From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Τριγωνέλλα η Ελληνική (Trigonella foenum-graecum) ή αλλιώς τριγωνίσκος, τήλιδα, τήλις, τηντιλίδα, τηντιλίνα, τήλι, χόρτο των Ελλήνων, Ελληνικό σανό, Ελληνικός σανός, μοσχοσίταρο, (το) αιγόκερας, (το) βούκερας, γραικόχορτο, ελληνικό τριφύλλι, νυχάκι, στροφίλι, χέλμπα ή τσιμένι[2] (αγγλ. fenugreek), είναι μονοετές φυτό της οικογένειας των Χεδρωπών ή Φαβίδων (Fabaceae), με φύλλα που αποτελούνται από τρία μικρά αντωοειδή προς επιμήκη φυλλάδια. Καλλιεργείται σε ολόκληρο τον κόσμο ως μια ημίξηρη καλλιέργεια και οι σπόροι του είναι ένα κοινό συστατικό στα φαγητά της Ινδικής υποηπείρου.
| Τριγωνέλλα η Ελληνική, μοσχοσίταρο (Trigonella foenum-graecum). | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_(8231742921).jpg) Τριγωνέλλα η Ελληνική (Trigonella foenum-graecum), εικονογράφηση από τον Köhler. | ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Τριγωνίσκος ο Ελληνικός (Trigonella foenum-graecum) Κάρολος Λινναίος (L.)[1] | ||||||||||||||||
Η Τριγωνέλλα η Ελληνική πιστεύεται ότι έχει έρθει για καλλιέργεια από την Εγγύς Ανατολή. Ενώ οι Zohary και Hopf δεν είναι βέβαιοι, ως προς το πιο άγριο στέλεχος του γένους του Τριγωνίσκου (Trigonella), προκάλεσε τον εξημερωμένο τριγωνίσκο.
Απανθρακωμένοι σπόροι τηντιλίδας έχουν ανακτηθεί από το Tell Halal, του Ιράκ, (με ραδιοχρονολόγηση από το 4000 π.Χ.) και στα στρωματογραφικά επίπεδα της Εποχής του Χαλκού της Λαχίς και αποξηραμένοι σπόροι από το τάφο του Τουταγχαμών.[3] Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος, καταγράφει το μοσχοσίταρο με τριφύλλι και το λαθούρι, ως τις καλλιέργειες για τις ζωοτροφές.[4]
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, χρησιμοποιούσαν τους σπόρους ως θυμίαμα και στις ταριχεύσεις. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τα φύλλα του, ως πολύτιμη ζωοτροφή. Στη μεσαιωνική Ευρώπη, καλλιεργούνταν το τσιμένι σε μεγάλη έκταση ως μπαχαρικό φυτό, στους αυτοκρατορικούς κήπους του Καρλομάγνου.[5]
| Διατροφική αξία 100 g (3.5 oz) | |||
|---|---|---|---|
| Ενέργεια (Energy) |
323 kJ | ||
| Θερμίδες (Calories) |
49 kcal | ||
| Υδατάνθρακες (Carbohydrates) |
58,35 g | ||
| Λιπαρά (Fat) |
6,41 g | ||
| Πρωτεΐνες (Proteins) |
23,00 g | ||
| Διαιτητικές Ίνες (Dietary Fibers) |
24,60 g | ||
| Βιταμίνες (Vitamins) | |||
| Βιταμίνη Α (Vitamin A) |
60 IU (%) | ||
| Θειαμίνη (Β1) (Thiamin B1) |
0,322 mg (%) | ||
| Ριβοφλαβίνη (Β2) (Riboflavin B2) |
0,366 mg (%) | ||
| Νιασίνη (Β3) (Niacin B3) |
1,640 mg (%) | ||
| Βιταμίνη Β6 (Vitamin B6) |
0,600 mg (%) | ||
| Φυλλικό οξύ (Β9) (Folic Acid B9) |
57 μg (%) | ||
| Βιταμίνη Β12 (Vitamin B12) |
μg (%) | ||
| Ίχνη μετάλλων (Trace metals) | |||
| Ασβέστιο (Calcium) |
176 mg (40%) | ||
| Σίδηρος (Iron) |
33,53 mg (15%) | ||
| Μαγνήσιο (Magnesiumn) |
191 mg (%) | ||
| Φωσφόρος (Phosphorus) |
296 mg (7%) | ||
| Κάλιο (Potassium) |
770 mg (%) | ||
| Νάτριο (Sodium) |
67 mg (%) | ||
| Ψευδάργυρος (Zinc) |
2,50 mg (%) | ||
| Λιπίδια (Lipids) | |||
| Λιπαρά οξέα (Fatty acids) |
1,460 g | ||
| Άλλα συστατικά (Other constituents) | |||
| Νερό (Water) |
8,84 g | ||
IU = International units | |||
Ο καρπός της χέλμπας, έχει σχήμα ρομβοειδές και σε καθεμιά από τις δυο του επιφάνειες, υπάρχει ένα αβαθές αυλάκι που τον χωρίζει διαγωνίως, το χρώμα του είναι ανοικτό καφέ και μοιάζει με αυτόν του σιταριού - σαν τετράγωνος τραχανάς. Η οσμή των σπόρων του ελληνικού σανού, είναι ευχάριστη που θυμίζουν αυτήν του σέλινου και όταν αλεστούν αυτήν του παστουρμά ή κατ'άλλους αυτήν των μπιζελιών, ξεροψήνονται δε, προκειμένου να φύγει η πικρή τους γεύση.[9]
Τα φύλλα του τριγωνίσκου, είναι τρίλοβα (εξ ου και η ονομασία) που μοιάζουν αρκετά με αυτά του τριφυλλιού αλλά είναι πολύ πιό παχύσαρκα.[10]
Σημαντικές χώρες παραγωγής μοσχοσίταρου είναι: το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Ινδία, το Ιράν, το Νεπάλ, το Μπανγκλαντές, η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Γαλλία, η Ισπανία, η Τουρκία και το Μαρόκο. Ο μεγαλύτερος παραγωγός είναι η Ινδία, όπου τα κρατίδιά της με την μεγαλύτερη παραγωγή είναι: το Ρατζαστάν, το Γκουτζαράτ, το Ουταράχαντ, το Ούταρ Πραντές, το Μάντια Πραντές, το Μαχαράστρα, το Χαρυάνα και το Πουντζάμπ. Το Ρατζαστάν, αντιπροσωπεύει πάνω από το 80% της παραγωγής της Ινδίας.[11]
Ο Ελληνικός σανός, χρησιμοποιείται ως βότανο (αποξηραμένος ή σε φρέσκα φύλλα), μπαχαρικό (σπόροι) και λαχανικό (φρέσκα φύλλα, φύτρα (sprouts) και μικροπρασινάδα (microgreens)). Η σοτολόνη (sotolon), είναι το χημικό που είναι υπεύθυνο για τη χαρακτηριστική γλυκιά μυρωδιά του μοσχοσίταρου.
Κυβοειδούς σχήματος, κίτρινο-πορτοκαλί χρώματος, οι σπόροι του μοσχοσίταρου απαντώνται συχνά στις κουζίνες της Ινδικής υποηπείρου, που χρησιμοποιούνται τόσο ολόκληροι όσο και σκόνη, για την παρασκευή τουρσιών, πιάτων με λαχανικά, daal και αναμίξεις μπαχαρικών όπως σκόνη για panch phoron[Σημ. 1] και sambar.[Σημ. 2] Συχνά ψήνονται προκειμένου να μειωθεί η πικρία και να ενισχυθεί η γεύση.[12]
Τα φρέσκα φύλλα του μοσχόσιτου, είναι ένα συστατικό σε ορισμένα Ινδικά κάρυ. Σπόροι με φύτρα και μικροπρασινάδα χρησιμοποιούνται σε σαλάτες. Όταν ο μοσχόσιτος συγκομίζεται ως μικροπρασινάδα, είναι γνωστός ως Samudra methi στη Μαχαράστρα, κυρίως εντός και πέριξ της Βομβάης, όπου συχνά καλλιεργείται στις αμμώδεις εκτάσεις κοντά στη θάλασσα, εξ ου και η ονομασία "samudra", «ωκεανός» στα Σανσκριτικά.[13] Η samudra methi, καλλιεργείται επίσης, στις ξηρές κοίτες των ποταμών, στις Gangetic πεδιάδες. Όταν πωλείται ως λαχανικό στην Ινδία, τα νεαρά φυτά που συγκομίζονται με τις ρίζες τους, εξακολουθούν να συνδέονται και να πωλούνται σε μικρές δέσμες στις αγορές και τα παζάρια. Τυχόν υπόλοιπο χώμα, ξεπλένεται προκειμένου να επεκταθεί η ζωή τους στο ράφι.
Στην Τουρκική κουζίνα, το μοσχοσίταρο, χρησιμοποιείται για την κατασκευή ενός πολτού γνωστού ως çemen (εξ ου και η ονομασία «τσιμένι»). Κύμινο, μαύρο πιπέρι και άλλα μπαχαρικά προστίθενται σε αυτό, ειδικά για την παρασκευή του παστουρμά.
Στην Περσική κουζίνα, τα φύλλα του μοσχοσίταρου ονομάζονται شنبلیله (shanbalile). Είναι το βασικό συστατικό και ένα από τα πολλά χόρτα που έχουν ενσωματωθεί στο γκορμέ σαμπζί (ghormeh sabzi) και eshkeneh και τα οποία συχνά λέγεται ότι είναι τα εθνικά φαγητά του Ιράν.
Στην Αιγυπτιακή κουζίνα, οι αγρότες στην Άνω Αίγυπτο, προσθέτουν σπόρους μοσχοσίταρου και αραβοσίτου στις πίτες τους για να παραγάγουν το aish merahrah, μια βάση της διατροφής τους.[14]
Είναι συντηρητικό κρέατος και επίσης προφυλάσσει από ενδεχόμενη δηλητηρίαση, επενεργώντας ως αντίδοτο, (σε περίπτωση αλλοίωσης του προϊόντος).[15]
Το μοσχοσίταρο, χρησιμοποιείται στην κουζίνα της Ερυθραίας και της Αιθιοπίας.[16] Η λέξη για το μοσχοσίταρο στα Αμχαρικά είναι abesh (ή abish) και ο σπόρος του χρησιμοποιείται στην Αιθιοπία, ως φυσικό φυτικό φάρμακο για τη θεραπεία του διαβήτη.[16]
Οι Υεμενίτες Εβραίοι ακολουθώντας την ερμηνεία του ραβίνου Salomon Isaacides, (Rashi), πιστεύουν ότι η τηντιλίδα, την οποία αποκαλούν hilbeh, hilba, helba, ή halba (חילבה) είναι η ρουβια (rubia - רוביא) του Ταλμούδ. Τη χρησιμοποιούν επίσης, για να παραγάγουν μια σάλτσα που επίσης ονομάζεται hilbeh,[17] υπενθυμίζοντας το κάρυ. Καταναλώνεται καθημερινά και τελετουργικά κατά τη διάρκεια του γεύματος από την πρώτη ή / και τη δεύτερη νύχτα του Εβραϊκού Νέου Έτους, Ρος Χασχάνα (Rosh Hashana)[18]
Συνιστάται από τους συμβούλους γαλουχίας και χρησιμοποιείται από τις θηλάζουσες μητέρες, συμβάλλοντας στην τόνωση της παραγωγής και προμήθειας γάλακτος και επίσης υποτίθεται ότι βοηθά στην απόκτηση ή τη μείωση του βάρους. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να στηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς.[19]
Οι Άραβες, χρησιμοποιούν τη χέλμπα, για να αρωματίσουν το πρωινό τους μέλι. Το τσάι του είναι δημοφιλές γιατρικό, για τις κράμπες του στομάχου, μετά από τη διάρροια.[20]
Οι σπόροι του τριγωνίσκου, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως συστατικό του μπαχαράτ.[21]
Φιντάνια τριγωνίσκου, τα οποία το 2009 και το 2010, καλλιεργήθηκαν από μολυσμένους σπόρους που εισήχθησαν από την Αίγυπτο, είχαν εμπλακεί αλλά όχι οριστικά συνδεθεί στη Γερμανία, με την επιδημία της Escherichia coli O104:H4 του 2011.[22]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
