službeni naziv Bosne i Hercegovine od 1992. do 1995. From Wikipedia, the free encyclopedia
Republika Bosna i Hercegovina bio je službeni naziv Bosne i Hercegovine od proglašenja nezavisnosti 1992. do potpisivanja Dejtonskog sporazuma 1995. Proglašena je raspadom SFRJ, kao nasljednica njene federalne republike Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine.[5] Prefiks "Socijalistička" uklonjen je iz naziva 8. aprila 1992. na sjednici Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine, gdje je donesena službena odluka o promjeni naziva Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina u novo ime - Republika Bosna i Hercegovina.[6] Nosila je taj naziv do potpisivanja Aneksa IV. Dejtonskog sporazuma 14. decembra 1995, koji je sadržavao današnji Ustav Bosne i Hercegovine.
| Republika Bosna i Hercegovina Република Босна и Херцеговина |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1992-1995 (de jure) 1992-1997 (de facto)[a] |
|||||||||||||
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
| Himna: Jedna si jedina |
|||||||||||||
 Teritorija koju je nekada potpuno kontrolisala ARBiH tokom rata u BiH
Teritorija međunarodno priznata kao dio Republike BiH, ali pod kontrolom drugih političkih entiteta tokom rata u BiH |
|||||||||||||
| Glavni i najveći grad | Sarajevo 43°51′N 18°22′E | ||||||||||||
| Službeni jezik | srpskohrvatski ijekavskog izgovora[2][3] | ||||||||||||
| Pismo | [3] | ||||||||||||
| Etničke grupe | 43,47% Muslimani[b] 31,21% Srbi 17,38% Hrvati 5,54% Jugoslaveni 2,38% Ostali[4] |
||||||||||||
| Religija |
|
||||||||||||
| Demonim | |||||||||||||
| Državno uređenje | Unitarna parlamentarna direktorijska republika | ||||||||||||
| Predsjedavajući Predsjedništva | |||||||||||||
• 1992-1996 |
Alija Izetbegović | ||||||||||||
| Predsjednik skupštine | |||||||||||||
• 1993-1997 |
Miro Lazović | ||||||||||||
| Predsjednik vlade | |||||||||||||
• 1992 |
Jure Pelivan | ||||||||||||
• 1992-1993 |
Mile Akmadžić | ||||||||||||
• 1993-1996 |
Haris Silajdžić | ||||||||||||
• 1996-1997 |
Hasan Muratović | ||||||||||||
| Zakonodavstvo | Skupština | ||||||||||||
| Vijeće općina | |||||||||||||
| Vijeće građana | |||||||||||||
| Historija | |||||||||||||
| - | Prvi slobodni izbori | 18. novembar 1990. | |||||||||||
| - | Referendum o nezavisnosti | 1. mart 1992. | |||||||||||
| - | Deklaracija nezavisnosti od SFRJ | 3. mart 1992. | |||||||||||
| - | Početak rata u BiH | 1. april 1992. | |||||||||||
| - | Odluka Predsjedništva RBiH o promjeni imena države u Republiku BiH | 8. april 1992. | |||||||||||
| - | Pristupanje BiH UN-u | 22. maj 1992. | |||||||||||
| - | Vašingtonski sporazum | 18. mart 1994. | |||||||||||
| - | Kraj rata u BiH (Dejtonski sporazum) | 14. decembar 1995. | |||||||||||
| Osnivanje | 3. mart 1992. | ||||||||||||
| Ukidanje | 14. decembar 1995. (Dejtonski sporazum) | ||||||||||||
| Površina | |||||||||||||
• Ukupno |
51.129 km2 | ||||||||||||
| 1.4% | |||||||||||||
| Stanovništvo | |||||||||||||
• Ukupno (1991) |
4.377.033 | ||||||||||||
• Gustoća |
85,61/km2 | ||||||||||||
| Valuta | BH dinar Njemačka marka |
||||||||||||
| Vremenska zona | UTC +1 (EET) | ||||||||||||
| UTC +2 (EEST) | |||||||||||||
| Format datuma | D. M. GGGG. (NE) | ||||||||||||
| Vozačka strana | desna | ||||||||||||
| Pozivni broj | +387 | ||||||||||||
| Danas dio |  Bosna i Hercegovina |
||||||||||||
U intervalu između 1980. koju je obilježila smrt Josipa Broza Tita i 1989. kada se raspao Savez komunista Jugoslavije na Četrnaestom kongresu, u svim jugoslavenskim republikama pojavljivale su se različite političke opcije, udruženja i pokreti. U SR Bosni i Hercegovini intenzivniji pluralistički interesi javno su se iskazali nakon Desetog kongresa Saveza komunista Bosne i Hercegovine. Ozbiljno pripremanje novih političkih stranaka odvijalo se još u vrijeme kada su se u redovima Saveza komunista Bosne i Hercegovine vodile debate da li uopće dozvoliti stranke na nacionalnoj osnovi. Već u proljeće 1990. počele su nastajati prve političke stranke na nacionalnoj osnovi: 26. maja 1990. Stranke demokratske akcije (SDA), 12. jula 1990. Srpske demokratske stranke (SDS) i 18. augusta 1990. Hrvatske demokratske zajednice BiH (HDZ BiH). Osim ovih stranaka, pojavile su se i stranke ljevice: Savez komunista – Socijalistička demokratska partija (SK BiH pod novim imenom), Demokratski socijalistički savez BiH i Savez reformskih snaga. Uvođenje višestranačkog političkog sistema u SR Bosni i Hercegovini i održavanje višestranačkih izbora stvorene su usvajanjem amandmana na Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine donesenih u julu 1990. Zagarantirana je sloboda političkog organiziranja i djelovanja, a zabranjeno organiziranje i djelovanje usmjereno na nasilno rušenje ustavog poretka. Također, utvrđeno je da građani na osnovu općeg i jednakog biračkog prava, neposrednim i tajnim glasanjem biraju predstavnike u skupštine društveno-političkih zajednica na mandat od četiri godine.[7]
Prvi višestranački opći i lokalni izbori, održani 18. novembra 1990, raspisani su na osnovu Odluke predsjednika Skupštine SRBiH istovremeno za članove Predsjedništva, Skupštinu SRBiH, skupštine 109 općina i Skupštine grada Sarajeva. Pri registraciji birača primijenjena je pasivna registracija na nivou općine, na osnovu podataka koje su građani prijavljivali prilikom prijave stalnog mjesta boravka. Ukupan broj građana upisanih u opće biračke spiskove bio je 3.033.921, od čega 100.432 na privremenom radu u inozemstvu. Da bi bili legitimni, bilo je potrebno da na izbore izađe više od 50% birača upisanih u opće biračke spiskove.[7]
Za izbor članova Predsjedništva SRBiH bile su formirane četiri kandidatske liste (štampane kao dijelovi glasačkog lista) na kojima su bili kandidati: Muslimani[b], Srbi, Hrvati i Ostali, koji se nisu nacionalno izjasnili ili su pripadali drugim narodima i narodnostima. Za članove Predsjedništva izabrani su oni koji su dobili relativnu većinu iz svakog naroda. Predsjednik Predsjedništva SRBiH postao je Alija Izetbegović. Izbor 240 poslanika u dva doma Skupštine morao je odražavati zastupljenost konstitutivnih naroda u Bosni i Hercegovini prema popisu iz 1981, uz dozvoljeno odstupanje +/-15%. Na izbore je od 43 registrirane stranke izašlo, samostalno ili u koalicijama, njih 15. Uvjerljivom većinom pobijedile su SDA, SDS i HDZ BiH sa 84% poslaničkih mandata u skupštini, 75,5% delegatskih mandata u općinskim skupštinama, te 60,83% delegatskih mandata u Skupštini grada Sarajeva. Za predsjednika Skupštine SRBiH izabran je Momčilo Krajišnik, a za predsjednika Vlade Jure Pelivan.[7]
Na osnovu izbornih rezultata, stvorena je koalicija tri političke stranke s nacionalnim predznakom na prostoru Bosne i Hercegovine. Međutim, već na prvim sjednicama jasno su se pokazale duboke razlike u rješavanju otvorenih pitanja. Njihovi politički interesi bili su dijametralno suprotni, prije svega u vezi s najvažnijim pitanjima suverenosti državne vlasti.[7]
Nakon izbora 1990, otvorena politička razmimoilaženja nastavljena su u političkim predstavničkim tijelima Republike Bosne i Hercegovine. To je bilo vrijeme raspada Jugoslavije i intenzivnih pregovora šest predsjednika republičkih predsjedništava koji nisu mogli naći izlaz iz duboke jugoslavenske krize. Nepunu godinu dana nakon prvih višestranačkih izbora u Republici Bosni i Hercegovini, prva ratna dešavanja koja su se već uveliko događala u Hrvatskoj prenesena su u Bosnu i Hercegovinu. Prvo bosanskohercegovačko mjesto koje je već u septembru 1991. napadnuto od strane Jugoslavenske narodne armije (JNA) bilo je selo Ravno na krajnjem jugu Hercegovine.[7]
U političkom životu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine pojavila se ideja o ponovnom uspostavljanju nezavisnosti. Nastojanja u tom pravcu samo su se pojačala nakon što su tri jugoslavenske republike (Slovenija, Hrvatska i Makedonija) učinile konkretne korake, te se nametnulo jednostavno pitanje, da li će Republika iskoristiti svoje pravo na samoopredjeljenje (prema Ustavu SFRJ iz 1974) ili će ostati u tzv. krnjoj Jugoslaviji, što je po mnogima bilo samo drugo ime za Veliku Srbiju. Nakon što su Slovenija i Hrvatska 25. juna proglasile nezavisnost,[8] a potom i prekinule sve državne veze sa ostatkom SFRJ, Skupština SR Bosne i Hercegovine 15. oktobra 1991. usvaja Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine.[9] Tim činom odlučeno je da se povuku predstavnici BiH iz rada saveznih organa dok se ne postigne dogovor o budućnosti Jugoslavije.
Raspad Jugoslavije pratio je i proces formiranja paralelnih struktura vlasti. Na Palama, blizu Sarajeva, 24. oktobra 1991. formirana je Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Ova skupština je 9. januara 1992. usvojila i Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, a ime je 12. augusta iste godine promijenjenila u Republika Srpska. U Grudama je 18. novembra 1991. proglašena Hrvatska zajednica Herceg-Bosna, koja je prerasla Hrvatsku Republiku Herceg-Bosnu 28. augusta 1993.[7]
Krajem 1991. odlučivalo se o sudbini Jugoslavije i u okviru međunarodne zajednice. Nakon Mirovne konferencije o Jugoslaviji, održane 5. novembra 1991. godine u Den Haagu, Arbitražna komisija konačno je javno ocijenila da se radi o disoluciji (raspadu), a ne secesiji (otcjepljenjem) pojedinih država članica SFRJ, što je značilo da ona nema više pravni identitet. Evropska zajednica donijela je Deklaraciju o Jugoslaviji 16. decembra 1991, s pozivom svim jugoslavenskim republikama da do 23. decembra 1991. apliciraju za nezavisan državni status.[8] Predsjedništvo SR Bosne i Hercegovine je 20. decembra 1991. donijelo Odluku o podnošenju zahtjeva za priznavanje SR Bosne i Hercegovine kao nezavisne države, uz napomenu da ova odluka nije imala podršku srpskih članova Predsjedništva. Međutim, na osnovu izvještaja Arbitražne komisije, međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine uslovljeno je provođenjem općeg referenduma pod međunarodnom kontrolom.[10][11] U skladu s tim, Skupština SR Bosne i Hercegovine je na zajedničkoj sjednici oba vijeća, 25. januara 1992, donijela Odluku o raspisivanju republičkog referenduma o suverenosti i nezavisnosti Bosne i Hercegovine. Ni ova odluka nije dobila podršku većeg broja predstavnika srpskog naroda, koji su tada i napustili Skupštinu.[7]
Referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine održan je 29. februara i 1. marta 1992. Od ukupnog broja glasača (3.253.847) na republički referendum za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine izašlo je i glasalo 64,31% građana sa pravom glasa, a od toga je 99,44% glasalo "za". Rezultati referenduma omogućili su i međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine, kao nezavisne države.[7]
Zemlje članice Evropske zajednice (EZ) su 6. aprila 1992, a dan kasnije i Sjedinjene Američke Države (SAD) priznale Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu i suverenu državu. Bosna i Hercegovina je 22. maja 1992. postala članica Organizacije Ujedinjenih nacija (UN). U isto vrijeme oružani sukobi u pojedinim dijelovima Bosne i Hercegovine prerasli su u pravi rat, koji je prouzrokovao ljudske žrtve i materijalna razaranja.[7][12]
Nakon održanog referenduma i proglašenja nezavisnosti, Bosna i Hercegovina je Ujedinjenim nacijama dostavila aplikaciju za prijem u punopravno članstvo.[13] Na osnovu tog zahtjeva, Vijeće sigurnosti ove organizacije je 20. maja 1992. na 3078. sjednici prihvatilo zahtjev,[13] a na sljedećoj sjednici održanoj istog dana usvojilo rezoluciju broj 755[13][14] u kojoj se predlaže Generalnoj skupštini UN da u svoje punopravno članstvo primi Republiku Bosnu i Hercegovinu. Postupajući prema toj preporuci, Generalna skupština je na zasjedanju održanom 22. maja 1992. potvrdila preporuku Vijeća sigurnosti, a Republika Bosna i Hercegovina je postala punopravna članica ove međunarodne organizacije.
Generalnoj skupštini UN-a se obratio tadašnji ministar vanjskih poslova Haris Silajdžić, a prijemu je prisustvovao i Predsjednik predsjedništva Alija Izetbegović.
Prijemom u UN, Republika Bosna i Hercegovina je kao sukcesor nekadašnje SRBiH, u sastavu SFRJ, automatski postala ugovorna strana svih konvencija i sporazuma koje je ona ratificirala.
Veliki broj srpskih ofanziva je počeo u martu 1992. u istočnoj i sjevernoj Bosni. Prateći napeti period eskalirajućih tenzija i mjestimične vojne incidente, otvoreno ratovanje u Sarajevu je počelo 6. aprila.[12] Međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine je značilo da se Jugoslavenska narodna armija (JNA) mora povući sa teritorije države, iako su se njeni srpski članovi pridružili Vojsci Republike Srpske (VRS). Naoružana i opremljena iz zaliha JNA, te podržana od paravojnih organizacija iz BiH i Srbije, Vojska Republike Srpske je 1992. uspjela zauzeti većinu teritorije naseljenom Srbima.[12] Godine 1993, kada je bošnjačko-hrvatski sukob započeo između vlade u Sarajevu i samoproglašene Hrvatske Republike Herceg-Bosne, oko 70% teritorije države je bilo pod kontrolom Srba.[15]
Za vrijeme rata od 1992. do 1995. održano je više međunarodnih konferencija i diplomatskih pokušaja zaustavljanja rata. Međutim, prvi relevantan međunarodni sporazum je Prvi okvirni sporazum o Federaciji Bosne i Hercegovine potpisan 18. marta 1994, u Washingtonu pod pokroviteljstvom Sjedinjenih Američkih Država, poznat kao Vašingtonski sporazum. Ovim sporazumom prestaje Bošnjačko-hrvatski sukob, koji se odvijao za vrijeme rata u BiH, često nazvan "Rat u ratu". Predviđeno je da teritorija koju su kontrolirali Armija Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) i Hrvatsko vijeće obrane (HVO) ima federalno uređenje sa deset kantona, koji su kasnije formirali svoje skupštine i donijeli svoje ustave. Na osnovu ovog sporazuma, donesen je Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, na sjednici Ustavotvorne skupštine Federacije Bosne i Hercegovine, održanoj 30. marta 1994. Ovaj ustav sadrži i odredbu prema kojoj će odluke o ustavnom statusu teritorije s većinskim srpskim stanovništvom biti donesene u toku pregovora o miru na Međunarodnoj konferenciji o bivšoj Jugoslaviji. Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine prethodilo je donošenje Ustavnog zakona o dopunama Ustava Republike Bosne i Hercegovine, kojim je osiguran ustavni osnov da se izvrši unutrašnje preoblikovanje dijela Republike Bosne i Hercegovine.[7]
Međutim, tek okončanjem mirovnih pregovora u Daytonu (Ohio, SAD) 21. novembra 1995. i potpisivanjem Mirovnog sporazuma u Parizu 14. decembra 1995. zaustavljen je rat u Bosni i Hercegovini. Potpisali su ga predsjednici triju država Alija Izetbegović (Republika Bosna i Hercegovina), Slobodan Milošević (Savezna Republika Jugoslavija, koju su tada činile samo Srbija i Crna Gora) i Franjo Tuđman (Republika Hrvatska). Sporazum je potvrdio Republiku Bosnu i Hercegovinu kao samostalnu i suverenu državu, koja nastavlja svoje pravno postojanje kao Bosna i Hercegovina,[1] u postojećim međunarodno priznatim granicama, s modificiranom unutrašnjom strukturom koju čine dvije federalne jedinice (entiteti): Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska, te kasnije i treća federalna jedinica - Brčko distrikt.[16] Tri godine ratovanja i krvoprolića su uzrokovale između 95 i 100 hiljada poginulih, te više od 2 miliona raseljenih osoba.[17]
Smještena je na jugoistoku Evrope, u zapadnom dijelu Balkanskog poluostrva, između 42. i 46. stepena sjeverne geografske širine i 15. i 20. stepena istočne geografske dužine. Površina joj je 51.129 km2.[18] Dužina granice sa susjednim republika iznosi 1.538 km, a od toga je suhozemna granica duga 774 km, riječna 751 km, a morska 13 km. Grači s Hrvatskom na sjeveru, sjeverozapadu i jugu (932 km), SR Jugoslavijom na istoku i jugoistoku (605 km; Srbija 357 km, Crna Gora 248 km).[18] Na krajnjem jugu, na teritoriji općine Neum, izlazi na Jadransko more u dužini 20-ak km.[19] Granice su uglavnom prirodnog porijekla i većinom je čine rijeke Drina, Sava i Una, te planine, kao Dinara na jugozapadu.
Najviši je vrh Maglić (2.386 m), u jugoistočnom dijelu, na granici s SR Jugoslavijom. Najduža rijeka koja protječe jest Sava, a od jezera je najveće Buško, vještačka hidroakumulacija površine 56,7 km2.
Bosna i Hercegovina sastoji se od dvije geografske i historijske cjeline: većeg bosanskog dijela na sjeveru (otprilike 40.000 km2) i manjeg hercegovačkog na jugu. Bosna je mahom planinska zemlja, a isto se odnosi i na Hercegovinu, s tom razlikom da je riječ o različitim tipovima tla.
Na sjeveru se planinsko područje spušta u brežuljkasto područje Posavine, odnosne dalje pretvara u Panonsku niziju. Dinarski dijelovi Bosne prostiru se od zapada ka istoku. Hercegovinu čine planinska (visoka) i jadranska (niska) Hercegovina, koja užim pojasom između Neuma i poluostrva Klek izbija i na Jadransko more. Važna su i polja, odnosno zaravni, koje se pružaju duž najvećih rijeka (Una, Vrbas, Bosna, Drina), od juga ka sjeveru, odnosno, u slučaju Neretve, od sjevera ka jugu, a poseban oblik u krajoliku čine prostrana kraška polja na jugozapadu, jugu i jugoistoku (Livanjsko, Duvanjsko, Popovo i druga).
Plodna zemlja čini 13,6% površine, a samo 2,96% zemlje upotrebljava se za poljoprivredu, dok je 83,44% zemlje poljoprivredno gotovo neiskorišteno. U prirodne resurse ubrajaju se ugalj, željezo, boksit, mangan, bakar, hrom, cink, te drvo i znatne vodene mase.
Rijetki zemljotresi i poplave čine jedinu ozbiljnu prirodnu opasnost u Bosni i Hercegovini. U najvažnije ekološke probleme spadaju zagađenost zraka iz industrijskih postrojenja, opća zagađenost prostora zbog nedostatka opće kulture i ekološke svijesti i intenzivno krčenje šume.
Gotovo je 50% teritorije Bosne i Hercegovine pod šumama. Najveća šumska područja su u srednjem, istočnom i zapadnom dijelu Bosne.
Klima je umjereno kontinentalna s toplim ljetima i hladnim zimama. Područja s velikom nadmorskom visinom imaju kratka hladna ljeta i duge, ponekad žestoke zime. U primorju i na jugu zemlje zime su blage i kišovite.
Bosna i Hercegovina obiluje rijekama i jezerima. Sve rijeke pripadaju crnomorskom i jadranskom slivu. Najduža je Sava, koja formira znatan dio granice s Hrvatskom. Najduža rijeka koja izvire, odnosno nastaje u Bosni i Hercegovini jest Drina, koja je, poput Save, velikim dijelom toka pogranična rijeka, jer formira veći dio granice sa SR Jugoslavijom (Srbijom). Od dužih rijeka tu su još Bosna (s najvećim unutardržavnim slivom), Vrbas, Una, Sana, Ukrina i Spreča, koje teku prema sjeveru i pripadaju crnomorskom slivu, dok je na jugu najveća rijeka Neretva, koja je i jedina rijeka koja se ulijeva u Jadransko more.
S površinom 55,8 km2 najveće je jezero Buško, koje je na granici općina Livno i Tomislavgrada, na nadmorskoj visini 716 m. Akumulacija jezera iznosi 782 miliona m3 i po tome je jedno od najvećih jezera u Evropi. Veća jezera još su Modračko, Ramsko, Bilećko, Jablaničko, Veliko Plivsko, Blidinje. Mnogo je planinskih jezera, uglavnom ledničkog porijekla, a koja posjeduju znatan turistički potencijal, a poznatija su Prokoško (na Vranici), Orlovačko, Štirinsko, Bijelo i Kladopoljsko jezero (na Zelengori), Šatorsko na istoimenoj planini .
Republika Bosna i Hercegovina, prije Dejtonskog sporazuma, administrativno se dijelila na općine i gradove. Broj općina je iznosio 109, a zadnji put je povećan uoči Zimskih olimpijskih igara 1984. u Gradu Sarajevu kada su se formirale općine Novi Grad i Stari Grad.[20] Općine Republike BiH bile su:
Nakon rata u BiH, administrativna podjela se dosta izmijenila. Prvi nivo podjele postali su entiteti (Republika Srpska i Federacija Bosne i Hercegovine) i Brčko distrikt (od 2000), drugi nivo podjele je podjela Federacije BiH na kantone, kojih ima 10 i svi imaju uspostavljenu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, a tek na trećem je podjela na općine i gradove. Broj gradova se povećao na 34, dok broj općina na 142 (od čega je 79 općina u Federaciji Bosne i Hercegovine, a 64 u Republici Srpskoj), od kojih u Sarajevo ulaze četiri, a u Istočno Sarajevo šest.
Skupština Republike Bosne i Hercegovine bila je najviše zakonodavno tijelo ustanovljeno Ustavom Republike BiH. Sastojala se od dva doma (vijeća): Vijeće građana sa 130 predstavnika i Vijeće općina sa 110 predstavnika, po jedan za svaku općinu i grad u državi.[3]
Skupština je u ratnom periodu, do potpisivanja Dejtonskog sporazuma, održala 19 sjednica. U radu Skupštine učestvovalo je osam parlamentarnih stranaka i dva nezavisna poslanika. Predsjednik Skupštine u tom periodu bio je Miro Lazović. Posljednja sjednica Skupštine održana je 27. augusta 1996, prije prvih poslijeratnih izbora za Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine.[7]
Na područjima koja su se za vrijeme rata nalazila pod kontrolom Republike Srpske, zakonodavnu vlast vršila je Narodna skupština Republike Srpske. Također, nakon što je proglašena Hrvatska Republika Herceg-Bosna, 28. augusta 1993, njeno Predsjedništvo zajedno s poslanicima hrvatskog naroda u Vijeću općina Skupštine Republike BiH donijelo je odluku o formiranju Predstavničkog doma Hrvatske Republike Herceg-Bosne. Ovo predstavničko tijelo prestalo je postojati nakon formiranja Federacije Bosne i Hercegovine i konstituiranja Ustavotvorne skupštine Federacije Bosne i Hercegovine. Narodna skupština Republike Srpske je, pak, nastavila postojati i nakon završetka rata kao entitetsko predstavničko i zakonodavno tijelo.
| # | Portret | Ime i prezime | Mandat | Saziv | Stranka | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| — |  |
Momčilo Krajišnik
(1945–2020) |
8. april 1992.[c] | 14. septembar 1992.[d] | I saziv | SDS |
| — |  |
Mariofil Ljubić
(vršilac dužnosti)[e] |
14. septembar 1992.[e] | januar 1993. | HDZ BiH | |
| — | |
Abdulah Konjicija
(vršilac dužnosti)[e] |
SDA | |||
| 1. |  |
Miro Lazović
(1954–) |
januar 1993. | 3. januar 1997. | SDP BiH | |
Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine predstavljalo je najviši izvršni organ države. Činilo ga je 7 članova: 2 Muslimana, 2 Hrvata, 2 Srbina i 1 Ostali. Birali su ih punoljetni građani Republike Bosne i Hercegovine, direktnim, tajnim glasanjem i to na mandat u trajanju od 4 godine, koji je bio obnovljiv samo jednom uzastopno.[3] Prema Ustavu, Predsjedništvo je za svoj rad odgovaralo građanima i Skupštini.
Neki od ustavnih zadataka Predsjedništva su:[3]
U početku ratnog perioda dok se Skupština nije mogla redovno sastajati, Predsjedništvo je, u skladu sa ustavnim ovlaštenjima, imalo i zakonodavnu funkciju donoseći uredbe sa zakonskom snagom, koje je Skupština naknadno odobravala.[7]
Nakon prvih višestranačkih izbora, Predsjednik predsjedništva SR Bosne i Hercegovine i kasnije Republike Bosne i Hercegovine bio je Alija Izetbegović.
| # | Portret | Ime i prezime | Mandat | Stranka | Bilješke | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muslimani | ||||||
| 1. | |
Fikret Abdić | 3. mart 1992. | 20. oktobar 1993. | SDA | smijenjen zbog |
.jpg) |
Alija Izetbegović | 5. oktobar 1996. | Predsjednik Predsjedništva | |||
| 2. |  |
Nijaz Duraković | 20. oktobar 1993. | 5. oktobar 1996. | SDP BiH | Zamijenio Fikreta Abdića |
| Hrvati | ||||||
| 1. | |
Stjepan Kljuić | 3. mart 1992. | 5. oktobar 1996. | HDZ BiH | Napustio HDZ BiH 1994. |
| RS | ||||||
| 1. | |
Franjo Boras | 20. oktobar 1993. | HDZ BiH | Napustio predsjedništvo 1993. | |
| 2. | .jpg) |
Ivo Komšić | 24. oktobar 1993. | 5. oktobar 1996. | HSS BiH | Zamijenio Franju Borasa |
| Srbi | ||||||
| 1. |  |
Biljana Plavšić | 3. mart 1992. | 9. april 1992. | SDS | Napustili predsjedništvo 1992. |
_(cropped).jpg) |
Nikola Koljević | |||||
| 2. |  |
Nenad Kecmanović | 17. juni 1992. | 6. juli 1992. | Nezavisni | Zamijenio Biljanu Plavšić.
Napustio politiku 1992. |
| 2. | |
Mirko Pejanović | 5. oktobar 1996. | SDP BiH | Zamijenio Nikolu Koljevića | |
| 3. | |
Tatjana Ljujić-Mijatović | 24. decembar 1992. | Zamijenila Nenada Kecmanovića | ||
| Ostali | ||||||
| 1. | |
Ejup Ganić | 3. mart 1992. | 5. oktobar 1996. | SDA | Jugoslaven |
Vlada Republike Bosne i Hercegovine bila je drugi organ izvršne vlasti Republike BiH u periodu od 1992. do 1997. Naslijedila je Vladu Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine 15. juni 1992, kada je konstituisan prvi saziv Vlade RBiH.[21] Prema Ustavu, Vlada Republike je za svoj rad odgovarala Skupštini.[22]
Nadležnosti Vlade bili su da:[23]
| # | Portret | Ime i prezime | Mandat | Saziv | Stranka | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. |  |
Jure Pelivan
(1928–2014) |
15. juni 1992. | 9. novembar 1992. | I saziv | HDZ BiH |
| 2. |  |
Mile Akmadžić
(1928–2014) |
9. novembar 1992. | august 1993. | ||
| 3. |  |
Haris Silajdžić
(r. 1945) |
29. oktobar 1993. | 30. januar 1996. | II saziv | SDA |
| 4. |  |
Hasan Muratović
(1940–2020) |
30. januar 1996. | 3. januar 1997. | IV saziv | |
Ustav Republike Bosne i Hercegovine je predstavljao najviši državno-pravni akt Republike. Predsjedništvo RBiH je 24. februara 1993. usvojilo tekst Ustava, a objavom u Službenom listu isti je postao pravosnažan 14. marta iste godine.[24] Dok je bio na snazi, Ustav je mijenjan amandmanski, a zamijenjen je Ustavom Bosne i Hercegovine koji je u stvari Aneks IV. Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Usvajanjem Ustava prestao je važiti dotadašnji Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine od 25. februara 1974. godine. Ustav se, iako je predviđeno da se koristi na cijelom području države, zbog ratne situacije koristio samo na teritoriji koja ja bila pod kontrolom Armije Republike Bosne i Hercegovine i području lojalnom Vladi Republike Bosne i Hercegovine.
Ustav se sastojao od 5 dijelova koji su definisali neke od osnovnih oblasti u funkcionisanju države, kao što su odrednice Republike, njeno društveno uređenje i organizaciju kao i nosioce vlasti na državnom nivou.
.svg)
.svg)
Prvi simboli nezavisne Republike Bosne i Hercegovine, usvojeni 4. maja 1992, a potvrđeni Ustavom (čl. 8) 14. marta 1993,[3][25] bili su zastava i grb. Zastava je bila bijele boje sa grbom u sredini. Bila je pravogaonog oblika, sa omjerom dužine i visine u odnosu 2:1.[3] Grb je bio štitastog oblika plave boje podijeljen na dva polja dijagonalnom gredom bijele boje sa po tri ljiljana zlatno-žute boje u svakom polju. Grb je bio istovjetan grbu bosanske dinastije Kotromanić, Kralja Tvrtka I Kotromanića i njegovih nasljednika. Prvi put je zvanično predstavljena 22. maja 1992. ispred zgrade Ujedinjenih nacija u New Yorku.
Republika BiH nastavila je s korištenjem ovih simbola i nakon Dejtonskog sporazuma sve do 4. februara 1998, kada je Visoki predstavnik Carlos Westendorp, radi neusvajanja nekog od prijedloga zastave u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine, proglasio sadašnje simbole.[26]
Zvanična himna Republike Bosne i Hercegovine bila je himna Jedna si jedina. Tekst je napisao Dino Merlin na instrumentalu sevdalinke S one strane Plive. Himna je usvojena 24. novembra 1995. na 300. sjednici Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine i to u formi teksta i muzike.[27][28][29] Državnom himnom zadržala se sve do 1998. kada je odlukom Visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini zamijenjena sadašnjom himnom Bosne i Hercegovine.[28]
.jpg) |
.jpg) |
| Verzije pasoša Republike Bosne i Hercegovine. | |
U oktobru 1992, printan je ograničen broj pasoša Republike Bosne i Hercegovine i dostupan građanima.[30] Dokument je omogućavao vlasnicima da legalno uđu ili napuste državu kao i ulazak u druge države.
Bono Vox, frontmen svjetski poznate irske rock grupe U2, dobio je 1997. pasoš u znak zahvalnosti za podršku Republici Bosni i Hercegovini tokom i poslije rata.[31] Kako sam kaže, pasoš predstavlja jednu od najznačajnijih dragocjenosti u njegovom posjedu.[31] Slično njemu, šahovski velemajstor i jedan od najvećih šahista svih vremena, Gari Kasparov, dobio je iste godine počasno državljanstvo Republike Bosne i Hercegovine za "podršku bosanskom narodu tokom rata".[32]
Smatra se da je i Osama bin Laden imao pasoš Republike Bosne i Herceogvine, koji mu je bio izdat u ambasadi u Beču 1993.[33][34] Njemački magazin Zeitenschrift, poznat po krajnje desničarskim i antisemitskim stavovima, te širenju teorija zavjera,[35] navodi da je Osama bin Laden sa pasošem putovao u Sarajevo da bi se sreo sa tadašnjim predsjednikom Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine, Alijom Izetbegovićem 1994.[36]
Službeni dokumenti i pasoši bili su važeći sve do kraja 1997. kada je implementacija Dejtonskog sporazuma stupila na snagu u današnjoj Bosni i Hercegovini. Pasoši Republike Bosne i Hercegovine zamijenjeni su pasošima i ličnom kartom Bosne i Hercegovine.
Armija Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) bila je oružana snaga Republike Bosna i Hercegovina za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini. Armija Republike Bosne i Hercegovine je osnovana 15. aprila 1992, a veći dio strukture u općinama s bošnjačkom većinom i političkom vlašću SDA je prenešen iz bivše Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine (TO BiH).
Za prvog komadanta, odnosno za načelnika Glavnog štaba Armije RBiH je izabran general Sefer Halilović, koji će tu funkciju obavljati do 1993. Za zamjenike imenovani su Jovan Divjak i Stjepan Šiber. Sjedište GŠ Armije RBiH bilo je u Sarajevu i predstavljao je najviši organ u komandnom lancu. Civilna komanda nad Armijom pripadala je Predsjedništvu RBiH.
Na vrhuncu svoje moći brojala je sedam armijskih korpusa i preko 200.000 pripadnika. Tokom rata Armija se suočavala sa hroničnim nedostatkom MTS-a, dijelom zbog zatvorenosti granica, ali uglavnom zbog nametnutog embarga na uvoz naoružanja od međunarodne zajednice.
Potpisivanjem Vašingtonskog sporazuma, nakon kojeg prestaje bošnjačko-hrvatski sukob, ARBiH i Hrvatsko vijeće odbrane ujedinjuju snage, te osnivaju Vojsku Federacije Bosne i Hercegovine. Nakon završetka rata i potpisivanja Dejtonskog sporazuma ARBiH je definisana kao bošnjačka komponenta Vojske Federacije Bosne i Hercegovine. Reformom odbrane i ukidanjem dotadašnjih entitetskih vojski, od 1. decembra 2005. unutar Oružanih snaga Bosne i Hercegovine (kao jedna od tri brigade) formiraju se Bosanske rendžere, baštinici tradicije Armije RBiH.
![Thumb](#/media/Datoteka:Эмблема_"Патриотской_лиги"_Боснии.png)
Patriotska liga bila je paravojna organizacija koju je osnovao general Sefer Halilović. Liga je učestvovala u pripremanju i pružanju otpora srpskim paravojnim jedinicama kao i Jugoslavenskoj narodnoj armiji (JNA). Bila je veoma skromno materijalno-tehnički opremljena, ali u velikoj mjeri u tom otporu i uspijeva. Kao znak raspoznavanja, pripadnici su koristili amblem na kojem se nalazi grb Republike Bosne i Hercegovine, iznad kojeg piše Patriotska liga. Veoma su značajni doprinosi koje je ova formacija dala u odbrani grada Sarajeva i sprječavanju zločina nad građanima Sarajeva. Patriotska liga formalno-pravno prestaje da djeluje osnivanjem Armije Bosne i Hercegovine.[37]
![Thumb](#/media/Datoteka:Эмблема_спецподразделения_"Зеленые_береты".png)
Zelene beretke bile su samoorganizirana paravojna jedinica nastale iz potrebe da se odbrani stanovništvo u mjestima gdje ta odbrana nije bila organizovana od lokalnih vlasti, ili nije bila adekvatna zbog nedostatka državnih oružanih snaga. Sastav ovih jedinica su činili isključivo dobrovoljci. Organizacijom Armije Republike Bosne i Hercegovine, ljudstvo iz ovih jedinica je prešlo u njen sastav.[38]
Učestvovali su u napadu na kolonu u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu 3. maja 1992. Jedinici se također pripisuje[39] i otmica bosanskohercegovačkog historičara i akademika, profesora Filozofskog fakulteta u Sarajevu Milorada Ekmečića u maju 1992. Navodi se da je bio zarobljen i stavljen u kućni pritvor, ali je uspio posredstvom SDS-a i uticaja koji je imao kod tadašnjeg UNPROFOR-a biti prebačen na teritoriju pod kontrolom Vojske Republike Srpske (VRS).[40]
Hrvatske odbrambene snage (HOS) bile su hrvatska paravojna organizacija, koja je postojala od 1991. do 1993, za vrijeme rata u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. HOS je bio među prvim organizovanim vojnim jedinicama koje su bile dio otpora srpskim snagama u Bosni i Hercegovini te su uz Teritorijalnu odbranu BiH (TO BiH) i Hrvatsko vijeće odbrane (HVO), činile glavninu tog otpora.[41][42] HOS u BiH je službeno činio dio Armije BiH ali se raspao nakon ubistva zapovjednika HOS-a general-majora Blaža Kraljevića.[41]
U ratu u Hrvatskoj djelovali su kao paravojna jedinica sve do integrisanja u Hrvatsku vojsku početkom 1992, prilikom rekonstruisanja vojnih snaga unutar Republike Hrvatske. Glavna ideja HOS-a bila je stvaranje Velike Hrvatske sa granicama Nezavisne države Hrvatske iz Drugog svjetskog rata.[43]
Uz SR Makedoniju i SR Crnu Goru, SR Bosna i Hercegovina se ubrajala u red siromašnijih republika Jugoslavije. Poljoprivreda je uglavnom bila u privatnim rukama, ali posjedi su bili mali i neprofitabilni, dok se hrana uglavnom uvozila. I danas se vide posljedice centralnog planiranja privrede, a glavna je nevolja prevelik broj radnika u industriji. U periodu postojanja socijalizma u Bosni i Hercegovini forsirana je teška i vojna industrija, pa je republika imala velik dio jugoslavenskih vojnih postrojenja.
Glavni poljoprivredni proizvodi su žitarice, te razne vrste voća i povrća. Glavne su industrijske grane proizvodnja čelika, uglja, željeza, automobilska industrija, tekstilna industrija, proizvodnja duhana, namještaja i prerada nafte.
Nakon uvođenja bosanskohercegovačkog dinara i zamjene za jugoslavenski dinar, bosanskohercegovački dinar je bio u opticaju na većini teritorije pod kontrolom Armije Republike Bosne i Hercegovine. Prva serija bosanskohercegovačkog dinara je bila u opticaju u šest različitih apoena, istog motiva na prednjoj strani a s naizmjeničnim motivom Starog mosta u Mostaru i modificiranog grba Hrvoja Vukčića Hrvatinića na naličju novčanica. Područja pod hrvatskom kontrolom koristila su hrvatski dinar, a na teritoriji Republike Srpske je uveden dinar Republike Srpske, kao platežno sredstvo. Zbog visoke inflacije, štampane su nove novčanice, a zbog nemogućnosti distribucije novih novčanica, u nekim su se dijelovima Republike Bosne i Hercegovine koristili razni novčani bonovi, obično novčanice sa nižim apoenima, kojima su bile dodatno pečatom promijenjene nominalne vrijednosti. Nedugo nakon uvođenja, kao platežno sredstvo uvedena je njemačka marka, koja je skoro u potpunosti zamijenila dinar, koji se koristio tek nakon uvođenja druge serije samo na području Sarajeva.
Osamostaljenjem od bivše SFR Jugoslavije, osnovani su mnogi državni savezi i formirane reprezentacije u većini popularnijih sportova. Iako su djelovale u ratnom stanju, neke od tih selekcija su učestvovale ne samo u kvalifikacijama već i na nekim prestižnim evropskim i svjetskim takmičenjima. Tako je Košarkaška reprezentacija Republike Bosne i Hercegovine učestvovala na Evropskom prvenstvu u košarci održanom 1993. u Njemačkoj. Prošavši dvije grupne faze reprezentacija je završila nastup u knockout fazi i na kraju zauzela 9. mjesto što je ujedno i najbolji rezultat ove državne reprezentacije u historiji. Najbolji strijelac prvenstva bio je upravo košarkaš bosanskohercegovačke reprezentacije Sabahudin Bilalović sa postignutih 24,6 koševa po utakmici.
Najprestižnije takmičenje na kojem su učestvovali sportisti Republike i to neposredno nakon osamostaljenja države svakako su Olimpijske igre održane u Barceloni ljeta 1992. Sportski dio delegacije činilo je 10 sportista koji su se takmičili u 6 različitih sportova i ukupno 13 različitih disciplina. Neračunajući posljednji nastup na olimpijskim igrama to je bio najbrojniji olimpijski tim Bosne i Hercegovine. Prvi nastup bosanskohercegovačkih sportista zabilježen je 31. jula. Većina njih je svoj nastup završila već u kvalifikacijama a najznačajniji rezultat ostvarila je Mirjana Horvat koja je u takmičenju u streljaštvu, u disciplini zračna puška 10 metara, sa osvojenih 419,6 bodova zauzela 8. mjesto u konkurenciji 45 takmičarki.
Također bosanskohercegovački sportisti su bili učesnici i Zimskih olimpijskih igara 1994. održanih u norveškom Lillehammeru. U zimskom sportovima, ne toliko popularnim za područje BiH, učestvovalo je ukupno 10 sportista u 8 različitih disciplina. Tokom premijernom učešća sportisti iz RBiH nisu ostvarili zapažene rezultate.
Neki od značajnijih uspjeha sportista Republike je i zlatna medalja koju je Ženska košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovine, predvođena Razijom Mujanović, osvojila 1993. na Mediteranskim igrama 1993,[44] održanim u francuskom Languedoc-Roussillonu. Na istom takmičenju na kojem je nastupilo 95 bosanskohercegovačkih sportista, bokser Almedin Fetahovic je osvojio zlatnu medalju u supervelter kategoriji dok je karatist Eldin Pekmez u kategoriji iznad 80 kg osvojio bronzanu medalju.[45]
Nogomet, kao najpopularniji sport u Bosni i Hercegovini, organiziran je uspostavljanjem nogometnog saveza koji je primljen u punopravno članstvo UEFA-e i FIFA-e 1996. i 1998., respektivno. Prvu neslužbenu utakmicu nogometna reprezentacija novouspostavljene države odigrala je 6. juna 1993. u Teheranu protiv izabrane selekcije Irana i ostvarila pobjedu rezultatom 3:1. Prvu službenu utakmicu odigrala je 30. novembra 1995. u Tirani protiv nogometne reprezentacije Albanije.[46]
Prva sezona ligaškog takmičenja Republike u najpopularnijem sportu, zbog ratnog stanja, održano je u sezoni 1994/95. U takmičenju organizovanom kroz četiri regionalne grupe učestvovale su 22 nogometne ekipe a titulu prvog prvaka u nogometu osvojio je zenički NK Čelik. Taj uspjeh će ponoviti i u naredne dvije sezone. Također, iste sezone održano je i takmičenju u Kupu Bosne i Hercegovine u nogometu gdje je NK Čelik ponovo bio prvi osvajač trofeja.
Republika Bosna i Hercegovina postala je članica UNESCO-a od 12. jula 1993. Na spisku Svjetske baštine sa područja Bosne i Hercegovine nalaze se četiri spomenika: Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, Stari most u Mostaru, Prašuma Јanj kod Šipova i Stećci koji se nalaze na 20 lokacija u Bosni i Hercegovini.
.jpg)
Tokom rata u Bosni i Hercegovini proces obrazovanja, kao bitnog segmenta u razvoju svakog društva, nije izuzev u pojedinim slučajevima, u potpunosti obustavljan ali se izvodio u izrazito teškim uslovima. Suočeno sa nedostatkom kadrova, pomagala i udžbenika, bez adekvatnih i sigurnih prostora za smještaj učenika, sistem obrazovanja je doživio značajnu promjenu pogotovo u područjima koja su se nalazila u blizini direktnih ratnih dešavanja. Konkretno, u opkoljenom Sarajevu, škole su radile u raširenim podrumskim učionicama, u naseljima širom glavnog grada i to pod neprekidnim prijetnjama neprijateljskih snajpera i granata,[47] pri čemu se dešavalo da učenici stradaju na putu od kuće ili škole ili obratno. Zavisno od dijela države, uposlenici u školama morali su se prilagoditi ratnim prilikama tako da su se nastave odvijale i u vanškolskim prostorijama, kućama, domovima i drugim objektima društvene zajednice. U nekim mjestima školske zgrade su pretvorene u izbjegličke kampove, bolnice ili vojne objekte.
Tokom 1992/93. školske godine, predmeti i nastavni plan i program bili su usko povezani sa onima iz perioda SRBiH, ipak obrazovanje u ratu imalo je mnogo mana, te zbog oštećene infrastrukture i manjka učitelja i nastavnika, obrazovanje je bilo teško za učenike.[48]
Nazivi škola u Sarajevu su promijenjeni kroz period RBiH, a takvi su ostali i danas. Ideologija socijalističke Jugoslavije i Narodno-oslobodilačka borba uništile su prijašnje nazive, pa su tako imena ne-bošnjačkih historijskih ličnosti promjenjena imenima bošnjačkim historijskim osoba, među kojima su i bivši pripadnici ustaškog pokreta. Samo tri škole od 60-ak u glavnom gradu nisu mijenjale imena.[49]
![[icon]](#/media/Datoteka:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Ovaj odlomak potrebno je proširiti. |
Praznici u Republici Bosni i Hercegovini službeno su bili određeni Zakonom o praznicima (“Službeni list R BiH”, broj 2/92 i 13/94). Osim njega, na snazi su bili i Zakon o proglašenju 1. marta Danom nezavisnosti Bosne i Hercegovine i Zakon o proglašenju 25. novembra Danom državnosti Bosne i Hercegovine (“Službeni list R BiH”, broj 9/95).[50] Nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, entitet Federacija Bosne i Hercegovine naslijedila je ove zakone, dok entitet Republika Srpska i distrikt Brčko imaju svoje posebne zakone, koji važe samo na nivou te administrativne teritorije.[51][52]
| Datum | Naziv | Napomena |
|---|---|---|
| 1. i 2. januar | Nova godina | |
| 1. i 2. maj | Praznik rada | |
| 1. mart | Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine | |
| 25. novemar | Dan državnosti Bosne i Hercegovine | |
| 9. maj | Dan pobjede nad fašizmom | praznuje se radno[50] |
| Datum | Naziv | Praznuju |
|---|---|---|
| 1. ševval | Ramazanski bajram | muslimani |
| 10. zul-hidždže | Kurban-bajram | |
| 24. i 25. decembar | Badnji dan i katolički Božić | katolici |
| Promjenjiv (v. računanje) | Uskrs | |
| 6. i 7. januar | Badnji dan i pravoslavni Božić | pravoslavci po Julijanskom kalendaru |
| Promjenjiv (v. računanje) | Vaskrs |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg)
.svg)
