Pariz

Pariz (francuski: Paris) glavni je grad Francuske i regiona Île-de-France, a ima oko 2.193.031 stanovnika^[1], dok šire gradsko područje broji oko 10 miliona stanovnika. U starijim tekstovima na latinskom jeziku grad se naziva Lutetia. Rijeka Seine dijeli grad na sjeverni (rive droite - "desna obala") i južni dio (rive gauche - "lijeva obala"). Okružen vanjskim prstenom autoputa (fr. Boulevard périphérique), Pariz je podijeljen na 20 arondismana, dok su mjesta u predgrađu, tzv. banlieue, samostalne jedinice i upravno ne pripadaju Parizu. Pariz je političko, kulturno, naučno i privredno središte države, ali i međunarodni centar mode, kulture i umjetnosti. Jedan je od turistički najposjećenijih gradova svijeta. U gradu se nalaze tri aerodroma, šest željezničkih stanica, te sjedišta UNESCO-a, OECD-a i Međunarodne trgovinske komore (ICC).

48°51′24″N 2°21′3″E

Pariz
Grad
Zastava Grb
Država	Francuska
Regija	Île-de-France
Departman	Paris
Koordinate	48°51′24″N 2°21′3″E
Površina
- Grad	105,4 km2
- Urbana zona	2,723 km2
- Metro	14,518,3 km2
Stanovništvo
- Urbana zona	10,197,678 (2007)
- Metro	12,405,426 (2013)
- Grad	2,229,621 (2013)
Gustoća
- Grad	20,807 /km2
Gradonačelnik	Anne Hidalgo (PS)
Vremenska zona	Srednjoevropsko vrijeme
Poštanski broj	75056/ 75001-75020, 75116
Veb-sajt: paris.fr

Geografija

Položaj

Regija Île-de-France sa Parizom u centru

Gradsko područje Pariza ima površinu od 105,4 km². Šire gradsko područje prostire sa na površini od 14.518 km². Prosječna nadmorska visina iznosi 65 m. Pariz je na istoku i zapadu okružen dvjema gradskim šumama. Lociran je u na sjever iskrivljenom luku rijeke Seine i uključuje dva otoka, Île Saint-Louis, i veći, Île de la Cité, koji formiraju najstariji dio grada. Ukupno, grad je relativno ravan, s najnižom tačkom na 35 m iznad nivoa mora. Pariz ima nekoliko čuvenih brda, od kojih je najviše Montmartre.

Panorama

Panorama Pariza

Klima

Pariz se nalazi u umjerenoj klimatskoj zoni i ima tipičnu zapadnoevropsku, okeansku klimu, pod utjecajem strujanja iz sjevernog Atlantika. Godišnja prosječna temperatura iznosi 10.8 °C, a prosječna godišnja količina padavina je 649.6 mm. Najtopliji mjesec je juni s prosječnom temperaturom od 18.4 °C, najhladniji mjesec je januar s 3.5 °C. Najviše padavina je u maju (65 mm), a najmanje u augustu (prosječno 43 mm). Temperatura se u Parizu redovno mjeri od 1873. godine. Najniža dosad izmjerena temperatura bila je -23.9 °C 10. decembra 1879. Najviša temperatura od 40.4 °C izmjerena je 28. jula 1947. u Parc Montsourisu.

	Jan	Feb	Mar	Apr	Maj	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Dec
Najviša prosječna temperatura (°C)	6,9	8,2	11,8	14,7	19,0	21,8	24,4	24,6	20,8	15,8	10,4	7,8	Ø	15,5
Najniža prosječna temperatura (°C)	2,5	2,8	5,1	6,8	10,5	13,3	15,5	15,4	12,5	9,2	5,3	3,6	Ø	8,5
Padavine (mm)	53,7	43,7	48,5	53,0	65,0	54,6	63,1	43,0	54,7	59,7	51,9	58,7	Σ	649,6
Temperatura u °C • padavine u mm Dijagram: Temperatura 6,9 2,5 8,2 2,8 11,8 5,1 14,7 6,8 19,0 10,5 21,8 13,3 24,4 15,5 24,6 15,4 20,8 12,5 15,8 9,2 10,4 5,3 7,8 3,6 jan feb mar apr maj jun jul aug sep okt nov dec Padavine 53,7 43,7 48,5 53 65 54,6 63,1 43 54,7 59,7 51,9 58,7 jan feb mar apr maj jun jul aug sep okt nov dec
Izvor: [2]

Geologija

Parisko korito čini veliki stepenasti, slojeviti krajolik. Zdjelastog oblika, ovdje jedan u drugom leže slojevi iz mezozoika i paleogena (koji se prije nazivao tercijar), izrađeni erozijom u daleko rasprostranjen stepenast krajolik, čiji se stepenici šire prema vani. Samo se u istočnom dijelu rubom ovih stepenika oko Saône-Furche prostiru tektonske linije. One čine strme padine Plateaus von Langres i Côte-d’Or (do 636 m), koje su poznati vinogradarski krajevi i koje leže u zavjetrini i na osunčanom položaju.

Izvjesne neravnomjernosti primjetne su u sjevernom dijelu, gdje su zemljani slojevi savršeniji nego na zapadu. Nešto veće izdizanje istočnog krila proizvelo je velike razlike u nadmorskoj visini i markantnu formaciju stepenika. Prema unutrašnjosti Pariskog bazena bitan sloj čini eocenski krečnjak, na kojem leži Île-de-France, šire područje Pariza.

Seine

Glavni članak: Mostovi na Seine u Parizu

Aleja Cygnes

Rijeka Seine povezuje Pariz s unutrašnjošću Francuske (Bourgogne), te s kanalom La Manche. Rijeka je važan faktor za postanak i razvoj grada, čiji su začeci na nekada brojnim riječnim otocima. Seine dijeli grad na dva različita dijela: sjeverni dio (rive droite), uglavnom organiziran sa sjedištima trgovine i finansija, te južni dio (rive gauche), s umjetničkim četvrtima kao Quartier Latin, te dijelovima planiranim za stanovanje.

Ostrva

Île de la Cité 1609. godine

U centru grada se nalazi ostrvo Île de la Cité, koje je bilo naseljeno još u antičko doba. 1584. godine kralj Henrik III povezuje ga s tri manja močvarna zapadna ostrva. Time se površina Pariza od početnih 8 ha povećava na 17 ha. Prodajom zemljišta i planskom gradnjom trga Place Dauphine kralj omogućava finansiranje i gradnju prvog mosta (Pont Neuf), te povezuje obalu Seine s ostrvom. Ostrvo Île Saint-Louis također je nastalo spajanjem manjih ostrva Île aux Vaches i Île Notre Dame. 1614. godine graditelj Christophe Marie, po nalogu Luja XIII, spaja drugu obalu s ostrvom, zatrpavajući tok Seine, gradeći zidove keja i mostove. Na tom se području u početku grade kuće za zanatlije i trgovce, a od 1638. godine luksuzne palače za visoke kraljeve dostojanstvenike. Gradnja je vršena po planu s ravnim ulicama, koje su i danas prepoznatljive.

Bivše ostrvo (zapravo nasip) Île aux Cygnes (Labuđe ostrvo) 1773. godine manevarskim poljem francuske vojske povezano je sa Champ de Mars. 1825. godine nedaleko od Eiffelovog tornja nasuta je brana, na kojoj je kasnije izgrađena kopija Kipa slobode. Nasip danas služi kao temelj za most Bir-Hakeim i vijadukt, preko kojeg vozi linija pariskog metroa.

Brežuljci

Najviši brežuljak u Parizu je Butte Montmartre s visinom od 129 m. Na njemu je izgrađena žičara Funiculaire de Montmartre. Na sjevernim obroncima uzgaja se vinova loza.

Podjela grada

Glavni članak: Spisak pariskih arondismana i četvrti

1790. godine Parizu je dodijeljena uprava nad departmanom Seine (75), a reorganizacijom uprave u Francuskoj pripada regiji Île-de-France, te je ujedno i grad i departman. Pariz je podijeljen na 20 arondismana (fra. arrondissement), tj. okruga, a svaki arondisman podijeljen je na 4 četvrti (fra. quartier). Arondismani su numerisani spiralno u smjeru kazaljke na satu, od historijskog centra prema periferiji. Pariskim arondismanima dodijeljeni su poštanski brojevi od 75001 do 75020.

Karta pariskih arondismana	Pariski arondismani
		Louvre Bourse Temple L’Hôtel de Ville Panthéon Luxembourg Palais Bourbon L’Elysée L’Opéra L’Entrepôt		Popincourt Reuilly Gobelin L’Observatoire Vaugirard Passy Batignolles-Monceaux Butte-Montmartre Buttes-Chaumont Ménilmontant

Historija

Glavni članak: Historija Pariza

Antičko doba

Lutetia

Grad se razvija polovinom 3. stoljeća p. n. e. iz keltskog naselja Lutecija (Lutetia), u kojem je živjelo pleme Parisii, na otoku na rijeci Seine, današnjem Île de la Citéu. Prvo pisano spominjanje grada datira iz 53. p. n. e. u šestoj knjizi Julija Cezara o galskim ratovima (De Bello Gallico). Nakon što su se rimske trupe 52. p. n. e. drugi put približile gradu, Parisii ruše mostove i pale Luteciju. Rimljani zauzimaju otok i na lijevoj obali, na brežuljku Montagne-Sainte-Geneviève, grade naselje u kojem su bile terme, forum i amfiteatar. Grad se u Rimskom Carstvu naziva Civitas Parisiorum ili Parisia, ali ostaje u tadašnjoj Galiji bez posebne važnosti.

Srednji vijek

Kapela Sainte-Chapelle

Nakon propasti Rimskog Carstva na području današnjeg Pariza nastaju uglavnom sakralne građevine. Franački kraljevi dograđuju bivše palače rimskih vladara, te tako na Île de la Citéu tokom stoljeća nastaje dio koji se danas zove Palais de la Cité. Najstariji sačuvani dio Palais de la Citéa jesu kapela Sainte-Chapelle, koju je u prvoj polovini 13. stoljeća, za vrijeme vladavine Luja IX, izgradio Pierre de Montreuil, te tzv. Bonbec tornjevi na sjevernom dijelu fasade. Pored njih, naknadno izgrađeni tornjevi, Tour d’Argent (Srebrni toranj) i Tour de César, sagrađeni su pod vladavinom Filipa IV. U 19. stoljeću dograđen je toranj sa satom Tour de l’Horloge. Iza tornjeva se nalazi dio nazvan po upraviteljima palače (fr. concierge), Conciergerie, koji od 1400. služi kao zatvor, a za vrijeme Revolucije u njemu su držani zatvorenici osuđeni na smrt giljotinom. Već nakon 1358. Palais de la Cité prestaje biti kraljevska rezidencija i pretvara se u Hôtel Saint-Pol. Rezidencija se prebacuje u istočni dio Pariza, u gradić Vincennes, gdje je već 1190. pod vladavinom Filipa II izgrađena tvrđava za zaštitu Louvrea.

Moderno doba

Hôtel des Invalides

Za vrijeme vjerskih ratova između 1562. i 1598. grad ostaje u katoličkom posjedu. U Bartolomejskoj noći 24. augusta 1572. naredbom Katarine Medici ubijeno je hiljade hugenota. Uredbom Luja XIV uvedena je ulična rasvjeta, moderniziran vodovod i izgrađene bolnice Invalides i Salpêtrière. Njegovom naredbom srušene su gradske zidine, a na njihovom mjestu izgrađena "Nouveau Cours", ulica u obliku prstena, na mjestu koje je danas poznato kao Grands Boulevards. Kraljevska rezidencija prebačena je u Versailles. Ipak, Pariz ostaje politički centar Francuske, što je rezultiralo velikim brojem stanovnika i vodećom privrednom ulogom u zemlji.

Po izbijanju Francuske revolucije 1789. parisko stanovništvo izborilo se za ukidanje monarhije i uvođenje Prve francuske republike. Radi zaštite grada, 1844. grade se nove zidine na mjestu današnjeg Boulevard périphériquea. S dužinom 39 km, 94 bastiona i 16 fortifikacija to je najveća utvrda na svijetu.

Pariz je 1855, 1867, 1878, 1889, 1900. i 1937. bio organizator svjetskih izložbi, koje su imale kulturni i politički značaj za grad. Katastrofalni tok rata 1870–1871. donio je kraj Drugog carstva. Poslije njemačke opsade grad je kapitulirao, nakon čega se 1871. formira Pariska komuna. Nju su činili radnici, zanatlije i sitni građani, a nastala je kao protest protiv konzervativne provizorne vlade Republike. Vrijeme Treće republike prije 1914. vrijeme je privrednog i kulturnog procvata u Belle Époqueu, čiji se stil gradnje očituje na stanici Gare de Lyon, na Mostu Aleksandra III i stanicama metroa. Godine 1900. i 1924. Pariz je bio domaćin Ljetnih olimpijskih igara.

Godine 1921. Pariz je imao gotovo tri miliona stanovnika, što je najveći broj u njegovoj historiji. Gradnja stanova nije više mogla pratiti potražnju. Za vrijeme Drugog svjetskog rata grad je od juna 1940. do oslobođenja 25. augusta 1944. bio pod njemačkom opsadom, ali je ostao pošteđen velikih razaranja.

Studentska revolucija i masovni štrajkovi trajali su u maju 1968. Godine 2005. dogodili su se sukobi između mladih useljenika u predgrađima Pariza. Nemiri su se kasnije raširili na druge gradove u Francuskoj.

Grb

Opis: Ispod plave glave štita, ukrašene zlatnim ljiljanima, plovi na plavom dnu štita i crvenoj pozadini srebrni brod s punim, srebrnim jedrom.

Žig iz 1210. prikazuje jedrenjak, što upućuje na osnivanje grada na ostrvu Île de la Cité. Grb je poznat od 1358. Glava štita s burbonskim ljiljanima predstavljala je širenje grbova dobrog grada. Poznate su različite varijante grba: sa zidinama, s izrekom Fluctuat nec mergitur ("Bacan/a/ valovima, on/a/ ne tone") na zlatnoj traci ispod štita. Poznat je i grb s tri jedrenjaka.^[3]

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Pariza

Demografija unutar pariske regije
(u skladu s procjenama INSEE 2005.)

Ile-de-France departmani
Područja	Stanovništvo 2006. proc.	Zona	Gustoća	1999-2005. prirast
Grad Pariz (departman 75)	2.168.000	105 km2	20.648 km2	+1.33%
Unutrašnji prsten (Petite Couronne) (depar. 92, 93, 94)	4.310.000	657 km2	6.560 km2	+5.34%
Vanjski prsten (Grande Couronne) (depar. 77, 78, 91, 95)	5.013.000	11.249 km2	446 km2	+4.25%
Île-de-France (cijela pokrajina)	11.491.000	12.011 km2	957 km2	+4.08%
Statistički rast (popis INSEE 1999)
Zone	Stanovništvo popis 1999.	Zona	Gustoća	1990-1999. prirast
Gradsko područje (Pariska aglomeracija)	9.644.507	2.723 km2	3.542 km2	+1.85%
Metropolitansko područje (Parisko gradsko područje)	11.174.743	14.518 km2	770 km2	+2.90%

Razvoj stanovništva

Broj stanovnika u Parizu u antičko doba i u srednjem vijeku, zbog mnogobrojnih ratova, epidemija i nedostatka hrane povremeno se smanjuje. Tako je 1832. zbog epidemije kolere u Parizu umrlo 20.000 ljudi. Tek industrijalizacijom u 19. stoljeću dolazi do porasta broja stanovnika. 1846. godine u Parizu živi oko milion stanovnika. Broj se do 1876. udvostručio, a 1921. prelazi 3 miliona, što je, historijski gledano, najveći broj stanovnika u Parizu.

Na popisu iz 1999. bilo je 2.125.246, stanovnika, što je najmanji broj stanovnika od historijskog maksimuma od 2,9 miliona iz 1921. Gubitak gradske populacije odražava iskustvo i drugih središnjih gradova u razvijenom svijetu koji nisu širili svoje granice. Glavni faktori u procesu jesu značajno smanjenje veličine porodice i dramatične migracije prema predgrađima od 1962-75. Emigraciju su uvjetovali deindustrijalizacija, visoke stanarine, gentrifikacija mnogih unutrašnjih četvrti, transformacija stambenih prostora u urede i veće obilje u zaposlenim porodicama. Gubitak gradskog stanovništva u Parizu jedan je od najvećih u međunarodnim okvirima i najveći među svim gradovima koji imaju više od 2.000.000 stanovnika. Gubici gradskog stanovništva za grad generalno su negativno percipirani. Gradska uprava nastoji preokrenuti trend s ponešto uspjeha, te je procjena populacije u julu 2004. pokazala porast, prvi put nakon 1954, dosegnuvši ukupno 2.144.700 stanovnika.

Danas u Parizu živi oko 2 miliona ljudi, dok je broj stanovnika u okolini Pariza 2007. godine iznosio 11,8 miliona.

Gustoća

Pariz je jedan od najgušće naseljenih gradova na svijetu. Gustoća, bez vanjskih šumovitih parkova (Bulonjska šuma i Vensenska šuma), na službenom popisu 1999. iznosila je 24.448 stanovnika po km², što se može uporediti samo s nekim azijskim megalopolisima. Čak i uključivši dva šumska područja gustoća je 20.164 stanovnika po km², kao peta najgušće naseljena općina u Francuskoj iza Le Pré-Saint-Gervaisa, Vincennesa, Levallois-Perreta i Saint-Mandéa, sve rubna područja središta Pariza. Najrjeđe naseljene četvrti su zapadni i središnji uredsko-administrativni arondismani. Gradsko stanovništvo najgušće je u sjevernim i istočnim arondismanima. 11. arondisman imao je 1999. gustoću od 40.672 stanovnika po km², dok su neke istočne četvrti istog arondismana imale gustoću blizu 100.000/km².

Pariska aglomeracija

Grad Pariz pokriva područje mnogo manje od cijele urbane zone kojoj je središte. Trenutno, pariska stvarna urbanizacija, koju definira pôle urbain (gradsko područje) statistička zona, pokriva 2.723 km²,^[4] ili područje oko 26 puta veće od samoga grada. Uprava pariskog urbanog rasta podijeljena je između samoga grada i okolnih departmana. Parizu najbliži prsten sa tri susjedna departmana ili Petite couronne ("mali prsten"), potpuno je zasićen rastom grada, dok je daljni vanjski prsten sa četiri departmana, Grande couronne, pokriven urbanizacijom samo u unutrašnjim područjima. Tih osam departmana stvaraju veću administrativnu regiju Île-de-France, koja je većinom ispunjena pariskim urbanim područjem.

Pariska aglomeracija pokazala je stalan rast od kraja francuskih vjerskih ratova, kasnog 16. stoljeća, uz povremena opadanja za vrijeme Francuske revolucije i Drugog svjetskog rata. Prigradski razvoj ubrzao se u zadnje vrijeme: s procjenom od ukupno 11,4 miliona stanovnika 2005, regija Île-de-France pokazuje dvostruko veću stopu rasta u odnosu na 1990.^[5][6] Danas je to jedna od najvećih aglomeracija na svijetu.

Imigracija

Prema zakonu, francuski popisi ne postavljaju pitanja o etničkoj pripadnosti i religiji, ali zahtijevaju podatke o zemlji rođenja. Iz tih podataka moguće je odrediti da su Pariz i metropolitansko područje jedno od kulturno najraznolikijih područja u Europi. U popisu 1999, 19,4% ukupne populacije rođeno je izvan kontinentalne Francuske.^[7] Na istom popisu, 4,2% populacije urbanog područja Pariza bili su nedavni imigranti (osobe koje su se uselile u Francusku između 1990. i 1999)^[8], većinom iz kontinentalne Kine i Afrike.^[9]

Prvi val međunarodne migracije prema Parizu započeo je najranije 1820-ih godina, s dolaskom njemačkih seljaka koji su bježali od poljoprivredne krize u Njemačkoj. Slijedilo je nekoliko valova imigracije koji se nadovezuju do danas: Italijani i srednjoevropski Jevreji za vrijeme 19. stoljeća, Rusi nakon Ruske revolucije 1917, Armeni u bijegu od genocida u Osmanskom Carstvu, građani francuskih kolonija za vrijeme Prvog svjetskog rata i kasnije Poljaci između dvaju ratova, Španci, Italijani, Portugalci i sjeverni Afrikanci od 1950-ih do 1970-ih, sjevernoafrički Jevreji, nakon stjecanja nezavisnosti država u kojima su živjeli, te otad Afrikanci i Azijci.^[10]

Religija

Glavni članak: Spisak vjerskih objekata u Parizu

Velika pariska sinagoga

Oko 80% stanovnika grada je kršteno, a oko 75% izjašnjava se katolicima. To su najvećim dijelom rimokatolici, a manji dio čine pripadnici Armenske i Ukrajinske crkve. Pariski biskup nadležan je i za katolike istočnog obreda.

U Parizu su 94 katoličke župe, 15 grčko-pravoslavnih i ruskih pravoslavnih crkava, 6 rumunskih crkava, 7 sinagoga za oko 220.000 Židova i 19 džamija za oko 50.000 muslimana (uglavnom sunita). Nešto oko 12% katolika i 15% Jevreja prakticira vjeru.

Politika

Pariz, sa svojim nepromijenjenim administrativnim granicama od 1860. godine, jedan je od rijetkih gradova koji se nije razvio politički u skladu s demografskim rastom. O tome se trenutno raspravlja u planovima za Grand Paris (Veliki Pariz), koji bi svoje administrativne granice proširio na veći dio svoje urbanizirane zone.^[11]

Glavni grad Francuske

Elizejska palača

Kao glavni grad, Pariz je sjedište francuske vlade. Za izvršnu vlast, dva glavna službenika imaju svaki svoju službenu rezidenciju, gdje su im smješteni i uredi. Predsjednik Francuske boravi u Elizejskoj palači u 8. arondismanu, dok premijer ima sjedište u Hôtel Matignon u 7. arondismanu. Vladina ministarstva smještena su u raznim dijelovima grada, mnoga u 7. arondismanu. Dva doma francuskog parlamenta na lijevoj su obali. Gornji dom, ili Senat, smješten je u Palais du Luxembourg u 6. arondismanu, dok je značajniji donji dom, Nacionalna skupština, u Palais Bourbonu, u 7. arondismanu. Predsjednik senata, druga najviša funkcija nakon predsjednika republike, ima ured u Petit Luxembourg, manjoj palači koja je aneks palače Luxembourg.

U Parizu su, također, i najviši francuski sudovi. Francuski kasacijski sud, najviši sud u pravosudnom sistemu, koji preispituje krivične i civilne postupke, smješten je u Palači pravde na Île de la Citéu, dok je Državni savjet, koji pruža pravne savjete izvršnoj vlasti i djeluje kao najviši sud u upravnom sistemu, smješten u Palais Royalu u 1. arondismanu. Ustavno vijeće, savjetodavno tijelo s konačnim ovlastima za ustavnost zakona i vladinih dekreta, također djeluje u Palais Royalu.

Gradska vlada

Arondismani Pariza

Pariz je bio općina od 1834. godine (također i nakratko između 1790-95). Pri podjeli Francuske na općine 1790. (za vrijeme Francuske revolucije), i ponovo (1834), Pariz je bio grad upola manji u odnosu na danas, ali su 1860. pripojene susjedne općine, neke potpuno, radi stvaranja nove administrativne karte s 20 arondismana, koje grad ima i danas. Takva općinska podjela stvara spiralu u smjeru kazaljke na satu, s 1. arondismanom u samom središtu.

1790. Pariz je postao prefektura (sjedište) departmana Seine, koji je pokrivao veći dio pariske regije. 1968. podijeljen je na četiri manje: grad je postao zasebni departman i zadržao broj departmana Seine (75) (koji vuče porijeklo od pozicije departmana Seine u abecednom redu), dok su stvorena tri nova departmana: Hauts-de-Seine, Seine-Saint-Denis i Val-de-Marne i dodijeljeni su im brojevi 92, 93 i 94. Posljedica tih podjela jesu identične granice pariskog departmana i općine, što je jedinstvena situacija u Francuskoj.

Općinski uredi

Hôtel de Ville, pariska gradska vijećnica

Svaki od 20 pariskih arondismana ima direktno izabrano vijeće (conseil d'arrondissement), koje bira načelnika arondismana. Izbor članova iz savjeta svakog arondismana stvara Vijeće Pariza (Conseil de Paris), koje bira gradonačelnika Pariza.

U srednjevjekovno doba Parizom je upravljala općina koju su birali trgovci, čiji je glavar bio vođa trgovaca. Osim što je regulirao gradski promet robom, on je bio odgovoran i za neke javne dužnosti, kao nadgledanje gradskih zidina i čišćenje ulica. Kreiranje funkcije pariskog civilnog upravitelja u 13. stoljeću znatno je smanjilo dužnosti i ovlasti vođe trgovaca. Kao direktni predstavnik kralja, u ulozi koja donekle podsjeća na prefekta kasnijih godina, upravitelj Pariza (prévôt) nadgledao je primjenu i izvršenje zakona i reda u gradu i okolnom okrugu (prévôté) iz svog ureda u Grand Châteletu. Mnoge ovlasti iz ureda obaju upravitelja prebačene su nakon osnivanja, 1667. godine, na ured generalnog namjesnika policije. Stoljećima su se prévôt i upravitelji Châteleta sukobljavali s upraviteljima Hôtel de Villea oko jurisdikcije, tj. s gradskom upravom koja je obuhvatala i kartinijere (quartiniers), od kojih je svaki bio odgovoran za jednu od 16 četvrti (koje su bile podijeljene na četiri cinquantaines, svaka sa svojim senkantenijerom /cinquantainier/ na čelu, a one su dalje podijeljene na dizene /dizaines/, kojima su upravljali dizenijeri /dizainiers/):

Svaki od tih ljudi bili su načelno izabrani od lokalnih buržuja. U bilo koje vrijeme, prema tome, 336 ljudi dijelilo je administrativnu odgovornost za čistoću i održavanje ulica, za javno zdravstvo, zakon i red. Kartinijeri su održavali službene liste pariskih buržuja, lokalne izbore, mogli su nametnuti globe za prekršaje lokalnih propisa, a imali su i ulogu u poreznom sistemu. Sastajali su se u Hôtel de Villeu radi vijećanja o pitanjima opće gradske važnosti i svake bi godine izabrali osmericu između "najistaknutijih stanovnika četvrti", koji bi zajedno s drugim lokalnim službenicima birali gradsko vijeće.^[12]

Iako su kroz 18. stoljeće takvi izbori postali samo ceremonijalni, birajući kandidate koje je već izabrala kraljevska vlada, sjećanje na stvarnu općinsku neovisnost ostalo je snažno: Hôtel de Ville nastavio je biti značajan u svijesti buržujskih Parižana, sa znatno većim utjecajem od stvarne uloge u upravi grada.^[13]

Sastav Vijeća Pariza

Stranka		Mjesta
	Socijalistička partija	72
	Savez za narodni pokret	55
	Zeleni	9
	Francuska komunistička partija	8
	Novi centar	8
	Građanski i republikanski pokret	5
	Miješana ljevica	2
	Lijeva partija	2
	Demokratski pokret (MoDem)	1

Posljednji pariski upravitelj trgovaca (prévôt des marchands) ubijen je 14. jula 1789, nakon pada Bastilje. Pariz je službeno postao općina stvaranjem administrativne podjele 14. decembra 1789, te je 9. oktobra 1790. privremena revolucionarna gradska uprava zamijenjena prvim općinskim ustavom i vladom.^[14] Kroz nemire tokom Termidorskog prevrata 1794. postalo je jasno da je revolucionarna nezavisnost Pariza prijetnja bilo kojoj vladajućoj snazi. Ured gradonačelnika ukinut je iste godine, a općinsko vijeće godinu dana kasnije.

Premda je ono obnovljeno 1834, dobar dio 19. i 20. stoljeća Pariz je, zajedno s većim departmanom Seine, kojem je tada bio centar, bio pod direktnom kontrolom državnog prefekta Seine, nadležnog za generalne poslove. Državni prefekt policije bio je nadležan za policiju u istoj jurisdikciji. Osim u nekoliko kratkih slučajeva, grad nije imao gradonačelnika do 1977, pa je pariska policijska prefektura i danas pod državnom kontrolom.

Unatoč svojoj dvojnoj egzistenciji kao općina i departman, Pariz ima jedinstveno vijeće koje upravlja obama subjektima. Vijeće Pariza, kojim predsjedava gradonačelnik Pariza, zasjeda i kao općinsko vijeće (conseil municipal) ili kao vijeće departmana (conseil général), ovisno o predmetu rasprave.

Pariska savremena administrativna organizacija još uvijek sadrži tragove jurisdikcije bivšeg departmana Seine. Prefektura policije (koja upravlja i vatrogasnim brigadama), npr, još uvijek ima nadležnost na petite couronne, susjedna tri departmana za neke operacije, kao što su protivpožarna zaštita ili spašavanja, i još je pod upravom francuske vlade. Pariz nema općinske policijske snage, premda ima vlastitu brigadu kontrolora prometa.

Glavni grad regije Île-de-France

Departmani regije Île-de-France

Kao dio općenacionalnih administrativnih nastojanja konsolidacije regionalnih ekonomija 1961, Pariz je kao departman postao glavni grad nove regije, Distrikta Pariza, preimenovane u regiju Île-de-France 1976, koja obuhvata pariski i još 7 najbližih departmana. Članovi regionalnog vijeća od 1986. biraju se na direktnim izborima. Prefekt pariskog departmana (koji je do 1968. služio kao prefekt departmana Seine) također je i prefekt regije Île-de-France, premda je ta funkcija izgubila mnoge ovlasti stvaranjem ureda gradonačelnika Pariza 1977.

Intercommunalité

Tek rijetke od nabrojenih promjena uzele su u obzir postojanje Pariza kao aglomeracije. Za razliku od većine francuskih većih urbanih područja, kao što su Lille i Lyon, u Parizu nema međuopćinskog (intercommunal) entiteta u pariskom urbanom području, niti međuopćinskog vijeća koji bi rješavali probleme gustog urbanog jezgra regije u cjelini. Parisko otuđenje od svojih predgrađa i danas je problem, te prema mnogima, glavni razlog građanskih nemira, kao što je pobuna u predgrađima 2005. Direktna posljedica tih nesretnih događaja jesu prijedlozi za efikasniju metropolitansku strukturu, koja bi pokrila Pariz i neka od predgrađa, od socijalističke ideje o labavoj "metropolitanskoj konferenciji" (conférence métropolitaine) do desničarske ideje o više integriranom "Velikom Parizu" (Grand Paris).

Kultura i znamenitosti

Pariz je grad znamenitosti, prepun vrijednih vjerskih i svjetski poznatih građevina, ulica, trgova i parkova. Ima oko 160 muzeja, oko 200 umjetničkih galerija, 100 pozorišta, preko 650 kina i više od 10.000 restorana. Kulturna ponuda je raznovrsna: od brojnih koncerata, izložbi, muzičkih i filmskih festivala i modnih revija do sportskih takmičenja. Kompleks dvorca Fontainebleau, dvorac Versailles i obala Seine u Parizu stavljeni su na UNESCO-ovu listu spomenika svjetske kulturne baštine (1979, 1981. i 1991. godine, respektivno). Pariz je 1989. godine bio proglašen za Evropski glavni grad kulture.

Opere i pozorišta

Glavni članak: Spisak pozorišta i opera u Parizu

Opéra Garnier

Opéra Bastille

Comédie-Française

Uvjetovano tradicijom centralizma, sve važnije pozorišne i baletne kuće imaju svoje sjedište u Parizu. Program se objavljuje u Pariscopeu ili u Officiel des Spectacles, koji se mogu dobiti u svakom kiosku. Ulaznice za predstave mogu se dobiti s velikim popustom od 13 sati na sami dan predstave na pozorišnim kioscima (Kiosque Théâtre) kod željezničke stanice Gare Montparnass ili crkve La Madeleine).

Opéra Garnier ili Palais Garnier (danas Opéra National de Paris) najveća je pariska i ujedno najveća svjetska operna kuća (11.237 m²), otvorena 1875 (historijska pariska opera), koja teži klasičnom repertoaru i baletskim predstavama. U njenom sastavu djeluje i Ballet de l'Opéra de Paris i baletna škola.

Savremena Opéra Bastille, s miješanim moderno-klasičnim programom, otvorena je 1989. Ističe se modernom scenografijom i tehnikom. Sredinom 19. stoljeća bile su aktivne još dvije operne kuće: Opéra-Comique (koja postoji i danas) i Théâtre Lyrique (koja je u moderno doba promijenila profil i naziv u Théâtre de la Ville).

Comédie-Française ili Théâtre Français sa svojim pozorišnim ansamblom čine bivši Moliereov "Illustre Théâtre" i druge glumačke grupe sa dugom tradicijom. Igra se klasični repertoar.

Théâtre des Champs-Élysées koji je od 1911. do 1913. sagradio Auguste Perret po planovima Henryja van de Veldea, pobudio je početkom 20. stoljeća veliko interesovanje svojom arhitekturom i skandaloznim predstavama. U muzičkom i koncertnom pogledu to je sjedište velikih orkestara, Orchestre National de France i Orchestre Lamoureux, kao i baza Bečke filharmonije u Francuskoj.

Pažnju privlače i programi Théâtre du Châteleta na Place du Châteletu i njemu nasuprot smještenog gradskog pozorišta, Théâtre de la Villea.

Savremene komedije u sklopu tzv. bulevarskog pozorišta i vodvilji izvode se u bezbrojnim malim teatrima, kao što je Théâtre des Bouffes-Parisiens, koji je osnovao Jacques Offenbach 5. jula 1855. Teatar je ime dobio po Opéri bouffe – komičnoj operi, kako je Offenbach nazivao mnoga svoja djela.

Ljubiteljima revijskog pozorišta preporučuju se predstave u Moulin Rougeu, Lidu i Paradis Latinu.

Moulin Rouge je 6. oktobra 1889. otvorio Joseph Oller, vlasnik varijetea L’Olympia. Ime je dobio po markantnoj izvedbi crvenog mlina na krovu. Postao je poznat po svojim kankan i chahut plesačicama. Jednostavnije, ali erotičnije jesu performanse u Folies Bergèreu.

Rok koncerti organiziraju se u dvoranama Zénith u Parc de la Villetteu i dvorani Bercy. Zénith je građena 1983. inicijativom tadašnjeg ministra kulture Jacka Langa po planu arhitekata Philippea Chaixa i Jean-Paula Morela. Otvorena je 12. januara 1984. koncertom francuskog pjevača Renauda.

Arènes de Lutèce važi za najstariju građevinu u Parizu. Rimski amfiteatar nalazi se u ulici Rue Monge u 5. arondismanu. Arena potječe iz 1. stoljeća i bila je u upotrebi do 3. stoljeća. Predstave je moglo gledati oko 17.000 ljudi, kao i borbe na život i smrt. Dolaskom kršćanstva rimski cirkusi gube značaj. U 3. i 4. stoljeću, s upadima germanskih plemena u Galiju, Arenes de Lutèce je zatvorena, a kamen njenih lukova iskorišten za gradnju gradskih zidina i drugih utvrda.

Pozorište tradicionalno zauzima istaknuto mjesto u pariskoj kulturi, što se nastavlja i danas. Najpoznatiji pozorišni glumci također su zvijezde francuske televizije i filma. Neka od najvećih pariskih pozorišta jesu i Bobino, Théâtre Mogador i Théâtre de la Gaîté-Montparnasse. Neki od pariskih teatara koriste se i kao koncertne dvorane. Najveća imena francuske šansone, kao Edith Piaf, Maurice Chevalier, Georges Brassens i Charles Aznavour, proslavili su se u čuvenim pariskim koncertnim dvoranama: Lido, Bobino, Olympia, La Cigale i Le Splendid.

Élysées-Montmartre, znatno smanjen u odnosu na svoju izvornu veličinu, danas je koncertna dvorana. New Morning jedan je od još nekoliko pariskih klubova gdje se održavaju jazz-koncerti, ali i koncerti "indie" muzike.

Muzeji

Glavni članak: Spisak muzeja u Parizu

Muzej Louvre s piramidom, jedan od najpoznatijih muzeja na svijetu

Musée d’Orsay

Muzej Picasso

Muzej Louvre otvoren je 1793. godine u bivšoj rezidenciji francuskih kraljeva. U njemu se nalazi svjetski najznačajnija zbirka umjetnina s preko 380.000 djela, od kojih su 35.000 izložene. Izložene umjetnine prikazuju vremenski period od antičkih vremena do kraja 19. stoljeća. U Louvreu se izlažu i djela modernih umjetnika, mada su te izložbe povremenog karaktera. Zgrada Louvrea nalazi se u prvom arondismanu na desnoj obali Seine u ulici Rue de Rivoli. Ulaz je iz piramide, koju je projektirao američki arhitekt Ieoh Ming Pei, a koja je otvorena 29. marta 1989. Dvorište Louvrea nalazi se u liniji s Avenijom Champs-Élysées, koja tvori tzv. historijsku osu Pariza.

Muzej Orsay otvoren je 1986. u zgradi bivše željezničke stanice Gare d’Orsay. Muzej se nalazi u sedmom pariskom arondismanu na južnoj obali Seine, prekoputa vrtova Tuileries. Stanicu je 1900. godine otvorio Victor Laloux, za vezu Pariza s Orléansom. Zbog preopterećenosti i niskog kapaciteta zatvorena je 1939, a 1978. proglašena je zaštićenom historijskom građevinom. Pod upravom francuske arhitektice Gae Aulenti, pod uvjetom očuvanja historijske arhitekture, od 1980-86. godine preuređena je u muzej. Muzej je poznat po eksponatima francuskih impresionista. Osim tih djela, izložene su slike, skulpture, fotografije i namještaj iz perioda od 1848. do 1914. Zastupljeni su mnogi umjetnici i svi umjetnički smjerovi iz tog vremena.

Po planovima arhitekata Renza Piana, Richarda Rogersa i Gianfranca Franchinija 1977. godine otvoren je umjetnički i kulturni centar "Georges Pompidou" (francuski: Centre National d’Art et de Culture Georges Pompidou). Odlika ovog centra je čelična konstrukcija s vanjskim zidovima od stakla, a svi instalacijski vodovi izvedeni su napolju specifičnom konstrukcijom u cijevima raznih boja. Centar se nalazi u četvrtom pariskom arondismanu. Zamišljen je kao informativni centar sa slobodnim i neograničenim pristupom. U njemu se nalazi Bibliothèque Publique d'Information i Muzej moderne umjetnosti (Musée National d'Art Moderne), sa zbirkom umjetničkih djela modernih umjetnika iz nadrealizma, fovizma, kubizma te predstavnika apstraktne umjetnosti. Muzički institut IRCAM (Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique) priključen je centru iz organizacijskih razloga.

Muzej Picasso nalazi se u trećem arondismanu u bivšem "Hôtel Saléu. Hotel je građen od 1656–59. godine u pariskoj četvrti Marais. U njemu se nalazi oko 250 Picassovih slika i skulptura, kao i dijelovi njegove osobne zbirke djelâ Georgesa Braquea, Paula Cézannea, Henrija Matissea, Joana Miróa i Amedea Modiglianija.

Musée national du Moyen Âge (do 1980: Musée de Cluny) nalazi se u kasnogotičkoj palači Hôtel de Cluny (1485-90). U njemu se nalazi značajna riznica umjetničkih djela nastalih u srednjem vijeku.

Palača Grand Palais nastala je po planovima arhitekata Henrija Deglanea i Albeta Louveta kao izložbeni paviljon povodom Svjetske izložbe u Parizu 1900. godine. Na prednjoj strani Grand Palaisa nalazi se 240 metara duga i 20 metara visoka fasada s jonskim stubovima. U zgradi se nalaze značajne umjetničke i slikarske izložbe. U zapadnom krilu nalazi se Palais de la Découverte, prirodoslovni muzej s planetarijem.

Prekoputa, izgrađena u isto vrijeme i za istu svrhu, nalazi se Petit Palais, koju je projektirao Charles Girault u neobaroknom stilu Belle Époque. S pozlaćenim kovanim ulaznim vratima te brojnim prozorima i kupolom, prepoznatljivi je simbol Pariza. Od 1902. godine u njoj se nalazi Muzej lijepih umjetnosti grada Pariza (Musée des Beaux-Arts de la Ville de Paris).

Građevine

Mostovi

Pont Neuf na Île de la Citéu

Glavni članak: Mostovi na Seni u Parizu

Sena protječe kroz Pariz od ušća Marne kod Vincennesa velikom lijevom krivinom od jugoistoka prema centru, a onda nadesno prema Boulogne-Billancourtu, te kod Saint Denisa na sjeveru obilazi grad. Na Seni se nalazi 40 mostova, koji povezuju pariske arondismane. Otok Île de la Cité u središtu Pariza povezan je s objema obalama Sene sa 7 mostova: Pont de l'Archevêché (prema lijevoj obali), Pont au Double (prema lijevoj obali), Pont d'Arcole (prema desnoj obali), Petit-Pont (prema lijevoj obali), Pont Notre-Dame (prema desnoj obali), Pont Saint-Michel prema lijevoj obali), Pont au Change (prema desnoj obali). Most Pont Neuf preko zapadnog jezička otoka povezuje otok s objema obalama. To je ujedno i najstariji pariski most. Najmlađi pariski most jest Passerelle Simone de Beauvoir, izgrađen 2006. Većina mostova izgrađena je u 19. stoljeću i željezne je konstrukcije. Mostovi su noću osvijetljeni, zavisno od konstrukcije, te time doprinose posebnom noćnom izgledu Pariza.

Trgovi i ulice

Luksorski obelisk na Place de la Concorde

Pogled na Avenue de la Grande Armée u pravcu La Défensea

Početkom 17. stoljeća francuski kralj Henrik IV započinje urbanizaciju Pariza planiranjem i izgradnjom dvaju od ukupno pet tzv. kraljevskih trgova.

Place des Vosges, kvadratičnog izgleda i građen između 1605–11. godine, prvi je trg u 4. arondismanu u četvrti Marais, ranije nazvan Place Royale. Okružen je građevinama iz ranog 17. stoljeća. U sredini trga nalazi se kip Luja XIII na konju. Trg je veličine 140 x 140 m.

U isto vrijeme izgrađen je Place Dauphine (1607-12) u sličnom stilu trokutastog oblika na istočnom jezičku île de la Citéa u 1. arondismanu, po planovima Louisa Métezeaua i Jacquesa II Androueta du Cerceaua. Kasnije je jedan dio prerađen, te se time otvorio prema zapadnom dijelu otoka s pogledom na Pont Neuf, na kojem se nalazi skulptura Henrika IV na konju.

Place des Victoires s okruglim tlocrtom izgrađen je 1675. na inicijativu Françoisa d’Aubussona de la Feuilladea po planovima Julesa Hardouin-Mansarta u čast Luja XIV, kako bi se postavila njegova statua. Statua je srušena u Francuskoj revoluciji i 1822. zamijenjena statuom Luja XIV na konju, izrađenom po nacrtu francuskog kipara Françoisa Josepha Bosioa.

Place Vendôme (1690–1720) ostao je nepromijenjen u svom izgledu, a izgrađen je u čast Luja XIV. Planove je izradio Hardouin-Mansart. Tada izgrađene skulpture kralja na konju, kao i skulpture ostalih članova kraljevske porodice, srušene su u vremenu Revolucije, a Napoleon je 1806. godine u spomen na bitku kod Austerlitza dao izgraditi trijumfalni stub visok 44 m. Trg se nalazi u 1. arondismanu u blizini Pariske opere.

Poznate građevine

Antičko doba

Arènes de Lutèce

Najstarije građevine u Parizu nalaze se u četvrti Quartier Latin, na obroncima Montagne-Sainte-Geneviève, koje su od 52. p. n. e. naseljavali Rimljani. Restaurirani ostaci u 1. stoljeću izgrađene Arènes de Lutèce i ostaci termi Cluny iz perioda oko 200. godine jedini su vidljivi ostaci iz galsko-rimske epohe.

Srednji vijek

Nakon raspada Rimskog Carstva nastaju najprije sakralni objekti. Palaču rimskih vlasti u Parizu na Île de la Citéu prisvajaju franački kraljevi i u narednim je stoljećima proširuju i dograđuju. Danas je ona poznata kao Palais de la Cité. Najstariji sačuvani dijelovi ove palače izgrađeni su u prvoj polovici 13. stoljeća, pod Lujem IX i majstorom Pierrom de Montreuilom, a to su kapela Sainte-Chapelle i donji dijelovi kule Bonbec na sjevernoj fasadi. Obližnje kapijske kule, Tour d’Argent (Srebrna kula),Tour de César, kao i u 19. stoljeću izmijenjena ugaona kula Tour de l’Horloge, nastale su nešto kasnije pod Filipom IV. Iza masivnih kula nalazila se rana uprava (Conciergerie), koja je već oko 1400. godine služila kao zatvor, a za vrijeme revolucije bila "čekaonica za giljotinu".

Već nakon 1358. godine kraljevska rezidencija biva prebačena iz Palais de la Citéa u danas nestali Hôtel Saint-Pol, na istoku Pariza nastali gradić Vincennes i već 1190. pod Filipom II nastalu utvrdu ranog Louvrea, čija je masivna okrugla kula dominirala desnom obalom.

Dvorac Louvre, kakvog danas poznajemo, rezultat je različitih gradnji pod mnogim francuskim kraljevima i obuhvata dijelove iz srednjeg vijeka, renesanse, baroka, Drugog carstva, kao i značajne "podzemne odaje", izgrađene nakon 1981. na inicijativu predsjednika Françoisa Mitterranda i arhitekte Ieoha Minga Peia, koji danas služe u svrhu nedostatne infrastrukture muzeja.

15. i 16. stoljeće

Hôtel de Sully

Fontaine des Innocents

Hôtel de Ville

Iz druge polovine 15. i 16. stoljeća potječe više interesantnih tzv. hôtels particuliers - gradskih palača u četvrti Marais, kao:

• Hôtel de Sens, izgrađena po nalogu biskupa od Sensa, Tristana od Salazara, između 1475. i 1507.
• Hôtel Carnavalet, izgrađena 1548. za predsjednika suda Jacquesa de Lignerisa
• Hôtel Lamoignon, 1585. izgrađena za Dijanu od Francuske, graditelja Louisa Métezeaua
• Hôtel de Sully, gradska palača inspektora finansija Mesmea Galleta, koju je 1630. po planovima Jeana I Androueta du Cerceaua završio Roland de Neufbourg. Danas je tu sjedište Udruge za zaštitu spomenika.

Na lijevoj obali je za to vrijeme Jacques d’Amboise ponovo izgradio Hôtel de Cluny, od 1485. do 1510, pored ruševina rimskih termi, koji je opatiji Cluny služio kao sjedište od 1330. Danas je tu smješten Musée National du Moyen Âge (Muzej srednjeg vijeka) s jedinstvenom tapiserijom sa scenama na temu "Dama s jednorogom".

Pierre Lescot i Jean Goujon od 1547. do 1549. grade bunar Fontaine des Innocents, koji je danas najvažniji sačuvani spomenik rane renesanse u Parizu. Prvobitno trostrani bunar s tribinom, potpuno je preuređen u prvoj polovini 19. stoljeća, kada su mu Pajou i Houdon dodali i četvrtu stranu.

Prvobitna pariska vijećnica (Hôtel de Ville) izgrađena je na zahtjev kralja Franje I po planovima italijanskog arhitekte Domenica da Cortone između 1551. i 1628. godine. Nastala je u stilu renesansnih dvoraca na rijeci Loirei pod imenom Il Boccador(o). Izgorjela je 1871, za vrijeme Pariske komune. Današnja vijećnica kopija je prethodne građevine. Od 1874. do 1882. izgrađena je u stilu klasicizma sa 146 kipova na fasadi po planovima arhitekata Théodorea Ballua (1817–1885) i Pierrea Deperthesa (1833–1898). Nalazi se u po njoj nazvanom 4. arondismanu, na bivšem Place de Grèveu (danas Place de l'Hôtel-de-Ville).

17. stoljeće

Palača Luxembourg zamišljena je 1615. godine kao ladanjski dvorac izvan granica tadašnjeg Pariza. Marija Medici daje nalog za njegovu gradnju, koju vodi arhitekt Salomon de Brosse. U osnovi je slična firentinskoj palači Palazzo Pitti, u kojoj je Marija provela svoje djetinjstvo. Palača, naročito njeno vrtno pročelje, bitno je izmijenjena u 19. stoljeću. Od 1852. godine u njoj zasjeda Francuski senat. Kraljevski park uz ovu palaču (Jardin du Luxembourg) nekada je bio u vlasništvu kralja, a danas je pod okriljem države i otvoren je za javnost.

Kraljevska palača sjeverno od Louvrea, izgrađena je između 1627. i 1629. godine za prvog ministra Luja XIII, kardinala Richelieua. Nakon njegove smrti preuzima je kraljevska kuća i palača dobija današnje ime. U njoj odrasta Luj XIV. Danas se u njoj nalaze Savezno vijeće, Ustavno vijeće, Ministarstvo kulture, kao i Comédie-Française. Na dvorište, u kojem je Daniel Buren postavio interesantno prohodno umjetničko djelo, nadovezuje se lijep vrt.

Važna djela iz 17. stoljeća jesu i barokna crkva Val-de-Grâce sa samostanom, Collège des Quatre-Nations, danas sjedište ustanove Institut de France, Hôtel des Invalides i opservatorij.

18. stoljeće

École Militaire

Panteon

Elizejska palača prvobitno je nosila ime Hôtel d’Évreux, po nalogodavcu za njenu gradnju. Kasnije je dobila ime po obližnjoj Avenue des Champs-Élysées. Danas je sjedište francuskog predsjednika. Građena je od 1718. do 1722. godine po planovima arhitekte Armand-Clauda Molleta, koji je grofu Évreuxu prodao susjedni posjed, a ovaj mu je povjerio plan gradnje palače. Nakon grofove smrti 1753. godine palaču nasljeđuje Jeanne-Antoinette Poisson, poznata kao markiza De Pompadour i preuređuje je s puno stila. Vrt je proširen i dograđen, prema njenim zamislima, sa stubovima, paviljonima i labirintom. Palača je sjeverno od Seine u nekadašnjem predgrađu Faubourg Saint-Honoré, par koraka od Elizejskih polja i nekoliko minuta šetnje od trga Concorde.

U doba Luja XIV nastaju veličanstvene građevine na sjevernoj strani trga Concorde koje projektira Ange-Jacques Gabriel: La Monnaie ili Hôtel des Monnaies, kovnica novca (1771-77), koju je sagradio Jacques-Denis Antoine), i Vojna škola (École Militaire). Najimpozantnija građevina, koja se vidi iz daleka, svakako je Panteon, građevina s kupolom, koja se može uvrstiti kako u sakralne, tako i u svjetovne objekte, jer je više puta mijenjala svoju namjenu.

Panteon je izgrađen između 1764-90. godine. Vodeći arhitekt Jacques-Germain Soufflot sa svojim učenicima gradi samostan za benediktinsku opatiju, čije su trpezarija i kula, u kojoj je smještena škola Lycée Henri IV (inače najstarija i najpoznatija škola u Francuskoj), i danas očuvani. Nakon Francuske revolucije crkva je proglašena nacionalnom dvoranom slave. Poslije više preimenovanja u 19. stoljeću, od 1885. godine ponovno je dvorana slave Francuske. U njoj su sahranjene poznate ličnosti kao Voltaire, Victor Hugo, Émile Zola, Jean-Jacques Rousseau, Marie Curie. 1849. godine ovdje je fizičar Foucault empirijski dokazao Zemljinu rotaciju svojim klatnom. Klatno se danas čuva u kapeli bivše opatije St-Martin-des-Champs, koja je postala dio muzeja Musée des Arts et Métiers.

19. stoljeće

Arc de Triomphe du Carrousel

Trijumfalna kapija u Parizu

Eiffelov toranj

Najljepše, ali ne i najreprezentativnije djelo Prvog carstva grade Charles Percier i Fontaine između 1806. i 1808. u tzv. Cour Napoléon Louvrea - Arc de Triomphe du Carrousel.

Još za vrijeme gradnje ovog luka 1806. godine Napoleon izdaje naredbu za gradnju druge, velike Trijumfalne kapije na trgu Place de l’Etoile, koja je završena tek 1836. godine, za vrijeme Louis-Philippea. Kao inspiracija poslužila je puno manja Titusova kapija u Rimu. Trijumfalna kapija stoji u središtu trga, koji se od 1970. zove Place Charles de Gaulle - Étoile, na zapadnom kraju avenije Avenue des Champs-Élysées i dio je historijske ose, niza spomenika i velikih ulica, koji se nastavlja dalje prema zapadu i četvrti La Défense.

Iste godine planirana je gradnja hrama slave u čast Napoleonove Velike armije. Gradnja je okončana tek 1842, a danas je poznat kao La Madeleine. 1808. godine započinje se s gradnjom burze koju vodi Alexandre-Théodore Brongniart. Nakon njegove smrti završava je Éloi de Labarre 1828.

Od sredine 19. stoljeća grad srednjevjekovnog izgleda pretvara se u prestižni, moderni grad, koji je trebao privući pažnju i oduševljenje hiljada posjetitelja svjetske izložbe. Sveobuhvatne sanacije koje je po nalogu Napoleona III izveo baron Haussmann, donijele su Parizu široke ulice, brojne mostove, trgove i parkove, a uređene su i obje gradske šume i napravljene nove ulice sa zgradama tipičnim za Pariz, u tzv. "Haussmannovom stilu".

Charles Marville bilježi svojim objektivom tadašnje preuređenje, kojim stare ulice i zgrade dobijaju novi izgled. Vrhunac ovog doba čini gradnja sjedišta Pariske opere, palače Garnier (1861–75), koju vodi Charles Garnier.

1885. otvara se najveće gradilište 19. stoljeća, koje rezultira gradnjom nove zgrade univerziteta Sorbonne, ako se izostavi gradnja konstrukcije Eiffelovog tornja. Radovi su okončani tek 1901. godine. Sorbonne je najstariji univerzitet sjeverno od Alpa, osnovan još u 13. stoljeću u Quartier Latinu, čiji su studenti bili najznačajniji filozofi srednjeg vijeka.

Simbol grada je 300.51 m visok Eiffelov toranj (s antenom visina iznosi 324.8 m), konstrukcija iz 1889. godine, privremeno izgrađen za Svjetsku izložbu. Toranj je projektirao Alexandre Gustave Eiffel, po kome je dobio ime. Najveća je turistička atrakcija Pariza i godišnje ga posjeti više od 6 miliona ljudi. 2002. godine zabilježen je 200-milioniti posjetitelj.

Po cijelom gradu, naročito u pješačkim zonama, nalaze se Wallaceove fontane - javne česme u obliku malih skulptura od lijevanog željeza. Ime nose po Englezu Richardu Wallacu, koji je finansirao njihovu gradnju. Zbog svoje izuzetne ljepote postale su simbolom grada.

20. stoljeće

Grande Arche

Svoj razvoj u drugoj polovini 20. stoljeća Pariz može zahvaliti, između ostalog, tzv. velikim projektima (grands projets) francuskih predsjednika.

Georges Pompidou (predsjednik od 1969-74) bio je inicijator gradnje novog kulturnog i umjetničkog centra Centre Georges Pompidou. Na međunarodnom natječaju za ovaj projekt pobjednici su bili Renzo Piano i Richard Rogers, koji su od 1972. do 1977. konstruirali i sagradili spektakularnu metalnu konstrukciju.

Konzervativniji Valéry Giscard d’Estaing (predsjednik od 1974-81) zadovoljio se renoviranjem postojećih građevina i preuređenjem zatvorene stanice Orsay u muzej i izgradnjom Cité des sciences et de l’industrie na ruševinama klaonice La Villette. 1980. godine inicirao je osnivanje Instituta arapskog svijeta, kao i centra za kulturu i umjetnost, u kojem su muzej, biblioteka i teatar. Izgradnja je okončana između 1983-87, za vrijeme njegovog nasljednika, Mitterranda, s grupom arhitekata (Jean Nouvel, Pierre Soria i Architecture Studio).

François Mitterrand (predsjednik od 1981-95) već je u svojoj prvoj konferenciji za štampu nakon dolaska na mjesto predsjednika najavio preuređenje Louvrea u "muzej dostojan Francuske". Posao je dobio, bez prethodnog natječaja, poznati američki arhitekt kineskog porijekla Ieoh Ming Pei.

Kako su ministarstva finansija bila u sjevernom krilu Louvrea, njegovom obnovom pojavila se potreba za gradnjom novog ministarstva. Novo Ministarstvo finansija (1984-89) zajednički je rad dvojice arhitekata, Paula Chemetova i Borje Hidobra. Sagrađeno je u istočnom dijelu grada, gdje je istovremeno nastao novi Parc de Bercy sa sportskom dvoranom Bercy, koju su gradili Pierre Parat i Michel Andrault.

Najprestižniji objekat izgrađen za vrijeme Mitterranda jeste nova Opéra Bastille (1983-89) na istoimenom trgu, na kojem je 14. jula 1789. godine padom Bastilje započela Francuska revolucija, a 1981. godine Mitterrand slavio svoju pobjedu na predsjedničkim izborima. Simbolikom je ispunjen i dan otvaranja, 13. juli 1989, predvečerje 200-godišnjice pada Bastilje. Arhitekt Carlos Ott kreirao je planove za neobičnu formu od stakla i aluminija.

Grande Arche planirao je Johan Otto von Spreckelsen. Otvoreni kubus u obliku kapije, veličanstvenih dimenzija, smješten u četvrti La Défense u predgrađu Pariza, otvoren je 1989. Te godine započinje Mitterrandov drugi mandat. Nekoliko mjeseci prije započeo je projekat renoviranja Nacionalne biblioteke (1990-96). Taj projekt izradio je Dominique Perrault. Uglove zgrade čine 79 m visoke kule sa staklenim pročeljem. Kule imaju oblik slova L i simboliziraju otvorene knjige. Jacques Chirac nastavlja tradiciju "predsjedničke gradnje". 20. juna 2006. otvara novi Musée du quai Branly, koji je projektira Jean Nouvel. Pored toga, u drugoj polovini 20. stoljeća nastaju brojne manje znamenitosti, kao Fondation Cartier (1994, Jean Nouvel) i Američki centar (1994, Frank Gehry), sada kino-muzej.

Pariz je poznat po svojim elegantnim i prefinjenim hotelima, kao što su oni u Rue de Rivoli nasuprot vrtovima Tuileries, u Rue Castiglione ili na Place Vendômeu. Tu su hoteli Meurice, Westin (prije Intercontinental s reprezentativnim patiom), Lotti i poznati Ritz.

Crkve

Srednji vijek

Notre-Dame de Paris

Saint-Germain-l’Auxerrois

Bivša opatska crkva St. Germain-des-Prés na Boulevard Saint-Germainu (6. arondisman) podsjeća na to da je francuski kralj Hilderik I, sin Klodviga I iz roda Merovinga, 557. godine ovdje osnovao kasnije važnu opatiju. Portal zvonika današnje crkve i crkveni lukovi potječu iz 11. stoljeća. Hor crkve je 1163. posvetio papa Aleksandar II. Do 17. stoljeća građevina je doživjela mnogobrojne izmjene. Freske u crkvi slikao je u 19. stoljeću Hippolyte Flandrin.

Katedrala Notre-Dame de Paris na Île de la Citéu (4. arondisman) jedna je od ranih gotičkih katedrala. Posvećena je Mariji (fra. Notre Dame = naša Gospa). Gradnja je započela 1163. godine, a okončana tek 1345. Dimenzije crkve su 130 x 48 m, pri visini od 35 m. Nudi zatvoren prostor kapaciteta oko 9.000 ljudi. Oba zvonika visoka su po 69 m. Svjetlarnik dostiže 90 m.

Župna crkva Saint-Germain-l’Auxerrois leži nasuprot zapadnog portala Louvrea (1. arondisman), na zapadnom kraju Avenue des Champs-Élysées. Temelji crkve potječu još iz vremena romanike, tj. 12. stoljeća. Posjeduje gotičku gradnju i neogotički portal. Nadogradnja i zvonici su iz baroka. Posvećena je svetom Germanusu od Auxerrea.

Župna crkva Saint-Sulpice južno od Boulevard Saint-Germaina (6. arondisman) posvećena je svetom Sulpiciju II od Bourgesa. Zamijenila je romaničku gradnju s početka 13. stoljeća. Radovi na današnjoj crkvi počeli su 1649. godine, ali su iz političkih i finansijskih razloga obustavljeni i okončani tek u 18. stoljeću. Klasicističku fasadu projektirao je Giovanni Servandoni 1732. godine. Crkva je poznata po orguljama Cavaillé-Coll , najvećim orguljama Francuske.

Dvorska kapela Sainte-Chapelle u Palais de la Citéu (1. arondisman) nedaleko od katedrale, sagrađena je pod Lujom IX 1240. godine, da bi sačuvala vrijedne relikvije: Kristovu krunu i dijelove križa. Kapela je primjer gotičkog radijalnog stila iz 13. stoljeća. Veliki dio zidova ukrašavaju vitraži, čime unutrašnjost dobija osvjetljenje koje djeluje izvanzemaljski.

Savremeno doba

La Madeleine

Bazilika Sacré-Cœur

Palaču invalida sagradio je Hardouin-Mansart od 1670. do 1691. godine na lijevoj obali Seine u (7. arondismanu). Crkva s veličanstvenom kupolom dio je Hôtel des Invalides, s obližnjom vojnom crkvom Saint-Louis des Invalides i ubraja se u građevine klasicističkog baroka u Francuskoj. Unutrašnjost je u 19. stoljeću preuređena u Napoleonovu grobnicu. Njegovi ostaci su 1840. godine prebačeni s ostrva Sveta Helena, zajedno s ostacima drugih važnih ličnosti.

Gradnja crkve La Madeleine sjeverno od Place de la Concordea u (8. arondismanu) počela je 1764. po nacrtima Pierrea Contanta. Zbog Francuske revolucije radovi bivaju obustavljeni. Arhitekt Jacques-Marie Huvé 1842. godine okončava gradnju. Crkva je posvećena 9. oktobra 1845. Unutrašnjost je nastala uglavnom između 1830. i 1840. Naročito je poznata statua Marije Magdalene, skulptora Carla Marochettija. Orgulje poznatog orguljara Aristidea Cavaillé-Colla (1811–1899) važe za orgulje s najljepšim sazvučjem u Parizu.

Bazilika Sacré-Cœur (Bazilika Svetog srca) jedna je od hodočasnih rimokatoličkih crkava na brežuljku Montmartre i čini drugu po visini tačku u gradu, nakon Eiffelovog tornja. Gradnja crkve u stilu Zuckerbäcker započela je pod arhitektom Paulom Abadiejem 1875. godine. Abadie je za taj projekat imao 78 konkurenata. Njegov plan u rimsko-bizantijskom stilu bio je inspirisan starim crkvama kao što su Aja Sofija ili Bazilika svetog Marka u Veneciji. Umro je već 1884, pa ga nasljeđuje 6 arhitekata, koji učestvuju u gradnji do 1914.

Zelene površine

Glavni članak: Spisak zelenih površina u Parizu

Bulonjska šuma

Pariske ulice ozelenjene su s oko 89.000 stabala. Gradske službe za zelene površine održavaju preko 2.437 ha zelenih površina, kojima pripadaju obje gradske šume (Vensenska - 995 hektara i Bulonjska - 846 hektara), 14 gradskih grobalja (92 ha), rasadnik École Horticulture Du Breuil (22 ha) i vrtni centar Centre Horticole Auteuil-Longchamps (8.5 ha).

Oaze za odmor jesu zasađene zelene površine u blizini prstenastog autoputa Boulevard périphérique (51 ha). Na zelene površine igrališta, sportskih terena, škola, vrtića i jaslica otpada 36 ha. Ostatak (386 ha) čine javne promenade, parkovi, vrtovi, tzv. squares (ozelenjeni trgovi) i cvijetnjaci. Grad izvan svojih granica ima 6 ostalih groblja, šumu Beauregard kod La-Celle-Saint-Clouda i rasadnike u Rungisu, Fresnesu i Achèresu (ukupno 477 ha).

Osim gradskih područja, stanovnicima i gostima stoje na raspolaganju i održavani vrtovi i parkovi s ukupno 118 ha površine.

Parkovi i šetališta

Vrtovi Tuileries

Jardin du Luxembourg

U najstarije i najpoznatije pariske parkove ubrajaju se vrtovi Tuileries, na desnoj obali Seine, napravljeni u 16. stoljeću za palaču između Louvrea i trga Concorde, koje krase mnoge statue. Podsjeća na prijašnji dvorac Katarine Medici, koji je poslije nje imao različite vlasnike dok nije uništen za vrijeme Pariske kommune. U zapadnom dijelu parka nalazi se bivša zgrada za balove Jeu de Paume, u kojoj je danas Galerie nationale du Jeu de Paume i Orangerie.

Park Jardin du Luxembourg nalazi se na lijevoj obali Seine u četvrti Quartier Latin. To je bio privatni vrt koji je pripadao dvorcu izgrađenom 1612. za Mariju Medici. Danas pripada Palais du Luxembourg sa geometrijski strogo zasađenim alejama, ali i slobodnim površinama. U parku je 2 m visoka kopija Kipa slobode. Na ogradi parka redovno se mogu vidjeti fotoizložbe.

Jardin des Plantes, napravljen za Guya de La Brossea, liječnika Luja XIII, kao uzgajalište ljekovitog bilja, bio je prvi pariski javni park.

Nekoliko ostalih velikih parkova kreacije su Drugog Carstva: bivši parkovi u predgrađima Montsouris, Parc des Buttes Chaumont i Parc Monceau, kreacije su Jeana-Charlesa Alphanda, inženjera Napoleona III. Još jedan projekt koji je ostvario baron Haussmann bilo je uređivanje Bulonjske šume, dok je Vensenska, na istočnom kraju grada, slično uređena idućih godina.

Novo ostvarenje među gradskim parkovima jeste Parc de la Villette, koji je izgradio Bernard Tschumi 1986. godine, na lokaciji bivše klaonice, kroz kojeg protječe Canal de l’Ourcq. Sa 25 hektara to je najveći pariski park. 1984. otvoren je Zénith, po kojem su se ravnale kasnije izgrađene zgrade. Elementi parka su u futurističkom stilu. U samom parku nalaze se Cité des sciences et de l’industrie (tehnički muzej, sličan švicarskoj Technorami), kino IMAX u obliku kugle, Géode, Cité de la musique, Zénith i podvodni brod L’Argonaute. Tu su još i Parc André Citroën i vrtovi posađeni na periferiji duž bivše kružne željeznice Petite Ceinture (Promenade Plantée).

Bulonjska šuma u zapadnom dijelu grada kod Boulogne-Billancourta s površinom od 8.5 km² najveća je gradska oaza za odmor. Tamo su se prije nalazile velike šume, Bois de Rouvray. Već je francuski kralj Dagobert I u 7. stoljeću dolazio tu u lov. 1848. godine šumu je preuzela država, a 1852. grad Pariz. Za vrijeme preuređenja Pariza pod Napoleonom III koje je vodio Haussmann, arhitekt Jacques Hittorff preuredio je šumu u šumoviti park. Nastali su puteljci i vještačka jezera, od kojih su neka ležala na padini, što je predstavljalo problem koji su riješili nasljednici smijenjenog Hittorffa, inženjer Alphand i vrtlar Jean-Pierre Barillet-Deschamps, uvodeći vještačke vodopade.

Vensenska šuma druga je po veličini u Parizu. Uređena je u stilu engleskog parka. I ova je šuma prije bila lovište francuskih kraljeva, gdje se prije nalazio i dvorac za lov. Kasnije je na njegovom mjestu nastala tvrđava koju danas znamo kao dvorac Vincennes. Napoleon III je 1860. šumu prepustio gradu s uputom da se i ona preuredi slično kao i Bulonjska šuma. Alphand je oblast pošumio i obogatio vještačkim brežuljcima i jezerima. Za Ljetne olimpijske igre 1900. godine izgrađeni su sportski objekti i putevi koji ih povezuju.

Groblja

Glavni članak: Spisak grobalja u Parizu

Groblje Père-Lachaise

Vrijedna posjete jesu i pariska groblja. Početkom 19. stoljeća , van tadašnjih rubova grada, nastala su groblja groblje Montmartre na sjeveru, groblje Père-Lachaise na istoku, groblje Montparnasse na jugu, kao i groblje Passy. Zbog mira koji u njia vlada i ugleda ljudi koji su na njima sahranjeni postala su odredišta šetača i turista.

Père-Lachaise najveće je groblje Pariza i jedno od najpoznatijih u svijetu. Ime je dobilo po vlasniku vrta na kojem je groblje uređeno, Françoisu d’Aix de Lachaiseu. 1808. godine koncept groblja povjeren je arhitektu Alexandre-Théodoreu Brongniartu, koji je u to vrijeme bio glavni visoki inspektor druge sekcije za javne radove u departmanu Seine i gradu Parizu. Brongniart je isplanirao dosta nadgrobnih spomenika, ali je od njih izgrađen samo spomenik porodice Greffuhle u neogotičkom stilu.

Znamenitosti u okolini Pariza

U La Défenseu, privrednoj i uredskoj četvrti, nastaloj krajem 1950-ih u zapadnim predgrađima Courbevoie, Nanterre i Puteaux, u kojoj dominiraju neboderi, nalazi se zapadni nastavak poznate Pariske osovine, tzv. Grande Arche. 110 m visok kubus projekt je arhitekte Johan Otto von Spreckelsen, koji je izveo Paul Andreu. Zajedno s Trijumfalnom kapijom i Arc de Triomphe du Carrouselom kod Louvrea čini jedan pravac. Otvoren je 14. jula 1989. na 200-godišnjicu Francuske revolucije, susretom državnika grupe G7. Danas je zgrada francuskog trgovinskog i prometnog ministarstva.

Dvorac Fontainebleau nalazi se u istoimenom mjestu, 65 km južno od Pariza. Izgrađen je u 16. stoljeću za vladavine Franje I i Henrika II na mjestu dvorca za lov. Arhitekta je bio Philibert Delorme (1510–1570). Poznat je po svom renesansnom uređVersailles]] ubraja se u najveće dvorce Evrope. Smješten je zapadno od Pariza i uzor je mnogim evropskim dvorcima. Zbog proširenja dvorca za lov Luja XIII, Luj XIV 1661. angažira arhitektu Le Vaua, dvorskog slikara Le Bruna i arhitektu za parkove Le Nôtrea. Srednjem krilu 750 m dugog baroknog vrtnog pročelja pripadaju Galerija ogledala, kao i ugaoni Salon rata i mira. Na njega se sa sjevera nadovezuju kraljeve, a na jugu kraljicine odaje. U središtu dvorca su spavaće sobe, kapela, opera i, od 19. stoljeća, galerija bitaka.

Bazilika Saint-Denis bivša je opatska crkva u Saint-Denisu, sjeverno od Pariza, i grobnica skoro svih francuskih monarha, od kraja 10. stoljeća naovamo. Još u 5. stoljeću ovdje se nalazio samostan iznad grobnice sv. Denisa, koji je u 7. stoljeću pod Dagobertom I proglašen opatijom. U horu crkve 1142. godine izgrađen je svod. Time je ova bazilika postala prva gotička građevina na svijetu. Od 1966. ima status katedrale.

Disneyland Resort Paris u planskom gradu Marne-la-Vallée, oko 30 km od Pariza, jeste zabavni park površine 1.943 ha, sa dva tematska dijela (Disneyland Park i Walt Disney Studios Park), golf-igralištem, zabavnom i kupovnom zonom, 10 hotela i kampom za kamp-prikolice.

Film

Braća Lumière

Claude Chabrol, poznati francuski režiser

Pariz ima dugu filmsku historiju. Pariski umjetnici i udruženja kao braća Lumière, Pathé ili Gaumont jesu oni koji su film prenijeli u svijet. Braća Lumière su 1895. godine pronašla kinematograf, uređaj kojim se moglo snimati i reproducirati filmove. Premijera njihovog filma Izlazak radnika iz fabrike Lumière u Lyonu, koja važi za prvo prikazivanje filma u svijetu, bila je 22. marta 1895. u pariskom Société d’Encouragement à l’Industrie Nationale. Nakon toga će braća Lumière posjetiti najveće gradove Evrope, uspješno promovirajući svoj izum. U narednim godinama Parizom se brzo širi konkurencija. Braća Pathé postaju jedni od najvećih filmskih producenata u Evropi i izvoze svoje nijeme filmove u svijet. U najvećim evropskim gradovima grade se ekspoziture i kina.

Pariz je mjesto snimanja mnogih filmova. Osim brojnih snimaka iz ere nijemog filma, često dokumentarne prirode, grad je bio čest motiv u domaćoj i svjetskoj filmskoj produkciji.

Film Hôtel du Nord (1938), režisera Marcela Carnéa po istoimenom romanu Eugèna Dabita, snimljen je u blizini kanala Sveti Martin i pokazuje život Pariza 1930te|1930-ih]] godina.

U Smiješnom licu (1957) režisera Stanleya Donena Audrey Hepburn i Fred Astaire pjevaju Bonjour Paree kod Eiffelovog tornja, na Avenue des Champs-Élysées i drugim mjestima u gradu.

U filmu Do posljednjeg daha (1960) Jean-Luca Godarda, Jean-Paul Belmondo igra Michela, koji preživljava vršeći sitne krađe. Bježi u Pariz i sprijateljuje se s američkom studenticom. Mjesto snimanja je Rue de Berri 21, u blizini Elizejskih polja i u ulici Rue de Campagne-Première na Montparnasseu.

Zazie u metrou (1960), režija Louis Malle, prikazuje posjetu djevojke Zazie Parizu. U Ljepotici dana (1967) Luisa Buñuela Catherine Deneuve prekida sa buržoaskim životom i odaje se prostituciji. U Posljednjem tangu u Parizu (1972) Bernarda Bertoluccija Marlon Brando i Maria Schneider susreću se slučajno pri razgledanju praznog apartmana s pogledom na metro-stanicu Passy i most Bir-Hakeim i započinju pogubnu aferu. Posljednji metro (1980), koji je režirao François Truffaut, prikazuje Pariz 1942. godine, za vrijeme okupacije.

U filmu Diva (1981) Jean-Jacquesa Beineixa jedan poštar snima koncert svoje najdraže pjevačice. U susretu s jednom ženom sljedećeg dana, ne znajući, dolazi u posjed otežavajućeg dokaza protiv korumpiranog visokorangiranog policajca, zbog čega ga slijede gangsteri. Film je sniman na mjestima kao što su Théâtre des Bouffes du Nord, stanica Saint-Lazare, Rue de Rivoli i metro-stanica Concorde.

U Podzemlju Luca Bessona (1985) glume Christopher Lambert i Isabelle Adjani, a više scena snimljeno je u RER-stanicama La Défense i Les Halles. Film Mržnja Mathieua Kassovitza (1995) sniman je u Chanteloup-les-Vignesu, predgrađu Pariza. U tamošnjoj galeriji Gilbert Brownstone redovno se susreću umjetnici iz Pariza.

Ostali filmovi snimljeni u Parizu:

Djeca raja (Les enfants du paradis, 1943-45), Marcel Carné Landru (1962), Claude Chabrol Parižanke (Les Parisiennes, 1962), Marc Allégret Samuraj (1967), Jean-Pierre Melville La Boum (1980) i La Boum 2 (1982), Claude Pinoteau Dama s kamelijama (La Dame aux camélias, 1981), Mauro Bolognini Police (1985), Maurice Pialat Ljubavnici s Pont Neufa (Les amants du Pont Neuf, 1991), Leos Carax Gorki mjesec (Bitter Moon, 1992), Roman Polanski Zaboravi Pariz (Forget Paris, 1995), Billy Crystal

Pariz je bio žena (Paris was a Woman, 1995), Greta Schiller Ljubav u Parizu (Love in Paris, 1997), Anne Goursaud Američki vukodlak u Parizu (An American Werewolf in Paris, 1998), Anthony Waller Amélie (Le fabuleux destin d’Amélie Poulain, 2001), Jean-Pierre Jeunet Moulin Rouge (2001), Baz Luhrmann Prije sumraka (2004), Richard Linklater Pariz, s ljubavlju (2006), omnibus o arondismanima Dva dana u Parizu (2007), Julie Delpy Pariz (2008), Cédric Klapisch 96 sati (96 Hours, 2009), Luc Besson

Literatura i beletristika

Honoré de Balzac: Paris Dan Brown: Sakrileg (poznatiji kao Da Vincijev kod) Pierre Gripari: Priče iz ulice Broca, 13 priča za djecu o jednoj pariskoj ulici Ernest Hemingway: Pokretni praznik (Paris - A Moveable Feast) E. T. A. Hoffmann: Gospođica De Scudéry Victor Hugo: Zvonar Bogorodične crkve (Notre-Dame de Paris) Leslie Kaplan: Fever Dominique Lapierre, Larry Collins: Gori Pariz? (Paris brule-t-il?), izvještaji o oslobođenju Pariza 1944.

Léo Malet: Nestor Burma (ciklus romana o privatnom detektivu; radnja svakog romana zbiva se u drugom arondismanu) Conrad Ferdinand Meyer: Amulet Henry Miller: Mirni dani u Clichyju (Quiet Days in Clichy) Emmuska Orczy: The Scarlet Pimpernel Éric-Emmanuel Schmitt: Gospodin Ibrahim i cvijeće Kur'ana (Monsieur Ibrahim et les fleurs du Coran) Georges Simenon: romani o inspektoru Maigretu Patrick Süskind: Parfem: Hronologija jednog zločina Émile Zola: Thérèse Raquin

Mediji

Štampa

Parisku štampu predstavlja više dnevnih novina. Le Parisien su vodeće gradske novine, koje danas izlaze u nekoliko verzija za prigradske općine. 20 minutes i Métro su slobodne dnevne novine, koje se naročito rado čitaju, iako nemaju parisko porijeklo. Prve se objavljuju u Île-de-Franceu u tiražu 510.000 primjeraka, što je najveće nacionalno izdanje. Parižani, čitajući njegove "besplatne" primjerke u javnim prijevoznim sredstvima tokom špica, čine tipičnu sliku grada. L'Officiel des spectacles, Pariscope i Zurban (koji više ne izlazi) nude opsežni kulturni program u metropoli. Paris frimousse je mjesečnik s popisom kulturnih aktivnosti za djecu.

Televizija

Lokalna televizija, pored regionalnog programa nacionalnog kanala Francuska 3, uključuje neke pridružene kanale ili lokalne vlasti. Télif u jedan kanal okuplja lokalne kanale u regiji: VOTV (Val-d 'Oise), Télessonne (Essonne), TVM Est parisien (Seine-Saint-Denis), TVFil78 (Yvelines) i RTV (Rosny-sous-Bois) i emitira ih kablovski, na internetu ili satelitski. ZALEA TV, asocijativni pariski kanala, povremeno je svoj program emitirao "piratski" zbog problema oko dozvole za emitiranje. Teleplaisance.org, drugi pridruženi kanal, emitira samo amaterski program. Od 2007. oba kanala dostupna su preko interneta.

U Parizu se od 2008. emitira sedam lokalnih kanala (digitalna zemaljska televizija), kao i NRJ Paris, IDF-1 i CAP 24. Četiri druge stanice dijele isti kanal: IDF Demain ("televizija otmjenosti i raznolikosti"), BDM TV, CINAPS TV i Télé Bocal, koja djeluje u četvrtima koje imaju određenih problema.

Sport

Sportski klubovi

Najpopularniji pariski sportski klubovi jesu nogometni klub Paris Saint-Germain FC, košarkaški tim Paris Basket Racing i ragbi-klub Stade Français.

Stade de France, s 80.000 mjesta, izgrađen je za Svjetsko prvenstvo 1998. i nalazi se u Saint-Denisu, sjevernom predgrađu Pariza. Koristi se za nogomet, ragbi i atletiku. Svake se godine održavaju domaće utakmice francuske ragbi reprezentacije u Prvenstvu šest nacija, prijateljske ili važnije kvalifikacijske utakmice francuske nogometne reprezentacije i nekoliko važnijih mečeva ragbi tima Stade Français.

Stadion Park prinčeva tradicionalni je stadion na kojem svoje utakmice igra PSG. Stadion prima oko 49.000 gledalaca i ubraja se u modernije stadione u Evropi sa četiri zvjezdice prema UEFA-inoj klasifikaciji.

Osim PSG-a, grad ima nekoliko amaterskih nogometnih klubova: Paris FC, Red Star, RCF Paris i Stade Français Paris. Ovaj posljednji je nogometni ogranak ragbi tima.

Glavni gradski ragbi tim je Stade Français. Racing Métro 92 Paris (koji sada igra u Rugby Pro D2) drugi je ragbi tim koji je sudjelovao u prvom rugby finalu protiv Stade Françaisa 1892.

Staze za konjske trke Longchamp najvažnije su staze u Parizu. Hipodrom je sagrađen 1857. na ruševinama u francuskoj revoluciji srušene opatije Longchamp i domaćin je i drugih sportskih manifestacija.

Sportske manifestacije

Pariz je bio domaćin Olimpijskih igara 1900. i 1924, kao i jedna od lokacija svjetskih prvenstava u nogometu 1938. i 1998.

Premda startno mjesto čuvene biciklističke trke Tour de France varira svake godine, posljednja etapa uvijek završava u Parizu, a od 1975. na Elizejskim poljima. Tu su još pariski maraton, Roland Garros u tenisu, atletski miting iz Dijamantske (bivše Zlatne) lige, Trophée Lalique u umjetničkom klizanju ili Turnir 6 nacija u ragbiju.

U konjičkom sportu poznata je Prix de l’Arc de Triomphe, prestižna međunarodna galopska trka, koja se od 3. oktobra 1920. tradicionalno održava prve nedjelje u oktobru u čast završetka Prvog svjetskog rata.

Tenis je, također, popularan sport u Francuskoj. Otvoreno prvenstvo Francuske kao jedan od četiri Grand Slama u profesionalnom tenisu, svake se godine održava na zemljanim terenima nacionalnog teniskog centra Roland Garros, pokraj Bulonjske šume. Finale UEFA Lige prvaka 2006. između Arsenala i Barcelone održano je na Stade de Franceu, kao i finale Svjetskog kupa u ragbiju 2007.

Festivali

U januaru je Pariz tradicionalno domaćin međunarodne modne revije Prêt à Porter u Porte de Versaillesu i Festival de création musicale (Festivala savremene muzike) sa brojnim koncertima u Maison de Radio France.

Februar, mjesec Valentinova, zahvaljujući inicijativi pariskog turističkog biroa, poznat je po akciji "Paris Romantique", a u tome učestvuju turistički vodiči, muzeji (kao Musée de la Vie Romantique), hoteli i ugostitelji. U Parc Floralu kod dvorca Vincennes, u martu startuje pariski polumaraton, kao i Pariski sajam knjige. U Saint-Denisu, na sjeveru Pariza, održava se blues i jazz festival Banlieues Bleues, kao i Festival du Film de Paris u Cinéma Gaumont Marignan.

U aprilu se održava Pariski maraton s preko 30.000 učesnika; start je u Aveniji Champs-Élysées. Krajem mjeseca Pariz nudi posebnu sliku opjevanu u pjesmi Elle Fitzgerald "April in Paris" - procvala stabla kestena.

Maj je mjesec najrenomiranije konjske utrke u Francuskoj, Grand Steeplechase de Paris, koja se održava na hipodromu Auteuil. Krajem maja na terenima teniskog kompleksa Roland Garros počinje French Open, drugi teniski Grand Slam turnir u godini. Od početka maja do juna održava se već zadnjih stotinu godina takmičenje uzgajivača ruža u Parc de Bagatelleu.

Početkom ljeta, tj. 21. juna organizira se Fête de la Musique. Seriju besplatnih koncerata u cijeloj zemlji inicirao je Jack Lang. Krajem juna je Gay Pride Parade na Place de la République, kao i na drugim mjestima. Vrhunac manifestacija povodom 14. jula, francuskog nacionalnog praznika, jeste vojna parada na Aveniji Champs-Élysées, koja počinje i završava na Place de la Concordeu.

U ljetnim mjesecima, od sredine jula do sredine augusta, u kojima veliki dio stanovnika Pariza napušta grad, putujući na ljetovanje, od 2002. godine organizira se plaža u Parizu (Paris-Plage) od Quai du Louvrea do mosta Pont de Sully, na Port de la Gareu i Bassin de la Villetteu. Tako i oni koji su ostali u gradu imaju ugođaj plaže nadohvat ruke na nekoliko kilometara za promet zatvorenih obala Seine.

U septembru svoja vrata otvaraju inače teško dostupne, privatne gradske palače, kao Elizejska palača ili Hôtel Matignon, a sve to u okviru manifestacije Journées du Patrimoine (Dani kulturnog naslijeđa). U okviru Fête des Jardins de Paris u pariskim parkovima nude se besplatni koncerti, izložbe, pozorišne ili kino-predstave. Pozorišnu sezonu otvara Jesenji festival (Festival d’Automne à Paris).

U oktobru, u vinogorju Montmartre sa početkom berbe počinju i vesele parade, zabave i degustacije vina. Od 2002. u programu je Nuit Blanche ("Duga noć umjetnosti"), a svake druge godine održava se poznati salon automobila, Mondial de l'Automobile. 1. novembra, na dan Svih svetih, preporučuje se posjeta nekom od pariskih grobalja.

U decembru se u prestižnom hotelu Crillon održava elegantni bal debitantica (Le Bal Crillon des Débutantes). Nažalost, ulaz je moguć samo pripadnicima "visokog društva". Oni koji nemaju pristup balu mogu uživati u jedinstvenoj igri boja i svjetla na Elizejskim poljanama. Tamo se od sredine decembra do sredine januara na krošnji svakog stabla nalazi kruna od lampica.

Kroz cijelu godinu, zahvaljujući povoljnim klimatskim uvjetima, svakih 15 minuta diže se Eutelsatov balon iz parka André Citroën. Sa 150 m visine, iz "košare" koja prima 30 putnika, nudi se nezaboravan pogled na zapadni dio grada.

Gastronomija

Prvi restorani na svijetu, kakve danas poznajemo, nastali su u Parizu za vrijeme Francuske revolucije. Tada prestaje važiti i stari esnafski zakon, po kojem su kuhinje u kojima se služila supa bile strogo odvojene od pekara. Nazivu restoran kumovao je jedan kuhar, Boulanger, koji je služio naročito snažne bujone u svom "božanskom restoranu". 1765. godine dobio je dozvolu, usprkos ograničenosti esnafskim zakonom, da pored supa može služiti janjetinu u umaku. Otada sebe naziva "restaurateur", a njegov bujon daje ime restoranu u kojem se nude različita jela.

Restauratori su oni koji nude razne supe, zvane "Restaurants", prave razne krem-supe, supe s rižom i rezancima, jaja, tjesteninu, piletinu, marmelade, kompote i druga zdrava i ukusna jela. Cijene svih jela su trajne i jela se serviraju u bilo koje doba dana. Dame smiju tamo boraviti i dozvoljeno im je da spremaju jela (Almanach Dauphin, 1777, po: Fritz Ruf, 1989)

Prije revolucije u Parizu je bilo manje od 100 restorana, ali već oko 1800. godine bilo ih je oko 600. Doseljeni narodni poslanici, koji su često živjeli odvojeno, i bogati građani sretali su se u restoranima radi poslovnih razgovora i privatnih sastanaka. Pariske restorane mahom su vodili kuhari i njihove brigade, kojima, nakon bijega njihovih plemićkih poslodavaca, nije preostalo drugo nego se osamostaliti. Time su donijeli složen kuharski stil, koji običnim građanima nije bio dostupan, povezujući "haute cuisine" (visoku kuhinju) u restoranima s nezvaničnim, od plemića omalovažavanim, građanskim pravilima. Danas su u Parizu hiljade restorana, koji nude kako francuske, tako i međunarodne specijalitete.

Trgovine

Tržni centar Galeries Lafayette

Tržni centar Le Bon Marche

Pariz je grad mnogobrojnih prodavnica, trgovačkih centara i tržnica. Jedna od najpoznatijih je Galeries Lafayette. Velika centralna dvorana sa staklenom kupolom jeste spomenik. Svi poznati kreatori mode, parfema kao Ungaro, Thierry Mugler, Jean-Paul Gaultier ili Fiorucci zastupljeni su ovdje. Nedaleko od Galeries Lafayette nalazi se Au Printemps, čija je centralna dvorana također prekrivena ukrašenom staklenom kupolom. Obje robne kuće nude jedinstven i raznovrstan izbor. Na Rive gauche je luksuzna Le Bon Marche koja, pored mode, nudi poslastice iz cijelog svijeta.

U blizini nove Opere Bastille jeste buvlja pijaca Marche d’Aligre. Nudi se sve: od odjeće, plodova, keramike i slika, do namirnica i cvijeća. Pijaca je otvorena ujutro, svakim danom osim ponedjeljka. Pretežno odjeću, ali i umjetnine nudi Puces de la Porte de Montreuil u blizini metro-stanice linije 09 Porte de Montreuil. Odjeća i kućne potrepštine mogu se nabaviti na pijaci Marche de la Porte Vanves blizu metro-stanice linije 13 Porte de Vanves. Puces de Saint-Ouen-Clignancourt čini više povezanih tržnica. Tamošnji trgovci specijalizirali su se za skupocjene umjetnine, ali se nude i cijenom pristupačni artikli.

Le Louvre des Antiquaires u blizini Palais Royala jedna je od najvećih i najpoznatijih trgovina antikvitetima u Parizu. U 250 prostorija na tri sprata nudi se roba iz cijelog svijeta. Pored namještaja, slika i tepiha, može se kupiti kristal, oružje, igračke, satovi i nakit. Stare i korištene knjige mogu se kupiti na štandovima (bouquinistes) uz Seinu.

U Parizu su bezbrojni modni butici, koji prodaju prêt-à-porter odjeću poznatih modnih kuća. Visoka moda može se nabaviti u trgovinama Chanel u Rue Cambon, Dior u Aveniji Montaigne i Christian Lacroix u Rue du Faubourg-St-Honore ili Aveniji Montaigne. Moda s modnih pista može se dobiti u trgovini Gianni Versace u Rue des Saint Peres, Jean-Paul Gaultier blizu metro-stanice linije 03 Bourse i Cerruti 1881 blizu metro-stanice linija 08 1214 Madelaine. Elegantna odjeća može se dobiti i u Saint-Germainu, Maraisu ili u Galerie Vivienne (kod Les Hallesa).

Privreda i infrastruktura

Privreda

Linija 14 pariskog metroa na stanici Châtelet

S BDP-om od 533.6 milijardi eura^[15] 2007. godine pariska regija ima jedan od najvećih BDP-a u Evropi, koji je čini glavnim pokretačem svjetske privrede. Pod pretpostavkom da se radi o zasebnoj državi, bila bi to 17. najveća ekonomska sila na svijetu, velika skoro kao i holandska.^[16] Pariska regija glavno je francusko ekonomsko središte. Dok stanovništvo regije čini 18.8% od ukupnog broja stanovnika Francuske^[17], BDP čini 29.5% francuskog BDP-a. Privreda grada, iako raznovrsna, nema vodeću specijaliziranu industriju kao Los Angeles, London ili New York. U novije vrijeme privreda Pariza preusmjerava se na servisni sektor visoke dodane vrijednosti (finansije, informatičke tehnologije itd.) i visokotehnološku proizvodnju: elektronika, optika, avio-svemirska industrija itd.

Najintenzivnija ekonomska djelatnost pariske regije kroz središnji departman Hauts-de-Seine i prigradsku poslovnu četvrt La Défense smješta ekonomsko središte Pariza u zapadni dio grada, u trokutu između Opere Garnier, La Défensea i Val de Seine. Administrativne granice grada nemaju mnogo utjecaja na granice ekonomskih aktivnosti. Iako većina zaposlenih putuje na posao iz predgrađa u centar, mnogi putuju i iz centra u predgrađa. Premda je ekonomija Pariza uglavnom u uslužnim djelatnostima, grad ostaje važno proizvodno uporište u Evropi, posebno u oblasti automobilske industrije, avijacije i elektronike.

Popis stanovništva 1999. pokazao je da od 5.089.170 zaposlenih u pariskoj gradskoj zoni 16.5% radi u poslovnim uslugama, 13% u trgovini, 12.3% u proizvodnji, 10% u javnoj upravi i vojnoj industriji, 8.7% u zdravstvu, 8.2% u transportu i komunikacijama, 6.6% u obrazovanju i preostalih 24.7% u mnogim drugim ekonomskim sektorima. U proizvodnji je najviše zaposlenih bilo u elektroničkoj i elektrotehničkoj industriji (17.9% od ukupne radne snage 1999) i izdavaštvu i štamparskoj industriji (14% od ukupne radne snage), s preostalih 68.1% radne snage raspoređenih kroz mnoge druge industrije. Turizam i odgovarajuće turističke usluge zapošljavaju 6.2% radne snage i 3.6% svih zaposlenih u pariskoj regiji.^[18]

Promet

Aerodrom Charles de Gaulle

Grad okružuje gradski autoput Boulevard périphérique s 8 voznih traka i povezuje skoro sve važnije francuske autoputeve. Preko autoputeva A1 iz pravca Lillea, A4 iz Reimsa, A5 iz Dijona, A6 iz Lyona, A77 iz Neversa, A10 iz Orléansa, A13 iz Rouena i A16 iz Amiensa, Pariz je povezan s unutrašnjošću Francuske. U okolini Pariza nalaze se tri aerodroma: Charles de Gaulle, Paris-Orly i manji, Paris-Beauvais, koji služi za slijetanje niskotarifnih avionskih kompanija. Najprometnije željezničke linije Francuske počinju u Parizu. Iz pravca Lillea sa sjevera, Rennesa i Bordeauxa na zapadu, Lyona i Marseillea na jugu, te Strasbourga na istoku u Pariz saobraćaju moderni brzi vozovi TGV. Pariz je povezan s Londonom, Kölnom, Amsterdamom i Bruxellesom linijama Eurostara. Važnije željezničke stanice u Parizu jesu Gare d'Austerlitz, Gare de l'Est, Gare de Lyon, Gare Montparnasse, Gare du Nord i Gare Saint-Lazare. U gradu je moguć i promet Seinom, kao i pariskim kanalima.

Gradski promet

Tabla pariskog metroa

Kompozicija TGV-voza

Glavni članak: Javni promet u Parizu

Javni promet u Parizu odvija se uglavnom podzemnom željeznicom. Pariski metro, nakon metroa u Londonu, Glasgowu i Budimpešti, četvrti je najstariji metro u Evropi. Prva metro linija otvorena je 19. 7. 1900. Mreža pariskog metroa sastoji se od 16 linija, od kojih su dvije dodatne linije, s ukupnom dužinom od 212.5 km. Oznake metro linija su brojčane i simbolički su predstavljene različitim bojama od 01 do 14. Metro dnevno koristi oko 5 miliona putnika.

Osim metroa, kroz grad prolazi i željeznica Réseau Express Régional (RER), koja Pariz povezuje s okolinom, s ukupno 5 linija, označenih slovima od A do E.

Šire područje Pariza povezano je prometnim sistemom Transilien. Za razliku od RER-vozova, vozovi Transilien linija ne prolaze kroz grad, nego završavaju na jednoj od centralnih željezničkih stanica. U predgrađima Pariza voze tramvaji, s 8 linija označenih oznakama T1 do T8. U Parizu postoje i mnogobrojne autobuske linije, koje su pod upravom više firmi, te noćne linije Noctilien, koje voze po posebnom voznom redu. Oznake autobusâ su dvocifrene za linije unutar Pariza, a trocifrene za vezu s predgrađima Pariza.

Obrazovanje i nauka

Glavni članak: Spisak univerziteta u Parizu

Razlike između grada Pariza i ostatka zemlje naročito su vidljive u oblasti obrazovanja, jer se čuveni univerziteti nalaze upravo tu. Najbolje visoke škole (Grandes écoles) imaju svoja sjedišta u Parizu, kao, npr., École Polytechnique (1794), HEC, Sciences Po Paris i ENS. Nakon 13-godišnjih rasprava elitna škola ENA prebačena je 2005. godine u Strasbourg. U njenoj zgradi danas je Sciences Po Paris.

Danas obrazovanje u pariskoj regiji (Île-de-France) zapošljava približno 330.000 ljudi, od kojih su 170.000 profesori i učitelji za približno 2.9 miliona učenika i studenata u 9.000 osnovnih, srednjih, viših škola i obrazovnih ustanova.^[19]

Lycée Louis-le-Grand

Osnovno i srednje obrazovanje

U Parizu se nalaze neke od najprestižnijih francuskih visokih (srednjih) škola, kao Lycée Louis-le-Grand i Lycée Henri-IV, Ostale visoke škole međunarodnog renomea u Parizu jesu Lycée International de Saint Germain-en-Laye i École Active Bilingue Jeannine Manuel.

Više obrazovanje

Do akademske godine 2004/05. Pariz je sa 17 javnih univerziteta u regiji i 359.749 prijavljenih studenata^[20] imao najveći broj studenata u Evropi.^[21] Prestižne grandes écoles pariske regije i mnoštvo privatnih i javnih škola, neovisnih o univerzitetima, imaju dodatnih 240.778 prijavljenih studenata, koji su zajedno s univerzitetskom populacijom činili brojku od ukupno 600.527 studenata te godine.^[20]

Univerziteti

Pariski univerzitet Sorbonne

U ranom 9. stoljeću Karlo Veliki naložio je svim crkvama da daju poduke u čitanju, pisanju i osnovama aritmetike u svojim župama i katedralama i da pružaju više obrazovanje u razvijenijim vještinama jezika, fizike, muzike i teologije. U to je doba Pariz već bio jedan od glavnih biskupskih gradova, te se počinjao uzdizati kao školsko središte. Do ranog 13. stoljeća škola-katedrala Notre-Dame, kao prva obrazovna institucija, imala je mnoge čuvene učitelje, ali su njihova kontroverzna učenja dovela do stvaranja odvojenog univerziteta Sainte-Genevieve na lijevoj obali, koji je postao središte pariske školske Latinske četvrti, napoznatije po univerzitetu Sorbonne.

Kralj Filip II ovlastio je univerzitete 1200. godine kao društva koja su svojim učiteljima i studentima dozvoljavala samostalno djelovanje neovisno o kruni i porezima. U to doba mnoga predavanja održavana su na otvorenom. Studenti i učitelji iz okoline Pariza odsjedali bi u hostelima ili u koledžima, sagrađenim za stipendiste koji su dolazili izdaleka. Čuven već u 13. stoljeću, pariski univerzitet imao je studente iz cijele Evrope. Pariski skolastički centar na lijevoj obali, nazivan "Latinska četvrt", jer su učenja tada održavana na latinskom, reorganizirat će se oko koledža koji je 1257. osnovao Robert de Sorbon (1201–1274), College de Sorbonne.

Sorbonne je osnovan kao teološka škola. Papa Klement IV daje svoj pristanak za osnivanje 1268 godine. Od prvobitne škole za siromašne studente teologije, s uglednim učiteljima i bogatom opremom raste ugled Sorbonne, koja to ime nosi od 14. stoljeća.

Ostale visoke škole jesu: Collège de France (1530), Institut Catholique (1875) i École du Louvre (1882).

Francuska akademija najstarija je institucija u oblasti duhovnog života i ujedno i najuglednija. Od 1801. godine smještena je u Collège des Quatre Nations, gdje je i službeni stan doživotno izabranog sekretara, a nalazi se nedaleko od Louvrea. Akademija je nastala iz jednog pariskog literarnog kruga, koji se od 1629. susretao kod danas gotovo nepoznatog Valentina Conrarta. 1634. udruženje je imalo 34 člana. 2. januara 1635. Luj XIII proglašava Akademiju državnom institucijom. Ministar, kardinal Richelieu tvorac je Statuta, koji je 1637. godine registrirao i priznao pariski sud i parlament. Od 1803. Akademija pripada Institutu Francuske.

Pariski je univerzitet u 19. stoljeću imao šest fakulteta: pravo, nauku, medicinu, farmaceutiku, književnost i teologiju. Nakon studentskih nemira 1968. provedena je opsežna reforma pariskog univerziteta u nastojanju da se rasprši centralizirana studentska masa. Iduće godine bivši jedinstveni pariski univerzitet podijeljen je na 13 autonomnih univerziteta (od "Paris I" do "Paris XIII"), lociranih po cijelom gradu i predgrađima. Svaki od tih univerziteta naslijedio je samo neke od odjela starog univerziteta. Paris I, II, V i X naslijedili su pravo, Paris V medicinu, Paris VI i VII naučne odjele itd.

1991. osnovana su još 4 univerziteta u predgrađima Pariza, što je ukupan broj javnih sveučilišta u regiji Île-de-France dovelo na 17. Novi univerziteti nazvani su po predgrađima u kojima su smješteni: Cergy-Pontoise, Évry Val d'Essonne, Marne la Vallée i Versailles Saint-Quentin-en-Yvelines. Drugi instituti uključuju Američki univerzitet u Parizu, Američku poslovnu školu i Institut Londonskog univerziteta u Parizu (ULIP), koji nudi neakademske i postdiplomske studije priznate od Londonskog univerziteta.

Grandes écoles

U pariskoj su regiji prestižne grandes écoles, specijalizirani centri višeg obrazovanja izvan struktura javnih univerziteta. Većina njih preseljeni su u predgrađa Pariza 1960-ih i 1970-ih, u nove kampuse, mnogo veće od onih u najgušće naseljenim djelovima grada, iako je École Normale Supérieure ostala na Rue d'Ulm u 5. arondismanu. Parisko područje ima veliki broj tehničkih škola, predvođenih prestižnim Pariskim tehnološkim institutom (ParisTech), koji sadrži nekoliko koledža, kao École Polytechnique, École des Mines, Télécom Paris, Arts et Métiers i École des Ponts et Chaussées. Postoje, također, i mnoge poslovne škole, uključujući HEC, ESSEC, INSEAD i ESCP-EAP (Evropska škola menadžmenta). Iako je elitna upravna škola ENA preseljena u Strasbourg, škola političkih nauka Sciences Po još se nalazi u Parizu, na lijevoj obali u 7. arondismanu.

Sistem grandes écoles podržava broj pripremnih škola koje nude kurseve od 2 ili 3 godine, nazvane Classes préparatoires, poznate i kao classes prépas ili prépas. Takvi kursevi omogućavaju pristup u grandes écoles. Mnoge od najboljih pripremnih škola smještene su u Parizu, uključujući Lycée Louis-le-Grand, Lycée Henri-IV, Lycée Saint-Louis, Lycée Janson de Sailly i Lycée Stanislas.^[22] Još 2 vrhunske pripremne škole (Lycée Hoche i Lycée Privé Sainte-Genevieve) nalaze su u Versaillesu, kraj Pariza. Izbor studenata bazira se na ocjenama i primjedbama učitelja. Pripremne škole privlače mnoge među najboljim studentima u Francuskoj i poznati su kao vrlo zahtjevne po obimu rada i psihološkom naporu.

Biblioteke

Francuska nacionalna biblioteka (Bibliothèque nationale de France) najveća je biblioteka u Parizu. Osnovao ju je kralj Karlo V s 911 osobnih knjiga i rukopisa u Louvreu. Kako je tada bio običaj uništiti sve dokumente nakon kraljeve smrti, bibliotečka zbirka nadograđena je tek sa kraljem Luj XI, koji je prestao s ovom tradicijom.

14. 7. 1988. godine francuski predsjednik François Mitterrand najavio je izgradnju nove zgrade Francuske nacionalne biblioteke, koja je započela 1990. po planovima arhitekte Dominiquea Perraulta. Biblioteka je otvorena 20. 12. 1996. i sadrži sve publikacije objavljene u Francuskoj, s preko 10 miliona naslova.

Francuska nacionalna biblioteka upravlja bibliotekama u Parizu, među kojima su François-Mitterrand, Richelieu, Louvois, Opéra i Arsenal.^[23]

Američka biblioteka u Parizu otvorena je 1920. kao dio privatne neprofitne organizacije.^[24] Savremena knjižnica vuče porijeklo od knjiga poslanih od Američkog udruženja biblioteka američkim vojnicima u Francuskoj.^[25]

Vodovod

Kanal Saint-Martin

U prošlosti je Pariz za vodoopskrbu imao samo rijeke Seine i Bievre. Kasniji oblici navodnjavanja bili su rimski akvadukt iz 1. stoljeća iz Wissousa (kasnije napušten), izvori s desne obale od kasnog 11. stoljeća, akvadukt izgrađen približnom putanjom napuštenog rimskog akvadukta, od 15. stoljeća i od 1809. kanal L'Ourcq, koji Pariz opskrbljuje vodom iz manje zagađenih rijeka sa sjeveroistoka. Svoj prvi stalni i obilni izvor vode Pariz je dobio tek u drugoj polovini 19. stoljeća. Od 1857. inženjer Eugene Belgrand, pod prefektom Napoleona III, baronom Haussmannom, nadgledao je izgradnju niza novih akvadukata, koji su doveli vodu s izvorâ oko grada u nekoliko rezervoara, izgrađenih na najvišim uzvišenjima u gradu. Otada je novi sistem rezervoara postao glavni izvor pitke vode u Parizu, dok se ostaci starog sistema, koji vodu crpe iz nižih nivoa istih rezervoara, koriste za čišćenje ulica.

Pariz ima oko 2.400 km podzemnih prolaza namjenjenih odvodu otpadnih voda.^[26] Većina ih datira s kraja 19. stoljeća, kao posljedica kombiniranih planova prefekta Haussmanna i inženjera Belgranda na poboljšanju tada vrlo nezdravih uvjeta u gradu. Stalno održavan od same izgradnje, samo manji postotak mreže pariskih kanala zahtijevao je potpunu obnovu. Cijelom mrežom kanala i kolektora od kraja 20. stoljeća upravlja kompjuterizirani sistem, poznat po akronimu "G.A.AS.PAR", koji kontrolira svu distribuciju vode u Parizu, te čak i protok Seine kroz glavni grad.

Zdravstvo

Zdrastvenu njegu i interventnu zdrastvenu pomoć u Parizu i predgrađima pruža Assistance publique - Hôpitaux de Paris (AP-HP), javni bolnički sistem koji zapošljava više od 90.000 ljudi (zdrastveno osoblje i administracija) u 44 bolnice. To je najveći bolnički sistem u Evropi.^[27].

Među 44 bolnice kojima upravlja AP-HP, najznačajnije su:

• Hôtel-Dieu, osnovana 651, najstarija bolnica u Parizu
• Hôpital de la Pitié-Salpetriere, najveća pariska i evropska bolnica
• Hôpital Necker - Enfants malades, najstarija pedijatrijska bolnica na svijetu
• Hôpital Européen Georges-Pompidou, posljednja izgrađena bolnica u Parizu
• CHU Kremlin-Bicetre
• Hôpital Paul-Brousse
• Hôpital Tenon
• Hôpital Saint-Louis
• Hôpital Saint-Antoine.

Čuvena vojna bolnica Val-de-Grâce nije dio AP-HP sistema.

Poznate osobe

Glavni članak: Spisak poznatih osoba rođenih u Parizu

Kćeri i sinovi Pariza

Pariz je rodni grad brojnih poznatih ličnosti. Između ostalih, tu su rođeni kompozitor Georges Bizet, šansonjerka Édith Piaf, slikar François Boucher, pedagog, historičar i sportski funkcioner Pierre de Coubertin, političar Jacques Chirac, šansonjer, kompozitor i pisac Serge Gainsbourg, arhitekt Charles Garnier, upravitelj i planer Georges-Eugène Haussmann, glumac i režiser Mathieu Kassovitz, režiseri Claude Chabrol, François Truffaut i Roman Polanski, glumica Sophie Marceau kao i glumica i pjevačica Caterina Valente.

Ličnosti koje su živjele i radile u Parizu

Među ličnostima koje su živjele i radile u Parizu nalaze se, pored ostalih, pisac Honoré de Balzac, poljski kompozitor Frédéric Chopin, glumica Marlene Dietrich, inženjer Gustave Eiffel, njemački pisac Heinrich Heine, američki pjevač Jim Morrison (grupa The Doors), njemačko-francuski kompozitor Jacques Offenbach i irsko-engleski pisci Oscar Wilde i James Joyce.

Od 1950-ih godina Pariz privlači afroameričke jazz-muzičare, koji su se u Parizu mogli osjetno slobodnije kretati, nego u SAD-u, gdje je još bio osjetno prisutan rasizam. Sidney Bechet preselio se u Francusku jer je tu bliže Africi. Na jazz-festivalu 1948. u Nici i Parizu trijumfira mladi Miles Davis, koji je na Seinei upoznao i zavolio Juliette Gréco. Pariz je nadahnuo i Buda Powella, Idreesa Suliemana i Bennyja Watersa. Režiseri kao Louis Malle (Lift za vješala) i Roger Vadim eksperimentiraju 1950-ih sa spontanim jazz-soundtrackom. Krajem 1960-ih u Pariz emigriraju muzičari kao Anthony Braxton, Art Ensemble of Chicago ili Frank Wright, a tu je do 2007. živio i saksofonist David Murray.

Počasni građani

Slikar, grafičar i kipar Pablo Picasso proglašen je počasnim građaninom Pariza 1971. Nakon toga ova titula nije više dodijeljena sve do 2003, a otada su je dobili:

• 2003 - američki novinar i politički aktivist Mumia Abu-Jamal i francusko-kolumbijski borac protiv korupcije i kandidatkinja za predsjednika Kolumbije Íngrid Betancourt;
• 2004 - mjanmarska političarka, dobitnica Nobelove nagrade za mir, Aung San Suu Kyi;
• 2006 - nigerijski advokat i borac za ljudska prava Hauwa Ibrahim;
• 2008 - Dalai Lama i kineski borac za ljudska prava Hu Jia;^[28]

Međunarodni odnosi

Pariz ima jedan bratimljeni grad i brojne gradove partnere.^{[29][30][31][32][33]}

Bratimljeni grad

• Rim, Italija, od 1956 (Seule Paris est digne de Rome; seule Rome est digne de Paris / Solo Parigi e degna di Roma; Solo Roma e degna di Parigi / "Samo je Pariz dostojan Rima; Samo je Rim dostojan Pariza").

Gradovi partneri

• Alžir, Alžir, od 2003.
• Amman, Jordan, od 1987.
• Atena, Grčka, od 2000.
• Peking, Kina, od 1997.
• Bejrut, Libanon, od 1992.
• Berlin, Njemačka, od 1987.
• Buenos Aires, Argentina, od 1999.
• Kairo, Egipat, od 1985.
• Casablanca, Maroko, od 2004.
• Chicago, SAD, od 1996.
• Kopenhagen, Danska, od 2005.
• Ženeva, Švicarska, od 2002.
• Jakarta, Indonezija, od 1995.
• Kyoto, Japan, od 1958.
• Lisabon, Portugal, od 1998.
• London, Ujedinjeno Kraljevstvo, od 2001.
• Madrid, Španija, od 2000.
• Mexico City, Meksiko, od 1999.
• Montreal, Kanada, od 2006.
• Moskva, Rusija, od 1992.
• Porto Alegre, Brazil, od 2001.
• Prag, Češka, od 1997.
• Québec City, Kanada, od 2003.
• Rabat, Maroko, od 2004.
• Rijad, Saudijska Arabija, od 1997.
• Sankt Peterburg, Rusija, od 1997.
• Sana'a, Jemen, od 1987.
• San Francisco, SAD, od 1996.
• Santiago de Chile, Čile, od 1997.
• Sao Paulo, Brazil, od 2004.
• Seul, Južna Koreja, od 1991.
• Sofija, Bugarska, od 1998.
• Sydney, Australija, od 1998.
• Tbilisi, Gruzija, od 1997.
• Tirana, Albanija
• Tokio, Japan, od 1982.
• Tunis, Tunis, od 2004.
• Varšava, Poljska, od 1999.
• Washington, D.C., SAD, od 2000.
• Jerevan, Armenija, od 1998.

Reference

1. (fr) Institut National de la Statistique et des Études Économiques. "Commune: Paris (75056) – Thème: Évolution et structure de la population". Arhivirano s originala, 20. 5. 2011. Pristupljeno 22. 2. 2011.
2. WMO: Weather Information Service Arhivirano 21. 3. 2022. na Wayback Machine
3. Unterhaltsame Wappenkunde, Heinz Machatscheck, Verlag Neues Leben, Berlin, 1981.
4. ""Chiffres-Clefs – Unité Urbaine – Paris"". Insee.
5. ""Enquêtes annuelles de recensement 2004 et 2005"" (PDF). Insee.
6. ""Enquêtes annuelles de recensement: premiers résultats de la collecte 2004"" (PDF). Insee.
7. ""Aire urbaine 99 : Paris - Migrations (caractère socio-économique selon le lieu de naissance)"". Insee. Arhivirano s originala, 4. 10. 2006. Pristupljeno 16. 5. 2011.
8. ""Aire urbaine 99 : Paris - Migrations (caractère démographique selon le lieu de résidence au 01/01/90)"". Insee. Arhivirano s originala, 4. 10. 2006. Pristupljeno 16. 5. 2011.
9. ""Flux d'immigration permanente par motif en 2003"". Insee.
10. ""Histoire de l'immigration en France"". Cité Nationale de l'Histoire de l'Immigration.
11. ""Sarkozy relance le projet d'un Grand Paris"". 20mins.fr. Arhivirano s originala, 11. 4. 2008. Pristupljeno 16. 5. 2011.
12. David Garrioch, The Making of Revolutionary Paris (University of California Press, 2002: ISBN 0-520-23253-4), str. 128-29.
13. Garrioch, The Making of Revolutionary Paris, str. 132.
14. "Improvising a Government in Paris in July 1789". Henry E. Bourne.
15. "Intérieurs Bruts Régionaux (PIBR) en valeur en millions d'euros". Arhivirano s originala, 8. 4. 2014. Pristupljeno 9. 10. 2019.
16. "Total GDP 2007" (PDF). World Bank.
17. "Population des régions aux derniers recensements". Insee.
18. ""Les emplois dans les activités liées au tourisme: un sur quatre en Ile-de-France"" (PDF). Insee.
19. "L'enseignement". La Préfecture de la Région d'Ile-de-France. Arhivirano s originala, 24. 8. 2007. Pristupljeno 24. 3. 2011.
20. "Paris Region : key figures 2006" (PDF). Regional Chamber of Commerce and Industry, Paris – Île-de-France. Arhivirano s originala (PDF), 22. 7. 2006. Pristupljeno 24. 3. 2011.
21. "Les villes européennes – Analyse comparative" (PDF). Céline Rozenblat, Patricia Cicille, Delegation for Spatial Planning and Regional Action. Arhivirano s originala (PDF), 1. 12. 2007. Pristupljeno 24. 3. 2011.
22. "L'étudiant League Table 2008". Letudiant.fr.
23. "How to find us". Bibliothèque nationale de France. Arhivirano s originala, 2. 2. 2009. Pristupljeno 24. 3. 2011.
24. "History of the Library Arhivirano 2. 11. 2007. na Wayback Machine." American Library in Paris
25. "The American Library in Paris". The New York Times.
26. ""Les égouts parisiens"". Mairie de Paris. Arhivirano s originala, 3. 10. 2006. Pristupljeno 16. 5. 2011.
27. "Arhivirana kopija" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 17. 1. 2007. Pristupljeno 16. 5. 2011.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
28. Grad Pariz: Les maires et personnalités reçus à l’Hôtel de Ville depuis 2001 Arhivirano 25. 3. 2009. na Wayback Machine
29. "Les pactes d'amitié et de coopération". Mairie de Paris. Arhivirano s 6468&portlet_id=14974 originala Provjerite vrijednost parametra |url= (pomoć), 22. 1. 2010. Pristupljeno 22. 3. 2011.
30. "International relations : special partners". Mairie de Paris. Arhivirano s originala, 6. 8. 2007. Pristupljeno 22. 3. 2011.
31. "Twinning Cities: International Relations" (PDF). Municipality of Tirana. www.tirana.gov.al. Arhivirano s originala (PDF), 16. 2. 2008. Pristupljeno 22. 3. 2011.
32. "Prague Partner Cities" (jezik: Czech). © 2009 Magistrát hl. m. Prahy. Vanjski link u parametru |publisher= (pomoć)CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
33. "Protocol and International Affairs". DC Office of the Secretary. Arhivirano s originala, 13. 5. 2008. Pristupljeno 22. 3. 2011.

Vanjski linkovi

• Službeni sajt grada Pariza