کردهای ایران

کردهای ایران به مردمانی از ایران گفته می‌شود که کردزبان و کردتبار هستند. کردها پس از فارسی زبانان و ترک‌زبانان، سومین گروه عمده در کشور ایران هستند. بنابر آمار تخمینی در سال ۲۰۱۴ میلادی جمعیت کردها در ایران حدود ۸ میلیون نفر تخمین زده شده که تقریباً شامل ۱۰ درصد از جمعیت ایران بوده‌است.^{[۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]}

کردهای ایران

کل جمعیت
حدود ۸ میلیون نفر تقریباً ۱۰٪ از جمعیت ایران (سال ۲۰۱۴)[۱][۲][۳][۴] اکنون (۱۲٪) ۱۱میلیون
زبان‌ها
زبان‌های کردی (سورانی، گویش‌های جنوبی کردی، کرمانجی، لکی، گورانی، هورامی)
دین
اسلام (سنی و شیعه)، یارسان و همچنین اقلیتی از یهودیان کرد
قومیت‌های وابسته
اچمی (خودمونی) دیگر مردمان ایرانی‌تبار

پراکندگی جغرافیایی

پراکندگی کردها در جغرافیای ایران (غرب و شمال شرق کشور)

پراکندگی کردها در ایران

پراکندگی اقوام در ایران، کردها با رنگ زرد مشخص شده‌اند.^{[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]}

بخش‌های کردنشین ایران شامل اکثر مناطق استان‌های کردستان، کرمانشاه و ایلام همچنین بخش‌هایی در استان‌های آذربایجان غربی و خراسان شمالی می‌شود.^{[۲۹][۳۰][۳۱]} در استان بوشهر نیز کمی از کردهای زنگنه وجود دارند. در استان هرمزگان و جنوب استان فارس نیز جمیعتی ۲۰ تا ۳۰ هزار نفری از کرد ها در کنار اچم ها (خودمونی‌ ها) زندگی میکنند.^[۳۲]

کردها عمدتاً کردستان ایران را به عنوان یکی از چهار قسمت سرزمین کردستان در نظر می‌گیرند که بخش‌های دیگر آن در کردستان ترکیه، کردستان عراق و کردستان سوریه قرار دارد.^[۳۳]

کردها در ایران اکثراً در سه استان عمدتاً کردنشین ایران شامل استان‌های کرمانشاه، کردستان و ایلام با در نظر گرفتن بخش‌های کُردنشین آذربایجان غربی و خراسان شمالی، در کل جمعیتی حدود ۵ میلیون نفر را به‌صورت متمرکز دارا بوده‌اند،^[۳۴][۳۵]'^{[۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۸]} که البته با حساب جمعیت پراکنده کُرد در دیگر استان‌های ایران، برخی منابع جمعیت کلی کُردهای ایران را در سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۸ میلیون نفر تخمین زده‌اند.
(2014 CIA estimate)^[۴۱]

کُردها در استان‌های استان آذربایجان غربی و کردستان پیرو مذهب تسنن شافعی هستند در استان‌ کرمانشاه نیز بخشی سنی و بخشی شیعه در استان های ایلام و استان خراسان شمالی اغلب کُردها پیرو مذهب تشیع اند.^{[۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]}

وضعیت حقوق بشر

بنا بر برخی گزارش‌ها نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی ایران در ۷ فروردین ۱۳۵۹ به مردم روستای قلاتان در شرق اشنویه حمله کردند که طی آن دست‌کم ۱۳ غیرنظامی کشته شده‌است.^[۴۸][۴۹] گزارش‌های دیگری مبنی بر کشتار مردم غیرنظامی در روستای قارنا منتشر شده‌است که طی آن دست‌کم ۴۵ نفر کشته شده‌اند.^[۵۰] تنها در اوت ۱۳۵۸ صادق خلخالی فرستادهٔ روح‌الله خمینی به کردستان ۵۸ نفر را در دادگاه‌های چنددقیقه‌ای در کردستان ایران اعدام کرد.^[۵۱] به گفتهٔ جلال محمودزاده، نماینده سردشت و پیرانشهر در مجلس تنها در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۷۰ کول‌بر توسط مأموران نظامی جمهوری اسلامی ایران در حال کار کردن کشته شده‌اند.^[۵۲] به گزارش رادیو زمانه در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ تعداد ۹۵۰ کولبر در کردستان ایران کشته یا مجروح شده‌اند.^[۵۳] به گزارش مرکز آمار سازمان حقوق بشری کُردپا طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ تعداد ۵۱۵ کولبر کشته و ۹۸۶ کولبر زخمی شده‌اند که ۱۱۰۱ مورد معادل با ۷۳ درصد از این موارد با شلیک مستقیم نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران اتفاق افتاده‌است.^[۵۴] همچنین به گزارش مرکز آمار سازمان حقوق بشری کُردپا در جریان اعتراضات سراسری مردم ایران در سال ۱۴۰۱ نیروهای جمهوری اسلامی طی ۷۲ روز ۱۱۰ نفر از معترضان را در شهرهای کردنشین ایران کشته‌اند.^[۵۵]

منابع

1. "Iran Provinces". statoids.com.
2. Hoare, Ben; Parrish, Margaret, eds. (1 March 2010). "Country Factfiles — Iran". Atlas A–Z (Fourth ed.). London: دورلینگ کیندرزلی Publishing. p. 238. ISBN 978-0-7566-5862-5. Population: 74.2 million; Religions: Shi'a Muslim 91%, Sunni Muslim 8%, other 1%; Ethnic Mix: Persian 50%, Azari 24%, other 10%, Kurd 8%, Lur and مردم بختیاری 8%
3. World Factbook (Online ed.). Langley, Virginia: US سیا. 2015. ISSN 1553-8133. Archived from the original on 12 September 2009. Retrieved 2 August 2015. A rough estimate in this edition has populations of 14.3 million in Turkey, 8.2 million in Iran, about 5.6 to 7.4 million in Iraq, and less than 2 million in سوریه، which adds up to approximately 28–30 million Kurds in Kurdistan or adjacient regions. CIA estimates are تا تاریخ اوت ۲۰۱۵^{[بروزرسانی]} – Turkey: Kurdish 18%, of 81.6 million; Iran: Kurd 10%, of 81.82 million; Iraq: Kurdish 15%-20%, of 37.01 million, Syria: Kurds, Armenians, and other 9.7%, of 17.01 million.
4. Yildiz, Kerim; Fryer, Georgina (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project. Data: 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora
5. «Iran's Ethnic Groups». council on foreign relations.
6. «CIA - The World Factbook». web.archive.org. ۲۰۱۲-۰۲-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۳.
7. «About this Collection | Country Studies | Digital Collections | Library of Congress». Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۳.
8. دانشنامۀ لوکلکس: مردمان ایران؛ بایگانی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷.
9. «Iran Population 2019». World Population Review.
10. Dol, Equipe (2018-10-26). "Dol 218". Dor on line (218): 1. doi:10.26512/dol.v0i218.18372. ISSN 2446-6670.
11. «نمایشگاه مجازی - راهنمای گردشگری مناطق کردنشین ایران: استان کردستان به انضمام راهنمای خرید در بانه». book.icfi.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.^{[پیوند مرده]}
12. "İran əhalisi". Vikipediya (به ترکی آذربایجانی). 2022-10-05.
13. «Etnik Gruplar ve Diller». www.dakairanmasasi.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
14. «Iran, Islamische Republik - Landkarten - ecoi.net». www.ecoi.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
15. «Genomstudie: Die Bevölkerung des Iran ist viel heterogener als gedacht». portal.uni-koeln.de (به آلمانی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
16. "The Ethnic Groups of Iran Quiz". PurposeGames.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-12-20.
17. Web, Maps on the. "Maps on the Web". Tumblr (به ژاپنی). Retrieved 2022-12-20.
18. «Iran Map». www.worldmap1.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
19. Lewis، Martin W. «Iran Wikipedia Language Map». GeoCurrents (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
20. Web, Maps on the. "Maps on the Web". Tumblr (به ژاپنی). Retrieved 2022-12-20.
21. Tours، Iransafar (۲۰۲۱-۱۰-۳۰). «Iran Ethnic Groups». Iran Safar Travel (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
22. Alex (۲۰۱۶-۰۱-۱۶). «Peoples of Iran». Vivid Maps (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
23. «View Image». www.advbiores.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
24. www.irancarto.cnrs.fr http://www.irancarto.cnrs.fr/record.php?q=AI-020902&f=local&l=en. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
25. «İran etnik grupları». mysteryofiran.multiscreensite.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
26. "Genome study shows that Iran's population is more heterogeneous than previously believed". EurekAlert! (به انگلیسی). Retrieved 2022-12-20.
27. mapsgrey (۲۰۲۱-۰۲-۲۳). «Ethnic Groups In Iran 🇮🇷». r/MapPorn. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۲۰.
28. "Template:Iran Ethnic Groups Labelled Map". Wikipedia (به انگلیسی). 2019-03-26.
29. واحد تحقیقات فدرال، ۲۰۰۴، ایران: مطالعهٔ کشوری، انتشارات کیسینجر. شابک ‎۱−۴۱۹۱−۲۶۷۰−۹، ISBN 978-1-4191-2670-3، ص ۱۲۱.
30. همگرایی تمدن‌ها: دگرگونی جوامع مسلمان در جهان، نوشتهٔ یوسف کوربیج و امانوئل تاد، ۲۰۱۱، انتشارات دانشگاه کلمبیا؛ ص ۷۴. ISBN 0-231-15002-4، ISBN 978-0-231-15002-6.
31. معرفی قالی کردی و دیگر بافته‌ها، نوشتهٔ ویلیام ایگلتون، ۱۹۹۸، انتشارات اسکورپیون. ISBN 0-905906-50-0، ISBN 978-0-90590650-.
32. Dol, Equipe (2018-10-26). "Dol 218". Dor on line (218): 1. doi:10.26512/dol.v0i218.18372. ISSN 2446-6670.
33. بیداری کردی: ملت‌سازی در سرزمینی تکه‌پاره‌شده، ۲۰۱۴، نوشتهٔ اوفرا بنگیو، انتشارات دانشگاه تگزاس.
34. «Iran Provinces». www.statoids.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۳.
35. «"Another Catalonia in Iran"-Tiraxtur FC Embodies the Spirit of South Azerbaijan - Topix». web.archive.org. ۲۰۱۵-۰۲-۰۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۳.
36. طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)، به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور، مدیر طرح و مسئول سیاست‌گذاری: منصور واعظی، تهران: مؤسسهٔ انتشارات کتاب نشر، ۱۳۹۱.
37. "واکنش عجیب قاضی پور به سئوال چهار نماینده کُرد آذربایجان غربی از وزیر کشور". تریبون زمانه (به انگلیسی). Retrieved 2022-08-03.
38. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۲۰.
39. فکت‌بوک سازمان سیا: ایران، نوشته‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۳؛ بازدید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷.
40. کتابخانۀ کنگره: ایران، نوشته‌شده در می ۲۰۰۸؛ بازدید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷.
41. "The Time of the Kurds". CFR. Retrieved 22 April 2020.
42. دانشنامۀ ایرانیکا: ایلات کرد، نوشتۀ پیر اوبرلینگ، نوشته‌شده در ۲۰ ژوئیۀ ۲۰۰۴؛ بازدید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷.
43. عشایر، رنگواره‌های یک‌رنگ: ایل‌ها و طوایف کرد ایران؛ بایگانی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷.
44. جنبش ملی کرد، نوشتهٔ دیوید رومانو، ۲۰۰۶، نیویورک: انتشارات دانشگاه کمبریج؛ ص ۲۳۵. شابک ‎۰−۵۲۱−۸۵۰۴۱-X.
45. تاریخ معاصر کردها، نوشتهٔ دیوید مک‌داول، ۱۹۹۶، لندن: انتشارات آی.بی. تاوریس؛ ص ۲۷۰. ISBN 1-85043-653-3.
46. مصایب و درگذشت رحمان کُرد: رؤیای کردستان، نوشتۀ کارول پرانهابر، ۲۰۰۹، نیویورک: انتشارات آی. یونیورس.
47. تاریخ معاصر کردها، نوشتهٔ دیوید مک‌داول، ۱۹۹۶، لندن: انتشارات آی.بی. تاوریس؛ ص ۲۷۰. ISBN 1-85043-653-3
48. مشروطه: کشتار روستای قلاتان، نوشته‌شده در ۱۷ فروردین ۱۳۹۹؛ بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
49. اخبار روز: پیشینۀ کشتارهای دسته‌جمعی در کردستان ایران و وظایف ما (به مناسبت سی امین سال قتل‌عام مردم بی دفاع روستای قلاتان)، نوشتۀ قادر وریا، ترجمۀ آرام ابراهیم خاص، نوشته‌شده در ۱۷ فروردین ۱٣٨۹؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
50. بنیاد نَمران: قارنا برگی از جنایات جمهوری اسلامی، نوشتۀ منصور بلوری؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
51. بنیاد نَمران: خاطرات تلخ از ۵۸ اعدامی سال ۵۸ (اوت ۱۹۷۹) در کردستان به دست خلخالی، نوشتۀ منصور بلوری، نوشته‌شده در ۱۵ شهریور ۱۳۹۸؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
52. خبرآنلاین: آمار تکاندهنده نماینده مجلس از تعداد کولبرهای کشته و زخمی در سال گذشته، نوشته‌شده در ۸ خرداد ۱۴۰۱؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
53. رادیوزمانه: سال مرگبار کولبران: ۲۲۵ کولبر کشته یا مجروح شدند، نوشته‌شده در ۲۹ اسفند ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
54. آژانس خبررسانی کُردپا: آمار ١٠ سال از کشتار کولبران در کردستان (١٣٩٠ تا ١٣٩٩)، نوشته‌شده در ۶ فروردین ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.
55. آژانس خبررسانی کُردپا: کُردپا؛ جانباختن ۱۱۰ شهروند کُرد در جریان خیزش سراسری، نوشته‌شده در ۷ آذر ۱۴۰۰؛ بازدید در ۸ آذر ۱۴۰۱.