳۹۹–۱۴۰۰ در خاورمیانه استان کرمانشاه را نیز تحت تأثیر قرار داد. در این سال آبی نزولات جوی در استان کرمانشاه ۳۴٪ کاهش داشت که بر اثر آن روان‌آب‌ها ۶۰٪ و دبی چشمه‌های استان نیز ۷۰٪ کاهش پیدا کرده است. در نتیجهٔ این روند ورودی سدها نیز کاهش پیدا کرده و آب‌های سطحی نیز از بین رفته‌اند. تعداد زیادی از سرآب‌های کرمانشاه مانند سرآب‌های یاوری، روانسر، میله‌سر، نوژی‌وران و رودخانه‌های راوند، رازآور، گاماسیاب، قره‌سو و… با کاهش شدید آب مواجه شده و بعضاً به‌کلی خشک شده‌اند. منابع آبی زیرزمینی استان نیز از یک سو به‌دلیل اضافه‌برداشت و از سوی دیگر به‌دلیل فقدان تغذیهٔ مناسب ناشی از خشکسالی کاهش چشمگیری داشته‌اند.^[۴۹]

در شهریور ۱۴۰۰ یک استاد گروه مدیریت دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه هشدار داد که استان کرمانشاه به‌دلیل «سوء تدبیر و حکمرانی غلط در حوزهٔ آب» به یک بحران زیست‌محیطی دچار شده و منابع زیرزمینی و دشت‌های حاصلخیز آن رو به نابودی می‌روند. وی پیش‌بینی کرد که با تداوم این روند تا ۲۰ سال آینده استان کرمانشاه به منطقه‌ای خشک تبدیل شود.^[۵۳]

در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که ۶۰۰ روستا در استان کرمانشاه بر اثر خشکسالی با تنش آبی مواجه هستند.^[۵۴] در آذر ۱۴۰۳ استاندار وقت کرمانشاه تعداد روستاهای دچار تنش آبی در استان کرمانشاه را ۸۶۰ روستا اعلام کرد و گفت ۳۷۰ روستا آب‌رسانی و از حالت تنش خارج شده است. به گفتۀ او ۱۱ شهر استان نیز مشکل جدی آب داشته‌اند که از آن میان سه شهر هرسین، کنگاور و جوانرود از تنش خارج شده‌اند.^[۵۵]

در آذر ۱۴۰۱ اعلام شد که بارش‌های سالانه در استان کرمانشاه در سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۷ درصد و نسبت به دورهٔ بلندمدت ۶۱ درصد کاهش یافته است و علاوه بر آن بیش از یک میلیارد مترمکعب نیز در بخش ذخایر آب زیرزمینی کسری وجود دارد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه اعلام کرد که برای جبران بخشی از این کمبود اجرای طرح بارورسازی ابرها در کرمانشاه در دست اقدام است.^[۵۶]

در آبان ۱۴۰۱ رئیس «گروه احیا و تعادل‌بخشی دشت‌های شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه» اعلام کرد که اجاره دادن زمین‌های کشاورزی استان کرمانشاه به کشاورزان استان‌های دیگر به دلیل افزایش کودورزی و متعاقباً افزایش مصرف آب برای آب و خاک عوارض جدی داشته و می‌باید ممنوع شود.^[۵۷]

گرم شدن دما و تغییرات اقلیمی

در ۳۰ دی ۱۴۰۲ هواشناسی استان کرمانشاه اعلام کرد که طی ماه دی ۱۴۰۲، رکورد دمای شبانهٔ هوا در این استان شکسته شده و بالاترین میانگین دمای کمینهٔ مرکز استان در ۷۲ سال گذشته به میزان حدود ۱٫۵ درجه سلسیوس به ثبت رسیده است که در مدت مشابه سال گذشته یک درجه سلسیوس زیر صفر بوده است. بنا بر این اعداد، میانگین دمای شبانهٔ دی‌ماه در شهر کرمانشاه نسبت به سال گذشته ۲٫۵ درجه و نسبت به بلندمدت ۴٫۵ درجهٔ سلسیوس، گرمتر شده است. میانگین دمای روزانه (حداکثر دما) نیز طی همین مدت ۱۲ درجه سلسیوس بوده که نسبت به سال گذشته و بلندمدت هر دو به میزان چهار درجه سلسیوس افزایش یافته است. مدیر کل هواشناسی استان کرمانشاه این وضعیت را ناشی از گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی در سطح کرهٔ زمین دانسته است.^[۵۸]

بحران پساب

به دلیل نبود تصفیه‌خانه، پساب و فاضلاب شهری در شهر کرمانشاه به رودخانه‌های آبشوران و قره‌سو وارد می‌شود و این رودخانه‌ها را آلوده می‌کند. در خرداد ۱۴۰۳ سرپرست ادارهٔ کل محیط زیست استان کرمانشاه اعلام کرد که اکنون تنها حدود یک چهارم فاضلاب شهر کرمانشاه تصفیه می‌شود. علاوه بر فاضلاب شهر کرمانشاه، فاضلاب شهر روانسر و روستاهای واقع در مسیر رود قره‌سو نیز به این رودخانه وارد می‌شود.^[۴۸]

بحران پسماندها

مسئلهٔ پسماندها یکی از بحران‌های محیط زیستی در استان کرمانشاه به‌شمار می‌آید. به جز شهر کرمانشاه، در سایر شهرستان‌های استان پسماند به شیوهٔ سنتی دفن می‌شود. اگرچه براساس مصوبهٔ کارگروه مدیریت پسماند استان کرمانشاه باید شش سایت مدیریت پسماند در این استان احداث شود، اما تا خرداد ۱۴۰۳ تنها کار احداث دو سایت در اسلام‌آباد غرب و سرپل ذهاب آغاز شده که آن هم در مرحلهٔ تعیین زمین قرار دارد.^[۴۸] علاوه بر این سایت پسماندهای ویژه و صنعتی نیز که مطالعات فاز صفر و مکان‌یابی اولیهٔ آن طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ به انجام رسیده هنوز راه‌اندازی نشده و پسماندهای صنعتی ویژهٔ استان کرمانشاه به خارج از استان منتقل و در سایر استان‌ها بازیافت می‌شود.^[۵۹]

آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها

آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع یکی از معضلات زیست‌محیطی استان کرمانشاه است. در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۳۲۰۰ هکتار از مراتع و جنگل‌های استان در ۳۰ مورد حریق از بین رفته‌است که ۵ درصد آن پوشش جنگلی داشته است. فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه اعلام کرده که این آتش‌سوزی‌ها عمدی و سریالی بوده و عامل تمامی آن‌ها انسانی بوده است.^[۶۰]

بلایای طبیعی

زلزله

استان کرمانشاه از جمله مناطق لرزه‌خیز ایران است. هم‌اکنون در استان کرمانشاه ۶ ایستگاه لرزه‌نگاری فعال وجود دارد.^[۶۱]

در روز ۲۱ آبان ۱۳۹۶ زلزله‌ای به قدرت ۷٫۳ ریشتر مناطق غربی استان کرمانشاه را لرزاند که ۶۲۰ کشته، ۹۳۸۸ زخمی و بیش از ۷۰۰۰۰ بی‌خانمان به‌جای گذاشت. تا روز ۲۱ آبان ۱۴۰۰ یعنی چهار سال پس از این زلزله ۸۷۷۱ زمین‌لرزه در کرمانشاه رخ داده که عمدتاً در مناطق سرپل‌ذهاب، قصر شیرین، تازه‌آباد و سومار رخ داده‌اند. در میان زمین‌لرزه‌ها یک مورد در ۴ آذر ۱۳۹۷ ۶٫۳ ریشتر قدرت داشته و ۱۶ لرزه بین پنج تا شش ریشتر، ۱۵۴ لرزه بین چهار تا پنج ریشتر، ۹۰۴ لرزه بین سه تا چهار ریشتر و مابقی کمتر از سه ریشتر بوده‌اند.^[۶۲]

مهم‌ترین زلزله‌های ثبت شدهٔ تاریخ استان کرمانشاه به شرح زیرند:

• زلزلهٔ سال ۹۵۶ میلادی در قصر شیرین که به تخریب این شهر منجر شد.^[۶۳]
• زلزلهٔ سال ۹۵۸ میلادی سرپل ذهاب که به تخریب این شهر منجر شد.^[۶۴]
• زلزلهٔ سال ۱۰۰۷ میلادی شهر دینور که این شهر و تمام روستاهای حومهٔ آن را تخریب کرد.^[۶۴]
• زلزلهٔ سال ۱۱۴۹ میلادی که بقایای شهر سرپل ذهاب را نیز ویران کرد.^[۶۴]
• زلزلهٔ ۱۳ دسامبر ۱۹۵۷ فارسینج در سنقر و کلیایی به‌قدرت ۶/۸ ریشتر که نزدیک به دو هزار کشته و پنج هزار مجروح به‌دنبال داشت.^[۶۴]
• زلزلهٔ ۲۵ آوریل ۲۰۰۲ منطقهٔ صحنه و دینور به‌قدرت ۵/۲ ریشتر که خسارات جانی و مالی بسیاری به‌بار آورد.^[۶۴]
• زلزلهٔ ۲۴ دسامبر ۲۰۰۲ منطقهٔ صحنه و دینور به‌قدرت ۵/۱ ریشتر که خسارات جانی و مالی بسیاری به‌بار آورد.^[۶۴]
• زلزلهٔ ۱۲ نوامبر ۲۰۱۷ غرب استان کرمانشاه به بزرگی ۷/۳ ریشتر که تلفات انسانی و خسارات زیادی به‌بار آورد.
• زلزلهٔ ۲۵ نوامبر ۲۰۱۸ سرپل‌ذهاب به‌قدرت ۶٫۳ ریشتر.

مردم‌شناسی

پراکندگی اقوام و زبان‌ها در استان کرمانشاه

قومیت

همچنین ببینید: کردهای ایران

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به‌سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظرسنجی نمونه‌گیری شد در استان کرمانشاه به قرار زیر بود: ۹۲٫۵٪ کُرد، ۴٫۲٪ فارس، ۰٫۷٪ لُر، ۰٫۲٪ عرب، ۰٫۵٪ سایر و ۱٫۹٪ بدون جواب.^[۶۵]

اقوام استان کرمانشاه
قومیت			درصد
کرد			۹۲٫۵٪
فارس			۴٫۲٪
لر			۰٫۷٪
عرب			۰٫۲٪
سایر			۰٫۵٪

پراکنش مردم کرد در ایران براساس استان‌ها

بانوی کمانگیر کرد روی اسب

استان کرمانشاه یکی از استانهای کردنشین کشور محسوب می‌شود. ساکنین این استان را کردها تشکیل می دهند.^[۶۶]‏^[۶۷]‏^[۶۸]‏^{[۶۹][۷۰][۷۱][۷۲][۷۳][۷۴]} استان کرمانشاه سرزمین بومی برخی از بزرگ‌ترین ایلات، عشایر و طوایف کُرد نظیر زنگنه، کلهر، گوران، جاف، سنجابی، قلخانی، کلیایی، باجلان، زوله، جمیر و ایلات لک شامل: ایل بالاوند، جلالوند، کاکاوند، عثمانوند و پایروند محسوب می‌شود. اگرچه در آمارهای رسمی لک‌ها به عنوان بخشی از قومیت کرد در نظر گرفته می‌شوند، اما در چند سال اخیر برخی مدعی شده‌اند که لک‌ها قومیتی جداگانه هستند. آمار دقیق و تفکیک شده‌ای از جمعیت لک‌ها در استان کرمانشاه تهیه نشده است. لکها که از آنها تحت عنوان ایلات وند نیز یاد میشود، در کنار ایلاتی چون کلهر، زنگنه، سنجابی، گوران و کلیایی و ... عمده ترین جمعیت بومیان استان کرمانشاه را تشکیل میدهند و در شهرستانهایی چون کنگاور، صحنه، هرسین، اسلام آباد غرب و ... ساکن هستند.^[۷۵]‏ ^[۷۶]

ترک‌های استان کرمانشاه در کنار کردهای کلیایی در شهرستان سنقر و کلیایی زندگی می‌کنند و به زبان ترکی سنقری سخن می‌گویند.^[۷۷] زبان سنقری گویشی از زبان ترکی آذربایجانی است که از آن به‌عنوان فرم انتقالی از زبان ترکی آذربایجانی به زبان ترکی خراسانی نیز نام برده می‌شود.

همچنین گروهی از مردم لر نیز در شهرستان کنگاور زندگی می‌کنند. این مردم عموماً به گویش لری ثلاثی تکلم می‌کنند.^[۷۸][۷۹]

طی دو قرن گذشته عده‌ای از مردم استان‌های دیگر ایران به‌ویژه همدان، مرکزی، اصفهان، سمنان و… به شهر کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند.^[۸۰] چندین خانوادهٔ غیر کُرد از جمله خانواده‌های آل‌آقا، نجومی، میبدی، فیض مهدوی، شهرستانی، صدوقی، محمّدی عراقی، کزازی، جابری، دزفولی و… طی دو قرن اخیر به‌دلایل مذهبی و برای تبلیغ مذهب تشیع به شهر کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند.^[۸۱][۸۲] تأثیر این مهاجرت‌ها را می‌توان در ایجاد لهجه فارسی کرمانشاهی مشاهده کرد.^[۸۳]

شهروندان غیر ایرانی

مطابق با قوانین مهاجرت دولت جمهوری اسلامی ایران، استان کرمانشاه از جملهٔ استان‌های ممنوعه برای اقامت شهروندان کشورهای افغانستان، پاکستان و هند دسته‌بندی شده است. با این وجود ۸ شهروند افغانستانی که از ابتدای انقلاب در کوره‌های آجرپزی شهرستان کنگاور به‌کار مشغولند، از این قانون مستثنا شده و مجوز تردد در استان را دریافت کرده‌اند. همچنین ۱۸ شهروند اهل کشورهای پاکستان و هند نیز با صدور مجوز در ادارات و کارخانجات استان کرمانشاه مشغول به‌کارند. تعداد شهروندان دارای تابعیت کشور عراق در استان کرمانشاه در فروردین ۱۳۹۶، ۱۳۰۰ نفر بوده که از این تعداد تنها ۶۵۰ نفر دارای کارت هویتی بوده‌اند. در سال‌های نخست جنگ ایران و عراق ۲۵۰۰ نفر از اتباع عراقی در استان کرمانشاه حضور داشته‌اند که در قالب لشکر بدر با ارتش بعث عراق جنگیده‌اند و بسیاری از آنان سال‌ها در ایران ساکن بودند و در ایران ازدواج کردند؛ اما پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام اکثر آنها به عراق بازگشتند. به‌طور کلی پس از انقلاب و تا ابتدای سال ۱۳۹۶ بیش از ۸۰۰ هزار شهروند عراقی به استان کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند، اما اکثر این افراد پس از مدتی اقامت در استان به‌دلیل نبود شرایط مناسب برای کار و اشتغال به سایر استان‌های ایران مهاجرت کرده‌اند یا به کشور خود بازگشته‌اند.^[۸۴]

مذهب

استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی و دینی دارای گوناگونی بسیار زیادی است. پیروان مذاهب شیعه، سنی و یارسان و اقلیت‌هایی از پیروان سلسله‌های تصوف تشیع و تسنن چون خاکساریه، نعمت‌اللهی، اویسیه، نقشبندیه، قادریه و ادیان یهودی، مسیحی (ارمنی و آشوری) و بهائی در استان کرمانشاه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.^{[۸۵][۸۶][۸۷]}

بخش زیادی از کردهای کرمانشاه تا اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پیرو دین یارسان بودند. هنری بایندر سیاح فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم از استان کرمانشاه دیدن کرده، در سفرنامهٔ خود با عنوان «در کردستان، در بین‌النهرین و پرشیا» که در سال ۱۸۸۷ به‌چاپ رسیده است دین غالب مردم را یارسان می‌داند. او در بازدیدش از شهر قصر شیرین می‌نویسد:

... بیشتر کُردان ایران از فرقهٔ علی‌اللهی هستند. اگر آنها را در انجام کارهایشان آزاد گذارند، آنها هم در کار دیگران مداخله نمی‌کنند. حس احترام به عقیدهٔ مذهبی دیگران در نزد ایشان بسیار زیاد است.^[۸۸]

او همچنین در بازدید از شهر کرمانشاه می‌نویسد:

.... کُردان ایالت کرمانشاه مردمی آرام و خوش برخوردند. آنها به فرقهٔ علی‌اللهی تعلق دارند که باگذشت‌ترین فرقه‌های مذهبی هستند. در بعضی از دهکده‌ها پیروان این فرقه با مسیحیان که گذشت آنها کمتر است آمیزش دارند.^[۸۹]

زیارتگاه‌ها

همچنین ببینید: فهرست زیارتگاه‌های یارسان

در استان کرمانشاه زیارتگاه‌های متعددی مربوط به دین اسلام (شیعه و سنی) و نیز دین یارسان وجود دارد. تعداد ۴۵ بقعه و امامزاده در استان کرمانشاه وجود دارد. مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تشیع در استان کرمانشاه، امامزاده باقر بیستون، امامزاده احمد سنقر، امامزاده ابراهیم کنگاور و آرامگاه احمد بن اسحاق سرپل ذهاب هستند.^[۹۰] آرامگاه سید عبیدالله معروف به کوسهٔ هجیج در پاوه، آرامگاه خلیفه حیدر حیدری باینگانی در بخش باینگان و نیز آرامگاه ویس نازار در روانسر نیز از مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تسنن کرمانشاه هستند.^[۹۱] در رابطه با پیروان دین یاری هم مهم‌ترین زیارتگاه‌های آنها همچون زیارتگاه سلطان سهاک، داوکه‌وسوار و خاتون رزبار در مجموعهٔ پردیور در شیخان، بابایادگار در زرده، پیربنیامین و پیرموسی در کرند، شاه‌حیاس در جیحون‌آباد و آتش‌بگ در گره‌بان در استان کرمانشاه واقع شده و پیروان این دین از سراسر ایران و عراق برای زیارت آنها به استان کرمانشاه می‌آیند.^[۹۲]

هندوستان ایران

کرمانشاه را به دلیل تنوع قومی، زبانی و مذهبی، هندوستان ایران یا هندوستان صغیر یا هندوستان کوچک ایران زمین نیز می‌خوانند. در کرمانشاه، اقوام کرد، لک، لر، آذری و فارسی زبانان در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و نماد همزیستی مسالت آمیز اقوام و مذاهب و گویشوران مختلف در کنار یکدیگر می‌باشد.^{[۹۳][۹۴][۹۵][۹۶]}

زبان

پراکنش اقوام در کرمانشاه

در استان کرمانشاه گویش‌های مختلف زبان کُردی تکلم می‌شود. گویش‌های مختلف کردی جنوبی همچون کرماشانی، کلهری، زنگنه‌ای، سنجابی و کلیایی در شهرستان‌های کرمانشاه، اسلام‌آباد غرب، دالاهو، گیلانغرب، سرپل ذهاب، قصر شیرین، سنقر و کلیایی و بخش‌هایی از صحنه و کنگاور،^[۹۷] گویش‌های گورانی شامل گوره‌جویی در دالاهو و هورامی در شهرستان پاوه و روستاهای کندوله و زرده، گویش‌های کردی میانی همچون اردلانی و جافی در شهرستان‌های جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی و بخش‌هایی از شهرستان‌های دالاهو، سرپل ذهاب، قصر شیرین و کرمانشاه،^[۹۸] و لکی در شهرستان هرسین، بخش جنوبی شهرستان کرمانشاه و بخش‌هایی از شهرستان‌های صحنه و کنگاور تکلم می‌شود.^[۹۹] در بخشی از جمعیت شهرستان کنگاور گویش لُری ثلاثی رواج دارد.^[۷۸][۷۹] همچنین گویش ترکی سنقری نیز در شهر سنقر رواج دارد.^{[۷۷][۱۰۰][۱۰۱]} در مرکز استان شهر کرمانشاه، علاوه‌بر گویش‌های مختلف زبان کُردی،^[۱۰۲] لهجهٔ فارسی کرمانشاهی^{[۱۰۳][۱۰۴]} نیز رایج شده است که تنها خاص شهر کرمانشاه است^[۱۰۵] و گفته می‌شود که با گسترش سازمان‌های اداری در دورهٔ قاجار و نیز تحت تأثیر مهاجران استان‌های دیگر و زائرانی که از مسیر کرمانشاه به عتبات می‌رفته‌اند، ایجاد شده است.^{[۸۳][۱۰۶][۱۰۷]} در اسفند ۱۳۹۵ همزمان با روز جهانی زبان مادری یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ کرمانشاه نسبت به از بین رفتن گویش کُردی کرمانشاهی در شهر کرمانشاه هشدار داد.^[۱۰۸]

پوشاک

مقالهٔ اصلی: پوشاک کردی

• 
  پوشاک مردم پاوه، جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی
• 
  پوشاک مردم سنجابی و گوران
• 
  پوشاک مردم گیلان غرب
• 
  پوشاک مردم هرسین
• 
  پوشاک مردان اسلام‌آباد غرب
• 
  پوشاک زنان اسلام‌آباد غرب
• 
• 
• 
• 
  پوشش مرد کُرد گوران اهل روستای زرده، ۱۹۷۵.

جمعیت‌شناسی

کرمانشاه ۱/۴۵ درصد مساحت کل ایران را تشکیل داده و ۲/۴۴ درصد از جمعیت کشور را نیز در خود جای داده است.^{[نیازمند منبع]} بر اساس سرشماری سال ۱۴۰۰ تعداد ۴۷۸۴۴۴ هزار نفر از جمعیت استان کرمانشاه ساکن روستاها هستند.^[۲۰]

بنابر آمار سال ۱۳۹۷ نیروی کار مولد استان برابر با ۷۱ درصد جمعیت استان بوده است. این در حالی است که نرخ ولادت استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۷ در ده هزار نفر بوده که ۱/۸ نفر کمتر از نرخ کشوری با عدد ۱۸/۸ بوده است. روند کاهش نرخ ولادت در استان کرمانشاه از سال ۱۳۹۳ آغا شده و از سال ۱۳۹۴ نیز نرخ وفات سیر افزایشی به خود گرفته است. در سال ۱۳۹۶ نرخ وفات استان برابر با ۵/۸ وفات در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ کشوری با عدد ۴/۸ بوده است.^[۱۰۹]

در سال ۱۳۹۶ نرخ رشد استان استان ۱/۱ بوده است. همچنین بنابر سرشماری ۱۳۹۵، استان کرمانشاه به لحاظ رتبه سالمندی (افراد بالای ۶۵ سال) در رتبه یازدهم کشور قرار دارد. به‌طور کلی و با توجه به نرخ رشد پایین و نیز مهاجرت بالا، جمعیت استان کرمانشاه به سمت کاهش و نیز پیرشدن حرکت می‌کند.^[۱۰۹]

بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۶ همچنین سن امید به زندگی در استان کرمانشاه در میان مردان ۷۱/۲۹ سال و در میان زنان حدود ۷۴ سال بوده است.^[۱۰۹]

بنا بر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۹۵۷۰۱ سالمند بالای شصت سال زندگی می‌کرده^[۱۱۰] که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۲۲۹ هزار نفر افزایش یافته است.^[۱۱۱] نرخ سالمندی استان نیز در سال ۱۳۹۷ برابر با ۱۰/۰۲ درصد بود که از این نظر این استان در رتبهٔ هشتم بیشترین جمعیت سالمند ایران قرار داشت. در سال ۱۴۰۰ این میزان به ۱۱/۴ درصد افزایش یافت.^[۱۱۱] در آمار سال ۱۳۹۷ در میان شهرستان‌های استان کرمانشاه، دالاهو با نرخ سالمندی ۱۳/۵۵ درصد پیرترین و ثلاث باباجانی با نرخ سالمندی ۶/۸ درصد جوان‌ترین شهرستان استان محسوب می‌شدند^[۱۱۲] که این شهرستان‌ها در آمار ۱۴۰۰ نیز همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. در آمار سال ۱۴۰۰ از جمعیت سالمندان استان ۱۱۶ هزار نفر را زنان و حدود ۱۱۳ نفر را مردان تشکیل می‌داده‌اند.^[۱۱۱] بنا بر آمار ۱۴۰۱ نیز کرمانشاه با دارا بودن ۱۰/۴۷ درصد از سالمندان ایران، در میان استان‌ها در رتبهٔ هشتم قرار دارد.^[۱۱۳]

در اردیبهشت ۱۴۰۲ رئیس مرکز بهداشت استان کرمانشاه اعلام کرد که نرخ باروری در استان کرمانشاه به ۱/۵۱ رسیده که پایین‌تر از میانگین کشوری به میزان ۱/۷ است و این در حالی‌ست که برای جایگزینی جمعیت حداقل نرخ باروری باید ۲/۱ باشد و به همین دلیل کرمانشاه با شتاب بالا در حال پیر شدن است.^[۱۱۴]

جمعیت عشایر

در آبان ۱۴۰۰ سرپرست اداره کل امور عشایر استان کرمانشاه جمعیت عشایر این استان را نزدیک به ۸۰ هزار نفر در قالب ۱۴۱۰۹ خانوار معادل با حدود ۷/۸ درصد جمعیت عشایری کشور و ۴/۳ جمعیت استان اعلام کرد که در ۱۴ ایل و ۱ طایفهٔ مستقل زندگی می‌کنند.^[۱۱۵] همهٔ عشایر کرمانشاه دورهٔ ییلاقی خود را در استان کرمانشاه می‌گذرانند، اما برای گذراندن دوره قشلاقی علاوه بر مناطق گرمسیری استان، گاه به استان‌های ایلام، لرستان و حتی خوزستان کوچ می‌کنند.^[۱۱۶] کوچ پاییزهٔ عشایر استان کرمانشاه در ماه مهر انجام می‌شود و معمولاً ۳۰ تا ۴۵ روز ادامه دارد. عشایر استان کرمانشاه در موسم کوچ مسافت‌هایی بین یک کیلومتر تا ۱۳۰۰ کیلومتر را می‌پیمایند.^[۱۱۷]

در فرودین ۱۴۰۲ اعلام شد که عشایر کرمانشاه سالانه بیش از ۲۳ هزار تن شیر، ۱۲ هزار تن گوشت قرمز، ۹۰۰ تن روغن حیوانی و ۱۷۰۰ تن الیاف دامی شامل پشم، کرک، مو تولید می‌کنند. همچنین تولید صنایع دستی توسط عشایر کرمانشاه نیز سالان ۲۲ هزار قطعه است که ۳۰ درصد تولید صنایع دستی استان کرمانشاه را تشکیل می‌دهد.^[۱۱۸]

مهاجرت و کاهش جمعیت

طی دورهٔ ۱۳۷۵–۱۳۸۵ استان کرمانشاه بالاترین سطح منفی میزان خالص مهاجرت در درون کشور را در میان استان‌های ایران دارا بوده است. در دورهٔ ۱۳۸۵–۱۳۹۰ نیز استان کرمانشاه پس از استان لرستان بالاترین میزان خالص مهاجرت منفی در درون کشور را داشته است. در بازهٔ ۱۳۹۰–۱۳۹۵ نیز که مهاجرت همچنان روند صعودی داشته نیز کرمانشاه پس از استان‌های لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، ایلام و همدان در میان استان‌های ایران در رتبهٔ پنجم به لحاظ بالاترین خالص مهاجرت منفی قرار داشته است.^[۱۱۹]

طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ جمعیت استان کرمانشاه تنها ۷/۶ درصد افزایش داشته که از این نظر پس از همدان، لرستان و اردبیل در رتبهٔ چهارم کمترین افزایش جمعیت استان‌ها قرار می‌گیرد.^[۱۱۹]

این رتبه طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۰ نیز همچنان متعلق به استان کرمانشاه بوده و این استان در زمرهٔ ۷ استانی قرار داشته که تنها بین ۶ تا ۱۲ درصد افزایش جمعیت داشته‌اند و این در حالی بوده که این میزان در برخی از استان‌ها بین ۳۰ تا ۴۰ درصد بوده است. به همین دلیل چهار استان همدان، لرستان، اردبیل و کرمانشاه در «لیست قرمز مهاجرت» قرار دارند ه این امر با نرخ بالای اشتغال غیررسمی در این استان‌ها مرتبط دانسته شده است.^[۱۱۹]

در استان کرمانشاه مهاجرت از روستاها نیز شدن گرفته و جمعیت روستاها در حال کاهش است و حتی بسیاری از روستاها از سکنه خالی می‌شوند. پیش‌بینی شده که تا سال ۱۴۰۵ نرخ رشد جمعیت روستایی در استان کرمانشاه به ۱/۷ کاهش بیابد.^[۱۱۹]

وضعیت ازدواج و طلاق

از سال ۱۳۹۱ کاهش نرخ ازدواج در استان کرمانشاه آغاز شده است. این نرخ در سال ۱۳۹۶ برابر با ۸/۸ ازدواج در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ ازدواج کشور با عدد ۷/۶ بوده است. همچنین نرخ طلاق در استان کرمانشاه در همان سال ۲/۷ بوده که از نرخ طلاق کشور با عدد ۲/۲ بالاتر است.^[۱۰۹]

فرهنگ

چاپ کتاب

امکانات لازم برای چاپ کتاب در استان کرمانشاه نخستین بار توسط میرعبدالباقی با تأسیس یک چاپخانۀ سنگی در میان سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۸ فراهم شد. پس از او میرزا احمد وزیری (معتضدالدوله) در سال ۱۹۰۹ با وارد کردن اولین دستگاه چاپ سربی از هند، چاپخانۀ شرافت‌احمدی را تأسیس کرد.^[۱۲۰] برادران سعادت در ۱۰ اوت ۱۹۲۳ (۱۸ مرداد ۱۳۰۲) دستگاه‌های لازم برای تأسیس چاپخانه‌ای مجهز را از آلمان وارد و شرکت سعادت را تأسیس کردند.^[۱۲۱] پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ تا مدتی فضایی آزاد برای فعالیت‌های مطبوعاتی و چاپ کتاب به وجود آمد و چند انتشاراتی مانند انتشارات یارمحمد، هجرت، سیرنگ و ... در استان کرمانشاه تأسیس شد. با این وجود از سال ۱۳۵۸ به فعالیت همۀ آن‌ها پایان داده شد. در فاصلۀ سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۱ چاپ و نشر کتاب در استان کرمانشاه دچار وقفه شد. از سال ۱۳۷۱ با احیای مجدد انتشارات دانشگاه رازی و فعالیت چاپخانه‌ها و انتشاراتی‌های جدید چاپ کتاب نیز از سر گرفته شد.

در سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۸۷ عنوان کتاب با تیراژ ۱۵۵ هزار نسخه به‌چاپ رسیده است که عمدهٔ آنها در حوزهٔ ادبیات، علوم دینی و علوم اجتماعی بوده است.^[۱۲۲] تنها ۶ عنوان از این کتاب‌ها به گویش‌های گوناگون زبان کردی انتشار یافته است.^[۱۲۳] در سال ۱۳۹۸ نیز ۲۵۰ عنوان کتاب با مجموع تیراژ ۱۷۳۸۵۰ نسخه، و در سال ۱۳۹۹ نیز ۲۱۲ عنوان کتاب با تیراژ ۱۸۷۹۰۰ نسخه در استان کرمانشاه به‌چاپ رسیده است.^[۱۲۴]

بنابر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۹۸ چاپخانه وجود داشته که ۸۷ واحد آن فعال بوده‌اند.^[۱۲۳] بنابر آمار سال ۱۴۰۰ در این استان ۱۱۲ چاپخانه وجود دارد که ۹۸ واحد آن فعال بوده‌اند. در همان سال ۷۷ انتشاراتی دارای مجوز در استان کرمانشاه وجود دارد که ۳۳ انتشاراتی غیرفعال هستند و بقیه نیز با تعداد عناوین اندک به فعالیت مشغولند.^[۱۲۴] بر اساس آمار ۱۴۰۳ نیز ۹۲ انتشاراتی دارای مجوز در این استان وجود داشته که تنها ۲۰ ناشر فعال بوده‌اند.^[۱۲۵]

اولین و دومین دورهٔ مراسم انتخاب و معرفی کتاب سال کرمانشاه در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ برگزار شد.^[۱۲۴] سومین دورهٔ این جایزه پس از شش سال وقفه در ۲۶ آبان ۱۴۰۰ برگزار شد.^[۱۲۶] در مرداد سال ۱۴۰۱ ادارهٔ فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه از برگزاری چهارمین دورهٔ این مراسم در نیمهٔ دوم سال خبر داد.^[۱۲۷]

نمایشگاه بزرگ کتاب کرمانشاه سالانه همزمان با هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در ماه آبان برگزار می‌شود. برگزاری این رویداد نامنظم بوده است. دومین دورهٔ این نمایشگاه در ۱۷ مهر ۱۳۷۷،^[۱۲۸] چهارمین دوره در خرداد ۱۳۸۷،^[۱۲۹] دهمین دورهٔ آن در مهر ۱۳۹۳^[۱۳۰] و پانزدهمین دورهٔ این نمایشگاه در روز ۱۸ آذر ۱۳۹۸ گشایش یافت.^[۱۳۱] با این وجود این رویداد فرهنگی به‌دلیل شیوع کرونا در سال ۱۳۹۹ برگزار نشد.

کتابخانه‌ها

استان کرمانشاه (تا شهریور ۱۳۹۶) از نظر تعداد و نیز سطح زیربنای کتابخانه‌های عمومی در میان ۳۱ استان ایران در رتبهٔ دوازدهم جای دارد.^[۱۳۲] در ۲۲ آبان ۱۴۰۰ اعلام شد که مجموع زیربنای کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه ۴۳ هزار متر مربع است و به‌ازای هر ۱۰۰ نفر ۲/۵ متر فضای کتابخانه‌ای در این استان وجود دارد. همچنین یک میلیون و ۱۵۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه‌های استان کرمانشاه وجود دارد که سرانهٔ آن تقریباً یک جلد به ازای هر دو نفر است و این درحالی است که مطابق با برنامه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در افق ۱۴۰۴ می‌بایست به‌ازای هر شهروند هشت کتاب در کتابخانه‌های عمومی وجود داشته باشد. بنا بر همین آمار در استان کرمانشاه ۱۰۶ کتابخانه وجود دارد که از این تعداد ۸۸ کتابخانه متعلق به نهاد کتابخانه‌های عمومی و ۱۸ کتابخانه به‌صورت مشارکتی با سایر ادارات است. همچنین از این تعداد ۶۳ کتابخانه شهری، ۲۲ کتابخانه روستایی و سه کتابخانه نیز سیار هستند که در شهرستان‌های هرسین، جوانرود و قصر شیرین فعالیت می‌کنند. در مجموع ۵۰ هزار نفر در کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه عضویت دارند.^[۱۳۳]

ساخت کتابخانهٔ مرکزی استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۶ با مساحت پانزده هزار متر مربع در هفت طبقه آغاز شد؛ با این وجود این پروژه تا سال ۱۴۰۳ تنها ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.^[۱۳۴] در ۲۲ آبان ۱۴۰۰ مدیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان کرمانشاه اعلام کرد که به‌دلیل کمبود اعتبار حدود چهار هزار متر مربع از مساحت و دو طبقه از طبقات این کتابخانه کم شده تا این نهاد بتواند پروژه را هرچه زودتر به‌اتمام برساند، اما وی باز هم از به‌سرانجام رسیدن این پروژه ابراز ناامیدی کرد.^[۱۳۳]

تئاتر

به‌جز انواع نمایش‌های سنتی با اهداف آئینی یا سرگرمی که در قالب تعزیه، روحوضی و… از دیرباز اجرا می‌شده است، نمایش به‌شکل مدرن آن در کرمانشاه سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد. به گفتهٔ محمدعلی سلطانی نخستین نمایش در کرمانشاه در زمان حکومت علی‌خان ظهیرالدوله (صفاعلیشاه) که در ۱۲۸۸ خورشیدی حاکم کرمانشاه بوده است به‌روی صحنه رفت و عواید آن به مدرسهٔ علمیهٔ اسلامیه اختصاص پیدا کرد. نخستین گروه تئاتر در کرمانشاه «هیئت تئاترال ارامنه» نام داشت که تقی رهبر سرپرستی آن را برعهده داشت و تا سال ۱۳۲۰ فعال بود. سپس گروه‌های تئاتر دیگری تشکیل شد. در سال ۱۳۲۳ نمایش «اتللو» در سالن دبیرستان شاهپور به‌روی صحنه رفت که نخستین اجرای یک نمایش کلاسیک و سنگین در کرمانشاه بود. تا سال ۱۳۴۵ اجراهای تئاتر در کرمانشاه محدود و در دبیرستان‌ها بود، اما در آن سال کلاس‌های آموزش تئاتر با هدف تربیت هنرآموزان به‌مدت یک ماه با مربیگری بهرام بیضایی در کرمانشاه تشکیل شد. متعاقب آن «مرکز هنرهای دراماتیک کرمانشاه» تأسیس و «گروه نمایش کرمانشاه» نیز تشکیل شد و فعالیت خود را آغاز کرد که تحولی در تئاتر کرمانشاه به وجود آورد.^{[۱۳۵][۱۳۶]}

انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه اصلی‌ترین نهاد فعال در زمینهٔ هنر تئاتر در این استان به‌شمار می‌رود. این انجمن از سال ۱۳۸۷ و با تأسیس انجمن هنرهای نمایشی ایران شعبهٔ این انجمن در استان کرمانشاه محسوب می‌شود. علیرغم اینکه مستقل‌سازی انجمن‌های استانی در سطح کشور آغاز شده و تا خرداد ۱۴۰۰ در شش استان محقق شده است، اما انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه هنوز نتوانسته به‌عنوان انجمنی مستقل به‌ثبت برسد.^{[۱۳۷][۱۳۸]} در سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۹ گروه نمایشی فعال در استان کرمانشاه مشغول فعالیت در زمینهٔ تئاتر بوده‌اند.^[۱۳۹] همچنین رئیس انجمن نمایش استان کرمانشاه در ۲۹ آبان ۱۴۰۰ اعلام کرد که بیش از ۱۲۰۰ هنرمند در عرصهٔ هنرهای نمایشی استان کرمانشاه به فعالیت مشغول هستند.^[۱۴۰]

در آذر سال ۱۳۸۳ نخستین جشنوارهٔ تئاتر در استان کرمانشاه با عنوان نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ فصلی تئاتر استانی ماه» در کرمانشاه برگزار شد.^[۱۴۱] سی و ششمین جشنوارهٔ استانی تئاتر کرمانشاه نیز در آبان ۱۴۰۳ در کرمانشاه برگزار شد.^[۱۴۲] نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ تئاتر خیابانی استان کرمانشاه» نیز در مهر ۱۳۹۴ نیز همزمان با برگزاری بیست و هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ استانی تئاتر کرمانشاه برگزار شد.^[۱۴۳] همچنین جشنوارهٔ دیگری نیز برای اجرای تئاتر خیابانی در سطح منطقهٔ غرب کشور از سال ۱۳۹۷ برگزار می‌شود که «جشنوارهٔ منطقه‌ای تئاتر خیابانی هرسین» نام دارد. نخستین دورهٔ این جشنواره در اردیبهشت ۱۳۹۷^[۱۴۴] و دومین دورهٔ آن در مرداد ۱۳۹۸ برگزار شده است.^[۱۴۵] «جشنوارهٔ منطقه‌ای تئاتر فجر منطقه یک» طی روزهای ۷ تا ۱۰ دی ۱۴۰۱، با حضور ۲۵۰ هنرمند در قالب ۱۷ گروه از ۱۰ استان به میزبانی کرمانشاه برگزار شد که برگزیدگان آن راهی چهل و یکمین جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر فجر شدند.^[۱۴۶]

همچنین گروه‌های نمایشی تئاتر خیابانی کرمانشاه، در شانزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی به میزبانی مریوان، عناوین سوم کارگردانی و بازیگر زن، رتبه اول طراحی لباس و رتبه اول موسیقی مشترک در بخش اصلی مسابقه را به خود اختصاص دادند. در بخش فراگیر شانزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان، نمایش جایی برای گل سرخ از مهم‌ترین عناوینی بودند که گروه‌های نمایشی تئاتر خیابانی کرمانشاه در این جشنواره کسب کردند.^[۱۴۷]

نمایشنامه‌های کلاسیک خارجی

از نمایشنامه‌های کلاسیک خارجی که در کرمانشاه به روی صحنه رفته‌اند، می‌توان از تاجر ونیزی اثر ویلیام شکسپیر به کارگردانی علی اشرف جواهری،^[۱۴۸] بازرس اثر نیکلای گوگول به کارگردانی عباس بنی عامریان،^[۱۴۹] استثناء و قاعده اثر برتولت برشت به کارگردانی امیر کرم،^[۱۵۰] نمایشنامه ادیپ شهریار اثر سوفوکل به کارگردانی نیلوفر قلعه شاخانی^[۱۵۱] و … یاد کرد.

سینما

مقالهٔ اصلی: سینما در کرمانشاه

نخستین سینما در استان کرمانشاه سینماتوگراف فروهر بود که در سال ۱۳۱۰ تأسیس شد. دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ اوج رونق سالن‌های سینما در استان کرمانشاه بود، به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۵۶ تعداد ۱۰ سالن سینما در استان کرمانشاه به فعالیت مشغول بود. این رونق پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ به‌سردی گرایید. درحال حاضر تنها ۲ سینمای فعال در مرکز استان وجود دارد و بقیهٔ شهرستان‌ها فاقد سالن سینمای فعال هستند. در شهریور ۱۴۰۰ در استان کرمانشاه به ازای هر ۱۲۵۰ نفر یک صندلی سینما وجود داشته، درحالی‌که در همان زمان سرانهٔ کشوری یک صندلی به‌ازای ۶۲۰ نفر بوده است.^[۱۵۲]

تولید فیلم به‌صورت حرفه‌ای در استان کرمانشاه به‌ندرت صورت گرفته است. در شهریور ۱۴۰۰ تعداد ۹ مؤسسهٔ فیلمسازی در استان کرمانشاه فعال بوده‌اند.^[۱۵۲] مجمع فیلم‌سازی استان کرمانشاه از ۸ دی ۱۴۰۰ زیر نظر معاون هنری و سینمایی ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه شکل گرفته که از مدیران شرکت‌های فیلمسازی استان تشکیل شده است.^[۱۵۳] مهم‌ترین مرکز تولید فیلم‌های کوتاه، تجربی، مستند و فیلمسازی غیرحرفه‌ای در استان کرمانشاه انجمن سینمای جوانان ایران است که از سال ۱۳۶۴ در مرکز این استان دفتری تأسیس کرده است. فعالیت‌های این مرکز بر سه رکن آموزش، تولید و جشنواره مبتنی است. در سال ۱۳۹۶ نخستین دورهٔ «جشنوارهٔ فیلم کوتاه و عکس شبدیز» و در سال ۱۳۹۷ نیز دومین دورهٔ این جشنواره در کرمانشاه برگزار شد.^[۱۵۴] با وجود اینکه برگزارکنندگان جشنواره از تأسیس دبیرخانه و برگزاری سومین دورهٔ آن در سطح ملی در کرمانشاه خبر دادند، اما همه‌گیری کرونا مانع از برگزاری سومین دورهٔ این جشنواره در کرمانشاه شد.^{[۱۵۵][۱۵۶]} همچنین از سال ۱۳۹۱ فیلم‌های جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم فجر همزمان با تهران در سینماهای کرمانشاه نیز نمایش داده می‌شوند.^[۱۵۷]

موسیقی

مقالهٔ اصلی: موسیقی کردی

اجرای یک گروه موسیقی، کرمانشاه، میدان شهرداری سابق، ۱۳۱۰.

استان کرمانشاه از دیرباز یکی از مراکز بااهمیت رشد هنر موسیقی بوده و در موسیقی کردی و ایرانی جایگاه تأثیرگذاری داشته و چهره‌های نامداری از این استان در هنر موسیقی ظهور کرده‌اند. علی اکبر مرادی نوازندهٔ برجستهٔ تنبور از شهر کرمانشاه به عنوان مرکز موسیقی کردی یاد می‌کند و ریشهٔ بسیاری از گوشه‌های موسیقی ایرانی را در موسیقی کرمانشاه می‌داند.^[۱۵۸] حسین علیزاده دیگر استاد موسیقی ایرانی نیز از کرمانشاه با نام «پدر موسیقی ایرانی» یاد کرده است.^[۱۵۹] بهمن کاظمی پژوهشگر موسیقی، موسیقی رایج در شهر کرمانشاه را به سه دستهٔ موسیقی باستانی، موسیقی روستایی و موسیقی شهری تقسیم‌بندی می‌کند.^[۱۶۰] از سازهای رایج در موسیقی کردی در استان کرمانشاه می‌توان به تنبور، دف، شمشال و کمانچه اشاره کرد.

تا پیش از انقلاب ۵۷، رادیو کردی در کرمانشاه دایر بود و این رادیو مخاطبان بسیاری در میان کردهای هر چهار کشور به دست آورده بود.^[۱۶۱]

در ۲۲ دی ۱۳۹۹ شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان شهر ملی تنبور در کشور ایران معرفی شد. در این شهرستان ۱۵۸ کارگاه ساخت تنبور وجود دارد که برخی از آنها قدمت بسیاری دارند. همچنین خانه تنبور از ۲۲ شهریور ۱۳۹۶ با اهتمام علی‌اکبر مرادی موسیقیدان کُرد در این شهرستان فعالیت خود را آغاز کرده است.^[۱۶۲]

هنرهای تجسمی

پیشینۀ هنرهایی مانند سنگ‌تراشی،‌ مجسمه‌سازی، معماری، کاشیکاری، خوشنویسی، تذهیب و نقاشی در کرمانشاه به گذشته‌های دور بازمی‌گردد. از سدۀ نوزدهم آثاری از هنرمندان نقاش و خوشنویس کرمانشاه در کتابخانه‌ها و آرشیوها و نیز در خانه‌های اشراف، کاخ‌های حکومتی و بناهای مذهبی مانند مسجدها و تکیه‌ها بر جای مانده است. از جمله می‌توان به تکیه معاون‌الملک اشاره کرد که گفته می‌شود بنای اولیۀ آن با نقاشی‌های دیواری تزئین یافته بوده و پس از تخریب تکیه و بازسازی آن به اهتمام حسن‌خان معاون‌الملک با کاشی‌های نقاشی‌شده با مضامین مذهبی پوشانده می‌شود.^[۱۶۳] همچنین در خانۀ علیقلی میرزا صارم‌الدوله بین ۳۰ تا ۴۰ نقاشی دیواری به جای مانده که پرتره‌هایی از شخصیت‌های اروپایی و درباریان قاجار مانند ناصرالدین‌شاه و آقاخان صدراعظم و تابلویی از جنگ فرانسه و روسیه از آن جمله‌اند.^{[۱۶۴] [۱۶۵] [۱۶۶] [۱۶۷]}

احمد منشی قمی از بهرام کرمانشاهی به‌عنوان یکی از نقاشان نامدار نیمۀ دوم سدۀ سیزدهم هجری نام برده است که شیوۀ نقاشی کلاسیک را در روسیه فراگرفته بود و در دربار ناصرالدین‌شاه فعالیت می‌کرد. نسل اول نقاشان مدرن در کرمانشاه را شاگران کمال‌الملک و دانش‌آموختگان مدارس جدید تهران شکل دادند که در اواخر دورۀ قاجار و پهلوی اول آثار خود را ارائه کردند و همگی متأثر از شیوۀ رئالیسم بودند.^[۱۶۸] از مهم‌ترین نقاشان نسل اول کرمانشاه می‌توان به ایوب‌خان سپهری زنگنه (مزین‌الممالک) از شاگردان کمال‌الملک در مدرسۀ صنایع مستظرفه و برادرش شعیب‌خان سپهری زنگنه (مصورالسلطان)، محمدحسین‌خان زنگنه از نخستین دانش‌آموختگان دارالفنون،^[۱۶۹] حسینعلی‌خان هندسی گوران دانشجوی معماری دانشگاه سوربن فرانسه، دانش‌آموختۀ دارالفنون و از شاگردان کمال‌الملک و مصورالممالک^[۱۷۰]، میرزا عبدالله صنیعی و سیدمحمد نجومی (سیف‌السادات اول) اشاره کرد که نقاشی و آموزش آن را به‌شیوۀ نوین در کرمانشاه ترویج کردند.^[۱۷۱] نسل دوم نقاشان کرمانشاه نیز که اغلب شاگردان نسل اول بودند، در دورۀ پهلوی دوم به عرضۀ آثار خود پرداختند و علیرغم تداوم بخشیدن به شیوۀ رئالیستی در مضمون آثار خود تغییراتی ایجاد کردند. از نسل دوم نقاشان کرمانشاه می‌توان به جواد هنرزاد (آجیلچی)، حسین تابعی، رکن‌الدین سپهری زنگنه و ایرج هندسی اشاره کرد.^[۱۷۲] از دهۀ ۱۳۲۰ شمسی نسل جدیدی از هنرمندان در نقاشی ایران ظهور کردند که اکثراً آموزش‌دیدۀ اروپا و به‌ویژه فرانسه بودند و متأثر از درک خود از هنر اروپا جریان‌های نوینی در هنر معاصر ایران پدید آوردند. اگرچه برخی از نقاشان نسل سوم کرمانشاه همچون منوچهر ملکشاهی، عبدالحسین محسنی کرمانشاهی و دیگران همچنان به رئالیسم پایبند مانده و تغییر چشمگیری در سبک و محتوای آثار خود به وجود نیاورده‌اند^[۱۷۳]، اما برخی از نقاشان این نسل نیز متأثر از جریان هنری ایجادشده در مراکز هنری تهران به این جریان‌های نوین روی آوردند و حتی برخی از آن‌ها از چهره‌های اصلی و جریان‌سازان آن بودند. از میان نقاشانی که در نسل سوم نقاشان کرمانشاه از تکرار مضامین تکراری به شیوۀ واقع‌گرایانه خودداری کردند و به جریان‌های نوین مختلفی که در فضای هنری ایران تازگی داشت روی آوردند، می‌توان به هانیبال الخاص، نیکزاد نجومی، گیتی نوین، علیرضا کرمی، بهرام کلهرنیا و احد مظفری کاکاوند اشاره کرد که اوج فعالیت هنری آنان عمدتاً در فاصلۀ میان کودتای ۱۳۳۲ تا پایان جنگ ایران و عراق بود. پس از جنگ تغییرات اجتماعی و اقتصادی چشمگیری در استان کرمانشاه به‌وجود آمد و با تأسیس آموزشگاه‌های نقاشی و افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و سپس سهولت ارتباطات جهانی، از میان متولدان دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ نسل چهارمی از نقاشان ظهور کردند که به تجربیات جدیدی در نقاشی و هنرهای تجسمی دست زدند. از میان نقاشان نسل چهارم کرمانشاه می‌توان به خلیل کویکی، بشیر ناصری، بشیر نظری، هیوا پاشایی و دیگران اشاره کرد.

در سال ۱۳۸۰ مؤسسۀ آموزش عالی فرهنگ و هنر کرمانشاه تأسیس شد و برای نخستین بار نقاشی به‌عنوان رشته‌ای دانشگاهی در کرمانشاه تدریس شد. با این وجود این مؤسسه در شهریور ۱۳۹۸ تعطیل شد و تدریس آکادمیک نقاشی ادامه پیدا نکرد.^{[۱۷۴] [۱۷۵] [۱۷۶]}

نخستین دورۀ جشنوارۀ هنرهای مفهومی کرمانشاه در شاخه‌های ویدیوآرت، پرفورمنس و هنر اجرا، چیدمان و هنر محیطی با شرکت هنرمندان پنج استان غرب ایران در اسفند ۱۴۰۰ برگزار شد.^[۱۷۷] چهارمین دورۀ این جشنواره در مهر ۱۴۰۳ در کرمانشاه برگزار شد.^[۱۷۸]

رسانه‌ها

در استان کرمانشاه نیز به‌پیروی از قوانین کشور جمهوری اسلامی ایران، رسانهٔ خصوصی اجازهٔ تأسیس و فعالیت ندارد. تنها رسانه‌های محلی موجود در انحصار حکومت مرکزی هستند و از صدا و سیمای مرکز کرمانشاه پخش می‌شوند. درحال حاضر این نهاد، شبکه استانی زاگرس و رادیو کرمانشاه را به‌عنوان تلویزیون و رادیوی استانی برای مردم استان کرمانشاه پخش می‌کند.^[۱۷۹]

صنایع دستی

صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت‌هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به‌ویژه عشایر و روستائیان نقش مهمی دارد. صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است، به‌طوری که روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح‌های گوناگونی می‌ساخته است. در زمان یورش‌های تیموریان و جنگ‌های ایران و عثمانی، از سلاح‌های ساخت کرند یاد شده است. در استان کرمانشاه حدود ۲۲۷۰۰ هزار هنرمند صنایع دستی در ۶۰ رشته ثبت شده که از این میزان حدود ۱۲ هزار نفر در قالب ۲۸۸ کارگاه مشغول به فعالیت هستند.^[۱۸۰] همچنین چهار شهرستان استان کرمانشاه در زمینهٔ صنایع دستی دارای نشان ثبت هستند و چهار بازارچهٔ دائمی و ۱۰۰ فروشگاه صنایع دستی نیز در استان کرمانشاه وجود دارد.^[۱۸۱]

استان کرمانشاه یکی از مراکز بافت فرش در ایران است. در سال ۱۳۹۹ این استان با بافت ۱۰۰ هزار متر مربع برابر با ۵ درصد از کل فرش دست‌بافت ایران جزو ۱۰ استان اول تولیدکنددهٔ فرش دست‌بافت در این کشور بوده است. قالی سنقر و کلیایی استان کرمانشاه از گونه‌های بسیار باکیفیت و معروف فرش دست‌بافت به‌شمار می‌آید. به‌طور کلی ۳۵ نقشه مختص به استان کرمانشاه شناسایی شده است. در نیمهٔ اول سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۳۱ هزار بافنده در ۱۴۰ کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز تولید فرش در استان کرمانشاه مشغول فعالیت بوده‌اند.^[۱۸۲] در سال ۱۴۰۲ اعلام شد که ۲۲۹ کارگاه قالیبافی متمرکز و غیرمتمرکز و ۱۰۱ هزار بافندهٔ دارای کارت قالیبافی و در استان کرمانشاه وجود دارد که تنها ۶۲۵۱ نفر از آن‌ها بیمه هستند.^[۱۸۳]

صنایع دستی ساخته‌شده با چوب به دلیل وجود جنگل‌ها و درختان زیاد از دیرباز در استان کرمانشاه رونق داشته است. از مهر ۱۴۰۰ آکادمی چوب کرمانشاه به عنوان دفتر نمایندگی سازمان روز جهانی چوب در این استان تأسیس شده که صنایع دستی مربوط به چوب همچون منبت‌کاری و پیکرتراشی با چوب را آموزش می‌دهد.^[۱۸۴]

حصیربافی از دیگر صنایع دستی رایج در استان کرمانشاه است که به صورت عمده در شهرستان قصر شیرین صورت می‌گیرد.^[۱۸۵] حصیربافی قصر شیرین با استفاده از شاخه‌های جوان پاجوش درخت خرما انجام می‌شود که در زبان کُردی به آن «فَسیل» گفته می‌شود.^[۱۸۶]

در منطقهٔ هورامان صنایع دستی همچون ارغوان‌بافی، مرس‌بافی، تولید لباس‌های کُردی، سفال‌گری و ساخت زیورآلات کُردی رواج دارد. همچنین شهر نودشه در شهرستان پاوه به عنوان شهر ملی گیوه ایران ثبت شده است.^[۱۸۷]

مراکز فرهنگی و هنری

ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه (وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) بر اساس آماری که در اسفند ۱۳۹۷ ارائه کرده، ۲۲ مجتمع فرهنگی و هنری را تحت ادارۀ خود دارد که ۴ مجتمع در مرکز استان و ۱۸ مجتمع دیگر در شهرستان‌های استان قرار دارند.^[۱۸۸]

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (وابسته به وزارت آموزش و پرورش) نیز در استان کرمانشاه ۴۰ مرکز دارد که ۳۶ مرکز آن ثابت، سه مرکز پستی و یک مرکز سیار است. در ۲۴ مهر ۱۴۰۱ سرپرست این مؤسسه در استان کرمانشاه از وجود ۱۸ هزار عضو فعال و عضویت ۸ تا ۱۰ درصد کودکان و نوجوانان استان کرمانشاه در مراکز کانون پرورش فکری خبر داد.^[۱۸۹]

همچنین سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری کرمانشاه نیز ۷ فرهنگسرا را در مرکز استان مدیریت می‌کند.^[۱۹۰]

ورزش

در تیر ۱۴۰۳ اعلام شد که بر اساس اطلاعات به‌دست آمده برای تدوین سند آمایش سرزمینی ورزش استان کرمانشاه، نزدیک به ۳ هزار مکان ورزشی در سراسر استان شناسایی شده که ۵۳ مورد آن نیمه‌کاره بوده است. همچنین از این میزان حدود ۲ هزار مکان تحت نظر ادارهٔ کل ورزش و جوانان و بخش خصوصی، و مابقی تحت نظر سایر ارگان‌ها قرار دارند.^[۱۹۱] در خرداد ۱۴۰۳ مدیرکل ورزش و جوانان استان کرمانشاه با انتقاد از تمرکز امکانات و فعالیت‌های هیئت‌های ورزشی در مرکز استان، خواهان تمرکززدایی از فعالیت‌های هیئت‌ها و توسعهٔ ورزش در شهرستان‌ها شد.^[۱۹۲]

ورزش‌های کهن

از جمله ورزش‌هایی که به صورت سنتی تا قبل از دوران مدرن در استان کرمانشاه رایج بوده و در فرهنگ مردم این منطقه ریشه دارد و در دوران نوین نیز تداوم یافته است، می‌توان به کوهنوردی و صخره‌نوردی، سوارکاری و اسب‌دوانی، کشتی کهن کُردی (زوران)، ورزش پهلوانی، شمشیربازی و تیراندازی اشاره کرد.^[۱۹۳]

شطرنج

«مسابقات بین‌المللی شطرنج جام طاق‌بستان» از سال ۱۴۰۱^[۱۹۴] هرساله با حضور شطرنج‌بازان و استادان بزرگ شطرنج از استان‌های مختلف ایران و کشورهای گوناگون در شهر کرمانشاه برگزار می‌گردد. سومین دورهٔ این بازی‌ها از ۲۳ تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ در سالن شهید بهشتی مجموعۀ ورزشی آزادی کرمانشاه برگزار شد.^[۱۹۵]

ورزش‌ها و بازی‌های کُردی

برخی بازی‌ها و ورزش‌های کهن در استان کرمانشاه با قدمت بسیار طولانی وجود دارند که ریشه در فرهنگ کهن و باستانی مردم کُرد این منطقه دارند. این بازی‌ها گاه به کودکان اختصاص دارند و گاه همچون زوران تفریحات بزرگسالان بوده‌اند. دختران و پسران بازی‌های متفاوتی انجام می‌داده‌اند، هرچند برخی بازی‌ها میان هر دو مشترک بوده است. بازی‌های یکسان ممکن است در مناطق مختلف استان یا دیر نقاط کردستان نام‌های متفاوتی داشته‌باشند. تاکنون بخش کمی از این بازی‌ها مستندسازی و ثبت شده‌اند.^[۱۹۶] از سال ۱۳۸۴ فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی راه‌اندازی شده و ضمن ساخت خانه‌های ورزش در روستاها، «سازمان لیگ ورزش روستایی و بازی‌های بومی محلی» را نیز راه‌اندازی کرده است.^[۱۹۷] برای برخی از این بازی‌ها مانند هفت‌سنگ و چوب‌کشی به صورت نامنظم لیگ محلی در سطح استان برگزار شده است.^[۱۹۸] همچنین تیم‌های «طناب‌کشی» و «هفت سنگ» استان کرمانشاه در لیگ برتر ورزش‌های سنتی شرکت می‌کنند.^[۱۹۹] برخی از این بازی‌ها به قرار زیر است.^[۱۹۶]

• گُررزان (به کُردی: گورزان)
• هَچان (به کُردی: هه‌چان)
• خواجه‌رو (به کُردی: خواجه‌ڕوو)
• زوران (به کُردی: زووران)
• چوجله‌رسکی (به کُردی: چووجله‌ڕه‌سکی)
• هساره‌خورخور (به کُردی: هه‌ساره‌خورخور)
• زورملکی (به کُردی: زوورمله‌کی)
• کوچکه‌چاکی (به کُردی: کوچکه‌چاکی)
• قُل‌قُلان (به کُردی: قوڵ‌قوڵان)
• کیل و برد (به کُردی: کێڵ و به‌رد)
• سوته‌سری (به کُردی: سه‌وه‌ته‌سه‌ری)
• زقان (به کُردی: زه‌قان)
• قاپان (به کُردی: قاپان)
• توپقار (به کُردی: توپقار)
• گویچرکه (به کُردی: گوێچرکه)
• کوشان (به کُردی: که‌وشان)
• طاق یام جفت (به کُردی: تاق یام جفت)
• هیلکه‌مران (به کُردی: هێلکه‌مه‌ڕان)
• قاوقاوان (به کُردی: قاوقاوان)
• مامر من‌ها له کوو
• چیغ چرمله (به کُردی: چیخ چه‌رمله)
• داردیله‌کانی (هه‌له‌مه‌قوو)

آموزش

آموزش عمومی

در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۳۹۹ در استان کرمانشاه ۴٬۴۶۶ مدرسه وجود داشته که ۱۷٬۵۵۲ کلاس درس را در بر می‌گرفته است. تعداد کل دانش‌آموزان استان ۳۹۲٬۴۴۹ نفر بوده که از این میزان ۱۸۳٬۵۳۳ نفر دختر و ۲۰۸٬۹۱۶ نفر پسر بوده‌اند.^[۲۰۰] همچنین در سال تحصیلی ۱۴۰۲–۱۴۰۱ تعداد ۱۴۲ مدرسهٔ غیردولتی در استان کرمانشاه فعال بوده که ۴/۷ درصد دانش‌آموزان استان معادل بیش از ۱۷ هزار دانش‌آموز در این مدارس ثبت نام کرده‌اند.^[۲۰۱] تا پایان سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ تعداد ۲۰۰ مدرسهٔ کانکسی در استان کرمانشاه وجود داشته است.^[۲۰۲] همچنین تا تیر ۱۴۰۲ سرانهٔ فضای آموزشی مدارس در استان کرمانشاه ۶/۴ متر مربع بوده که از میزان این شاخص در سطح کشوری به اندازهٔ ۱/۲ مترمربع بیشتر بوده است.^[۲۰۳]

در اردیبهشت ۱۴۰۲ اعلام شد که در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۲، حدود ۹۰ درصد دانش آموزان متوسطهٔ دوم در استان کرمانشاه در رشته‌های نظری مشغول تحصیل بوده‌اند که ۴۹ درصد آن‌ها رشتهٔ انسانی، ۴۱ درصد در رشته تجربی و ۱۰ درصد نیز رشتهٔ ریاضی-فیزیک را برای ادامه تحصیل انتخاب کرده‌اند.^[۲۰۴]

در اردیبهشت ۱۴۰۲ معاون آموزش متوسطه ادارهٔ کل آموزش و پرورش استان کرمانشاه از پایین بودن معدل دانش آموزان کلاس دوازدهمی استان در امتحانات نهایی خبر داد و میانگین این نمره را در سال تحصیلی گذشته برای تمامی رشته‌ها ۱۰/۸۱ و در مورد دانش‌آموزان رشتهٔ انسانی زیر ۱۰ و نمرهٔ ۹ اعلام کرد. به گفتهٔ این مقام مسئول یکی از دلایل این مسئله انتخاب رشتهٔ دانش‌آموزان کرمانشاهی تحت فشار و تحمیل خانواده و عدم توجه به استعدادها و علایق دانش‌آموزان بوده است.^[۲۰۴]

هنرستان‌ها

نخستین هنرستان فنی در استان کرمانشاه با نام هنرستان صنعتی کرمانشاه در سال ۱۳۳۹ توسط ادارهٔ آموزش و پرورش کرمانشاه، به مدیریت محمدعلی محمدیان در مرکز استان تأسیس شد. این هنرستان در سال ۱۳۶۸ به دو هنرستان مجزا به نام‌های مجتمع فنی و حرفه‌ای پسران کرمانشاه (زنده‌یاد مهندس محمدعلی محمدیان) و هنرستان فنی شهید بهشتی تقسیم شد.^[۲۰۵]

مطابق با آمار خرداد ۱۴۰۳، تعداد ۱۷۲ باب هنرستان فعال در استان کرمانشاه وجود دارد که ۱۲۶ هنرستان مستقل و ۴۶ هنرستان به صورت ضمیمه در کنار دبیرستان‌ها فعالیت می‌کنند. همچنین از این میزان ۷۰ هنرستان فنی و حرفه‌ای و ۱۰۲ هنرستان کار و دانش هستند. ۷۸ رشته شامل ۵۴ رشتهٔ کار و دانش و ۲۴ رشتهٔ فنی و حرفه‌ای در این هنرستان‌ها فعال است و ۲۲ هزار و ۷۰۰ هنرجو در آن‌ها مشغول به تحصیل‌اند. تنها ۴۰ باب از هنرستان‌های استان کرمانشاه دارای فضای کارگاهی هستند. در سال تحصیلی ۱۳۹۷–۱۳۹۶ میزان انتخاب تحصیل در هنرستان‌ها در میان دانش‌آموزان پایهٔ دهم استان کرمانشاه ۲۸/۷۸ درصد بود. این آمار در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۲ به ۳۶/۳۸ درصد رسیده است. همچنین ۶۰ درصد هنرجویان هنرستان‌های استان در رشته‌های صنعتی مثل برق، الکترونیک، رایانه و …، ۱۶ درصد در رشته‌های حسابداری و تربیت بدنی، ۲۱ درصد رشته‌های هنری و ۳ درصد در رشته‌های کشاورزی مشغول به تحصیل هستند.^[۲۰۶]

در خرداد ۱۴۰۳ معاون آموزش متوسطهٔ اداره کل آموزش و پرورش استان کرمانشاه از کمبود فضای هنرستانی در استان خبر داد و گفت تراکم هنرجویان هنرستان در سه ناحیهٔ آموزش و پرورش شهر کرمانشاه و شهرستان‌های سرپل‌ذهاب و اسلام‌آباد غرب بالا است و به‌طور کلی میانگین تعداد هنرجویان در هر کلاس درس هنرستانی در استان کرمانشاه ۲۷ نفر است که ۶ نفر بیشتر از میانگین کشوری است. وی اعلام کرد که تا پایان برنامهٔ هفتم توسعه در سال تحصیلی ۱۴۰۸–۱۴۰۷ باید ۵۳ هنرستان با ۴۹۳ کلاس درس به فضاهای هنرستانی استان اضافه شود، اما در حال حاضر قرار است تنها ۳۲ هنرستان ساخته شود. وی از استاندار وقت و دیگر مسئولین استان خواست که به این موضوع ورود کرده و سهمیهٔ استان را به ۵۳ هنرستان افزایش دهند.^[۲۰۶]

مدیر کل نوسازی و تجهیز مدارس استان کرمانشاه در خرداد ۱۴۰۳ از افتتاح دو هنرستان در شهرستان‌های صحنه و سرپل‌ذهاب، یک هنرستان در ماهیدشت و توسعهٔ هنرستان شهید بهشتی کرمانشاه تا ماه مهر خبر داد و اعلام کرد در یک برنامهٔ پنج ساله ۱۷ هنرستان با ۲۰۰ کلاس درس در استان کرمانشاه ساخته خواهد شد.^[۲۰۷]

آموزش عالی

تأسیس دانشگاه در شهر کرمانشاه نخستین بار در سال ۱۳۲۷ در دستور کار کمیسیون فرهنگی مجلس شورای ملی قرار گرفت. اما این امر تا بهمن ۱۳۵۱ یعنی ۲۴ سال بعد به اجرا در نیامد.^[۲۰۸] نخستین نهاد آموزش عالی در استان کرمانشاه «مدرسهٔ عالی پرستاری ۲۵ شهریور کرمانشاه» بود که در سال ۱۳۴۴ فعالیت خود را با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ناپیوسته در رشتهٔ پرستاری در ساختمانی در چهارراه شیروخورشید شهر کرمانشاه آغاز کرد. در بهمن ماه سال ۱۳۵۱ دانشکدهٔ علوم کرمانشاهان شروع به فعالیت نمود که در سال ۱۳۵۳ به دانشگاه رازی تغییر نام داد. در سال ۱۳۵۴ دانشکدهٔ پزشکی دانشگاه رازی نیز تأسیس شد و مدرسهٔ عالی پرستاری کرمانشاه در آن ادغام شد. پس از انقلاب این آموزشگاه به عنوان بخشی از دانشگاه رازی به «آموزشگاه پرستاری و مامایی ۱۷ شهریور» و در سال ۱۳۶۱ نیز بار دیگر به «مجتمع آموزشی و پژوهشی کرمانشاه» تغییر نام داد. این دانشکده در سال ۱۳۶۴ از دانشگاه رازی منفک گردید و «دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه» نامیده شد و آموزشگاه پرستاری و مامایی نیز در سال ۱۳۶۶ با تغییر نام به «دانشکدهٔ پرستاری، مامایی، پیراپزشکی و بهداشت» به این دانشگاه ملحق شد.^[۲۰۹] دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه نیز در سال ۱۳۶۷ تأسیس شد.

بنا بر آماری که در مهر ۱۳۹۱ منتشر شده است، در استان کرمانشاه ۶۰ مرکز آموزش عالی فعال بوده است. همچنین ۹۳ هزار و ۷۹۵ نفر دانشجو در استان مشغول به تحصیل بوده‌اند که این رقم برابر با ۲/۱ درصد دانشجویان کل ایران بوده است؛ بنابراین آمار استان کرمانشاه در رتبهٔ ۱۸ در میان استان‌های ایران از نظر پذیرش دانشجو قرار داشته است. از این تعداد، ۲۲/۶۴ درصد دانشجویان استان در مقطع کاردانی، بیش از ۷۰ درصد در مقطع کارشناسی، ۵/۳۶ درصد در مقطع کارشناسی ارشد و ۰/۵۵ درصد در مقطع دکترا مشغول به تحصیل بوده‌اند. همچنین تعداد اعضای هیئت علمی ۱۲۲۴ نفر بوده است.^[۲۱۰] مهم‌ترین مراکز آموزش عالی در استان کرمانشاه عبارتند از:

• دانشگاه رازی، واقع در بلوار باغ ابریشم
• دانشگاه صنعتی کرمانشاه، واقع در بزرگراه امام خمینی
• دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، واقع در سرخه‌لیژه
• دانشگاه فنی و حرفه‌ای واحد کرمانشاه، واقع در خیابان کسری و شعبه ۲ واقع در کمربندی الهیه
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، واقع در کسری شهرک ژاندارمری
• مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کرمانشاه، واقع در سه راه ۲۲ بهمن
• دانشگاه فرهنگیان واحد کرمانشاه
• دانشگاه پیام نور، واقع در کمربندی شرقی
• مؤسسهٔ آموزش عالی زاگرس
• مؤسسهٔ آموزش عالی شهید رضایی
• مؤسسهٔ آموزش عالی کبیر غرب

همچنین دانشگاه‌های آزاد و پیام نور شعبه‌هایی را در سایر شهرستان‌های استان دارند.

آثار تاریخی

صفحه‌های اصلی: ویکی‌پدیا:فهرست یادمان‌های ملی ایران/کرمانشاه، ویکی‌پدیا:فهرست یادمان‌های ملی ایران/کرمانشاه دو، ویکی‌پدیا:فهرست یادمان‌های ملی ایران/کرمانشاه سه، و فهرست جاذبه‌های گردشگری استان کرمانشاه

در پایان مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که در استان کرمانشاه ۴۱۹۵ اثر تاریخی شناسایی شده که از این تعداد ۲۱۴۴ اثر در فهرست آثار ملی، ۳۶ اثر در فهرست میراث طبیعی و و ۲ اثر (محوطهٔ بیستون و منظر فرهنگی هورامان) نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. همچنین از این تعداد آثار ثبت‌شده ۳۱ اثر در فهرست آثار منقول و ۷۸ اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس قرار دارند.^{[۱۸۱][۲۱۱]}

قلعه‌ها

• قلعه یزدگرد
• قلعه مریم
• بان‌قلعه
• قلعه بردزنجیر
• قلعه سرخه‌دیزه
• قلعه سرماج

سنگ‌نگاره‌ها

• سنگ‌نگاره ثلاث باباجانی
• سنگ‌نگاره آنوبانی‌نی
• بیستون
• سنگ‌نگارۀ گودرز بیستون
• سنگ‌نگارۀ گودرز سرپل ذهاب
• نقش‌برجسته مهرداد اشکانی
• تاق‌بستان یا تاق‌وه‌سان

مجسمه‌ها

• تندیس هرکول
• کُلِ جوبِر

گوردخمه‌ها

• دکان داوود
• گوردخمه اسحاق‌وند
• دخمۀ شیرین و فرهاد
• کوشک فرهاد
• سان رستم
• برد عاشقان

کاروانسراها

• کاروانسرای قصرشیرین
• کاروانسرای صفوی بیستون
• کاروانسرای ماهیدشت
• کاروانسرای ایلخانی (بیستون)

کاخ‌ها و خانه‌ها

• کاخ خسرو
• خانه خواجه باروخ
• خانه معین‌الکتاب
• خانه سوری
• خانه خدیوی
• ساختمان قدیمی استانداری کرمانشاه

حمام‌ها

• حمام توکل، کنگاور
• حمام میدان، کنگاور
• حمام بزرگ (سرجو)، کنگاور
• حمام حاج شهبازخان، کرمانشاه
• حمام میرزا سلیم، کرمانشاه
• حمام نظام، کرمانشاه

پل‌ها

• پل میان‌راهان
• پل ماهیدشت
• پل نوژی‌وران
• پل بیستون
• پل کوچه
• پل قوزیوند
• پل کهنه قره‌سو

اماکن مذهبی

• نیایشگاه مادی
• پرستشگاه پارتی
• آتشکده شیان
• مسجد عبدالله بن عمر
• مسجد جامع کرمانشاه
• مسجد جامع شافعی
• مسجد دولتشاه
• تکیه معاون‌الملک
• تکیه بیگلربیگی
• زیارتگاه سلطان سهاک^[۳۱]

دیگر آثار تاریخی

• زیج منیژه
• چهارقاپی
• معبد آناهیتا
• حوض سنگی یا ساته بردینه
• طاق گرا
• غار سنگی دست‌ساز حسین کوهکن
• بقعه مالک

وضعیت اقتصادی-اجتماعی

در آخرین رتبه‌بندی صنعتی استان‌های ایران که از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران برمبنای داده‌های سال ۱۳۸۳ انجام گرفته است، استان کرمانشاه در گروه استان‌های «بسیار توسعه‌نیافته» در میان ۲۸ استان در جایگاه ۲۵ قرار داشته و تنها سه استان سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد پایین‌تر از کرمانشاه قرار داشته‌اند.^[۲۱۲]

بنا بر آماری که مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۸ منتشر کرده، سهم استان کرمانشاه از تولید ناخالص ملی برابر با ۶۴۰۰ هزار میلیارد تومان (برابر با ۰٫۶ درصد) است که از این نظر استان کرمانشاه در میان ۳۰ استان در جایگاه ۱۵ ایستاده است.^[۲۱۳] در این آمار همچنین تولید سرانهٔ هر فرد در استان کرمانشاه (بدون احتساب تولید نفت در استان‌های ایران) سه میلیون و ۳۴۰ هزار تومان بوده است که از این نظر استان کرمانشاه در بین ۳۰ استان در جایگاه ۱۹ قرار گرفته است.^[۲۱۳]

قرارگیری این استان در صدر رتبه‌بندی بالاترین نرخ بیکاری، بیشترین تکرار را در میان استان‌های ایران داشته و از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا پایان پاییز ۱۴۰۲، این استان ۵ بار بالاترین نرخ بیکاری را در میان دیگر استان‌ها دارا بوده است و به همین دلیل از استان کرمانشاه با عنوان «قلهٔ بیکاری ایران» یاد شده است.^[۲۱۴] نرخ بیکاری استان کرمانشاه در سال ۱۴۰۲ برابر با ۱۲/۳ درصد و در سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۴/۲ درصد بوده است. در سال ۱۴۰۲ نرخ بیکاری استان در فصل بهار ۱۰/۲ درصد، تابستان ۱۰/۳ درصد، پاییز ۱۱/۲ درصد و در زمستان ۱۷/۴ درصد بوده است.^[۲۱۵] در زمستان ۱۴۰۲ استان کرمانشاه بالاترین آمار بیکاری را در میان استان‌های کشور به میزان ۱۷/۴ درصد دارا بوده که این رقم بدین معناست که از هر ۱۰ فرد جویای کار در استان کرمانشاه تقریباً ۲ نفر موفق به اشتغال شده‌اند.^[۲۱۶] این نرخ در مدت مشابه در سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۵/۱ و نسبت به زمستان ۱۴۰۰ برابر با ۱۷/۹ درصد بوده است.^[۲۱۷] علاوه بر این استان کرمانشاه به رغم کاهش ۶/۷ درصدی در مقایسه با بازهٔ زمانی مشابه در سال قبل از آن، بالاترین نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله را در میان همهٔ استان‌های کشور به میزان ۴۳ درصد دارا بوده است.^[۲۱۸] در بهار ۱۴۰۱ نیز استان کرمانشاه با نرخ بیکاری ۱۵/۴ بیشترین نرخ بیکاری را در کل استان‌های ایران دارا بود که این میزان نسبت به میانگین کشوری (۹/۲ درصد) ۶/۲ درصد بالاتر و نسبت به نرخ بیکاری استان در بهار ۱۴۰۰ (۱۴/۷ درصد)، ۰/۷ درصد بالاتر بود.^[۲۱۹] نرخ بیکاری در استان کرمانشاه در تابستان سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۴/۲ درصد اعلام شده که ۳/۷ درصد بیشتر از میانگین کشوری (۱۰/۵ درصد) بوده است و استان کرمانشاه از این نظر در میان استان‌های ایران رتبهٔ ششم را داشته است.^[۲۲۰] بنا بر آمار سال ۱۳۹۵ نیز شهرستان جوانرود با نرخ بیکاری ۴۷ درصدی دومین نرخ بیکاری را در سراسر ایران پس از بشاگرد در استان هرمزگان داشته است.^[۲۲۱] استان کرمانشاه همچنین بالاترین نرخ بیکاری زنان را در میان ۳۱ استان ایران داشته است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تا پایان سال ۹۴ نرخ بیکاری زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال در استان کرمانشاه برابر با ۶۰/۲ درصد بوده است.^[۲۲۲] در پاییز ۱۳۹۶ نرخ بیکاری در استان کرمانشاه ۲۵/۶ بوده که رکورد بیشترین میزان بیکاری در کل ایران و بیش از دوبرابر میانگین کشوری ۱۱/۹ درصدی بوده است. این آمار نسبت به تابستان ۱۳۹۶، ۷/۶ درصد و نسبت به پاییز ۱۳۹۵، ۱/۱ درصد رشد داشته است.^[۲۲۳]

در گزارشی که در سال ۱۴۰۰ تحت‌عنوان «نتایج تفصیلی اشتغال و بخش رسمی و غیررسمی ۹۹–۱۳۹۸» از طرف مرکز آمار ایران منتشر شد، نرخ اشتغال غیررسمی در استان کرمانشاه ۶۹ درصد اعلام شد که بر این اساس استان کرمانشاه پس از استان‌های همدان، لرستان، گیلان، آذربایجان‌شرقی و مازندران در رتبهٔ ششم بیشترین میزان اشتغال غیررسمی قرار داشته است.^[۱۱۹]

نرخ مشارکت اقتصادی در استان کرمانشاه در زمستان ۱۴۰۱ برابر با ۳۹/۷ درصد بوده است.^[۲۱۷]

همچنین در سال ۱۴۰۲ بیشترین سهم اشتغال استان در بین بخش‌های اقتصادی مربوط به بخش خدمات با ۵۲/۹ درصد بوده و پس از آن بخش صنعت ۲۳/۷ و بخش کشاورزی با ۲۳/۴ درصد قرار داشته‌اند.^[۲۱۵]

براساس آخرین پایش ملی محیط کسب و کار مربوط به پاییز ۱۴۰۲ استان کرمانشاه با شاخص ۵/۹ به‌صورت مشترک با دو استان دیگر در جایگاه ۱۱ قرار گرفته که نسبت به تابستان ۱۴۰۲ که این عدد ۶/۱۷ و رتبهٔ استان در کشور ۲۰ بود، رشدی ۰/۲ درصدی و صعودی ۹ پله‌ای را نشان می‌دهد.^[۲۲۴] همچنین استان کرمانشاه به لحاظ شاخص کسب و کار در زمستان سال ۱۳۹۷ برابر با ۶/۳۵ (رتبهٔ ۲۲) و در پاییز ۱۳۹۷ در رتبهٔ ۳۱ (رتبهٔ آخر) این رده‌بندی قرار داشته است.^[۲۲۵]

بالاترین شاخص فلاکت (مجموع دو نرخ تورم و بیکاری) در میان همهٔ استان‌های ایران در زمستان ۱۴۰۲ به میزان ۶۲/۴ متعلق به استان کرمانشاه بوده است که نسبت به پاییز ۱۴۰۲ به اندازهٔ ۱/۴ افزایش یافته است.^[۲۲۶] این شاخص برای سال ۱۳۹۷ خورشیدی به میزان ۴۶/۵ درصد محاسبه شده‌بود که بر اساس آن این استان در رتبهٔ دوم فلاکت در میان استان‌های ایران قرار داشت.^[۲۲۷]

این در حالی است که سیاست‌های خصوصی‌سازی حکومت در استان کرمانشاه در مقیاس گسترده‌ای اجرایی شده و مطابق با گفتهٔ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، در دی ماه ۱۳۹۷ خورشیدی، ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی بوده است.^[۲۲۸]

از سوی دیگر فرهنگ تعاون نیز در جامعۀ کرمانشاه جایگاه بالایی دارد، به‌گونه‌ای که بیش از ۳۳۰۰ تعاونی در بخش‌های مختلف مسکن، مصرف، تأمین نیاز تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، کشاورزی، صنعتی و معدنی، خدمات، دانش‌بنیان، تعاونی‌های مرزنشینان و توسعه و عمران شهرستانی در استان کرمانشاه فعال هستند و حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت ۲ میلیون نفری استان در تعاونی‌ها عضویت دارند. با این وجود سهم تعاونی‌ها از اقتصاد کرمانشاه بسیار پایین است و همچنین تنها ۴۸ هزار و ۷۵۰ نفر از نیروی شاغل استان در تعاونی‌ها مشغول به کار هستند.^[۲۲۹]

فقر

بنا بر پژوهشی که توسط مجید عینیان و داود سوری با عنوان «فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها» به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسهٔ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی» طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ انجام شده است، نواحی شهری استان کرمانشاه دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۳/۵ درصد و نواحی روستایی این استان دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۷/۷ درصد بوده‌اند.^[۲۳۰] همچنین شهرستان کرمانشاه با داشتن ۲۹ هزار خانوار فقیر در نواحی شهری، به لحاظ تعداد خانوارهای فقیر (بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیت) در رتبهٔ یازدهم کشور قرار گرفته است. نرخ سرشمار فقر در پژوهش در شهرستان‌های استان کرمانشاه به صورت زیر بوده است.^[۲۳۰]

ردیف	نام شهرستان	نرخ سرشمار فقر روستایی	تعداد خانوارهای فقیر روستایی	نرخ سرشمار فقر شهری	تعداد خانوارهای فقیر شهری
۱	اسلام‌آباد غرب	۹/۴ ٪	۱۰۹۸	۱۴/۰ ٪	۳۲۹۶
۲	کرمانشاه	۱۳/۶ ٪	۵۴۰۰	۱۲/۹ ٪	۲۸۶۸۸
۳	پاوه	۶/۳ ٪	۴۴۹	۱۳/۱ ٪	۱۰۹۹
۴	سرپل ذهاب	۲۱/۷ ٪	۲۲۹۸	۲۲/۳ ٪	۱۸۴۹
۵	سنقر و کلیایی	۶/۸ ٪	۷۴۸	۱۴/۵ ٪	۱۸۴۸
۶	قصر شیرین	۰/۰ ٪	۰	۲۳/۹ ٪	۱۰۹۷
۷	کنگاور	۸/۳ ٪	۵۹۷	۸/۳ ٪	۱۱۹۷
۸	گیلانغرب	۲۰/۳ ٪	۱۷۴۴	۱۳/۲ ٪	۸۰۰
۹	جوانرود	۳۰/۴ ٪	۱۳۹۰	۲۹/۷ ٪	۳۶۹۶
۱۰	صحنه	۷/۹ ٪	۷۹۹	۹/۵ ٪	۹۴۷
۱۱	هرسین	۱۲/۵ ٪	۸۹۵	۱۹/۴ ٪	۲۴۴۵
۱۲	ثلاث باباجانی	۳۳/۳ ٪	۱۵۹۵	۳۰/۳ ٪	۹۹۳
۱۳	دالاهو	۱۸/۴ ٪	۱۱۴۶	۱۵/۳ ٪	۵۴۳
۱۴	روانسر	۸/۵ ٪	۴۴۸	۱۳/۶ ٪	۸۴۶

نابرابری در توزیع ثروت

شاخص جینی در استان کرمانشاه بر اساس داده‌های منتشرشده توسط مرکز آمار ایران طی دههٔ ۱۳۹۰ کاهش داشته است. شاخص جینی شاخصی اقتصادی برای محاسبهٔ توزیع ثروت در یک جامعه است که با عددی بین ۰ و ۱ بیان می‌شود. عدد ۱ حداکثر نابرابری را نشان می‌دهد و هرچه این عدد به ۱ نزدیک‌تر باشد نشان‌دهندهٔ نابرابری بیشتر در توزیع ثروت است و هرچه این عدد به ۰ نزدیک‌تر باشد عادلانه‌تر بودن توزیع ثروت در یک جامعه را بیان می‌کند. جدول زیر شاخص جینی را برای کل استان کرمانشاه به تفکیک جمعیت شهری و روستایی طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد.^[۲۳۱]

سال	شهری	روستایی
۱۳۸۹	۰/۳۷	۰/۳۶
۱۳۹۰	۰/۳۴	۰/۳۱
۱۳۹۱	۰/۳۴	۰/۳۱
۱۳۹۲	۰/۳۰	۰/۲۹
۱۳۹۳	۰/۲۹	۰/۲۹
۱۳۹۴	۰/۳۰	۰/۲۸

نابرابری در دسترسی به منابع

در بهمن ۱۴۰۱ رئیس شورای هماهنگی مدیران وزارت نیرو در استان کرمانشاه اذعان کرد که ۱۷ درصد از جمعیت استان کرمانشاه به آب سالم، بهداشتی و پایدار دسترسی ندارند و ۷ درصد مناطق استان نیز به کلی فاقد تأسیسات آبی است.^[۲۳۲]

صنعت، معدن، کشاورزی و بازرگانی

کشاورزی و باغداری

به علت آب و هوا و شرایط اقلیمی، محصولات کشاورزی متعددی در استان کرمانشاه تولید می‌شود و از این استان به عنوان یکی از مراکز کشاورزی ایران یاد می‌شود و بیشتر درآمد اقتصادی کرمانشاه از این راه است.^[۲۳۳] استان کرمانشاه با داشتن ۱۱ اقلیم آب و هوایی، میانگین ۲ برابری بارش نسبت به میانگین کشور ایران، آب و هوای چهارفصل و تولید بیش از ۹۸ درصد محصولات زراعی و باغی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالایی در بخش کشاورزی دارد. در سال ۱۴۰۰ از مجموع جمعیت ۲ میلیون نفری استان نزدیک به ۱۲۵ هزار نفر به عنوان بهره‌بردار در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت بوده‌اند.^[۲۳۴] در سال ۱۳۹۹ استان کرمانشاه دارای ۹۴۵ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ بوده که بیش از چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات از آن برداشت شده است.^[۲۳۵] در سال ۱۴۰۰ نیز ۴ میلیون و ۱۴۹ هزار تن تولیدات کشاورزی و ۳۴۰ هزار تن محصولات باغی تولید شده است که ۴/۵ درصد از کل تولیدات ایران را شامل می‌شود.^[۲۳۶] تعداد تراکتورهای پلاک‌گذاری‌شده در استان کرمانشاه تا بهمن ۱۴۰۱، ۳۲ هزار دستگاه بوده که با توجه به وجود ۹۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی، به ازای هر ۳۰ هکتار زمین یک تراکتور در استان کرمانشاه پلاک‌گذاری شده است. همچنین تا این تاریخ ۳۰ درصد از این تراکتورها فرسوده ارزیابی شده است.^[۲۳۷] کشت پاییزه نیز هر ساله در استان کرمانشاه انجام می‌شود و محصولاتی مانند گندم، جو، نخود، چغندر قند، کلزا، کاملینا و ... علاوه بر بهار، در پاییز هم کشت می‌شوند. در سال زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ نزدیک به ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی زراعی استان کرمانشاه زیر کشت پاییزه رفته‌است.^[۲۳۸]

از سال ۱۳۹۸ اجرای برنامهٔ سه سالهٔ توسعهٔ کشاورزی در استان کرمانشاه آغاز شده است. در مهر ۱۴۰۰ رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه اعلام کرد که اجرای این برنامه در ۲ سال نخست علیرغم کاهش بارش باران و وقوع خشکسالی مطلوب بوده است. این برنامه در سال ۱۴۰۱ به پایان خواهد رسید و پس از آن برنامهٔ چهار سالهٔ توسعهٔ کشاورزی استان کرمانشاه اجرا خواهد شد که تدوین آن به پایان رسیده است.^[۲۳۹]

استان کرمانشاه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی گندم کشور ایران است. در سال ۱۳۹۸ استان کرمانشاه پنجمین تولیدکنندهٔ گندم در ایران بود^[۲۴۰] و این رتبه در سال ۱۴۰۰ به رغم کاهش تولید به دلیل خشکسالی به رتبهٔ چهارم ارتقاء یافت.^[۲۴۱] در سال ۱۳۹۸ مدیر کل غله و خدمات بازرگانی استان کرمانشاه اعلام کرد که این استان دو برابر نیاز سالانهٔ خود گندم تولید می‌کند.^[۲۴۲] در استان کرمانشاه فصل برداشت گندم از ۱۵ اردیبهشت در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا پایان مرداد در مناطق سردسیر ادامه دارد.^[۲۳۴] دو نوع گندم دوروم و خوراکی در استان کرمانشاه تولید می‌شود.^[۲۴۱] همچنین ۵۵ مرکز ذخیره‌سازی گندم در استان کرمانشاه وجود دارد که ۶ مرکز دولتی و ۴۹ مرکز متعلق به بخش خصوصی هستند. همچنین ۱۳ کارخانهٔ آردسازی نیز در استان کرمانشاه فعالیت دارند.^[۲۴۲] همواره ۲۵ درصد از گندم تولیدی سالانهٔ استان کرمانشاه به منظور تأمین بذر سال آتی نزد کشاورزان باقی می‌ماند.^[۲۴۰] در سال ۱۴۰۰ سطح زیر کشت گندم در استان کرمانشاه ۳۹۴ هزار هکتار بوده که از این میزان ۹۴ هزار هکتار آبی و مابقی دیم بوده است. به دلیل خشکسالی میزان تولید گندم در استان کرمانشاه با کاهش ۲۳ درصدی^[۲۴۳] همراه بوده، به گونه‌ای که از همین میزان سطح زیر کشت در سال زراعی گذشته ۸۷۰ هزار تن گندم به دست می‌آمد، اما این میزان به ۵۰۰ هزار تن کاهش یافته است.^[۲۴۴] میزان خسارت خشکسالی به گندمزارهای مناطق گرمسیری کرمانشاه در حدی بوده که در برخی از آن‌ها امکان برداشت گندم وجود نداشته است.^[۲۴۵]

استان کرمانشاه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی ذرت ایران است. در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت ذرت در استان کرمانشاه ۲۶ هزار و ۲۰۰ هکتار بوده است که ۲۵۰ هزار تن ذرت دانه‌ای از آن برداشت شده است و بر این اساس استان کرمانشاه در رتبهٔ دوم تولید ذرت دانه‌ای در میان استان‌های ایران قرار داشته است.^[۲۴۶] در سال ۱۴۰۰ نیز استان کرمانشاه در رتبهٔ سوم تولید ذرت در ایران قرار داشته است.^[۲۴۷] با توجه به وضعیت آب و هوایی کشت ذرت در استان کرمانشاه به عنوان کشت بهاره و در ابتدای هر سال از اواخر فروردین صورت می‌گیرد و فصل برداشت آن نیز در اوایل پاییز همان سال است. ذرت دانه‌ای در همهٔ شهرستان‌های استان کرمانشاه به استثنای دو شهرستان پاوه و سنقر و کلیایی کشت می‌شود. علاوه بر ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای نیز در استان کرمانشاه کشت می‌شود. در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت ذرت علوفه‌ای در استان کرمانشاه ۵۱۷۰ هکتار بوده که ۳۷۰ هزار تن محصول از آن برداشت شده است.^[۲۴۶]

احداث باغات پسته از اواسط دههٔ ۱۳۷۰ در کرمانشاه آغاز شد. اگرچه مافیای پسته در ایران اجازهٔ کاشت این محصول را در دیگر نقاط ایران نمی‌داد، اما به دلیل وقوع خشکسالی در مناطق اصلی کاشت پسته در ایران، مافیای پسته به کاشت این محصول در مناطق پرآب مانند کرمانشاه روی آورد. در شهریور ۱۴۰۰ مجموعاً ۲۳۴ هکتار باغ پسته در استان کرمانشاه وجود داشت که عمدتاً زیر کشت دو رقم پستهٔ اکبری و احمدآقایی قرار داشت. در همهٔ شهرستان‌های استان کرمانشاه کشت پسته وجود دارد، اما بیشترین میزان باغات پسته مربوط به دو شهرستان اسلام‌آباد غرب و گیلانغرب است.^[۲۴۸]

کرمانشاه یکی از خاستگاه‌های زیتون در ایران است و در شهرستان دالاهو چندین تک‌درخت و توده‌های کوچک جنگلی زیتون وجود دارد که عمر آن‌ها بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ سال تخمین زده می‌شود. با این وجود تولید زیتون در استان کرمانشاه تا دهۀ ۱۳۷۰ تقریباً به صفر رسیده بود.^[۲۴۹] در این دهه کاشت زیتون در کرمانشاه از سال ۱۳۷۲ در باغی به وسعت سه هکتار در روستای هیروی شهرستان پاوه آغاز شروع شد. در مهر ۱۳۹۱ این سطح به ۱۵۵۰ هکتار رسید.^[۲۵۰] در سال ۱۳۹۸ این میزان به ۹۸۲ هکتار کاهش یافته است که ۸۵۶ هکتار آن بارور و مابقی نونهال بوده‌اند و بیش از نیمی از آن‌ها به میزان حدود ۵۵۵ هکتار نیز در شهرستان دالاهو قرار داشته است.^[۲۵۱] در سال ۱۳۹۱ بیشترین سطح زیر کشت زیتون در استان کرمانشاه به ترتیب در شهرستان‌های دالاهو، سرپل ذهاب، قصرشیرین، گیلانغرب، ثلاث باباجانی، پاوه و کرمانشاه بوده است.^[۲۵۰] ایستگاه تحقیقات زیتون دالاهو در شهرستان سرپل ذهاب که یکی از پنج ایستگاه تحقیقات زیتون در ایران است به پژوهش نظام‌مند در رابطه با زیتون در کرمانشاه می‌پردازد. این ایستگاه تاکنون دو ژنوتیپ زیتون بومی استان کرمانشاه را تحت نام‌های دیره و مشکات شناسایی کرده است. رقم زیتون دیره با وزنی بالای ۱۰ گرم از درشت‌ترین زیتون‌های موجود در ایران به‌شمار می‌آید. علاوه بر این دو رقم زیتون که خاص منطقهٔ کرمانشاه هستند، زرد زیتون از ارقام داخلی و نیز کنسروالیا، آمیگدالولیا، مانزانیلا، میشن و سویلانا از ارقام خارجی به دلیل سازگاری با وضعیت آب و هوایی استان کرمانشاه در این استان کاشته می‌شوند.^[۲۵۲]

کشت زعفران در استان کرمانشاه سابقه‌ای چند هزار ساله دارد^[۲۵۳] و منشأ اولیهٔ این گیاه، دامنه‌های زاگرس، به‌ویژه کوهستان الوند در ایالت ماد دانسته شده و نخستین زعفران‌زارهای جهان در این ناحیه ایجاد شده و این گیاه از رستنی‌های بومی منطقهٔ زاگرس در نواحی همدان و کرمانشاه به‌شمار می‌آید.^[۲۵۴] در تاریخنامهٔ طبری که توسط بلعمی به فارسی ترجمه شده و با نام تاریخ بلعمی نیز شناخته می‌شود، نوشته‌شده که در دورهٔ پیش از اسلام مردم عرب زعفران مصرفی خود را که آن را با آب آمیخته و به عنوان عطر بر لباس و تن خویش و نیز به مجسمهٔ خدایان خود می‌مالیده‌اند، از نواحی کرمانشاه و همدان تأمین می‌کرده‌اند.^{[۲۵۵][۲۵۶]} با این وجود کشت زعفران برای مدتی طولانی در استان کرمانشاه به فراموشی سپرده شده‌بود. از اوایل دههٔ ۱۳۹۰ همزمان با تلاش‌های جهاد کشاورزی برای تغییر الگوی کشت در کرمانشاه، کشت زعفران نیز در این استان احیا شد. از کرمانشاه به عنوان استانی با بهترین شرایط برای کشت زعفران یاد می‌شود و شهرستان‌های صحنه، اسلام‌آباد غرب، سنقر، کرمانشاه و جوانرود بهترین نقاط این استان برای کشت زعفران هستند.^[۲۵۷] در سال ۱۳۸۹ تنها نیم هکتار زمین به کشت زعفران اختصاص داشت.^[۲۳۵] در سال ۱۳۹۸ سطح زیر کشت زعفران در استان کرمانشاه از ۱۸۵ هکتار به ۳۳۵ هکتار افزایش داده‌شد. همچنین ادارهٔ باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه اعلام کرد که در برنامه‌ای سه ساله این میزان را به حدود هزار هکتار خواهد رساند.^[۲۵۸] در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت زعفران در استان کرمانشاه به ۴۲۲ هکتار رسید.^[۲۳۵]

نخود یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است که کشت آن در این منطقه قدمتی طولانی دارد. نخود کرمانشاه یکی از بهترین ارقام نخود در ایران است. استان کرمانشاه با متوسط سطح زیر کشت بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار هکتار و متوسط تولید سالانه ۸۵ هزار تن نخود، نزدیک به ۲۵ درصد از تولید نخود ایران را تأمین می‌کند و در رتبهٔ اول تولید این محصول در ایران قرار دارد.^[۲۵۹] همچنین سهم استان کرمانشاه از تولید نخود ایران تا ۶۰ درصد نیز رسیده است.^[۲۶۰] کشت نخود در استان کرمانشاه به دو صورت بهاره و پاییزه انجام می‌شود. کشت نخود در بهار نیازمند آبیاری است و به همین دلیل نخود بهاره را نخود آبی می‌گویند، در حالی که نخود پاییزه با استفاده از آب باران رشد می‌کند.^[۲۶۱] اما متوسط عملکرد نخود بهاره در اراضی زراعی استان کرمانشاه ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار و همین رقم برای نخود پاییزه یک تن در هکتار است.^[۲۶۲] نخود آبی کرمانشاه به دلیل درشتی دانه‌ها، طعم خوب و زودپز بودن شهرت دارد.^[۲۶۱] هم نخود پاییزه و هم نخود بهاره در بازهٔ زمانی اواخر بهار تا اوایل تابستان برداشت می‌شوند و این بدین معناست که نخود پاییزه باید مدت زیادی در معرض باران بماند.^[۲۶۳] از نیمهٔ دههٔ ۱۳۹۰ جهاد کشاورزی استان کرمانشاه سطح زیر کشت نخود پاییزه را افزایش داده است و به لدیل خشکسالی سهم کشت پاییزه روند صعودی را طی می‌کند. در سال زراعی ۱۳۹۹ سطح زیر کشت نخود در استان کرمانشاه ۱۸۰ هزار هکتار بوده است که از این میزان ۱۴۰ هزار هکتار به نخود بهاره و ۴۰ هزار هکتار به نخود پاییزه اختصاص داشته است و میزان ۱۱۰ هزار تن نخود از این مزارع برداشت شده است. بیشترین سطح زیر کشت نخود در استان به شهرستان کرمانشاه اختصاص داشته است.^[۲۶۲] اگرچه استان کرمانشاه بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نخود در ایران است و محصولات متنوعی مانند نخودچی، آرد نخود خام، آرد نخودچی، لپه، خمیر نخود و غیره از نخود قابل فرآوری است، اما بخش اعظم نخود تولیدی استان کرمانشاه به صورت خام و فرآوری‌نشده با قیمت پایین از این استان خارج شده و تنها کمتر از هزار تن آن در داخل استان فرآوری می‌شود. بخش عظیمی از این محصول به استان آذربایجان شرقی صادر می‌شود و در آنجا با استفاده از آن در شهرستان آذرشهر ۹۵ درصد از لپه و در شهرستان ممقان ۹۹ درصد از نخودچی ایران تولید می‌شود.^[۲۶۴] نخستین دستگاه تولید نخودچی در کرمانشاه در سال ۱۳۹۸ وارد استان کرمانشاه شد و اولین واحد تولید نخودچی از بهمن ۱۳۹۸ شروع به کار کرد.^[۲۶۰] همچنین از سال ۱۳۹۰ شورای ملی نخود ایران در محل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمانشاه تشکیل شده که اولین مجمع عمومی مؤسسین آن در تیر ۱۳۹۱ در کرمانشاه برگزار شد.^[۲۶۵] این شورا اتحادیه صادرکنندگان نخود را نیز در اتاق بازرگانی کرمانشاه تشکیل داده است.^[۲۶۶] همچنین در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که میز نخود در سازمان توسعه تجارت ایران به استان کرمانشاه واگذار شده است.^[۲۶۷]

چغندر قند یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است. بیشترین سطح زیر کشت و تولید این محصول مربوط به شهرستان اسلام‌آباد غرب است. چغندر تولیدی در این شهرستان با داشتن عیار ۱۶ از کیفیت بالایی برای تولید قند برخوردار است. در سال ۱۴۰۰ میزان تولید چغندر قند در شهرستان اسلام‌آباد ۲۰۰ هزار تن بوده که ۱۵۰ هزار تن آن در کارخانهٔ قند اسلام‌آباد فرآوری شده و مابقی به کارخانهٔ قند بیستون یا کارخانه‌های استان‌های دیگر فرستاده شده است. برداشت چغندر قند در اسلام‌آباد هرساله از اوایل مهر آغاز شده و تا اواخر آبان ادام می‌یابد.^[۲۶۸]

آفتابگردان یکی دیگر از محصولات کشاورزی استان کرمانشاه است. شهرستان سنقر و کلیایی قطب کشت آفتابگردان در این استان به‌شمار می‌رود و آفتابگردان آجیلی این شهرستان که رقم عمدهٔ آن را سفید ابلق پوست نازک تشکیل می‌دهد از کیفیت و شهرت بالایی برخوردار است. در سال ۱۴۰۰ سطح زیر کشت آفتابگردان آجیلی در این شهرستان ۲۸۰۰ هکتار بوده که ۶۵۰۰ هزار تن محصول از آن به دست آمده است. همچنین نخستین واحد فرآوری صنعتی تخمهٔ آفتابگردان در استان کرمانشاه نیز در شهریور ۱۴۰۰ با ظرفیت هزار تن آغاز به کار کرده است. تا پیش از این فرآوری این محصول به صورت سنتی و صادرات آن توسط دلالان استان‌های دیگر صورت می‌گرفت. برداشت آفتابگردان آجیلی در شهرستان سنقر و کلیایی هرساله از اوایل مهر آغاز شده و تا پایان مهر ادامه می‌یابد.^[۲۶۹]

یکی از محصولات باغداری در استان کرمانشاه گردو است. تقریباً در همه شهرستان‌های استان باغ گردو وجود دارد، اما بیشترین میزان باغ گردوی استان در شهرستان پاوه قرار دارد. گردوی کرمانشاه به دلیل کوهستانی بودن منطقه و استقرار باغ‌ها در ارتفاعات، دمای مناسب، میزان روغن بالا و عطر و طعم خوب کیفیت بالایی دارد. گردوی تولید شهرستان پاوه نیز به دلیل استفادهٔ کم از سم و کود از محصولات سالم به‌شمار می‌رود. مهم‌ترین ارقام گردوی استان کرمانشاه گردوی چندلر، فرانکت و فرنور است. فصل برداشت گردو در شهرستان‌های گرمسیر کرمانشاه از اوایل شهریور است و در شهرستان‌های سردتر تا اواخر مهر ادامه پیدا می‌کند. گردوی استان کرمانشاه علاوه بر مصرف داخلی به عراق و کشورهای حوزهٔ خلیج فارس صادر می‌شود. در سال زراعی ۱۴۰۰ سطح زیر کشت گردو در باغ‌های استان کرمانشاه بیش از ۹۱۹۲ هکتار بوده که ۱۸ هزار و ۴۶۵ تن گردو از آن به دست آمده است.^[۲۷۰]

در استان کرمانشاه همچنین مرکبات نیز تولید می‌شود. عمدهٔ محصول مرکبات کرمانشاه مربوط به شهرستان قصر شیرین است که در آن پرتقال، لیموترش، نارنگی و گریپ فروت کشت می‌شود و لیمو شیرین تولیدی آن از مرغوبیت بالایی برخوردار است. در سال زراعی ۱۴۰۰ در شهرستان قصر شیرین حدود ۸۰۰ هکتار باغ مرکبات وجود داشته که ۵۰۰ هکتار آن در مرحله باروری و مابقی به صورت نهال بوده و هنوز به مرحله باروری نرسیده است. فصل برداشت مرکبات در قصر شیرین هرساله از اوایل آبان آغاز شده و تا اواخر آذر ماه ادامه پیدا می‌کند.^[۲۷۱]

آبزیان، دام و طیور

سالانه ۳۶ هزار تن گوشت قرمز در دام‌داری‌های استان کرمانشاه تولید می‌شود که با محاسبهٔ سرانهٔ ۱۳ کیلوگرم گوشت در هر سال، این میزان ۱۰ هزار تن بیش از نیاز استان محسوب می‌شود و مازاد آن به استان‌های قم، تهران، قزوین، اصفهان، و نیز کشورهای کویت، قطر و عمان صادر می‌شود. ۶۰ درصد از تولید گوشت در استان کرمانشاه از دام سبک (گوسفند و بز) و بقیهٔ آن از دام سنگین (گاو اصیل، دو رگه و بومی) استحصال می‌شود.^[۲۷۲]

علاوه بر این ۹۰۰ واحد پرورش و تولید گوشت مرغ در استان فعالیت دارد که ظرفیت جوجه‌ریزی آن‌ها ۱۰ و نیم میلیون قطعه عنوان شده است. تولید گوشت مرغ در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، به میزان بیش از ۶۳ هزار تن در هر سال بوده که با احتساب سرانهٔ ۲۶ تا ۲۷ کیلوگرم گوشت مرغ در هر سال، نیاز استان ۵۰ تا ۵۲ هزار تن بوده و مابقی آن به خارج از استان صادر می‌شود.^[۲۷۲] در شهریور ۱۴۰۳ اعلام شد که ظرفیت جوجه‌ریزی مرغ‌داری‌های استان کرمانشاه در پنج ماهه نخست سال با رشدی ۴۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۱۶ میلیون و ۴۸۰ هزار قطعه رسیده‌است.^[۲۷۳]

در سال ۱۴۰۰ میزان کل تولیدات آبزیان استان کرمانشاه را ۲۳ هزار تن و ۶۰۵ کیلوگرم بوده است. مطابق با این رقم، استان کرمانشاه ۴/۴۸ درصد از آبزیان را در ایران تولید کرده است.^[۲۳۶] در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۷۷ مزرعهٔ پرورش ماهی قزل‌آلا در استان کرمانشاه فعالیت داشته‌اند که ۱۵ هزار و ۴۵۰ تن ماهی قزل‌آلا در آن‌ها تولید شده است و از نظر تولید ماهی قزل‌آلا استان کرمانشاه در رتبهٔ چهارم کشور ایران قرار داشته است. بیشترین میزان تولید ماهی قزل‌آلا در استان کرمانشاه به مزارع پرورش ماهی ریجاب در شهرستان دالاهو مربوط بوده است.^[۲۷۴] علاوه بر این در شهریور ۱۴۰۰ تعداد ۵۰ مرکز تولید ماهی‌های زینتی در استان کرمانشاه وجود داشته که بیشتر آن‌ها در شهرستان کرمانشاه بوده و تولید آن‌ها در سال ۱۳۹۹ بیش از ۴/۵ میلیون قطعه انواع ماهیان زینتی بوده است.^[۲۷۵] در زمینهٔ تولید ماهیان گرمابی استان کرمانشاه با تولید ۵۵۶۰ تن پس از استان‌های ساحلی بزرگ‌ترین تولیدکنندآ این دسته از ماهیان در ایران به‌شمار می‌رود. تولید ماهیان گرمابی در اکثر شهرستان‌های استان و بیشتر از همه در مجتمع پرورش ماهی شهدای قصرشیرین صورت می‌گیرد. ماهیان گرمابی تولید استان کرمانشاه عمدتاً از نوع فیتوفاگ، آمور، کپور و بیگ‌هد هستند.^[۲۷۶]

پشم نیز یکی دیگر از محصولات دامداران استان کرمانشاه است که شهرت بالایی دارد. پشم کرمانشاهی در کنار پشم مشک‌آباد اراک و پشم سیرجان کرمان سه گونهٔ مرغوب پشم در ایران به‌شمار می‌آیند، و در این میان پشم کرمانشاه به دلیل الیاف بلندی که دارد از دو گونهٔ دیگر مرغوب است، تا جایی که دو گونهٔ دیگر نیز به تنهایی قابل استفاده نیستند و باید حتماً با پشم کرمانشاهی ادغام شوند. تنها در استان کرمانشاه سالانه سه هزار تن پشم تولید می‌شود و بهترین پشم تولیدی در این استان نیز مربوط به شهرستان گیلانغرب است که از گوسفند نژاد سنجابی به دست می‌آید و در صنعت فرش و نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد.^[۲۷۷] با این وجود ۹۵ درصد از محصول پشم سالانهٔ استان کرمانشاه به صورت خام به استان‌های دیگر ایران یا کشورهای دیگر فروخته می‌شود و هیچ واحد بزرگ فرآوری شامل شست‌وشو، ریسندگی و رنگرزی پشم در استان کرمانشاه وجود ندارد.^[۲۷۸]

زنبورداری نیز در استان کرمانشاه رونق دارد و عسل این منطقه به دلیل وجود باغ‌های میوه از کیفیت بالایی برخوردار است. تولید عسل در استان کرمانشاه در همهٔ شهرستان‌های این استان صورت می‌گیرد، اما بیشترین تعداد زنبورستان‌ها در سه شهرستان کنگاور، صحنه و کرمانشاه قرار دارند. در شهرستان سنقروکلیایی یک واحد پرورش ملکه زنبور عسل فعالیت می‌کند.^[۲۷۹] سرشماری زنبورهای عسل هرساله در ماه مهر به مدت دوهفته در این استان صورت می‌گیرد. در سال ۱۴۰۰ تعداد ۴۴۳ هزار کُلُنی زنبور عسل در استان کرمانشاه زندگی می‌کرده‌اند. در سال ۱۳۹۹ تولید عسل در استان کرمانشاه ۵۷۲۰ تن بوده است.^[۲۸۰] بر اساس سرشماری مهر ۱۴۰۲ تعداد ۶۳۸۵۷۴ کندوی زنبور در ۳۸۵۲ زنبورستان در کرمانشاه وجود داشته که تولیدی آن ۷۰۰۰ تن عسل، ۶۹ کیلو ژل رویال، ۳۵۶۳۰ کیلو گردهٔ گل، ۱۴۹۲۹۰ کیلو موم، ۷۳۹۱ کیلو بره موم و ۱٫۱ کیلو زهر بوده است^[۲۷۹] که بر این مبنا استان کرمانشاه پنجمین تولید کننده عسل در ایران بوده‌است.^[۲۸۱]

صنایع

شرکت پالایش نفت کرمانشاه

۵۵/۵ درصد صنعت استان در شهرستان کرمانشاه متمرکز است.^{[نیازمند منبع]} همچنین، استان کرمانشاه با وجود ۳ واحد پتروشیمی فعال و ۲ طرح در دست اجرا قطب سوم پتروشیمی کشور است.^[۲۸۲]

پالایشگاه کرمانشاه (قدیمی‌ترین پالایشگاه کشور بعد از آبادان) پتروشیمی کرمانشاه، نیروگاه ۶۴۰ مگاواتی بیستون، نیروگاه سیکل ترکیبی ۱۲۸۸ مگاواتی زاگرس، مجتمع شیمیایی بیستون، باختر بیوشیمی و کیمیای غرب‌گستر، سیمان غرب، چینی کُرد، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (روغن نباتی نازگل)، کشت و صنعت روژین‌تاک، کاشی بیستون، کاشی کاژه، سیمان سامان و کاشی کُرد از مهم‌ترین واحدهای صنعتی استان است.^[۲۸۳]

پالایشگاه آناهیتا، پلیمر کرمانشاه، پتروشیمی اسلام‌آباد غرب، کاغذ کاوه و از جمله طرح‌های در دست احداث استان می‌باشد.^{[نیازمند منبع]} شهرک صنعتی درودفرامان کرمانشاه که در سال ۱۳۵۰ تأسیس شده‌بود، در تیر ۱۳۹۷ به دلیل مشکلات متعدد به‌طور کامل ورشکسته و تعطیل شد.^[۲۸۴]

با توجه به ظرفیت بالای کشاورزی در استان کرمانشاه، صنایع تبدیلی مواد غذایی در این استان به وجود آمده است. دو کارخانه قند در اسلام‌آباد غرب (تأسیس ۱۳۱۴) و بیستون (تأسیس ۱۳۴۰) و بخشی از چغندر قند تولیدشده در استان کرمانشاه را به قند و شکر تبدیل می‌کنند.^[۲۸۵] دو کارخانهٔ تولید رب گوجه فرنگی نیز در استان کرمانشاه فعالیت می‌کند. در مرداد ۱۴۰۱ اعلام شد که میز رب گوجه فرنگی در سازمان توسعه تجارت به استان کرمانشاه واگذار شده است.^[۲۸۶]

«مجتمع نورد فولاد کرمانشاه» در سال ۱۳۴۰ با هدف تولید میلگرد تأسیس شد و ظرفیت تولید سالانه ۱۵۰ هزار تن میلگرد ساده و آجدار را داراست^[۲۸۷] و «مجتمع ذوب آهن فرامان» نیز که در سال ۱۳۹۲ به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع ذوب‌آهن بخش خصوصی ایران به روش کوره‌بلند و با ظرفیت تولید ۴۰۰ هزار تن شمش و ۴۰۰ هزار تن میلگرد ساده و آجدار تأسیس شده^[۲۸۸] از زیرمجموعه‌های این شرکت محسوب می‌شود.^[۲۸۹] همچنین کارخانۀ جهان‌فولاد غرب، در سال ۱۳۸۴ تأسیس و در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید که شرکت سیمافولاد جهان نیز یکی از زیرمجموعه‌های این کارخانه به شمار می آید.^[۲۹۰]

شرکت ایران خودرو در شهرک صنعتی صحنه یک خط تولید خودرو راه‌اندازی کرده است. این کارخانه که عملیات ساخت آن از سال ۱۳۹۴ آغاز شد، در مرداد ۱۳۹۶ افتتاح شد^[۲۹۱] و از مهر ۱۳۹۶ با ظرفیت اسمی تولید روزانه ۶۰ دستگاه و سالانه ۱۵۰۰۰ دستگاه پژو پارس به تولید انبوه رسید^[۲۹۲] و گفته شده که می‌تواند روزانه ۱۷۵ دستگاه خودروی سواری پژو پارس مونتاژ کند.^[۲۹۳] در ۱ تیر ۱۴۰۲ اعلام شد که هم‌اکنون سالانه ۴۳ هزار دستگاه خودرو در این کارخانه مونتاژ می‌شود.^[۲۹۴]

شهرک‌ها و ناحیه‌های صنعتی

تا خرداد ۱۳۹۹ تعداد ۱۶ شهرک و ۵ ناحیۀ صنعتی در استان کرمانشاه وجود دارد که ۴۵۱ واحد تولیدی دارای پروانه بهره‌برداری در آن‌ها مشغول فعالیت بوده‌است. مدیریت این شهرک‌ها از سال ۱۳۷۳ با «شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمانشاه» است.^[۲۹۵]

ردیف	شهرستان	شهرک‌ها و ناحیه‌های صنعتی	سال تأسیس	شرکت‌ها و کارخانجات مهم
۱	اسلام‌آباد غرب	شهرک صنعتی اسلام‌آباد غرب		شرکت صنایع کاشی کاژه، زاگرس‌فوم غرب
		شهرک صنعتی مرصاد		کارخانۀ سیم الکترود رادین فراز آسیا
۲	پاوه	شهرک صنعتی پاوه		بتن آمادۀ علیمرادی، بتن سعدی رحمانی
۳	ثلاث باباجانی	ناحیه صنعتی ثلاث باباجانی
۴	جوانرود	شهرک صنعتی جوانرود	آبان ۱۳۹۶
۵	دالاهو	ناحیه صنعتی دالاهو
۶	روانسر	شهرک صنعتی روانسر		کارخانه شیر روانسر، شرکت گل‌آفرین مریم، کارخانۀ آرد روانسر
۷	سرپل ذهاب	شهرک صنعتی سرپل ذهاب
۸	سنقر و کلیایی	شهرک صنعتی سنقر
۹	صحنه	شهرک صنعتی صحنه
		ناحیه صنعتی آب‌باریک
۱۰	قصر شیرین	شهرک صنعتی قصرشیرین
		شهرک صنعتی مرزی قصرشیرین		تولیدی روغن و گریس نسوز
۱۱	کرمانشاه	شهرک صنعتی کرمانشاه
		شهرک صنعتی فرامان		کاشی بیستون، شرکت فایبرگلاس، سیم کابل کرمانشاه، مهرپلاست فرآمان، شرکت تولیدی پرک‌شیمی کرمانشاه، چینی کُرد، ریخته‌گری فولاد، صنعت‌گستر، شرکت لبنیات بریوان، شرکت مهندسی پروسکه، شرکت آتبین‌ایست
		شهرک صنعتی زاگرس		شرکت فیدارپالایش ویرا، گروه صنعتی ابتکار، برش لیزر آیرونیک
۱۲	کنگاور	شهرک صنعتی کنگاور		کارخانۀ بازیافت دالاهو، آناهیتا پلیمر
۱۳	گیلانغرب	شهرک صنعتی گیلانغرب
		ناحیه صنعتی گورسفید
۱۴	هرسین	شهرک صنعتی هرسین
		شهرک صنعتی بیستون		شرکت کیادانۀ کرمانشاه، کارخانه ادویه‌جات آیندی، شرکت ابر خطوط زیما، لوله‌سازی پارس، شمشادشیمی، کارخانۀ ریسندگی غرب، صنایع غذایی چوپر، سردخانۀ سرماگستر میری، سپهران‌ذوب، قوطی‌سازی زمرم، گروه صنعتی شادرام‌شیمی

معادن

کرمانشاه از نظر ذخایر معدنی و به‌ویژه ذخایر معدنی فلزی از استان‌های غنی ایران به‌شمار نمی‌رود و بیشتر معادن این استان مربوط به مصالح ساختمانی است. با این وجود معادنی همچون هماتیت، دولومیت، منگنز، سیلیس، قیر طبیعی، سنگ و گچ در استان کرمانشاه شناسایی شده است.^[۲۹۶] در سال ۱۴۰۰ تعداد ۲۷۰ معدن در استان کرمانشاه شناسایی شده‌بود که از این تعداد ۱۵۷ معدن فعال و مابقی راکد بوده‌اند.^[۲۹۷] در خرداد ۱۴۰۳ نایب رئیس خانه معدن کرمانشاه اعلام کرد که حدود ۲۸۰ پروانهٔ بهره‌برداری معدنی در این استان صادر شده که از این تعداد ۶۰ تا ۷۰ درصد فعال هستند.^[۲۹۸] این در حالی بود که معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه دو روز بعد تعداد کل معادن دارای پروانهٔ بهره‌برداری استان را ۲۳۰ مورد اعلام کرد و گفت از این تعداد ۱۸۷ معدن فعال و ۴۳ معدن غیرفعال است. وی همچنین اعلام کرد که ذخیرهٔ قطعی مواد معدنی در معادن کرمانشاه ۷۰۰ میلیون تن است که بر اساس استخراج اسمی، سالانه ۱۴ میلیون تن از آن برداشت می‌شود.^[۲۹۹]

ذخایر معدنی استان کرمانشاه را معادن سنگ تزئینی، سنگ لاشه، قیرطبیعی و … تشکیل داده‌اند. بیشترین تعداد معادن استان کرمانشاه به میزان ۹۰ درصد مربوط به معادن سنگ لاشه است و ۹۵ معدن سنگ لاشه در کرمانشاه شناسایی شده است. در شهریور ۱۴۰۰ استاندار وقت کرمانشاه اعلام کرد که نزدیک به ۶۵ درصد از مساحت استان به میزان ۱۶ هزار کیلومترمربع دارای ظرفیت‌های معدنی است.^[۲۹۷] معادن استان کرمانشاه در قالب پنج پهنهٔ معدنی دسته‌بندی شده‌اند. بر این اساس در پهنهٔ سنقر معادن ذخایر فلزی مانند هماتیت، در پهنهٔ هرسین معادن سنگ و منگنز، در پهنهٔ میانی و در بخش اسلام‌آباد غرب معادن دولومیت، در پهنهٔ جوانرود-روانسر معادن سیلیس و در پهنهٔ گیلان‌غرب معادن قیر طبیعی و گچ شناسایی شده است.^[۲۹۶]

محصول معادن کرمانشاه عمدتاً به صورت خام به فروش می‌رسد و به استان‌های دیگر ایران یا کشورهای خارجی منتقل شده و در آنجا فرآوری می‌شود. در حال حاضر سرمایه‌گذاری چندانی در بخش معدن در استان کرمانشاه انجام نشده است و حتی معادن کرمانشاه برای ملزومات اولیه همچون برق نیز با مشکل مواجه هستند. به گفتهٔ نایب‌رئیس خانهٔ معدن کرمانشاه و نیز معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه فرآوری مواد معدنی در کرمانشاه سرمایهٔ بالایی نیاز دارد که نیازمند مشارکت بانک‌هاست، اما این اقدام از طرف بانک‌ها صورت نمی‌گیرد.^{[۲۹۸][۲۹۹]} افزون بر این سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) که یک هلدینگ دولتی فعال در بخش معادن ایران است، در ازای مطالعاتی که برای مطالعهٔ پنج پهنهٔ معدنی در استان کرمانشاه انجام داده، ۲۵ درصد از معادن شناسایی‌شدهٔ استان کرمانشاه را تملک کرده است و محصولات این معادن به صورت خام از استان کرمانشاه خارج می‌شوند.^[۳۰۰] معادن کرمانشاه از سال ۱۳۹۴ به منظور مطالعه توسط شرکت ایمیدرو بلوکه شدند و این وضعیت تا سال ۱۳۹۸ ادامه داشت. اگرچه از سال ۱۳۹۸ با روشن شدن نتایج مطالعات معادن کرمانشاه مجدداً آزاد شده‌اند، اما تا فروردین ۱۴۰۲ هیچ مزایده‌ای برای واگذاری معادن به سرمایه‌گذاران و ایجاد معادن جدید انجام نشده است و معادن کرمانشاه به‌طور کلی راکد و بدون فعالیت مانده‌اند.^[۳۰۱] معضل دیگر در رابطه با معادن کرمانشاه نیز مسئلهٔ حقوق دولتی است. بر اساس قانون ۱۵ درصد حقوق دولتی اخذشده از هر استان می‌باید به همان استان برگردد و صرف زیرساخت‌های بخش معدن از جمله جاده و… شود. این در حالی‌ست که در خرداد ۱۴۰۳ نائب‌رئیس خانهٔ معدن استان کرمانشاه اعلام کرد که در حال حاضر کمتر از چهار درصد این میزان به استان کرمانشاه بازگردانده‌می‌شود و مسئلهٔ حقوق دولتی در استانی مانند کرمانشاه که معادن آن را بیشتر سنگ لاشه تشکیل داده است، خود را بیشتر نشان می‌دهد.^[۲۹۸]

در استان کرمانشاه معادن قیر طبیعی وجود دارد و بین ۷۵ تا ۸۰ درصد منابع قیر طبیعی ایران در استان کرمانشاه قرار دارند. دست‌کم ۶۰ معدن قیر طبیعی فعال و غیرفعال در استان کرمانشاه وجود دارد. بخش عمدهٔ منابع قیر طبیعی استان کرمانشاه در شهرستان گیلانغرب قرار دارد و شهرستان قصرشیرین نیز از این نظر در رتبهٔ دوم قرار دارد. به‌طور کلی ۶۷ درصد از منابع قیر طبیعی ایران در شهرستان گیلانغرب قرار دارند.^[۳۰۲] همچنین قیر طبیعی معادن گیلانغرب به لحاظ سه ویژگی درصد کربن، هیدروژن و مقدار خاکستر، از بهترین قیرهای طبیعی جهان به‌شمار می‌آید.^[۳۰۳] در سال ۱۳۹۴ حجم برداشت سالانهٔ قیر طبیعی از منابع استان کرمانشاه ۱۰۰ هزار تن بوده است. انجمن صنفی معادن قیرطبیعی گیلانغرب ذخیرهٔ قطعی معادن قیرطبیعی استان کرمانشاه را پنج میلیارد تن اعلام کرده است، اما منابع دیگر ارقام پایین‌تری را برای این ذخایر اعلام کرده‌اند.^[۳۰۴] اگرچه قیر طبیعی قابل فرآوری بوده و صدها فرآورده از آن قابل استحصال است، اما قیر طبیعی استان کرمانشاه به صورت خام به فروش رسیده و در استان‌های دیگر ایران یا کشورهای خارجی فرآوری می‌شود.^[۳۰۲] در سال ۱۳۹۸ طرحی مبنی بر احداث شهرک تخصصی قیر طبیعی در گیلانغرب از طرف استانداری کرمانشاه مطرح شد، اما اقدام مؤثری برای عملی کردن آن صورت نگرفته است.^[۳۰۵] با این وجود در حال حاضر تنها ۳۰ درصد از محصول سالانهٔ قیر طبیعی در داخل استان کرمانشاه فرآوری می‌شود و مابقی به صورت خام از استان خارج می‌شود.^[۳۰۶]

معادن سنگ آهن استان کرمانشاه در پهنه شهرستان سنقر و کلیایی قرار دارند.^[۳۰۰]

در شهرستان گیلانغرب معادن سنگ گچ وجود دارد. از ۲ معدن سنگ گچ که دارای بیش از ۶ میلیون تن ذخایر سنگ گچ هستند، سالیانه ۹۰ هزار تن گچ استخراج می‌شود.^[۳۰۳]

در خرداد ۱۴۰۳ اعلام شد که ۲۳۴۰ نفر در حوزهٔ معادن کرمانشاه مشغول به کار هستند.^[۲۹۹] در هریک از معادن استان ۱۰ تا ۱۲ نفر مشغول کار هستند.^[۲۹۶]

تجارت

میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود.^[۳۰۷] بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد.^[۳۰۸] در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.^{[۳۰۹][پیوند مرده]}

در استان کرمانشاه ۵۸ اتحادیهٔ صنفی فعالیت می‌کند که اتاق اصناف استان کرمانشاه بر فعالیت‌های آن‌ها نظارت می‌کند.^[۳۱۰]

گردشگری

در تیر ۱۴۰۲ سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری کرمانشاه از گردشگری به عنوان محور اصلی اقتصاد استان کرمانشاه نام برد. وی گفت تمرکز برنامه‌ریزی دولت بر گردشگری در استان کرمانشاه بر روی دو موضوع گردشگری درمانی و گردشگری مذهبی با محوریت پیاده‌روی اربعین خواهد بود.^[۳۱۱]

در مرداد ۱۴۰۱ تعداد ۲۷ هتل، چهار هتل‌آپارتمان، ۱۹ مهمان‌پذیر، ۳۳ واحد پذیرایی بین راهی، ۷۵ خانهٔ مسافر، ۴۳ اقامتگاه بوم‌گردی و ۸۵ دفتر خدمات مسافرتی مجاز و ۱۱۴ راهنمای گردشگری فعال در استان کرمانشاه مشغول فعالیت بوده‌اند.^[۳۱۲] همچنین ۵۰ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری و ۱۴ روستای هدف گردشگری در استان کرمانشاه وجود دارد. علاوه بر این در زمینهٔ گردشگری سلامت نیز ۱۴ دفتر خدمات گردشگری با مجوز گردشگری سلامت در استان کرمانشاه وجود دارد که برای پذیرش بیمار از کشورهای دیگر به‌ویژه عراق با بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کرمانشاه همکاری دارند.^[۱۸۱]

سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری خارجی

در سال ۱۳۹۸ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۱۱۰ میلیون یورو بوده است. همچنین در ۹ ماه اول سال ۱۳۹۹ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۹۲ میلیون یورو بوده است.^[۳۱۳] کارخانه فروآلیاژ در شهرک صنعتی مرصاد شهرستان اسلام‌آباد غرب در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ تنها پروژه‌ای بوده که با سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه به بهره‌برداری رسیده که برای آن ۱۰ میلیون یورو توسط طرف چینی سرمایه‌گذاری شده است.^[۳۱۴]

سرمایه‌گذاری داخلی

در ۱۳ آبان ۱۴۰۰ مدیر مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان کرمانشاه اعلام کرد که از ابتدای سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۶۶۴ درخواست سرمایه‌گذاری به ارزش نزدیک به ۱۰۰ هزار میلیارد ریال به ثبت رسیده است. ۴۹ درصد از این درخواست‌ها مربوط به بخش صنعت، ۴۷ درصد مربوط به بخش کشاورزی و ۴ درصد نیز مربوط به بخش خدمات بوده است. به گفتهٔ وی ۲۰ درصد از این درخواست‌ها رد شده، ۶۰ درصد مورد موافقت قرار گرفته و ۲۰ درصد دیگر نیز در دست بررسی است.^[۳۱۵]

امنیت سرمایه‌گذاری

دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران به صورت مستمر در رابطه با وضعیت اقتصادی استان‌های ایران مطالعاتی انجام می‌دهد که پایش شاخص امنیت ملی سرمایه‌گذاری نیز در این مطالعات صورت می‌گیرد. شاخص امنیت ملی سرمایه‌گذاری عددی بین ۰ تا ۱۰ است که ۰ بهترین وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری و ۱۰ بیشترین ریسک سرمایه‌گذاری را بیان می‌کند. این شاخص بر اساس سنجیدن مجموعه‌ای شامل ۳۸ مؤلفه از مؤلفه‌های آماری مانند نرخ تورم، نرخ ارز، ضریب نفوذ بیمه و …، و تعدادی مؤلفه‌های پیمایشی به دست آمده از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تعیین می‌شود.^[۳۱۶] در پایشی که در پاییز ۱۳۹۹ برای شناسایی وضعیت ۴ فصل قبل از آن انجام شده است، این شاخص برای استان کرمانشاه در مؤلفه‌های پیمایشی ۶/۹۴ و در مؤلفه‌های آماری ۳/۶۵ و در مجموع ۶/۲۸ بوده است که جایگاه ۱۰ را برای استان کرمانشاه در میان استان‌های ایران به لحاظ امنیت سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد.

این بدین معنی است که استان کرمانشاه به لحاظ ریسک سرمایه‌گذاری دهمین استان امن ایران به‌شمار می‌آید. در همین پژوهش و در رابطه با وضعیت استان کرمانشاه در پاییز ۱۳۹۹، شاخص «ثبات اقتصاد کلان» برابر با ۷/۴۶ و رتبهٔ این استان در میان استان‌های ایران ۲۹ بوده است. به لحاظ شفافیت اداری استان کرمانشاه با ۶/۶۴ در جایگاه نهم استان‌های ایران قرار داشته است. در رابطه با شاخص «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» استان کرمانشاه با ۶/۶۸ در جایگاه ۱۸ بوده است. همچنین به لحاظ «ثبات و پیش‌بینی پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی» با ۶/۰۲ در رتبهٔ ۱۷ بوده است. به لحاظ شاخص «مصونیت جان و مال مردم از تعرض» نیز کرمانشاه با ۴/۱۹ در جایگاه ۷ استان‌های ایران قرار داشته است.^[۳۱۷]

انرژی

میدان‌های نفتی

کرمانشاه یکی از استان‌های غنی ایران از نظر ذخایر نفت است.^[۳۱۸] اولین چاه نفت کشف‌شده در ایران در سال ۱۹۰۱ (۱۲۸۰ خورشیدی) به خواست ویلیام ناکس دارسی و کارگزار وی برلز در منطقۀ چیاسرخ در شمال قصر شیرین در استان کرمانشاه قرار داشت که اکنون بخشی از کشور عراق به شمار می‌آید. با این وجود دارسی بهره‌برداری از آن را به‌صرفه ندانست و درب این چاه را بست و به استخراج نفت در مسجد سلیمان پرداخت. با این وجود از سال ۱۳۱۴ با راه‌اندازی تصفیه‌خانه و دستگاه تقطیر در نفت‌شهر، استخراج و پالایش نفت از میدان نفتی نفت‌شهر آغاز شد.^[۳۱۹] اگرچه میادین نفتی متعددی در استان کرمانشاه وجود دارد، تاکنون تنها میدان نفتی نفت‌شهر در شهرستان قصر شیرین مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این میدان با میدان نفت‌خانه در عراق مشترک است و تقریباً ۸۵ درصد از ظرفیت آن مورد استفاده قرار گرفته است. در مرداد ۱۴۰۰ اعلام شد که در سند توسعه صنایع نفت کرمانشاه قرار است علاوه بر افزایش تولید میدان نفتی نفت‌شهر، طرح توسعۀ میادین نفتی سومار، سامان و دلاوران در استان کرمانشاه نیز در دستور کار وزارت نفت قرار بگیرد.^[۳۱۸] در ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ قرارداد توسعۀ این سه میدان نفتی بین شرکت ملی نفت ایران و دو شرکت «ول سرویسز ایران» و «توسعۀ خدمات چاهی پترو ایرانیان اروند» با هدف تولید روزانه ۹ هزار بشکه امضا شد.^[۳۲۰]

میدان‌های گازی

کرمانشاه از نظر ذخایر گاز نیز یکی از استان‌های غنی ایران است. میادین گازی باباقیر و بیستون در شهرستان گیلانغرب مورد بهره‌برداری قرار می گیرند. در مرداد ۱۴۰۰ دستیار ویژۀ وزیر نفت اعلام کرد که احداث یک پالایشگاه گازی تحت عنوان پالایشگاه سیروان برای پالایش گاز خام تولیدی از این میادین در دستور کار قرار دارد.^[۳۱۸]

گازرسانی

در فروردین ۱۴۰۲ اعلام شد که از مجموع ۲۳۶۸ روستای بالای ۲۰ خانوار استان به ۲۰۲۱ روستا گازرسانی شده و ضریب نفوذ گاز در بخش روستایی استان ۸۹٫۳ درصد است. همچنین از ۳۵ شهر استان ۳۳ شهر با ضریب نفوذ جمعیت ۹۹٫۹ درصد از گاز برخوردار هستند. گازرسانی به دو شهر سومار و ازگله انجام نشده است.^[۳۲۱] در اسفند ۱۴۰۱ در استان کرمانشاه ۶۷۰ هزار مشترک گاز وجود داشته است که ۱۰ درصد آن‌ها پرمصرف بوده و حدود یک درصد نیز بدمصرف بوده‌اند.^[۳۲۲]

در فروردین ۱۴۰۲ سرپرست شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه کرمانشاه اعلام کرد که طی سال ۱۴۰۱ میزان ۶۵۰ میلیون لیتر بنزین در استان کرمانشاه مصرف شده که این میزان نسبت به سال قبل از آن ۲۰ درصد رشد را نشان می‌دهد.^[۳۲۳]

برق

«شرکت مدیریت تولید برق بیستون» شامل دو نیروگاه حرارتی بیستون (با دو واحد بخار و ظرفیت تولیدی ۶۴۰ مگاوات در کیلومتر ۲۰ جادۀ کرمانشاه به همدان) و نیروگاه گازی اسلام‌آباد غرب (با چهار واحد گازی و ظرفیت تولیدی ۱۰۰ مگاوات در کیلومتر ۵۵ جادۀ کرمانشاه به اسلام‌آباد غرب) مهم‌ترین تولیدکنندۀ برق در استان کرمانشاه است. این دو نیروگاه نقشی اساسی در پایداری شبکۀ سراسری برق در غرب ایران ایفا می‌کنند.^[۳۲۴]

در آذر ۱۴۰۳ اعلام شد که ۷۸۵ هزار مشترک برق در استان کرمانشاه وجود دارد که ۶۵۲ هزار از آن‌ها (معادل با ۸۳ درصد) مشترک خانگی هستند.^[۳۲۴]

انرژی خورشیدی

با توجه به کوهستانی بودن استان کرمانشاه، راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی در استان کرمانشاه به لحاظ تأمین زمین با مشکل مواجه است. برای هر مگاوات نیروگاه خورشیدی به‌طور متوسط ۱٫۵ هکتار زمین نیاز است. با این وجود، بر اساس طرح سراسری انرژی‌های پاک که تولید بالغ بر چهار هزار مگاوات ظرفیت در بخش نیروگاه‌های خورشیدی و تجدیدپذیر را هدف خود قرار داده است، دو نیروگاه خورشیدی و یک شهرک انرژی خورشیدی نیز در استان کرمانشاه با ظرفیت مجموعاً ۱۸۰ مگاوات در دست احداث است. دو نیروگاه خورشیدی مزبور که یکی به ظرفیت ۶۰ مگاوات در سرپل ذهاب و دیگر به ظرفیت حدود ۲۰ مگاوات در ماهیدشت قرار دارند، توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ساخته می‌شوند. شهرک انرژی خورشیدی کرمانشاه نیز با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات توسط شرکت دولتی ایمیدرو در شهرستان کرمانشاه در چند فاز اجرا می‌شود که ظرفیت فاز اول آن ۴۰ مگاوات است.^[۳۲۵] در آذر ۱۴۰۳ نیز اعلام شد با همکاری سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) ۳۶ نقطه در استان کرمانشاه برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی سه مگاواتی جانمایی شده است.^[۳۲۶]

همچنین در مهر ۱۴۰۳ اعلام شد ۴۰۰ پنل خورشیدی ۱۰۰ وات قابل حمل به عشایر کرمانشاه در حال واگذاری است که برای تأمین روشنایی و شارژ موبایل مورد استفاده قرار می‌گیرد.^[۳۲۷]

وضعیت مسکن

استان کرمانشاه ۱/۵ درصد بافت‌های فرسوده و ناکارآمد ایران را به میزان ۲۵۴۰ هکتار در خود جای داده^[۳۲۸] که این پهنه‌ها به چهار گونهٔ بافت تاریخی، بافت‌های فرسودهٔ میانی، سکونتگاه‌های دارای پیشینهٔ روستایی و اسکان غیر روستایی دسته‌بندی می‌شود. در استان کرمانشاه ۴۰۸٬۷۱۶ نفر در بافت‌های ناکارآمد شهری سکونت دارند، که از این منظر استان کرمانشاه در رتبه پنجم کشور قرار دارد.^[۳۲۹] میانگین عمر ساختمان‌ها در کرمانشاه نزدیک به ۲۵ سال اعلام شده است.^[۳۳۰] همچنین در ۱ مرداد ۱۴۰۲ اعلام شد که نزدیک به ۱۴ هزار واحد مسکونی خالی در استان کرمانشاه وجود دارد^{[۳۳۱][۳۳۲]} که ۸۰۰۰ واحد آن مربوط به شهرستان کرمانشاه است.^[۳۳۳]

سهم استان کرمانشاه از طرح مسکن مهر ۴۶ هزار و ۲۸ واحد بوده است که بنا بر اعلام مدیرکل راه و شهرسازی استان، از این تعداد تا بهمن ۱۳۹۸ ۳۸ هزار و ۹۵۷ واحد به متقاضیان تحویل داده شده است.^[۳۳۴] در مهر ۱۴۰۰ نیز معاون بازآفرینی شهری و مسکن ادارهٔ کل راه و شهرسازی استان کرمانشاه از تحویل بیش از ۴۰ هزار واحد به متقاضیان خبر داد و ضمن اعلام پایان تعهد این اداره در قبال پروژهٔ مسکن مهر، ۵ هزار واحد باقی‌مانده را متعلق به تعاونی‌ها دانست که یا فاقد متقاضی هستند یا دارای معارض بوده‌اند.^[۳۳۵]

سهم استان کرمانشاه از طرح مسکن ملی به‌طور واضح مشخص نشده است. گفته‌شده که در این طرح در شهر کرمانشاه مرکز استان، نزدیک به ۴۸۰۰ واحد احداث خواهدشد. در ۲۷ مهر ۱۴۰۰ اعلام شد که کار ساخت ۲۵۰۰ واحد مسکن ملی در شهر کرمانشاه به تازگی شروع شده است.^[۳۳۵] در جلسهٔ مؤرخهٔ ۱۸ تیر ۱۴۰۳ نیز شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با الحاق ۳۷۵ هکتار شامل ۱۷۱ هکتار در منطقهٔ پشته‌کش و ۲۰۴ هکتار در منطقهٔ چشمه روزان به محدودهٔ شهر کرمانشاه و الحاق ۲۱ هکتار به محدودهٔ شهر جوانرود برای ساخت مسکن ملی موافقت کرد.^[۳۳۶]

سهم استان کرمانشاه از طرح جهش تولید مسکن ۱۲۰ هزار واحد مسکونی اعلام شده که مطابق با برنامه قرار است هر سال حدود ۳۰ هزار واحد در استان ساخته شود. مطابق با برنامه‌ریزی‌های این طرح هزینهٔ ساخت هر مترمربع مسکن بدون احتساب هزینه زمین، مجوزها و … حداقل ۵ میلیون تومان در نظر گرفته شده است و پیش‌بینی شده است که با اجرای آن ۶۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی در بخش مسکن استان کرمانشاه اتفاق بیفتد.^[۳۳۷]

شرکت سرمایه‌گذاری مسکن منطقهٔ غرب که سه استان کرمانشاه، کردستان و همدان را تحت پوشش خود دارد، در سال ۱۳۷۴ به عنوان نمایندگی «شرکت گروه سرمایه‌گذاری مسکن» در غرب ایران در شهر کرمانشاه تأسیس شد و در سال ۱۳۸۶ نیز از نمایندگی به یک شرکت مستقل تبدیل شد.^[۳۳۸] با این وجود در مهر ۱۴۰۰ اخباری مبنی بر تلاش سهامدار عمدهٔ آن یعنی «گروه سرمایه‌گذاری مسکن» برای انتقال این شرکت به شهر همدان منتشر شده است.^[۳۳۹]

انجمن صنعت ساختمان استان کرمانشاه در مرکز استان تأسیس شده است. به گفتهٔ رئیس این انجمن در شهریور ۱۴۰۰ حجم سرمایه‌گذاری سرمایه‌داران بخش خصوصی بخش ساختمان استان کرمانشاه نزدیک به هشت هزار میلیارد تومان است. به گفتهٔ وی یک سوم اشتغال و اقتصاد کرمانشاه مربوط به بخش مسکن است.^[۳۳۰]

بهداشت و درمان

وضعیت سلامت مردم

در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از فشار خون بالا، دیابت و چاقی مفرط به عنوان سه ریزفاکتور اصلی بیماری و اولویت‌های رسیدگی بهداشتی در استان کرمانشاه یاد کرد.^[۳۴۰]

در ۲۷ آبان ۱۴۰۰ رئیس دبیرخانهٔ کارگروه سلامت و امنیت غذایی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه اعلام کرد که ۲۰ درصد از جمعیت استان کرمانشاه به بیماری فشار خون بالا دچار هستند که سبب بیماری‌های قلبی، مغزی، کلیوی و چشمی مانند گرفتگی عروق، سردرد، سرگیجه، درد قفسه سینهٔ و تنگی نفس می‌شود.^[۳۴۱]

در ۲۵ آبان ۱۳۹۴ مدیر انجمن حمایت از بیماران دیابتی استان کرمانشاه اعلام کرد که حدود ۶ درصد از جمعیت استان کرمانشاه به دیابت مبتلا هستند.^[۳۴۲] در ۲۴ آذر ۱۳۹۷ مدیر حوزهٔ سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از افزایش شیوع دیابت در استان کرمانشاه به دلیل سبک زندگی ناسالمِ کم‌تحرک و ماشینی، تغذیهٔ نامناسب و مصرف فست فودها، نوشابه، غذاهای حاوی قند و چربی بالا و نیز استرس‌های مزمن خبر داد.^[۳۴۳] در ۹ شهریور ۱۳۹۸ مدیر انجمن حمایت از بیماران دیابتی استان کرمانشاه اعلام کرد که بر مبنای پایش ملی که در سال ۱۳۹۵ انجام شده، میزان ابتلا به دیابت در استان کرمانشاه به ۱۰ درصد رسیده است. این میزان تقریباْ با میانگین این بیماری در ایران برابری می‌کند. تنها مرکز دیابت در استان کرمانشاه مرکز تحقیقات دیابت کرمانشاه است که در شهر کرمانشاه و جنب بیمارستان آیت الله طالقانی قرار دارد.^{[۳۴۴][۳۴۵]}

کمبود ویتامین دی یکی از مسائل بهداشتی رایج در استان کرمانشاه است. بر اساس مطالعه‌ای که شیوع کمبود این ویتامین را در بازهٔ زمانی ۱۹۹۰–۲۰۱۰ در استان‌های ایران بررسی کرده، استان کرمانشاه در محدودهٔ شیوع بین ۴۰ تا ۶۰ درصد قرار داشته است.^[۳۴۶] همچنین بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۱ در سراسر ایران و استان کرمانشاه انجام شده، ۱۰۰ درصد دختران نوجوان استان کرمانشاه دچار کمبود شدید ویتامین دی مواجه بوده‌اند^[۳۴۷] که عددی بیشتر از میانگین کشوری آن به میزان ۷۶ درصد را نشان می‌دهد.^[۳۴۸]

در اردیبهشت ۱۴۰۳ اعلام شد که بیش از ۴۰ هزار نفر بیمار مبتلا به بیماری‌های خاص در استان کرمانشاه وجود دارد. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۰۸ بیماری را به عنوان بیماری‌های خاص تعریف کرده و برای هر یک از آن‌ها یک انجمن تشکیل داده است که به جز دیابت، بقیهٔ انجمن‌ها در استان کرمانشاه فعال هستند.^[۳۴۹] در مهر ۱۴۰۳ مسئول بیماران خاص استان کرمانشاه با ابراز نگرانی از افزایش روزافزون بیماران خاص و صعب‌العلاج در این استان، از کمبود امکانات درمانی و تجهیزات پزشکی، ضعف مدیریت در توزیع بودجۀ درمانی و عدم حمایت ارگان‌های دولتی انتقاد کرد و با بیان نیاز استان به افتتاح مراکز درمانی جدید برای رسیدگی بهتر به بیماران خاص و صعب‌العلاج اعلام کرد هر دو ماه بین ۳۰ تا ۳۵ بیمار جدید در استان کرمانشاه به جمعیت بیماران خاص و صعب‌العلاج اضافه می‌شوند.^[۳۵۰]

در سال ۱۳۹۵ میزان شیوع استعمال دخانیات (سیگار و قلیان) در افراد بالای ۱۸ سال در استان کرمانشاه ۱۰/۴ و در کشور ۱۰/۱ درصد بود. این آمار در سال ۱۴۰۰ برای استان به ۱۱/۵۶ و در کشور به ۱۹/۴۴ درصد رسیده است.^[۳۵۱]

وضعیت معلولان

بر اساس آماری که مدیرکل ادارۀ بهزیستی استان کرمانشاه در آذر ۱۴۰۳ اعلام کرده، ۴۶٬۳۶۷ شهروند دارای معلولیت در استان کرمانشاه تحت پوشش خدمات بهزیستی قرار دارد که از این تعداد ۲۸٬۹۵۲ نفر زن و ۱۷٬۴۱۵ نفر مرد هستند. همچنین تعداد افراد تک‌‌معلولیت ۳۷٬۹۰۵ نفر و تعداد افراد چند معلولیتی ۸٬۴۶۲ نفر است. در جامعۀ معلولان استان کرمانشاه، ۸٬۲۵۰ نفر معلول جسمی حرکتی با منشاء ارتوپدی، ۱۱٬۴۹۷ نفر معلول جسمی حرکتی با منشاء نورولوژی، ۶٬۸۰۷ نفر معلول حسی بینایی، ۸٬۶۳۰ نفر معلول حسی شنوایی، ۴٬۲۹۴ نفر معلول صوتی و گفتاری، ۱۸۹ نفر معلول ذهنی شناختی، ۹٬۸۵۶ نفر معلول ذهنی هوشی، ۵۴۶ نفر معلول تکاملی رشدی و ۵٬۵۳۰ نفر دارای معلولیت روان هستند. ۴۴ مرکز روزانه و ۲۳ مرکز شبانه‌روزی بهزیستی در سطح استان کرمانشاه وجود دارد که به معلولین خدمات ارائه می‌دهند. در آذر ۱۴۰۳ مدیرکل بهزیستی استان کرمانشاه از اشتغال و فضای نامناسب تردد در اماکن عمومی به عنوان ۲ دغدغۀ اصلی معلولان نام برد.^[۳۵۲]

پوشش بیمه

در شهریور ۱۴۰۱ اعلام شد که ۶۲/۵ درصد از جمعیت استان کرمانشاه شامل یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در قالب پنج صندوق بیمه‌ای شامل «کارکنان دولت، سایر اقشار، روستاییان، سلامت همگانی و ایرانیان» تحت پوشش بیمه سلامت ایران هستند. ۱۰۱۴ مرکز در استان کرمانشاه شامل بیمارستان، درمانگاه، مراکز بهداشت شهری و روستایی، پزشک، دندانپزشک، ماما، داروخانه و مراکز پاراکلینیکی نیز طرف قرارداد بیمه سلامت هستند.^[۳۵۳]

مراکز بهداشتی و درمانی

اولین بیمارستان در استان کرمانشاه در سال ۱۹۱۶ با حمایت میسیونرهای مسیحی توسط یک پزشک زن آمریکایی به نام «بلانش ویلسون استد» در مرکز استان ساخته‌شد. این بیمارستان که بعداً بیمارستان مسیح نامیده‌شد در حال حاضر غیرفعال است و از آن به عنوان دومین بیمارستان قدیمی ایران یاد می‌شود.^[۳۵۴]

در استان کرمانشاه بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های زیادی وجود دارند. دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دارای چند بیمارستان است که بنا بر آمار در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در بیمارستان‌های مربوط به این دانشگاه ویزیت شده‌اند. از این میزان ۲۵۰ هزار نفر بستری شده‌اند و همچنین ۱۳۰ هزار عمل جراحی نیز انجام شده است. بیماری‌های آبله‌مرغان، سل و فلج اطفال در استان کرمانشاه ریشه‌کن شده است.^[۳۵۵] استان کرمانشاه به عنوان قطب پزشکی درمانی غرب کشور هرسال بیماران زیادی را از استانهای مجاور و کشور عراق تحت پوشش قرار می‌دهید. معالجه رسمی اتباع خارجی در استان کرمانشاه تحت عنوان توریست درمانی از سال ۱۳۹۵ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است به‌طوریکه در استان ۹ مرکز درمانی وجود دارند که دارای گواهینامه IPD هستند. مراکز درمانی در سطح استان شامل بیمارستان‌های امام خمینی، بیستون، امام حسین، امام علی، فارابی، شهدا، حضرت معصومه و دکتر محمد کرمانشاهی دارای فعالیت در بخش گردشگری سلامت هستند. همچنین بیمارستان‌های سنقر، قصرشیرین و سجاد توانایی خود را برای توریست درمانی اعلام کرده‌اند اما مجوزهای لازم هنوز صادر نشده است.

نزدیک به ۶۰ درصد از پرسنل کادر درمان در استان کرمانشاه را زنان تشکیل می‌دهند. از ۱۷۱۹ پزشک عمومی در استان کرمانشاه ۸۱۱ نفر زن هستند.^[۳۵۶]

فهرست بیمارستان‌ها و مراکز درمانی استان کرمانشاه

1. بیمارستان شهید بهشتی، کرمانشاه
2. بیمارستان امام رضا، کرمانشاه
3. بیمارستان شهدا، کرمانشاه
4. بیمارستان قلب و عروق امام علی، کرمانشاه
5. بیمارستان امام حسین، کرمانشاه
6. بیمارستان طالقانی، کرمانشاه
7. بیمارستان رازی، کرمانشاه
8. بیمارستان حضرت معصومه، کرمانشاه
9. بیمارستان امام خمینی، کرمانشاه
10. بیمارستان ۵۲۰ ارتش، کرمانشاه
11. بیمارستان بیستون، کرمانشاه
12. بیمارستان شهید فهمیده، کرمانشاه
13. بیمارستان معتضدی، کرمانشاه
14. بیمارستان فارابی، کرمانشاه
15. بیمارستان سجاد، کرمانشاه
16. بیمارستان چهارمین شهید محراب، کرمانشاه
17. بیمارستان سینا، کرمانشاه
18. مرکز آموزشی درمانی دکتر محمد کرمانشاهی، کرمانشاه
19. بیمارستان حضرت ابوالفضل، کرمانشاه
20. کلینیک مهدیه ۱، (جوانشیر) کرمانشاه
21. کلینیک مهدیه ۲، (هلال احمر) کرمانشاه
22. کلینیک تخصصی و ویژه مادر، کرمانشاه
23. کلینیک فوق تخصصی شهید دکتر محمدرضا فتاحی، کرمانشاه
24. بیمارستان پردیس، کرمانشاه
25. مرکز بیماری‌های خاص کرمانشاه
26. بیمارستان ویانا ۷۰۰ تختخوابی، کرمانشاه (در دست ساخت)
27. بیمارستان رایانا ۱۵۰ تختخوابی، کرمانشاه (در دست ساخت)
28. هتل‌بیمارستان حکیم، کرمانشاه (در دست ساخت)
29. مرکز رادیوتراپی و شیمی درمانی ۱۵۰ تختخوابی امام رضا، کرمانشاه (در دست ساخت)
30. بیمارستان شهدا، هرسین
31. بیمارستان شهید چمران، کنگاور
32. بیمارستان دکتر معاون، صحنه
33. بیمارستان امام خمینی، سنقر
34. بیمارستان امام خمینی، اسلام‌آباد غرب
35. بیمارستان شهدا، سرپل ذهاب
36. بیمارستان ابوالفضل العباس، قصرشیرین
37. بیمارستان الزهرا، گیلانغرب
38. بیمارستان قدس، پاوه
39. بیمارستان حضرت رسول، جوانرود
40. بیمارستان روانسر (در دست ساخت)
41. بیمارستان تازه‌آباد ثلاث باباجانی (در دست ساخت)
42. بیمارستان کرندغرب دالاهو (در دست ساخت)
43. بیمارستان ۵۰ تختخوابی سرپل ذهاب (در دست ساخت)
44. بیمارستان ۱۰۰ تختخوابی اسلام‌آباد غرب (در دست ساخت)
45. بیمارستان ۹۶ تختخوابی قصرشیرین (در دست ساخت)
46. بیمارستان ۱۰۶ تختخوابی پاوه

علاوه بر مراکز رسمی درمانی و بیمارستانها سطح استان، در تمامی ۱۴ شهرستان سطح استان درمانگاه‌ها و مراکز پزشکی متعددی قرار دارند که ظرفیت درمانی استان کرمانشاه را افزایش داده است. در اسفندماه سال۹۷ تعداد ۲۹۶۴ تخت بیمارستانی در استان کرمانشاه فعال بوده است، که ۲۳۲۸ تخت در بخش دانشگاهی و ۶۳۶ تخت در بخش غیردانشگاهی قرار دارد و سرانه استاندارد تخت بیمارستانی نسبت به جمعیت چهار تخت به ازا هر هزار نفر جمعیت است که با ساخت بیمارستانهای جدید آمار سرانه تخت در استان کرمانشاه بهبود می‌یابد.

راه‌ها، حمل و نقل و ترانزیت

ارنست هرتسفلد باستان‌شناس آلمانی کرمانشاه را به سبب قرارگیری‌اش در سرزمین‌های غرب ایران و دسترسی به بین‌النهرین، «دروازهٔ آسیا» نامیده است. این نام‌گذاری اهمیت جغرافیایی این منطقه را به دلیل قرارگیری بر سر راه تیسفون-هگمتانه نشان می‌دهد.^[۳۵۷] همچنین مرکز استان کرمانشاه، در دورهٔ ایران پیش از اسلام و ایران بعد از اسلام، در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و به همین لحاظ از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.^[۳۵۸]

در سه ماههٔ اول سال ۱۳۹۹ روزانه به‌طور متوسط ۴۴۱ هزار و ۷۲۶ تردد خودرو در جاده‌های استان کرمانشاه ثبت شده است. بیشترین سهم در این میان مربوط به جادهٔ بیستون به کرمانشاه بوده است.^[۳۵۹]

همچنین طی دو ماه اول سال ۱۴۰۳ تعداد ۵۰۹ هزار مسافر در قالب ۵۸ هزار سفر توسط ناوگان حمل و نقل عمومی برون‌شهری استان کرمانشاه جابه‌جا شده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن که ۴۷۹ هزار مسافر بوده، شش درصد افزایش داشته است. از این تعداد ۱۴۱ هزار مسافر در قالب ۷۶۲۴ سفر توسط ناوگان اتوبوسی، ۲۴۵ هزار مسافر در قالب بیش از ۱۴ هزار سفر توسط ناوگان مینی‌بوسی، و ۱۲۳ هزار مسافر نیز با استفاده از سواری کرایه سفرهای خود را انجام داده‌اند.^[۳۶۰]

جاده‌ها

مسیر بزرگراه ۲ آسیا که به مرز خسروی در استان کرمانشاه ختم می‌شود.

استان کرمانشاه در مسیر جادهٔ ۴۸ قرار دارد که بخشی از بزرگراه ۲ آسیا موسوم به بزرگراه بین‌المللی AH2 است که از دنپاسار در جزیره جاوه اندونزی شروع شده و پس از گذشتن از سنگاپور، مالزی، تایلند، میانمار، بنگلادش، هند، نپال و پاکستان، از مرز میرجاوه وارد ایران شده و در مرز خسروی در شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه خاتمه پیدا می‌کند.^[۳۶۱] استان کرمانشاه از طریق این جاده در نقطهٔ مرز خسروی به شبکه جاده‌ای بین‌المللی مشرق عربی متصل می‌شود. پروژهٔ آزادراه همدان-کرمانشاه-خسروی در این محور به طول تقریبی ۴۵۰ کیلومتر در حال ساخت است.^[۳۶۲]

علاوه بر این کریدور در دست ساختِ شمال غرب-جنوب شرق (کریدور ۱۰) به طول ۱۴۸۵ کیلومتر که بخشی از مسیر ترانزیتی اوراسیا به‌شمار می‌آید از استان کرمانشاه عبور می‌کند و این استان از طریق این کریدور در شمال به دو مرز بین‌المللی جلفا (مرز با جمهوری آذربایجان) و بازرگان (مرز با ترکیه) و در جنوب به بندر امام خمینی در استان خوزستان متصل می‌شود. جادهٔ میاندوآب به کرمانشاه به طول ۴۵۰ کیلومتر و جادهٔ کرمانشاه-هرسین-نورآباد-خرم‌آباد به طول ۱۷۵ کیلومتر بخشی از این کریدور به‌شمار می‌آیند.^{[۳۶۳][۳۶۴]}

در اردیبهشت ۱۴۰۲ مدیرکل راه و شهرسازی استان کرمانشاه اعلام کرد که در راستای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعهٔ مبادلات تجاری در مرز رسمی سومار، پس از ساخت تونل قلاجه، محور اسلام‌آباد-گیلانغرب به عنوان یک مسیر شریانی بسیار مهم استان که به مرز رسمی سومار منتهی می‌شود به بزرگراه تبدیل شده و به مسیر در دست احداث زله‌زرد-سومار متصل خواهد شد.^[۳۶۵]

در زمینۀ راه‌های روستایی نیز بر اساس آماری که در آذر ۱۴۰۳ ارائه شده، ۴۹۵۰ کیلومتر راه روستایی در استان جود دارد که حدود ۳۵۰۰ کیلومتر از آن معادل ۷۵ درصد آسفالته است. حدود ۹۰ درصد از روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان راه آسفالته دارند. بیشترین روستاهای بالای ۲۰ خانوار استان که هنوز راه آسفالته ندارند در شهرستان ثلاث باباجانی و بخش سرفیروزآباد شهرستان کرمانشاه قرار دارند.^[۳۶۶]

سوانح جاده‌ای

در سال ۱۳۹۷ در مجموع ۴۰۷ نفر در سوانح روی‌داده در جاده‌های استان کرمانشاه کشته‌شده و ۴۷۷۰ نفر نیز زخمی شدند.^[۳۶۷] در آذر ۱۴۰۳ معاون راهداری اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان کرمانشاه اعلام کرد محور هلشی به سرفیروزآباد در شهرستان کرمانشاه پرتلفات‌ترین جادۀ فرعی ایران بوده است.^[۳۶۸]

حمل و نقل هوایی

فرودگاه کرمانشاه در سال ۱۳۵۰ تأسیس شد. در حال حاضر این فرودگاه با بیش از ۱۲۰ پرواز در هفته هاب منطقهٔ غرب ایران محسوب می‌شود.^[۳۶۹]

همچنین ۲ فرودگاه دیگر نیز در گذشته در استان کرمانشاه ساخته شده که اکنون متروکه شده و از آن‌ها بهره‌برداری صورت نمی‌گیرد. یک فرودگاه در شهرستان اسلام‌آباد غرب و در کیلومتر ۳ جادهٔ اسلام‌آباد به حمیل قرار دارد^[۳۷۰] و دومی فرودگاه نفت‌شهر است که در نزدیکی نفت‌شهر در شهرستان قصر شیرین واقع شده است.^[۳۷۱]

حمل و نقل ریلی

ایستگاه راه‌آهن کرمانشاه در ۲۹ اسفند ۱۳۹۶ با حضور رئیس‌جمهور وقت حسن روحانی افتتاح شد. این خط راه‌آهن کرمانشاه را از طریق ایستگاه راه‌آهن ملایر به پایتخت ایران شهر تهران متصل می‌کند.^[۳۷۲]

همچنین راه‌آهن دیگری که قرار است شبکهٔ ریلی جنوب ایران را به راه‌آهن شمال غربی متصل کند از استان کرمانشاه عبور می‌کند. در این طرح که در مراحل ابتدایی قرار دارد، بندر امام خمینی از طریق خط ریلی که از استان‌های خوزستان، لرستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی عبور می‌کند به گذرگاه مرزی بازرگان متصل خواهد شد.^[۳۷۳]

موقعیت نظامی

طی سال‌های جنگ ایران و عراق بخشی از استان کرمانشاه به دلیل جنگ در اختیار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. پس از پایان جنگ نیز بخش‌هایی از این مناطق همچنان در محدودهٔ نظامی و امنیتی واقع شد. این وضعیت به دلیل مشکلاتی که به همراه آورده مورد انتقاد برخی مقامات دولتی نیز قرار گرفته است. در شهریور ۱۴۰۰ شهریار حیدری نمایندهٔ حوزهٔ انتخابیه قصرشیرین، سرپل ذهاب و گیلان‌غرب در مجلس شورای اسلامی ضمن انتقاد از مشکلاتی که این وضعیت برای بهره‌برداری از معادن به وجود آورده خواهان آزادسازی این مناطق از منظر شورای عالی امنیت ملی با هدف ایجاد امنیت پایدار و حضور جمعیت در روستاها و مناطق مرزی شد.^[۳۷۴]

پایانه‌های مرزی

استان کرمانشاه دارای ۵ مرز رسمی با کشور عراق است. کرمانشاه تنها استانی است که با هر دو بخش اقلیم کردستان عراق و بخش عرب‌نشین کشور عراق دارای مرز مشترک است. کرمانشاه از طریق مرزهای خود به دو استان حلبچه و دیاله در کشور عراق متصل می‌شود. در طول جنگ ایران و عراق مرزهای استان کرمانشاه کارکرد تجاری و مبادلاتی خود را از دست دادند و به صحنهٔ جنگ میان دو طرف متخاصم تبدیل شدند. این وضعیت سبب تخریب زیرساخت‌های مرزی شد و تا فروپاشی حکومت بعث در ۹ آوریل ۲۰۰۳ (۲۰ فروردین ۱۳۸۲) ادامه داشت. در این دوران تنها تحول در مرزهای کرمانشاه فراهم کردن تجارت مرزی در دو مرز شیخ صله و شوشمی بود که از طریق آن‌ها انتقال کالا به صورت پیله‌وری صورت می‌گرفت. از آن زمان فروپاشی حکومت بعث و صلح در کردستان عراق بار دیگر امکان بازگشایی مرزهای کرمانشاه را فراهم آورده است.^[۳۷۵] استان کرمانشاه دارای پنج مرز با کشور عراق است که عبارت‌اند از:^[۳۷۶]

1. گذرگاه مرزی خسروی
2. گذرگاه مرزی پرویزخان
3. شوشمی
4. شیخ‌صله
5. سومار

جستارهای وابسته

• کردستان ایران
• کرمانشاه

نگارخانه

• 
  معبد آناهیتا
• 
  گوردخمه اسحاق‌وند
• 
  آرامگاه مالک
• 
  سرآب روانسر
• 
  طاق گرا
• 
  سرآب دربند صحنه
• 
  آتشکده حسن زوردار
• 
  کاخ خسرو
• 
  شهر کرمانشاه
• 
  غار قوری‌قلا
• 
  غار سنگی حسین کوهکن
• 
  سرآب نیلوفر
• 
  غار دواشکفت
• 
  طاق‌بستان
• 
  کوه پراو
• 
  آرامگاه بابا یادگار
• 
  کتیبه بیستون
• 
  کوه بیستون
• 
  رودخانه لیله

منابع

1. مرکز آمار ایران، سرشماری سال ۱۳۹۵
2. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): شماره تلفن‌های استان کرمانشاه هشت رقمی می‌شود، نوشته‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۳؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
3. کتاب استان‌شناسی کرمانشاه، پایگاه کتاب‌های درسی، اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
4. ایران بایگانی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران.
5. http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/202-نگاهی-اجمالی-به-پیشینه-کرمانشاه-در-دوران-قبل-از-اسلام بایگانی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine «اندیشهٔ کرمانشاه» نگاهی اجمالی به پیشینه کرمانشاه در دوران قبل از اسلام.
6. مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، تهران: دنیای کتاب، به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج، چاپ یکم، ۱۳۶۲، ص۱۰۸.
7. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۲۰.
8. «تقسیمات کشوری؛ از ایران باستان تا ۱۰ استانی شدن در دوره رضا شاه». مجله اینترنتی چمدان. ۲۴ اسفند ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۷ بهمن ۱۳۹۹.
9. سامانهٔ ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران (۲۰۲۳-۰۲-۰۸). «قانون انتخابات مجلس شورای ملی، مصوب ۲۸ شهر شوال‌المکرم مطابق ۲۹ میزان ۱۳۲۹ قمری». Qavanin.ir.
10. بشیری، احمد. کتاب آبی: گزارش‌های محرمانهٔ وزارت امور خارجه انگلیس دربارهٔ انقلاب مشروطه ایران، جلد ۶؛ صص ۱۴۴۰–۱۴۴۱.
11. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۳.
12. اصلاح تقسیمات کشوری، استانهای دهگانه، 1316 بایگانی‌شده در ۷ ژانویه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات کشور
13. http://www.aftabksh.ir/fa/tags.aspx?keyword=استان-پنجم آفتاب کرمانشاه - استان پنجم.
14. [ref> بایگانی‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machineهمشهری استانی:استان‌ها از کی استان شدند؟، نوشته‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۳؛ بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
15. پایگاه خبری یافته: استانداران لرستان (از آغاز تا کنون)، نوشته‌شده در ۶ مرداد ۱۳۹۵؛ بایگانی‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ آوریل ۲۰۱۸.
16. اداره راه و ترابری استان کرمانشاه^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۰
17. «استان‌های کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند». www.hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۱۶.
18. «ناصریان: تقسیم‌بندی ۵ گانه کشوری مربوط به سیاست‌های داخلی وزارت کشور است/امیری:تقسیمات کشوری حساسیت بالایی دارد». خبرگزاری فارس.
19. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۵۵۴ آبادی کرمانشاه خالی از سکنه‌اند، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۷؛ بازدید در ۲۴ مهر ۱۳۹۷.
20. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۴۸۰ هزار نفر از کرمانشاهیان ساکن روستاها هستند، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۴۰۳.
21. ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه: روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۴ مهر ۱۳۹۷.
22. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): حبیبی استاندار کرمانشاه شد، نوشته‌شده در ۷ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ آذر ۱۴۰۳.
23. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): رئیس شورای استان کرمانشاه: بنا داریم شورای استان را فعال کنیم، نوشته‌شده در ۲۶ بهمن ۱۳۹۳؛ بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
24. پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی استان‌ها: قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران؛ بایگانی‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
25. پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی استان‌ها: اعضای هیئت رئیسه شورای اسلامی استان کرمانشاه انتخاب شدند، نوشته‌شده در ۲۲ آذر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲.
26. پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی استان‌ها: نمایندگان شورای اسلامی استان کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها مشخص شدند، نوشته‌شده در ۲۶ آذر ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
27. ایران‌دیتا پورتال: نام و تعداد نمایندگان مورد نیاز حوزه‌های انتخابیه در انتخابات دهمین دورۀ مجلس شورای اسلامی؛ بازدید در ۳ آذر ۱۴۰۳.
28. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری: انتصاب نماینده ولی فقیه و امام جمعه جدید کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۶ مهر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۳ آذر ۱۴۰۳.
29. خبرآنلاین: نگاهی به سوابق داوطلبان مجلس خبرگان رهبری در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۸ بهمن ۱۴۰۲؛ بازدید در ۳ آذر ۱۴۰۳.
30. دیاکونوف. «فصل اول». در تاریخ ماد. انتشارات پیام. ۱۰۱.
31. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ۲۰۱۶.
32. http://www.hamshahrionline.ir/details/45140
33. http://www.aftabir.com/articles/view/social/tourism/c4c1269761868_kermanshah_p1.php/کرمانشاه-گهواره-تمدن-ایران-باستان-دارای-بیشترین
34. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بر سر سنگ یادمان آشوریان در قباق تپه کرمانشاه چه آمده است؟، نوشته‌شده در ۳۱ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۳۱ فروردین ۱۴۰۲.
35. نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورهٔ معاصر: از آغاز سلطنت قاجارها تا سرانجام فتحعلیشاه، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران: اساطیر، چاپ دوم: ۱۳۹۱، ص ۲۹.
36. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹.
37. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ۲۰۱۶.
38. ابوالحسن باقری نسب (۸ فروردین ۱۳۸۹). «کرمانشاه گهواره تمدن دارای بیشترین تنوع آثار تاریخی است». خبرگزاری آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۰. روزنامه اطلاعات
39. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): استان کرمانشاه ۵۲۷ هزار هکتار جنگل دارد، نوشته‌شده در ۹ مرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۰ مرداد ۱۴۰۳.
40. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پارک‌های جنگلی ظرفیت خوبی برای توسعۀ گردشگری کرمانشاه است/ ۸۹۶ هکتار پارک جنگلی داریم، نوشته‌شده در ۱۷ دی ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۹ آذر ۱۴۰۳.
41. خان‌حسنی و دیگران، ۱۳۹۷، ص ۹۰.
42. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): هم‌اکنون ۱۵ سد در استان کرمانشاه در دست اجرا و مطالعه است/استاندار: با اتمام کار سدهای در حال مطالعه و ساخت، چهرۀ استان کرمانشاه متحول خواهد شد، نوشته‌شده در ۱۷ مرداد ۱۳۸۵؛ بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
43. همشهری آنلاین: ذخیره بیش از یک میلیارد مترمکعب آب در سدهای کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۹ فروردین ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
44. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کمتر از نصف هشیلان آب دارد/ احتمال خشک شدن سرآب نیلوفر و یاوری، نوشته‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲.
45. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پای پرندگان مهاجر کم‌کم به کرمانشاه باز می‌شود، نوشته‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۹ آبان ۱۴۰۰.
46. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۱۴۰ گونۀ گیاهی شناسایی‌شده دارد، نوشته‌شده در ٢ مهر ١٣۹۹؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲ مهر ۱۳۹۹.
47. خبرگاری دانشجویان ایران (ایسنا): خطرانقراض در کمین گونه‌های گیاهی/ ۳۵۰۰ هکتار در کرمانشاه زیر کشت گیاهان دارویی می‌رود، نوشته‌شده در ۲۲ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۲ آبان ۱۴۰۰.
48. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): گرد و غبار، پسماند و پساب ۳ چالش اصلی محیط زیست کرمانشاه است، نوشته‌شده در ۱۶ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۶ خرداد ۱۴۰۳.
49. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): آژیر خطر آب در کرمانشاه به صدا درآمده است، نوشته‌شده در ۱۲ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۲ آبان ۱۴۰۰.
50. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۲ دشت کرمانشاه در حال نشست است، نوشته‌شده در ۲۰ تیر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
51. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): وضعیت دشت‌های کرمانشاه خوب نیست، نوشته‌شده در ۸ مهر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۹ مهر ۱۴۰۱.
52. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): در ۲ شهرستان کرمانشاه با خطر فرونشست مواجه‌ایم، نوشته‌شده در ۳۰ آبان ۱۴۰۳؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
53. خبرگزاری کُردپرس: خشکسالی و حکمرانی غلط در حوزۀ آب، تهدیدی جدی برای رشد جمعیت، نوشته‌شده در ۱۹ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۹ شهریور ۱۴۰۰.
54. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۶۰۰ روستای کرمانشاه تنش آبی دارند، نوشته‌شده در ۱۹ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۹ مرداد ۱۴۰۱.
55. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): باید زندان دیزل‌آباد و میدان میوه و تره‌بار کرمانشاه به خارج از شهر منتقل شود، نوشته‌شده در ۶ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۶ آذر ۱۴۰۳.
56. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ابرهای کرمانشاه بارور می‌شوند، نوشته‌شده در ۶ آذر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۶ آذر ۱۴۰۱.
57. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ممنوعیت اجارۀ اراضی کشاورزی به داد دشت‌های کرمانشاه می‌رسد؟، نوشته‌شده در ۴ آبان ۱۴۰۱؛ بازدید در ۴ آبان ۱۴۰۱.
58. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): شب‌های گرم زمستانی کرمانشاه/ رکورد ۷۲ ساله شکسته شد، نوشته‌شده در ۳۰ دی ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲ بهمن ۱۴۰۲.
59. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): احداث سایت پسماندهای صنعتی و ویژه کرمانشاه به کجا رسید؟، نوشته‌شده در ۱۳ تیر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ تیر ۱۴۰۳.
60. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): آتش‌سوزی در ۳۲۰۰ هکتار از عرصه‌های محیط زیست کرمانشاه، نوشته‌شده در ۳ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۳ مهر ۱۴۰۳.
61. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه صاحب ۷ ایستگاه لرزه‌نگاری جدید می‌شود، نوشته‌شده در ۲۶ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۶ فروردین ۱۴۰۲.
62. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۸۷۷۱ بار لرزید، نوشته‌شده در ۲۱ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۱ آبان ۱۴۰۰.
63. شعال سال: نگاهی به شهرهای باستانی سرپل ذهاب، قصر شیرین، حلوان و دینور، نوشته‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۶؛ بازدید در ۲۱ آبان ۱۴۰۰.
64. خبرگاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه بر روی گسل‌های زلزله‌خیز و جوان زاگرس قرار دارد، نوشته‌شده در ۱۸ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۲۱ آبان ۱۴۰۰.
65. طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان کرمانشاه/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۱–۵۷–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
66. «کرمانشاه». خدمات الکترونیک دولت جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۳.
67. «کرمانشاه ؟ استانی که داراست ولی ندار است !». خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا). ۲۰ شهریور ۱۳۹۰.
68. «در مورد کرمانشاه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید». وب‌‌سایت تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ می ۲۰۲۴.
69. تأثیر عوامل اجتماعی مؤثر بر ایجاد فاصله‌ی اجتماعی و ترس از جرم و ناهنجاری بین دو قوم کرد و لک در شهر کرمانشاه^{[پیوند مرده]}، مطالعات جامعه شناختی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان.
70. شورای شهر کرمانشاه:قوم لک ولی نعمتان من هستند، پایگاه خبری تیراژ نیوز
71. جهانی شدن و هویت فرهنگی قوم لک، عباسعلی توسلی، سیاوش قلی پور، صفحهٔ ۸۲
72. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۱۶.
73. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۹.
74. http://www.seymare.com/گفتگو/خبر/149-2013-10-24-02-03-25.html%5Bپیوند+مرده%5D
75. استانداری کرمانشاه، جمعیت شناسی، وزارت کشور
76. استانداری کرمانشاه، جمعیت شناسی، وزارت کشور
77. دانشنامۀ ایرانیکا: زبان‌های تُرکی ایران (به انگلیسی)، نوشتۀ میشاییل نوپل، نوشته‌شده در ۱ ژانویۀ ۲۰۰۰، بازبینی‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۰؛ بازدید در ۱۷ ژانویهٔ ۲۰۲۰.
78. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نگاهی به موقعیت شهرستان کنگاور در منطقه، نوشته‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۰؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
79. گودرزی‌نژاد، ۱۳۵۲: ص ۵–۶.
80. سلطانی، محمدعلی. ۱۳۷۴. جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج ۱، تهران: مؤسسهٔ فرهنگی نشر سها، چاپ اول.
81. زندگانی سردار کابلی، کیوان سمیعی، ص ۵۵، چاپ گیلان، چاپ اول
82. http://tollab-ksh.ir/index.php/bozorgan/83-ulama بایگانی‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine مجمع نمایندگان طلاب و فضلای استان کرمانشاه. زندگی‌نامه علمای کرمانشاه
83. http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=30831
84. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۱۳۰۰ عراقی در کرمانشاه زندگی می‌کنند، نوشته‌شده در ۲۱ فروردین ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
85. دادگاه استرالیا برای بررسی پناهندگی: درخواست مشورت، کُردها در کرمانشاه ایران، نوشته‌شده در ۲۲ فوریۀ ۲۰۰۸؛ بازدید در ۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
86. کوردیش پراجکت: کرمانشاه؛ بازدید در ۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
87. حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی استان کرمانشاه: آشنایی با فرهنگ و نژاد استان کرمانشاه؛ آرشیوشده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۸؛ بازدید در ۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
88. بایندر، ۱۳۷۰: ص ۳۸۲.
89. بایندر، ۱۳۷۰: ص ۴۰۳.
90. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۴۵ امامزاده در استان کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
91. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): گذری بر بناهای مذهبی کرمانشاه (۱۵): زیارتگاه اویس قرنی، نوشته‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۸۹؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
92. امام جمعه‌زاده، سیدجواد و ویسی، سارا. اهل حق (یارسان) مطالعۀ مردم‌شناسانۀ گروهی از شیعیان غالی استان کرمانشاه، در شیعه‌شناسی، دورۀ ۱۳، شمارۀ ۵۰، تابستان ۱۳۹۴، صص ۱۳۴-۱۰۳؛ صص ۱۳۱-۱۳۰؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
93. کرمانشاه؛ هندوستان کوچک ایران زمین، ایسنا
94. کرمانشاه هندوستان ایران است
95. کرمانشاه هندوستان ایران، باشگاه خبرنگاران جوان
96. کرمانشاه؛ هندوستان ایران، میزبان سفرهای نوروزی، جوان آنلاین
97. دانشگاه آزاد کرمانشاه بایگانی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۰۹.
98. «روزنامه سلام کرمانشاه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۰.
99. «LAK TRIBE – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
100. گردشگری استان کرمانشاه بایگانی‌شده در ۷ فوریه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۰۹.
101. ایل کلهر در دوره مشروطیت، علیرضا گودرزی انتشارات کرمانشاه، ۱۳۸۱
102. «kermanshah». Iran Chamber Society. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۰.
103. وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine: مرجع شهرهای ایران. بازدید: مارس ۲۰۱۰.
104. مرجع شهرهای ایران بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۱۰.
105. دن وودینگ.arrest of the Assyrian leader of the kermanshah church in iran.february21,2010
106. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۷.
107. «مرگ لهجه‌ها». روزنامهٔ ابتکار. ۶ بهمن ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
108. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): زبان مادری هرگز نمی‌میرد، نوشته‌شده در ۳ اسفند ۱۳۹۵؛ بازدید در ۶ آذر ۱۴۰۱.
109. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جمعیت کرمانشاه از پیک "جوانی" عبور کرده است، نوشته‌شده در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۰ خرداد ۱۳۹۷.
110. خبرگزاری کُردپرس: کرمانشاه با ۱۹۵ هزار سالمند در ردۀ هشتم کشور قرار دارد، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۷.
111. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۲۲۹ هزار سالمند دارد/ دالاهو پیرترین و ثلاث باباجانی جوان‌ترین شهرستان‌ها هستند، نوشته‌شده در ۹ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۹ مهر ۱۴۰۰.
112. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه هشتمین استان «پیرِ» کشور است، نوشته‌شده در ۹ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۹ مهر ۱۳۹۹.
113. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه رتبۀ هشتم سالمندی ایران را دارد، نوشته‌شده در ۶ مهر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۹ مهر ۱۴۰۱.
114. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه با سرعت بالایی در حال پیر شدن است/ فقط ۸ سال فرصت داریم، نوشته‌شده در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲.
115. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کوچ پاییزۀ عشایر کرمانشاه از ۱۰ آبان آغاز می‌شود، نوشته‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۴ آبان ۱۴۰۰.
116. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۶/۷ درصد عشایر کشور در کرمانشاه هستند، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۸.
117. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عشایر کرمانشاه آهنگ کوچ پاییزه نواختند، نوشته‌شده در ۲۴ مهر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۴ مهر ۱۴۰۱.
118. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عشایر کرمانشاه بارِ سفر بستند، نوشته‌شده در ۲۷ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۷ فروردین ۱۴۰۲.
119. اقتصاد بازار: ۴ استان در لیست قرمز مهاجرت، نوشته‌شده در ۱۲ تیر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۴ تیر ۱۴۰۲.
120. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): صنعت چاپ استان کرمانشاه بی رونق است، نوشته‌شده در ۳۱ شهریور ۱۳۹۵؛ بازدید در ۱۱ آذر ۱۴۰۳.
121. محمد جعفرپناهی ([بی تا]). «کرمانشاه، کتابخانه‌های». دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
122. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۱۳۴ عنوان کتاب در کرمانشاه به چاپ رسید، نوشته‌شده در ۱۹ دی ۱۳۹۷؛ بازدید در ۲۳ دی ۱۳۹۷.
123. خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سخنرانی انتقادی و جنجالی کزازی درباره «بی‌توجهی به مفاخر کرمانشاه»، نوشته‌شده در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۸.
124. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مراسم «کتاب سال» در کرمانشاه برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۵ خرداد ۱۴۰۰.
125. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): ناشران کرمانشاه: جای نمایشگاه کتاب در استان خالی است، نوشته‌شده در ۲۷ آبان ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۸ آبان ۱۴۰۳.
126. ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه: سومین دورۀ جایزۀ کتاب سال استان کرمانشاه، جایزه استاد بهزاد کرمانشاهی برگزار شد، نوشته‌شده در ۲۶ آبان ۱۴۰۰؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۲ مرداد ۱۴۰۱.
127. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کتاب سال کرمانشاه پاییز امسال انتخاب می‌شود، نوشته‌شده در ۱۲ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۲ مرداد ۱۴۰۱.
128. دومین نمایشگاه کتاب در استان کرمانشاه، در نشریۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، پاییز ۱۳۷۷، شمارۀ ۳۰ ISC، ص ۸۶؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
129. نمایۀ فصلنامۀ پیام کتابخانه، سال هفتم تا دهم (۱۳۷۶ - ۱۳۷۹)، در نشریۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، بهار و تابستان ۱۳۸۱، شمارۀ ۴۴ و ۴۵ ISC، صص ۷۱-۱۳۳؛ ص ۱۰۱-۱۰۲؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
130. خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): حضور ۵۰۰ ناشر در دهمین نمایشگاه کتاب استان کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۷ مهر ۱۳۹۳؛ بایگانی‌شده در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
131. خبرگزاری مهر: پانزدهمین نمایشگاه کتاب آذر ماه در کرمانشاه برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۲۴ شهریور ۱۳۹۸؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
132. روزنامۀ باختر: کرمانشاه از نظر تعداد و زیربنای کتابخانه‌های عمومی رتبه دوازدهم را دارد، نوشته‌شده در ۲۱ شهریور ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۳ شهریور ۱۳۹۶.
133. خبرگاری دانشجویان ایران (ایسنا): هر ۱۰۰ نفر کرمانشاهی ۲/۵ متر فضای کتابخانه‌ای دارند/کتابخانه مرکزی لنگِ ۶/۵ میلیارد تومان است، نوشته‌شده در ۲۲ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۲ آبان ۱۴۰۰.
134. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مسئولین و نمایندگان کرمانشاه پیگیر تخصیص بودجۀ تکمیل کتابخانۀ مرکزی باشند، نوشته‌شده در ۱۲ آبان ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۲ آبان ۱۴۰۳.
135. نامۀ فرهنگ رازی: کرمانشاه در گذر سال‌ها، نوشته‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۹؛ بایگانی‌شده در ۷ مارس ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
136. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۳۵۳–۳۵۶.
137. خبرآنلاین: محمدرضا درند: ادارۀ ارشاد کرمانشاه، مانعِ مستقل‌شدن انجمن هنرهای نمایشی استان است، نوشته‌شده در ۲۹ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
138. خبرآنلاین: ایرادات «مستقل‌شدن» برای انجمن هنرهای نمایشی استان‌ها، نوشته‌شده در ۲۵ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
139. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): برگزیدگان جشنوارۀ استانی تئاتر کرمانشاه معرفی شدند، نوشته‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
140. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عدم حمایت ارشاد کرمانشاه بیشتر از کرونا به هنرمندان نمایش لطمه زده است، نوشته‌شده در ۲۹ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
141. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): اولین جشنوارۀ فصلی تئاتر استانی در کرمانشاه برپا شد، نوشته‌شده در ۲۳ آذر ۱۳۸۳؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
142. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جشنوارۀ تئاتر کرمانشاه به ایستگاه پایانی رسید، نوشته‌شده در ۲۳ آبان ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۳ آبان ۱۴۰۳.
143. ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه: جشنوارۀ تئاتر استانی کرمانشاه به کار خود پایان داد، نوشته‌شده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴؛ بایگانی‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
144. خبرگزاری مهر: اولین جشنوارۀ منطقه‌ای تئاتر خیابانی در هرسین برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۶ اردیبهشت ۱۳۹۷؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
145. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): دومین جشنوارۀ منطقه‌ای تئاتر خیابانی هرسین آغاز شد، نوشته‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
146. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پایان جشنوارۀ منطقه‌ای تئاتر فجر در کرمانشاه/ ۴ گروه نمایشی برتر معرفی شدند، نوشته‌شده در ۱۰ دی ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۰ دی ۱۴۰۱.
147. درخشش گروه‌های نمایشی کرمانشاه در جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی، باشگاه خبرنگاران جوان
148. تئاتر کرمانشاه لاغر، مردنی و ضعیف است! خطرنگار
149. به یاد هنرمندی که چراغش در خانه سوخت، آخرین خبر
150. مرحوم «امیر کرم»، هنرمندی انقلابی از دانشگاه هنرهای زیبا تا زندان ساواک، ایرنا
151. نمایش «ادیپوس شهریار» در مجموعه تئاتر شهر کرمانشاه اجرا شد، تئاتر کرمانشاه
152. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): به ازای هر ۱۲۵۰ کرمانشاهی یک صندلی سینما داریم/تا استانداردهای جهانی ۲۰۰ سینمای دیگر می‌خواهیم، نوشته‌شده در ۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
153. ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه: برگزاری انتخابات هیئت رئیسه مجمع فیلم‌سازی استان کرمانشاه، نوشته‌شده در ۹ دی ۱۴۰۰؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۹ دی ۱۴۰۰.
154. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): پا به پای انجمن سینمای جوان کرمانشاه از ۶۴ تا ۹۸، نوشته‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
155. خبرگزاری صدا و سیما: فراخوان ارسال آثار به جشنوارۀ منطقه‌ای شبدیز در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۹ آذر ۱۳۹۷؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
156. خبرگزاری تسنیم: جشنوارۀ منطقه‌ای سینمای جوان «شبدیز» در کرمانشاه برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۲ دی ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
157. برگزاری جشنوارۀ بین‌المللی فیلم فجر در کرمانشاه، در روزنامۀ وطن امروز، شمارۀ ۱۰۵۳، سه‌شنبه ۲۶ دی ۱۳۹۱؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
158. «Kermanshah is a center for Kurdish Music». infowelat.com. مه ۳۰, ۲۰۱۴.
159. «کرمانشاه «پدر موسیقی» ایرانی است». روزنامهٔ شرق. ۱۶ مهر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ سپتامبر ۲۰۱۷.
160. کاظمی، بهمن، موسیقی قوم کرد، تهران: مؤسسهٔ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، با همکاری فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، چاپ یکم، ۱۳۸۹، ص۵۴.
161. روزنامۀ جام جم، قاب کوچک، رادیو کردی: صدایی ۶۵ ساله، سیامک کاکایی، نوشته‌شده در ۳ اردیبهشت ۱۳۹۰؛ بایگانی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine ۱۸ ژانویه ۲۰۱۶.
162. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): «دالاهو» رسماً شهر ملی تنبور شد، نوشته‌شده در ۲۲ دی ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۲ دی ۱۳۹۹.
163. پنجه‌باشی و فرهد، ۱۳۹۴؛ ص ۱۷.
164. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): خانۀ صارم‌الدولۀ کرمانشاه بوتیک هتل شد، نوشته‌شده در ۱۱ بهمن ۱۴۰۲؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
165. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): همه‌چیز دربارۀ خانۀ تاریخی «صارم‌الدوله» کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۰ مهر ۱۳۹۲؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
166. باشگاه خبرنگاران جوان: خانۀ صارم‌الدوله، نوشته‌شده در ۱۱ آذر ۱۳۹۴؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
167. روزنامۀ کیهان: نقاشی‌های بی‌نظیر در خانه‌های تاریخی کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۳؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
168. رحمانی، ۱۳۹۷: ص ۱۸۰-۱۸۴.
169. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۴۶۱-۴۶۴.
170. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۲۸۲-۲۸۱.
171. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۴۶۴-۴۶۶.
172. رحمانی، ۱۳۹۷: ص ۱۸۰-۱۸۴.
173. رحمانی، ۱۳۹۷: ص ۱۸۲-۱۸۳.
174. فراتاب: وقتی که دانشگاه هنر شهر فرهنگ و هنر تعطیل می‌شود!، نوشته‌شده در ۶ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱ آذر ۱۴۰۳.
175. خبرگزاری سازمان تبلیغات اسلامی (مهرنیوز): دانشکده فرهنگ و هنر کرمانشاه تعطیل شد، نوشته‌شده در ۳۱ شهریور ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱ آذر ۱۴۰۳.
176. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): خبر انحلال مراکز علمی‌کاربردی دولتی استان را از قبل داده بودیم، اما کسی باور نکرد، نوشته‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱ آذر ۱۴۰۳.
177. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جشنوارۀ منطقه‌ای هنرهای مفهومی در کرمانشاه برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۱۷ دی ۱۴۰۰؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
178. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جشنوارۀ هنرهای مفهومی کرمانشاه برپاست، نوشته‌شده در ۹ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۳۰ آبان ۱۴۰۳.
179. «شبکه زاگرس کرمانشاه ماهواره‌ای شد». خبرگزاری فارس. ۲۸ بهمن ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۸.
180. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرونا صنعت گردشگری را زمین‌گیر کرد/ «تنبور» جزو لاینفک آیین‌های مردم دالاهو است، نوشته‌شده در ۲۲ دی ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۲ دی ۱۳۹۹.
181. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پرواز کرمانشاه-سلیمانیه، خواستۀ اصلی گردشگران سلامت عراقی، نوشته‌شده در ۲۶ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۶ مرداد ۱۴۰۱.
182. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): سهم ۵ درصدی کرمانشاه از تولید فرش دستباف کشور، نوشته‌شده در ۲۰ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۰ آبان ۱۴۰۰.
183. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): تولید امسال فرش کرمانشاه به بیش از ۱۰۰ هزار مترمربع می‌رسد، نوشته‌شده در ۱۰ دی ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۲ دی ۱۴۰۲.
184. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): افتتاح آکادمی چوب در کرمانشاه/اینجا چوب‌های پوسیده روح می‌گیرند، نوشته‌شده در ۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
185. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کارگاه حصیربافی برای روستاییان قصرشیرینی برپا شد، نوشته‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۴؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
186. پورشفیع، ۱۳۷۴: ص ۸۸.
187. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): اطلس صنایع دستی اورامانات تدوین می‌شود، نوشته‌شده در ۲۰ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۰ شهریور ۱۴۰۰.
188. ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه: لیست مجتمع‌ها و فضاهای فرهنگی و هنری، نوشته‌شده در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بازدید در ۷ مهر ۱۴۰۳.
189. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عضویت ۱۰ درصد کودکان و نوجوانان کرمانشاه در مراکز کانون پرورش فکری‌، نوشته‌شده در ۲۴ مهر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۴ مهر ۱۴۰۱.
190. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): افتتاح ۵ پروژه فرهنگی شهرداری کرمانشاه/ کرمانشاه صاحب فرهنگسرای "کودک" شد، نوشته‌شده در ۲۸ تیر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۷ مهر ۱۴۰۳.
191. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بانک اطلاعاتی اماکن ورزشی کرمانشاه تدوین شد/ شناسایی ۳۰۰۰ مکان ورزشی، نوشته‌شده در ۱۹ تیر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۹ تیر ۱۴۰۳.
192. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ورزش باید از مرکز استان تمرکززدایی شود، نوشته‌شده در ۸ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۸ خرداد ۱۴۰۳.
193. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۲۴۰–۲۲۳.
194. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پایان مسابقات بین‌المللی شطرنج «جام طاق‌بستان» با معرفی نفرات برتر، نوشته‌شده در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱؛ بازدید در ۵ بهمن ۱۴۰۲.
195. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پایان مسابقات بین‌المللی شطرنج جام «تاق‌بستان»/ نفرات برتر معرفی شدند، نوشته‌شده در ۳۰ شهریور ۱۴۰۳؛ بازدید در ۳۰ شهریور ۱۴۰۳.
196. سلطانی، ۱۳۷۴: ص ۲۲۳–۲۱۶.
197. همشهری آنلاین: تشکیل فدراسیون ورزش‌های بومی و محلی ایدۀ خوبی است، نوشته‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۸۸؛ بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰.
198. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برگزاری لیگ هفت سنگ در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
199. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه در لیگ برتر ورزش‌های سنتی شرکت می‌کند، نوشته‌شده در ۲۵ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۶ مرداد ۱۴۰۱.
200. شبکۀ ملی مدارس (رشد): اطلاعات استان کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸.
201. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): تنها ۴/۷ درصد دانش‌آموزان کرمانشاه در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کنند، نوشته‌شده در ۱۷ شهریور ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۱.
202. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۲۰۰ مدرسۀ کانکسی دارد، نوشته‌شده در ۱۳ خرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
203. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۳۰ مدرسه توسط خیرین مدرسه‌ساز کرمانشاه در حال ساخت است، نوشته‌شده در ۱۳ تیر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۳ تیر ۱۴۰۲.
204. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): به‌دنبال ارتقاء معدل دانش‌آموزان کلاس دوازدهمی کرمانشاه هستیم، نوشته‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲.
205. سلطانی، محمدعلی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، جلد اول، تهران: مؤسسهٔ فرهنگی نشر سها، چاپ سوم: ۱۳۸۱؛ ص ۳۲۹.
206. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): به ۵۳ هنرستان دیگر در کرمانشاه نیاز داریم، نوشته‌شده در ۱۲ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۲ خرداد ۱۴۰۳.
207. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): باید دانش‌آموزان را به تحصیل در هنرستان‌ها تشویق کنیم، نوشته‌شده در ۱۲ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۲ خرداد ۱۴۰۳.
208. شیریان، محمدحسین. تاریخ مطبوعات استان کرمانشاه (از سال ۱۳۲۴ ه‍.ق/۱۲۸۵ تا ۱۳۹۱ ه‍.ش)، کرمانشاه: مؤلف، چاپ اول: ۱۳۹۲، ص ۲۰۵.
209. باشگاه خبرنگاران جوان: دانشکدۀ پرستاری و مامایی کرمانشاه یکی از قدیمی‌ترین دانشکده‌های پرستاری و مامایی در کشور، نوشته‌شده در ۱۴ بهمن ۱۳۹۴؛ بازدید در ۱۹ شهریور ۱۴۰۰.
210. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۲ درصد دانشجویان کشور در استان کرمانشاه تحصیل می‌کنند، نوشته‌شده در ۴ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۲۳ شهریور ۱۳۹۶.
211. «دیار شیرین و فرهاد». وبگاه آفتاب. ۱۱ دی ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰. مجله خانواده سبز
212. رتبه‌بندی استان‌های کشور به لحاظ توسعه‌یافتگی صنعتی، نوشتۀ سید هاشم هدایتی، در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۵؛ بازدید در ۹ شهریور ۱۳۹۶.
213. فرارو: کدام استان‌ها در تولید کشور نقش بیشتری دارند؟، نوشته‌شده در ۲۰ آذر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۹ شهریور ۱۳۹۶.
214. اکو ایران: دره و قلۀ بیکاری در ۶ سال گذشته متعلق به کدام استان‌ها بوده است؟، نوشته‌شده در ۴ فروردین ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳.
215. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کاهش ۲ درصدی نرخ بیکاری کرمانشاه در سال ۱۴۰۲، نوشته‌شده در ۷ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ خرداد ۱۴۰۳.
216. اکو ایران: نرخ بیکاری ۲۱ استان کشور در زمستان ۱۴۰۲ تک رقمی شد، نوشته‌شده در ۲۲ فروردین ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳.
217. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): اعلام آخرین نرخ بیکاری کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۶ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۶ فروردین ۱۴۰۲.
218. اکو ایران: احتمال بیکار ماندن جوانان در کدام استان بیشتر است؟، نوشته‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۳.
219. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه در صدر استان‌های بیکار کشور، نوشته‌شده در ۱۵ تیر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۵ تیر ۱۴۰۱.
220. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نرخ بیکاری کرمانشاه در تابستان اعلام شد، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۸.
221. رادیو فردا: نوبخت نرخ بیکاری ۶۰ درصدی در برخی از شهرهای ایران را تکذیب کرد، نوشته‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۱ مهر ۱۳۹۶.
222. باختر: با بیش از ۶۰ درصد، کرمانشاه دارای بالاترین رتبۀ «بیکاری زنان» در کشور، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۵ مهر ۱۳۹۶.
223. مرکز آمار ایران: چکیدۀ نتایج طرح آمارگیری نیروی کار، پاییز ۹۶؛ بازدید در ۱۰ اسفند ۱۳۹۶.
224. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بهبود ۹ پله‌ای رتبه فضای کسب و کار کرمانشاه، نوشته‌شده در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳؛ بازدید در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳.
225. پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران: صعود ۹ پله‌ای کرمانشاه در شاخص فضای کسب و کار در زمستان ۹۷، نوشته‌شده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۸ مرداد ۱۳۹۸.
226. اکو ایران: تغییر جای استان‌ها در نقشۀ فلاکت ایران؛ کرمانشاه اول شد، نوشته‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳.
227. تابناک: در سال ۹۷، فلاکت در کدام استان‌ها بیشتر بود؟، نوشته‌شده در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲ خرداد ۱۳۹۸.
228. خبرگزاری کُردپرس: ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی است، نوشته‌شده در ۱۹ دی ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ دی ۱۳۹۷.
229. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۱/۶ میلیون کرمانشاهی عضو تعاونی‌ها هستند، نوشته‌شده در ۱۳ شهریور ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ شهریور ۱۴۰۳.
230. فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها، نوشتۀ مجید عینیان و داود سوری، به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، ۱۳۹۵-۱۳۹۴؛ صص ۴۱، ۵۰ و ۵۷.
231. مرکز آمار ایران: ضریب جینی سال‌های ۹۴-۱۳۸۹، تهیه‌شده در دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری، مرداد ۱۳۹۵؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
232. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): ۸۳ درصد جمعیت کرمانشاه از آب سالم برخوردار هستند/ در دست اجرا بودن ۳ سد در استان، نوشته‌شده در ۱۹ بهمن ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۹ بهمن ۱۴۰۱.
233. [بی نا]. "Kermanshah" (به انگلیسی). Thetis Travel Agency. Archived from the original on 3 August 2010. Retrieved 3 September 2010.
234. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): حدود ۳۹۴ هزار هکتار زمین در کرمانشاه زیر کشت گندم رفته است، نوشته‌شده در ۲۲ فروردین ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
235. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): هزار و ۷۰۰ کیلوگرم زعفران در کرمانشاه برداشت می‌شود، نوشته‌شده در ۲۱ آبان ۱۳۹۹؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
236. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): بیش از چهار درصد محصولات کشاورزی کشور در کرمانشاه تولید می‌شود، نوشته‌شده در ۱۹ تیر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
237. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۶۰ درصد تراکتورهای استان کرمانشاه فرسوده است، نوشته‌شده در ۱۱ بهمن ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ بهمن ۱۴۰۱.
238. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کرمانشاه زیر کشت پاییزه می‌رود، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۴ مهر ۱۴۰۳.
239. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): تصویب طرح قطبیت کشاورزی کرمانشاه را درخواست داریم، نوشته‌شده در ۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
240. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه رتبه پنجم تولید گندم کشور را دارد، نوشته‌شده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
241. خبرگزاری فارس: کرمانشاه رتبۀ چهارم تولید گندم کشور را کسب کرد، نوشته‌شده در ۲۶ مرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
242. تابناک کرمانشاه: تولید گندم در کرمانشاه ۲ برابر نیاز مصرف سالیانۀ استان است، نوشته‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۱ شهریور ۱۴۰۰.
243. خبرگزاری موج: تولید گندم در کرمانشاه ۲۳ درصد افت داشته است، نوشته‌شده در ۳۱ مرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۱ شهریور ۱۴۰۰.
244. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برداشت گندم در کرمانشاه آغاز شد/ برآورد کاهش تولید به‌دلیل خشکسالی، نوشته‌شده در ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
245. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کاهش ۲۰۰ هزار تنی تولید گندم در کرمانشاه به دنبال خشکسالی کم‌سابقه، نوشته‌شده در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
246. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مدیر زراعت کرمانشاه: رتبۀ دوم تولید ذرت دانه‌ای کشور را داریم، نوشته‌شده در ۲۳ شهریور ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
247. خبرگزاری صدا و سیما: کشت ذرت دانه‌ای در بیش از ۹ هزار هکتار از مزارع کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۶ تیر ۱۴۰۰؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۴ شهریور ۱۴۰۰.
248. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مدیر باغبانی استان: کرمانشاه از مناطق مستعد کشت پسته است، نوشته‌شده در ۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
249. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عمر درختان زیتون کرمانشاه به چند سال می‌رسد؟، نوشته‌شده در ۴ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۴ آذر ۱۴۰۳.
250. باشگاه خبرنگاران جوان: درخت زیتون در کرمانشاه با عمری بیش از هزاران سال، نوشته‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
251. خبرگزاری فارس: برداشت بیش از ۳۵۰۰ تن زیتون از باغ‌های کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۵ مرداد ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
252. رازی پرس: استان کرمانشاه استعداد تبدیل‌شدن به قطب کشاورزی در کشت محصول استراتژیک پسته و از طرفی پتانسیل توسعه باغات زیتون در مناطق نیمه‌گرمسیری استان را دارد، نوشته‌شده در ۱۳ بهمن ۱۳۹۹؛ بایگانی‌شده در ۷ مارس ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
253. خبرگزاری فارس: کشت زعفران به روش ابداعی «ناسا»/ قدمت ۳ هزار سالۀ طلای سرخ در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۰ دی ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
254. ابریشمی، ۱۳۸۹؛ صص ۱۲۳–۱۲۹.
255. ابریشمی، ۱۳۸۹؛ صص ۱۱۹، ۱۲۲–۱۲۹٫‏.
256. طبری، ۱۳۷۴، ج۳، ص ۱۱۶.
257. باشگاه خبرنگاران جوان: کرمانشاه بهترین شرایط را برای کشت زعفران دارد، نوشته‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۹؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
258. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کشت زعفران در کرمانشاه به ۱۰۰۰ هکتار رسید، نوشته‌شده در ۲۴ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
259. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): شهرت جهانی نخود کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۶ بهمن ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
260. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): نخود در کرمانشاه و بیکاران به دنبال نخود سیاه، نوشته‌شده در ۳ بهمن ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
261. حبوباتو: پخش نخود آبی کرمانشاه در سراسر کشور؛ بایگانی‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
262. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برآورد تولید ۱۱۰ هزار تن نخود در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۷ خرداد ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
263. مارچ‌گروپ: زمان برداشت نخود پاییزۀ کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
264. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): فرآوری «نخود» برگ برندۀ کرمانشاه برای اشتغال‌زایی، نوشته‌شده در ۵ بهمن ۱۳۹۹؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
265. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمانشاه: برگزاری اولین مجمع عمومی مؤسسین شورای ملی نخود ایران، نوشته‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۱؛ بایگانی‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
266. خبرگزاری مهر: سومین جلسۀ شورای ملی نخود در کرمانشاه برگزار شد/تأکید بر ضرورت مکانیزه کردن کشت محصول، نوشته‌شده در ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
267. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): میز نخود به کرمانشاه واگذار شد، نوشته‌شده در ۱۱ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ مرداد ۱۴۰۱.
268. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برآورد تولید ۲۰۰ هزار تن چغندرقند در اسلام‌آبادغرب، نوشته‌شده در ۲۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
269. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برآورد تولید ۶۵۰۰ تن تخمه‌سنقری/ تخمه‌سنقری روانۀ بازارهای خارجی می‌شود، نوشته‌شده در ۲۳ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
270. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برآورد تولید ۱۸۰۰۰ تن گردو در باغات کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۱ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۱ شهریور ۱۴۰۰.
271. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مرکبات قصرشیرین به بازار آمد، نوشته‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۲ آبان ۱۴۰۰.
272. خبرگزاری کُردپرس: کرمانشاه ۱۰ هزار تن تولید گوشت قرمز مازاد بر نیاز دارد، نوشته‌شده در ۶ بهمن ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۷ بهمن ۱۳۹۷.
273. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): رشد ۴۴ درصدی جوجه‌ریزی در مرغداری‌های کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۳ شهریور ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ شهریور ۱۴۰۳.
274. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، پیش‌بینی تولید ۱۶ هزار تن ماهی قزل‌آلا در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
275. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پشت این آکواریوم‌ها بازار مالی بزرگی نهفته است، نوشته‌شده در ۳۰ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۳۰ شهریور ۱۴۰۰.
276. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): آغاز صید بیش از ۶۰۰۰ تن ماهیان گرمابی در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۹ آبان ۱۴۰۰.
277. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پشم تولیدی کرمانشاه سامان می‌گیرد، نوشته‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹.
278. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۹۵ درصد پشم تولیدی کرمانشاه از استان خارج می‌شود، نوشته‌شده در ۲ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲ مرداد ۱۴۰۱.
279. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بیش از ۷۰۰۰ تن عسل در کرمانشاه تولید شد، نوشته‌شده در ۸ بهمن ۱۴۰۲؛ بازدید در ۸ بهمن ۱۴۰۲.
280. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): برآورد تولید ۶۰۰۰ تن عسل در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ مهر ۱۴۰۰.
281. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پنجمین تولیدکنندۀ عسل در کشور هستیم/ آغاز سرشماری زنبورستان‌های کرمانشاه‌، نوشته‌شده در ۷ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ مهر ۱۴۰۳.
282. «شاخص‌های اقتصادی مهم صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه» (PDF). سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه. ۱۰ اسفند ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱.
283. «50واحد مهم صنعتی استان کرمانشاه در پایان شهریور ماه 96». سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه. مهر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱.
284. سایت تحلیلی-خبری عصر ایران: سونامی تعطیلی صنعت در کرمانشاه (عکس)، نوشته‌شده در ۱۱ تیر ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۳ تیر ۱۳۹۷.
285. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پیگیر احداث کارخانۀ سوم قند در غرب کرمانشاه هستیم، نوشته‌شده در ۷ آبان ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ آبان ۱۴۰۳.
286. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه صاحب میز رب گوجه شد، نوشته‌شده در ۱۲ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۲ مرداد ۱۴۰۱.
287. آسین‌فولاد: نورد فولاد کرمانشاه؛ بازدید در ۲ مهر ۱۴۰۳.
288. انجمن فولاد ایران: مجتمع ذوب آهن فرامان کرمانشاه؛ بازدید در ۱۲ مهر ۱۴۰۳.
289. جایگاه ویژۀ فولاد کرمانشاه در صنعت فولاد، در تاریخ ۱۰ تیر ۸۸؛ بازدید در ۱۲ مهر ۱۴۰۳.
290. اصفهان‌آهن: ۸ مورد از بهترین کارخانه های میلگرد غرب کشور، نوشته‌شده در ۶ تیر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲ مهر ۱۴۰۳.
291. تابناک کرمانشاه: کارخانه ایران خودرو کرمانشاه افتتاح شد، نوشته‌شده در ۳ مرداد ۱۳۹۶؛ بازدید در ۹ تیر ۱۴۰۲.
292. خبرگزاری مهر: کارخانه ایران خودرو صحنه به تولید انبوه رسید، نوشته‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۹ تیر ۱۴۰۲.
293. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): خیز «ایران‌خودرو» کرمانشاه برای تولید سالانه ۱۰۰ هزار دستگاه، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۱۴ مهر ۱۳۹۹.
294. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): پیگیر تولید انواع دیگر خودرو در خودروسازی صحنه هستیم / مونتاژ سالانه ۴۳ هزار دستگاه پژو پارس در شرکت ایران خودرو کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱ تیر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۹ تیر ۱۴۰۲.
295. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): چهار شهرک و ناحیه صنعتی در کرمانشاه ایجاد می‌شود، نوشته‌شده در ۷ خرداد ۱۳۹۹؛ بازدید در ۲۹ آذر ۱۴۰۳.
296. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): گاهی با یک مصوبه باید کرکرۀ معادن را پایین بکشیم، نوشته‌شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
297. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نمی‌توانیم به بهانه معارضین محلی ظرفیت‌های معدنی کرمانشاه را بلاتکلیف بگذاریم، نوشته‌شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
298. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه به لحاظ ذخایر معدنی غنی نیست، نوشته‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
299. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ذخیرۀ قطعی ۷۰۰ میلیون تنی معادن کرمانشاه، نوشته‌شده در ۷ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ خرداد ۱۴۰۳.
300. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نگرانیِ از دست رفتن برخی معادن کمیاب در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۰ تیر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
301. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): وقتی راه‌اندازی معادن جدید در کرمانشاه قفل است!، نوشته‌شده در ۲۷ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۷ فروردین ۱۴۰۲.
302. خبرگزاری فارس: ۶۷ درصد قیر طبیعی کشور در گیلانغرب استخراج می‌شود/ جای خالی «صنایع تبدیلی قیر» در شهرستان، نوشته‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۹؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
303. ایران‌کالا: چوب حراج به معادن قیر طبیعی گیلانغرب، نوشته‌شده در ۲۴ تیر ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
304. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ذخیرۀ قطعی معادن قیر طبیعی کرمانشاه ۵ میلیارد تن است، نوشته‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۴؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
305. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): معطلی شهرک تخصصی قیر طبیعی گیلانغرب ۲ ساله شد، نوشته‌شده در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
306. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): تنها ۳۰ درصد قیرطبیعی کرمانشاه فرآوری می‌شود، نوشته‌شده در ۲ مرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲ مرداد ۱۴۰۱.
307. [بی نا]. «تاریخچه شرکت پالایش نفت کرمانشاه». شرکت پالایش نفت کرمانشاه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
308. [بی نا]. «دریاچه «تاق بستان» در محاصره غرفه‌های فروش». مؤسسه فرهنگی قدس. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
309. سازمان بازرگانی استان کرمانشاه^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۱ اوت ۲۰۰۹
310. خبرگزاری کُردپرس: اتحادیه‌های صنفی استان کرمانشاه تعطیل شد، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ١٣۹۹؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۹.
311. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): محور اصلی اقتصاد کرمانشاه گردشگری است، نوشته‌شده در ۱۲ تیر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۲ تیر ۱۴۰۲.
312. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بزرگ‌ترین بوتیک هتل غرب کشور در کرمانشاه احداث می‌شود، نوشته‌شده در ۶ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۷ آبان ۱۴۰۰.
313. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه استان چهارم کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی صنعتی، نوشته‌شده در ۲۲ دی ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۲ دی ۱۳۹۹.
314. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): اولین پروژۀ سرمایه‌گذاری خارجی ۱۰ سال اخیر کرمانشاه، این هفته افتتاح می‌شود، نوشته‌شده در ۱۶ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۶ آبان ۱۴۰۰.
315. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ثبت بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد ریال درخواست سرمایه‌گذاری در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۱۳ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۳ آبان ۱۴۰۰.
316. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، کرمانشاه دهمین استان امن سرمایه‌گذاری در ایران است، نوشته‌شده در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰.
317. پایش امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری ۱۲، پاییز ۱۳۹۹، شمارۀ مسلسل ۱۷۵۷۸، منتشرشده در ۶ تیر ۱۴۰۰؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰.
318. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): کرمانشاه جزو استان‌های غنی از نظر نفت و گاز است، نوشته‌شده در ۲۱ مرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۳.
319. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): زوایایی عجیب از تاریخ نفت ایران و کرمانشاه!، نوشته‌شده در ۲۱ دی ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۳.
320. شبکۀ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا): قرارداد توسعۀ میدان‌های نفتی سومار، سامان و دلاوران امضا شد، نوشته‌شده در ۲۷ اسفند ۱۴۰۲؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۳.
321. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): امسال ۲۳۳ روستای کرمانشاه گازدار می‌شوند، نوشته‌شده در ۲۲ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۲ فروردین ۱۴۰۲.
322. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): قبوض گازی که مشترکان را شوکه کرد، نوشته‌شده در ۱۱ اسفند ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ اسفند ۱۴۰۱.
323. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): افزایش ۲۰ درصدی مصرف بنزین در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۱ فروردین ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲۱ فروردین ۱۴۰۲.
324. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): افزایش بیش از ۲۱ درصدی تولید برق نیروگاه‌های بیستون و اسلام‌آباد غرب، نوشته‌شده در ۱۸ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۸ آذر ۱۴۰۳.
325. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): خیز کرمانشاه به سمت احداث نیروگاه‌های خورشیدی، نوشته‌شده در ۸ بهمن ۱۴۰۲؛ بازدید در ۸ بهمن ۱۴۰۲.
326. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): تأیید ۳۶ نقطه در کرمانشاه برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی ۳ مگاواتی، نوشته‌شده در ۲۱ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۱ آذر ۱۴۰۳.
327. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): واگذاری ۴۰۰ دستگاه پنل خورشیدی به عشایر کرمانشاه، نوشته‌شده در ۳ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۳ مهر ۱۴۰۳.
328. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): انگیزۀ کافی برای نوسازی بافت فرسوده در دولت سیزدهم ایجاد شده است، نوشته‌شده در ۲۷ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۷ خرداد ۱۴۰۳.
329. خبرگزاری کردپرس: ۴۰۸ هزار کرمانشاهی در بافت‌های ناکارآمد شهری سکونت دارند، نوشته‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸؛ بایگانی‌شده در ۵ فوریه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸.
330. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، یک مسئول: صاحبان این ۸۰۰۰ میلیارد تومان حق اظهار نظر ندارند، نوشته‌شده در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰.
331. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): واگذاری ۱۴ هزار واحد مسکونی خالی به مستأجرین مشکلات موجود را تا حد زیادی کاهش می‌دهد، نوشته‌شده در ۳۰ تیر ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲ مرداد ۱۴۰۲.
332. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): عرضۀ خانه‌های خالی قیمت رهن و اجاره در کرمانشاه را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد، نوشته‌شده در ۱ مرداد ۱۴۰۲؛ بازدید در ۲ مرداد ۱۴۰۲.
333. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۸۰۰۰ خانۀ خالی در کرمانشاه داریم، نوشته‌شده در ۳ مرداد ۱۴۰۲؛ بازدید در ۳ مرداد ۱۴۰۲.
334. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پروندۀ «مسکن مهر» کرمانشاه امسال بسته می‌شود، نوشته‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۸.
335. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): بسته شدن پرونده مسکن مهر کرمانشاه با تحویل ۴۰ هزار واحد/ طرح جهش تولید مسکن فعلاً ابلاغ نشده، نوشته‌شده در ۲۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۷ مهر ۱۴۰۰.
336. پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی: موافقت با الحاق ۴۰۸ هکتار اراضی به محدودۀ شهرهای پردیس، کرمانشاه و جوانرود، نوشته‌شده در ۱۸ تیر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۰ تیر ۱۴۰۳.
337. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نگذاریم این ۶۰ هزار میلیارد تومان از دست کرمانشاه برود، نوشته‌شده در ۲۲ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۲ آبان ۱۴۰۰.
338. شرکت سرمایه‌گذاری مسکن منطقۀ غرب: دربارۀ شرکت/تاریخچه؛ بازدید در ۲۷ مهر ۱۴۰۰.
339. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جلوی انتقال شرکت سرمایه‌گذاری مسکن غرب را بگیرید، نوشته‌شده در ۲۷ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۷ مهر ۱۴۰۰.
340. خبرگزاری برنا: فشارخون، دیابت و چاقی مفرط؛ سه اولویت رسیدگی بهداشتی در کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
341. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): این بیماری بلای جان ۲۰ درصد کرمانشاهیان است!، نوشته‌شده در ۲۷ آبان ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۷ آبان ۱۴۰۰.
342. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): حدود ۶ درصد کرمانشاهیان دیابت دارند، نوشته‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۴؛ بازدید در ۲۷ آبان ۱۴۰۰.
343. خبرگزاری مهر: افزایش شیوع دیابت در کرمانشاه به دلیل سبک زندگی ناسالم، نوشته‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۷؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
344. خبرگزاری برنا: ۱۰ درصد کرمانشاهی‌ها مبتلا به دیابت هستند، نوشته‌شده در ۹ شهریور ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
345. خبرگزاری صدا و سیما: ابتلای ۱۰۰ هزار نفر از جمعیت استان کرمانشاه به دیابت نوع دو، نوشته‌شده در ۲۶ آبان ۱۳۹۹؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
346. سعیدی‌نیا و همکاران، ۱۳۹۲: ص ۵۷۸.
347. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): دختران نوجوان کرمانشاهی کمبود ویتامین D دارند، نوشته‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۴؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
348. خبرگزاری دویچه وله: ۷۶ درصد دانش‌آموزان دختر ایران کمبود ویتامین D دارند، نوشته‌شده در ۲۲ آبان ۱۳۹۳؛ بازدید در ۲۹ آبان ۱۴۰۰.
349. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): افزایش بیماران خاص در کرمانشاه/بیش از ۴۰ هزار بیمار خاص در استان داریم، نوشته‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳؛ بازدید در ۷ اردیبهشت ۱۴۰۳.
350. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): بحران کمبود امکانات درمانی و عدم حمایت ارگان‌ها، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۴۰۳.
351. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۱۱/۵ درصد کرمانشاهیان بالای ۱۸ سال «سیگار و قلیان» می‌کشند، نوشته‌شده در ۱۲ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ خرداد ۱۴۰۳.
352. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۴۶ هزار معلول دارد/ ۸۴۰۰ فرد چندمعلولیتی داریم، نوشته‌شده در ۱۳ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۱۳ آذر ۱۴۰۳.
353. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): قادری رفت، تحویلیان آمد، نوشته‌شده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۱.
354. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): حال و روز ناخوش دومین بیمارستان تاریخی ایران، نوشته‌شده در ۲۴ مرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
355. خبرگزاری کُردپرس: ۱۳۰ هزار عمل جراحی در بیمارستان‌های دولتی علوم پزشکی کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۸؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۲۳ مرداد ۱۳۹۸.
356. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۶۰ درصد بار درمانِ کرمانشاه بر عهدۀ زنان است، نوشته‌شده در ۲۳ دی ۱۴۰۱؛ بازدید در ۲۳ دی ۱۴۰۱.
357. همزه‌ای، محمدرضا. ۱۳۸۵. جایگاه غرب ایران در تمدن ایرانی، در سرآغازی بر پژوهش‌های دانش بومی و فرهنگ شفاهی غرب ایران، کرمانشاه: دانشگاه رازی، ۱۳۸۵؛ ۲۰۲–۱۳۱؛ ص ۱۳۸.
358. تاثیر راه ابریشم بر بافت شهری و معماری شهر کرمانشاه در دوره پیش و پس از اسلام، مرجع دانش
359. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): روزانه حدود ۴۴۲ هزار تردد در کرمانشاه ثبت شد، نوشته‌شده در ۳ تیر ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۵ شهریور ۱۴۰۰.
360. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جابجایی نیم میلیون مسافر توسط ناوگان حمل و نقل عمومی کرمانشاه، نوشته‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۳؛ بازدید در ۵ خرداد ۱۴۰۳.
361. «Asian Highway Route Map» (PDF). The United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UN ESCAP). دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۶.
362. خبرگزاری کار ایران (ایلنا): پروژۀ آزادراه همدان-کرمانشاه-خسروی با ۸ هزار میلیارد آغاز شد، نوشته‌شده در ۱۱ تیر ۱۴۰۱؛ بازدید در ۱۱ تیر ۱۴۰۱.
363. عصر خودرو: استقبال ایتالیا برای تکمیل کریدور شمال-جنوب‌غرب، نوشته‌شده در ۲۳ اسفند ۱۳۹۵؛ بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
364. خبرگزاری صدا و سیما: اهمیت کریدور شمال غرب به جنوب غرب در رونق اقتصادی کشور، نوشته‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۹؛^{[پیوند مرده]} بازدید در ۸ شهریور ۱۴۰۰.
365. خبرگزاری کُردپرس: کریدور اسلام‌آباد-گیلانغرب، بزرگراهی می‌شود، نوشته‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲؛ بازدید در ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲.
366. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۹۰ درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار کرمانشاه راه آسفالته دارند، نوشته‌شده در ۲۸ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۸ آذر ۱۴۰۳.
367. «سانحه رانندگی در دالاهو یک کشته و ۴ زخمی به جا گذاشت». خبرگزاری کردپرس. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸.^{[پیوند مرده]}
368. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): محور هلشی به سرفیروزآباد پرتلفات‌ترین جادۀ فرعی کشور است، نوشته‌شده در ۲۸ آذر ۱۴۰۳؛ بازدید در ۲۸ آذر ۱۴۰۳.
369. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، آمادۀ راه‌اندازی پرواز کرمانشاه-نجف هستیم، نوشته‌شده در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
370. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، شاخ به شاخ شدن پراید و کامیون مرگ پدر و پسر کرمانشاهی را رقم زد، نوشته‌شده در ۳۰ مرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
371. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): «نفت‌شهری‌ها» در حسرت بازگشت، نوشته‌شده در ۲ خرداد ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
372. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): راه‌آهن کرمانشاه با حضور رئیس‌جمهور افتتاح شد، نوشته‌شده در ۲۹ اسفند ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۶ شهریور ۱۴۰۰.
373. خبرگزاری کُردپرس: برنامه حمل و نقل ریلی برای نوار غربی کشور در دست اجرا است، نوشته‌شده در ۲۰ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۰ مهر ۱۴۰۰.
374. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه نیازمند همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری معدن است، نوشته‌شده در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰؛ بازدید در ۱۸ شهریور ۱۴۰۰.
375. خبرگزاری کُردپرس: احیاگر صنعت کرمانشاه در سال‌های پس از جنگ، نوشتۀ بهزاد خالوندی، نوشته‌شده در ۱۹ مهر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۲۱ مهر ۱۴۰۰.
376. اتاق مشترک بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و عراق: کرمانشاه ۵ مرز رسمی با عراق دارد، نوشته‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۸؛ بایگانی‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۷ شهریور ۱۴۰۰.

پیوند به بیرون

کتاب‌شناسی

• ابریشمی، محمدحسن. زعفران از دیرباز، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم: ۱۳۸۹.
• بایندر، هنری. ۱۳۷۰. سفرنامهٔ هنری بایندر: کردستان، بین‌النهرین و ایران، ترجمهٔ کرامت‌الله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، چاپ اول.
• پنجه‌باشی، الهه و فرهد، فرنیا. مطالعۀ نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیۀ معاون‌الملک، در فصلنامۀ علمی نگارینۀ هنر اسلامی، شمارۀ ۷-۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۴؛ صص ۱۵-۲۹.
• پورشفیع، عبدالله. ۱۳۷۴. بازسازی و جغرافیای شهری قصرشیرین، تهران: آناهیتا.
• خان‌حسنی، معصومه، خداکرمی، یحیی، جلیلیان، نسترن و جلیلی عادل. ۱۳۹۷. رویشگاه نیلوفر آبی زرد در استان کرمانشاه، در طبیعت ایران، شمارهٔ ۳، پیاپی ۱۰، مرداد و شهریور ۱۳۹۷؛ صص ۹۵–۸۸.
• رحمانی، میکاییل. ۱۳۹۷. مقدمه‌ای بر تاریخ هنر کردستان و زیبایی‌شناسی چیا، تهران: رامان سخن.
• سعیدی‌نیا، آرزو؛ لاریجانی، باقر؛ جلالی‌نیا، شیرین؛ فرزادفر، فرشاد؛ کشتکار، عباسعلی؛ رضایی، احسان و اسماعیلی، ایرج. ۱۳۹۲. بررسی روند شیوع کمبود ویتامین D در جمعیت ایرانی ساکن در کشور جمهوری اسلامی ایران به تفکیک استان در بازۀ زمانی ۱۹۹۰-۲۰۱۰، مجلهٔ دیابت و لیپید ایران، دوماهنامهٔ مرداد-شهریور ۱۳۹۲، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ ۶؛ صص ۵۷۴–۵۸۴.
• طب‍ری، م‍ح‍م‍دبن ج‍ری‍ر، ت‍اری‍خ‍ن‍ام‍ه طب‍ری: ت‍اری‍خ‌الرسل والملوک، گ‍ردان‍ی‍دهٔ م‍ن‍س‍وب ب‍ه ب‍ل‍ع‍م‍ی‌، ب‍ه ت‍ص‍ح‍ی‍ح و ت‍ح‍ش‍ی‍هٔ م‍ح‍م‍د روش‍ن، ت‍ه‍ران: س‍روش (ان‍ت‍ش‍ارات ص‍دا و س‍ی‍م‍ا)‏‫، ۱۳۷۴–۱۳۷۶، جلد ۳ از ۵.
• گودرزی‌نژاد، شاپور. ۱۳۵۲. کنگاور: جغرافیای انسانی و اقتصادی، مجلهٔ گزارش‌های جغرافیایی، نشریهٔ شمارهٔ ۱۰، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسهٔ جغرافیا، طرح پژوهشی کُردستان، دی‌ماه ۱۳۵۲.