Penrhyn Llŷn

Gorynys yng ngogledd-orllewin Cymru yw Penrhyn Llŷn neu Pen Llŷn. Mae'n rhan o Wynedd. Mae'n ymestyn fel braich allan i'r môr tua gogledd Bae Ceredigion. Yr Eifl yw'r copa uchaf a'r prif drefi yw Aberdaron, Abersoch, Cricieth, Nefyn a Phwllheli. Creadigaeth bur diweddar yw'r term ei hun.

Penrhyn Llŷn

Penrhyn Llŷn

Math	gorynys
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Gerllaw	Môr Iwerddon
Cyfesurynnau	52.9092°N 4.4614°W
Statws treftadaeth	Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Gweler hefyd Llŷn (gwahaniaethu) a Penrhyn (gwahaniaethu).

Mae'r penrhyn yn cael ei adnabod fel Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Ceir nifer o draethau braf, yn arbennig ar yr arfordir deheuol, baeau creigiog ar hyd arfordir y gogledd, a bryniau gosgeiddig fel Yr Eifl a Carn Fadryn.

Er gwaethaf mewnlifiad o siaradwyr Saesneg i leoedd fel Abersoch, erys Llŷn yn un o gadarnleoedd pwysicaf yr iaith Gymraeg.

Geirdarddiad

Daw'r enw Llŷn o Laigin, brenhinllin Leinster/Laighin a sefydlodd gwladfa Wyddelig yng Ngogledd Cymru yn ystod Oes Gristnogol Gynnar Iwerddon (tua 400–800).^[1]

Copaon

Mynydd Moel-y-gest.

Lleoliad y copaon o Ynys Môn i Ben Llŷn.

Rhwng Ynys Môn a Phen Llŷn
Enw	Cyfesurynnau OS		Cyfesurynnau Daearyddol
Bwlch Mawr, Penrhyn Llŷn	SH426478	map	53.004°N, 4.347°W
Bwrdd Arthur, Ynys Môn	SH585812	map	53.308°N, 4.125°W
Carn Fadryn, Penrhyn Llŷn	SH278351	map	52.885°N, 4.56°W
Carneddol, Penrhyn Llŷn	SH301331	map	52.868°N, 4.525°W
Garn Boduan, Penrhyn Llŷn	SH312393	map	52.924°N, 4.512°W
Gwylwyr Carreglefain, Penrhyn Llŷn	SH324410	map	52.94°N, 4.495°W
Gyrn Ddu, Penrhyn Llŷn	SH401467	map	52.993°N, 4.383°W
Mynydd Twr, Holy Island (Ynys Môn)	SH218829	map	53.312°N, 4.676°W
Moel-y-gest, Penrhyn Llŷn	SH549388	map	52.926°N, 4.159°W
Mynydd Anelog, Penrhyn Llŷn	SH151272	map	52.81°N, 4.744°W
Mynydd Bodafon, Ynys Môn	SH472854	map	53.343°N, 4.296°W
Mynydd Carnguwch, Penrhyn Llŷn	SH374429	map	52.958°N, 4.422°W
Mynydd Cennin, Penrhyn Llŷn	SH458449	map	52.979°N, 4.298°W
Mynydd Cilan, Penrhyn Llŷn	SH288241	map	52.787°N, 4.54°W
Mynydd Eilian, Ynys Môn	SH472917	map	53.399°N, 4.299°W
Mynydd Enlli, Ynys Enlli	SH122218	map	52.761°N, 4.784°W
Mynydd Rhiw, Penrhyn Llŷn	SH228293	map	52.832°N, 4.631°W
Mynydd y Garn, Ynys Môn	SH314906	map	53.385°N, 4.536°W
Yr Eifl, Penrhyn Llŷn	SH364447	map	52.974°N, 4.437°W

Cymunedau (a chyn-gymunedau)

Llun	Enw	Cyfnod	Poblogaeth 1961	Sir	Cymuned	Refs
	Aberdaron	1894 1974	1,161	Gwynedd	Aberdaron	[2]
	Abererch	1894 1934		Gwynedd	Llannor	[3]
	Ynys Enlli	1894 1974	17	Gwynedd	Aberdaron	[4]
	Bodferin	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron	[5]
	Botwnnog	1894 1974	1,176	Gwynedd	Botwnnog	[6]
	Bryncroes	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron Botwnnog	[7]
	Buan	1934 1974	619	Gwynedd	Buan	[8]
	Carnguwch	1894 1934		Gwynedd	Pistyll	[9]
	Ceidio	1894 1934		Gwynedd	Buan	[10]
	Criccieth Urban District	1894 1974	1,672	Gwynedd	Criccieth	[11]
	Dolbenmaen	1934 1974	1,447	Gwynedd	Dolbenmaen	[12]
	Edern	1894 1939		Gwynedd	Nefyn	[13]
	Llanaelhaearn	1894 1974	1,242	Gwynedd	Llanaelhaearn	[14]
	Llanarmon	1894 1934		Gwynedd	Llanystumdwy	[15]
	Llanbedrog	1894 1974	883	Gwynedd	Llanbedrog	[16]
	Llandegwning	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog	[17]
	Llandudwen	1894 1934		Gwynedd	Buan Tudweiliog	[18]
	Llanengan	1894 1974	2,116	Gwynedd	Llanengan	[19]
	Llanfaelrhys	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron	[20]
	Llanfihangel Bachellaeth	1894 1934		Gwynedd	Buan	[21]
	Llangian	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Llanengan	[22]
	Llangwnnadl	1894 1934		Gwynedd	Aberdaron Tudweiliog	[23]
	Llangybi	1894 1934		Gwynedd	Llannor Llanystumdwy	[24]
	Llaniestyn	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Tudweiliog	[25]
	Llannor	1894 1974	2,039	Gwynedd	Llannor	[26]
	Llanystumdwy	1894 1974	2,056	Gwynedd	Llanystumdwy	[27]
	Sarn Mellteyrn	1894 1934		Gwynedd	Botwnnog Tudweiliog	[28]
	Nefyn	1894 1974	2,164	Gwynedd	Nefyn	[29]
	Benllech	1894 1934		Gwynedd	Tudweiliog	[30]
	Penrhyn Llŷn	1894 1934		Gwynedd	Criccieth Llanystumdwy	[31]
	Penrhos	1894 1934		Gwynedd	Llannor	[32]
	Pistyll	1894 1974	599	Gwynedd	Pistyll	[33]
	Pwllheli Municipal Borough	1835 1974	3,647	Gwynedd	Pwllheli	[34]
	Tudweiliog	1894 1974	1,003	Gwynedd	Tudweiliog	[35]

Gweler hefyd

• Llŷn - y cantref hanesyddol; Pen Llŷn
• Eifionydd - cwmwd ac ardal hanesyddol; rhan dde-ddwyreiniol y penrhyn
• Llwybr Arfordir Llŷn
• Rhestr mynyddoedd Cymru
• Rhestr o gopaon Cymru

Cyfeiriadau

1. Ó Corráin (1989), t. 6.
2. A Vision of Britain Through Time : Aberdaron Civil Parish Archifwyd 2012-06-30 yn archive.today. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
3. A Vision of Britain Through Time : Abererch Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
4. A Vision of Britain Through Time : Bardsey Island Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
5. A Vision of Britain Through Time : Bodferin Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2012.
6. A Vision of Britain Through Time : Botwnnog Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
7. A Vision of Britain Through Time : Bryncroes Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
8. A Vision of Britain Through Time : Buan Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
9. A Vision of Britain Through Time : Carnguwch Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
10. A Vision of Britain Through Time : Ceidio Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
12. A Vision of Britain Through Time : Dolbenmaen Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
13. A Vision of Britain Through Time : Edern Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
14. A Vision of Britain Through Time : Llanaelhaearn Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
15. A Vision of Britain Through Time : Llanarmon Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
16. A Vision of Britain Through Time : Llanbedrog Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
17. A Vision of Britain Through Time : Llandegwning Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
18. A Vision of Britain Through Time : Llandudwen Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
19. A Vision of Britain Through Time : Llanengan Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
20. A Vision of Britain Through Time : Llanfaelrhys Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
21. A Vision of Britain Through Time : Llanfihangel Bachellaeth Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
22. A Vision of Britain Through Time : Llangian Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
23. A Vision of Britain Through Time : Llangwnnadl Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
24. A Vision of Britain Through Time : Llangybi Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
25. A Vision of Britain Through Time : Llaniestyn Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
26. A Vision of Britain Through Time : Llannor Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
27. A Vision of Britain Through Time : Llanystumdwy Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
28. A Vision of Britain Through Time : Mellteryn Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
29. A Vision of Britain Through Time : Nefyn Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
30. A Vision of Britain Through Time : Benllech Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
31. A Vision of Britain Through Time : Penllyn Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
32. A Vision of Britain Through Time : Penrhos Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
33. A Vision of Britain Through Time : Pistyll Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.
35. A Vision of Britain Through Time : Tudweiliog Civil Parish Archifwyd 2011-06-04 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 12 Ionawr 2010.

Llyfryddiaeth

• Ó Corráin, D. "Prehistoric and Early Christian Ireland" yn The Oxford History of Ireland, golygwyd gan R. F. Foster (Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1989).
• Ioan Mai Evans, Gwlad Llŷn (Llandybie, 1968)