Saudijska Arabija
država u Aziji From Wikipedia, the free encyclopedia
Saudijska Arabija, službeno Kraljevina Saudijska Arabija je suverena država u jugozapadnoj Aziji i najveća država Arapskog poluostrva. Na zapadu dugom obalom izlazi na Crveno more, a na istoku na Perzijski zaliv. Graniči na sjeveru s Jordanom, Irakom i Kuvajtom, na jugu s Jemenom, na jugoistoku s Omanom te na istoku s Ujedinjenim Arapskim Emiratima i Katarom. Ima morsku granicu s Bahreinom s kojim je povezana mostom. Zauzima površinu od oko 2.150.000 km2, i ima 27,6 miliona stanovnika.
| Saudijska Arabija المملكة العربية السعودية (ar) al-Mamlaka al-ʻArabiyya as-Suʻūdiyya |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Uzrečica: Samo je Allah Bog, Muhammed je Allahov Poslanik (šehadet) | ||||||
| Himna: Aash Al Maleek |
||||||
 Položaj Saudijske Arabije
|
||||||
| Glavni i najveći grad | Rijad 24°42′42″N 46°43′27″E | |||||
| Službeni jezik | arapski | |||||
| Državno uređenje | monarhija | |||||
• Kralj |
Salman bin Abdulaziz Al Saud | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | ||||||
• Priznato |
23. septembar 1932 | |||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
2.149.690 km2 (14. na svijetu) | |||||
| -% | ||||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno (2009) |
28.686.633 (43. na svijetu) | |||||
• Gustoća |
12/km2 (205 na svijetu) | |||||
| BDP (PKM) | 2008 | |||||
• Ukupno |
$593.385 miljardi (26. na svijetu) | |||||
| $23,834 | ||||||
| HDI (2006) | ▲0.835 (visok) (55. na svijetu) | |||||
| Valuta | Saudijski rijal (SAR) | |||||
| Vremenska zona | (UTC+3) | |||||
| Topografija | ||||||
| Jabal Sawda 3 133 m |
||||||
| - - km2 |
||||||
| - - km |
||||||
| Pozivni broj | 966 | |||||
| Internetska domena | .sa | |||||
Kraljevinu nekada nazivaju i "Zemlja dva hrama" s obzirom na to da se u njoj nalaze dva najsvetija mjesta Islama Meka i Medina (u kojima su Kaba i Poslanikova džamija). Trenutno državno uređenje je na snazi od 1932. godine kada je Abdul-Aziz bin Saud proglasio nezavisnost Kraljevstva, dok njene korijene možemo naći još dublje u historiji, sa uspostavom prve saudijske države 1744. godine.
Saudijska Arabija je vodeći svjetski izvoznik nafte, koja je ujedno i glavni ekonomski pokretač razvoja države [1]. Izvoz nafte čini oko 90% ukupnog izvoza i donosi oko 75% prihoda državnog budžeta, što doprinosi relativnom ekonomskom blagostanju njenih stanovnika [2][3]. Loša strana velike zavisnosti ekonomije o nafti je nestabilna cijena navedenog energenta na svjetskom tržištu [4]. Također ponekad ovu zemlju i Rusiju nazivaju energetskim supersilama. Grupe za zaštitu ljudskih prava učestalo optužuju vladu Saudijske Arabije za njihova kršenja, međutim saudijske vlasti te optužbe odbacuju.
Prahistorija
Postoje dokazi da ljudske nastambe na Arapskom poluostrvu datiraju od prije oko 125.000 godina.[5] Istraživanje iz 2011. pokazalo je da su prvi moderni ljudi koji su se proširili na istok širom Azije napustili Afriku prije oko 75.000 godina preko Bab-el-Mandeba koji povezuje Rog Afrike i Arabiju.[6] Arapsko poluostrvo se smatra centralnom figurom u razumijevanju evolucije i raseljavanja hominina. Arabija je prošla kroz ekstremne ekološke fluktuacije u kvartaru što je dovelo do dubokih evolucijskih i demografskih promjena. Arabija ima bogat donjepaleolitski zapis, a količina lokaliteta sličnih Oldovanu u regionu ukazuje na značajnu ulogu koju je Arabija igrala u ranoj kolonizaciji hominina Evroazije.[7]
U neolitskom periodu cvjetale su istaknute kulture poput Al-Magara, čiji je centar bio u današnjem jugozapadnom Nedždu. Al-Magar bi se mogao smatrati "neolitskom revolucijom" u ljudskom znanju i zanatskim vještinama.[8] Kultura je okarakterizirana kao jedna od prvih u svijetu koja uključuje široko rasprostranjeno pripitomljavanje životinja, posebno konja, tokom neolita.[9][10] Osim konja, otkrivene su životinje poput ovaca, koza, pasa, posebno pasmine saluki, nojevi, sokolovi i ribe u obliku kamenih kipova i kamenih gravura. Al-Magar kipovi su napravljeni od lokalnog kamena, a čini se da su kipovi postavljeni u centralnu građevinu koja je mogla imati značajnu ulogu u društvenom i vjerskom životu stanovnika.[11]
U novembru 2017. godine, scene lova sa slikama najvjerovatnije pripitomljenih pasa, nalik na kanaanskog psa, koji nose povodce, otkrivene su u Shuwaymisu, brdovitom regionu sjeverozapadne Saudijske Arabije. Ove gravure na kamenu datiraju više od 8.000 godina, što ih čini najranijim prikazima pasa na svijetu.[12]
Moderno doba
Iako je ova regija bogata historijskim događajima daleko u prošlosti, historija Saudijske Arabije ujedinjene pod dinastijom Saud počinje sa Islamskim vjerskim reformatorom Muhammad ibn Abd al-Wahhab koji je oko 1750. godine udružio snage s vladarom mjesta Diriyah u središnjoj Arabiji, Muhammadom ibn Saudom, čiji su nasljednici do početka 19. vijeka s potporom širokih slojeva oduševljenih novim vjerskim vođom osvojili većinu Arapskog poluostrva. Veza dinastije Saud s Wahhabi interpretacijom Islama ostaće jedno od ključnih obilježja saudijske države i u budućnosti.
Nova arapska sila pobudila je reakciju svojih moćnih susjeda, Otomanskog Carstva i njegovog saveznika Egipta koji su 1818. uništili prvu saudijsku državu. Ubrzo je uslijedila obnova, ali druga država podlegla je unutrašnjim sukobima i ratovima sa susjedima 1891.
Modernu Saudijsku Arabiju osnovao je Abdul Aziz Al-Saud, poznat kao Ibn Saud, koji je 1902. započeo okupljati tradicionalne obiteljske zemlje kombinacijom oružanih sukoba i vješte diplomatije. Ujedinjeno Kraljevstvo, tada najznačajnija sila na Bliskom istoku, priznalo je nezavisnost Saudove kraljevine 1927., a 1932. Hidžaz i Nedžd (središnji dio Arapskog poluotoka) i formalno su ujedinjeni u Kraljevinu Saudijsku Arabiju.
Politički uspjesi nisu bili praćeni ekonomskim sve dok nisu otkrivene naftna nalazišta u martu 1938. godine. Razvojni programi iskorištavanja nalazišta su prekinuti Drugim svjetskim ratom 1939. godine, da bi bili ponovo pokrenuti 1946. godine, a proizvodnja je dostigla pune kapacitete 1949. godine. Nafta je obezbijedila ekonomski prosperitet zemlje i ojačala njenu poziciju u svijetu.
Poslije Abdul Azizove smrti 1953. godine tron je preuzeo njegov sin Saud, koji je vladao do 1964. godine, da bi ga naslijedio Faisal. Unutraporodična rivalstva su dovela do ubistva Faisala od strane njegovog nećaka princa Faisal bin Musa'ida 1975. godine. Nakon ubistva prijesto je preuzeo kralj Khalid koji je vladao sedam godina i bio naslijeđen od kralja Fahda 1982. godine. Fahd je umro 2005. godine a naslijedio ga je njegov polubrat Abdulah, trenutni vladar Saudijske Arabije.
Kraljevina zauzima oko 80% teritorije poluostrva. Godine 2000. Saudijska Arabija i Jemen su sklopili dogovor o razgraničenju [13] Veliki dio granice sa južnim komšijama, Ujedinjenim Arapskim Emiratima i Omanom, još uvijek nije precizno određen niti markiran, tako da tačna veličina zemlje još uvijek nije poznata. Saudijske vlasti navode površinu od 2.217.949 km2. Drugi izvori daju podatke koji se kreću između 1.960.582 km2 [14] i 2.240.000 km2. Zemlja se obično rangira kao 14. po veličini u svijetu.
Najveći dio zemlje zauzima pustinja. Na zapadu, uz Crveno more, uzdižu se planinski lanci Hidžaz i Asir (ovaj dio je poznat kao najzeleniji i dio s najsvježijom klimom u Arabiji) s najvišim vrhom Sawdom (3.133 m). S istočne strane planina teren se polako spušta do zapadnog priobalja uz Perzijski zaliv i granica s UAE i Omanom. U centru je zaravan Nejd. Na jugu leži negostoljubiva pustinja "Rub' al Khali" (Prazni ćošak) u kojoj gotovo uopće nema života.
Većina teritorija slabo je naseljena, a stanovništvo je koncentrisano u gradovima na zapadnoj obali i njenom zaleđu (Džedda, Meka, Medina), glavnom gradu Rijadu u središtu zemlje, te na istočnom priobalju gdje je locirana većina naftnih izvora (Dammam, Hufuf, Dhahran).
Veliki dio kopna se sastoji od slabo naseljenih pustinja i polupustinjskih regija; na tim područjima se uglavnom nalaze Beduini. U navedenom dijelu zemlje vegetacija je ograničena na korov i grmlje. Manje od 2% zemlje čini obradiva površina. Naseljena mjesta su uglavnom koncentrisana uz istočne i zapadne obale, te na par gusto naseljenih oaza u unutrašnjosti kao što su Hofuf i Buraydah. Neke oblasti, poput pustinje Rub' al-Khali i Arabijske pustinje, uopće nisu naseljene, iako se zbog potreba industrije nafte planira izgradnja naselja i u tim dijelovimaa zemlje. Saudijska Arabija nema stalnih rijeka ili jezera. Njena obala je duga oko 2.640 km.
Lokalne životinje uključuju: ibekse (planinske divokoze), divlje mačke, babune, vukove i hijene u brdskim i planinskim krajevima. Male ptice žive u oazama. Obalski dio Crvenog mora je bogat koralima i brojnim morskim vrstama.
Ekstremna vrućina i bezvodnost su karakteristike većeg dijela Saudijske Arabije. To je jedno od nekoliko područja u svijetu gdje temperature dostižu od preko 50 °C; dok je najveća zabilježena temperatura 51,7 °C. Zimi se povremeno pojavljuju mraz ili snijeg u unutrašnjosti ili na većim nadmorskim visinama, međutim to se dešava svega jednom ili dva puta u desetljeću. Najniža zabilježena temperatura je -12 °C u Turaifu. Prosječne zimske (januar) temperature se kreću u rasponu od 8° do 20 °C u gradovima u unutrašnjosti, poput Rijada, dok su u Džedi i na obali Crvenog mora iznosi 19° do 29 °C. S druge strane prosječne ljetne temperature (juli) su 27° do 43 °C u Rijadu, i 27° do 38 °C u Džedi. Noću se temperature u pustinjama u unutrašnjosti spuštaju na izuzetno niske vrijednosti, a danju pustinjski pijesak povećava Sunčevu toplinu.
Godišnja količina padavina iznosi oko 100 mm u Rijadu (uglavnom u periodu od januara do maja), dok je u Džedi oko 54 mm (uglavnom u periodu od novembra do januara). Iznenadni pljuskovi mogu dovesti do jakih bujica u vadisima (suhim koritima).
Centralna institucija vlasti zemlje je Saudijska monarhija. U zakonu usvojenom 1992. godine navedeno je da je Saudijska Arabija monarhija pod vlašću sinova i unuka prvog kralja Abdul Aziz Al-Sauda. Također se navodi da Kur'an predstavlja ustav zemlje, a vrhovni zakon čini Šerijat (Islamski zakon baziran na Kur'anu). Neke zapadne organizacije procjenjuju da je režim ove države deveti po redu najtotalirniji režim u svijetu.
Ne postoje priznate političke stranke niti izbori, izuzev lokalnih izbora održanih 2005. godine na kojima su pravo glasa imali samo muškarci [15]. Kraljeva vlast je teoretski ograničena Šerijatom i nekim lokalnim tradicijama. On također mora imati podršku ostatka Saudijske familije, uleme (vjerskih lidera, i drugih važnih grupa saudijskog društva. Saudijska vlada podržava Islam finansirajući džamije i škole Kur'ana širom svijeta. Vodeći ljudi kraljevske porodice biraju kralja iz redova jednog od svojih pripadnika, uz odobrenje Uleme.
Vojska
Vojne snage Saudijske Arabije čine Kraljevske kopnene snage Saudijske Arabije, Kraljevsko saudijsko ratno vazduhoplovstvo, Kraljevska saudijska mornarica, Kraljevska saudijska protivvazdušna odbrana, Kraljevske saudijske strateške raketne snage, Nacionalna garda Saudijske Arabije, Kraljevska garda Saudijske Arabije, Granična straža Saudijske Arabije, Snage za hitne slučajeve Saudijske Arabije, Specijalne sigurnosne snage i Specijalna sigurnosna jedinica, ukupno skoro 480.700 aktivnog personala.[16] Osim toga, postoji Generalno obavještajno predsjedništvo, primarna obavještajna agencija Saudijske Arabije.
Saudijska Arabija i Bosna i Hercegovina
Saudijska Arabija i Bosna i Hercegovina imaju diplomatske odnose na nivou ambasadora.
Saudijska Arabija je podijeljena na pokrajine, kojih je ukupno 13 i koje predstavljaju prvi nivo administrativne podjele ove države. Pokrajine se dalje dijele na guvernerate.
Islam je religija gotovo cjelokupnog domaćeg stanovništva i jedina je službena religija. Saudijska Arabija je kolijevka ove vjere i u zemlji se nalaze dva najvažnija islamska svetišta, Meka i Medina. Arapski odnosno njegov lokalni dijalekt je jezik većine stanovništva. Velik broj stanovnika (oko 6 miliona) su strani državljani na radu u naftnoj industriji i drugim privrednim sektorima.
Privreda Saudijske Arabije je bazirana na nafti. Otprilike 75% budžeta se puni prihodima od izvoza nafte. Naftna industrija učestvuje sa 45% u društvenom proizvodu Saudijske Arabije. Ova država ima službeno zalihe nafte u iznosu 260 milijardi barela., što je 24% svjetskih rezervi. Privreda Saudijske Arabije je 13. u svijetu po kompetitivnosti. Ulažu se veoma velika sredstva da privreda postane više raznolika. U toku je rekordan porast korištenja personalnih kompjutera, zahvaljujući deregulaciji. Porast cijena nafte u godinama 2008-2009 je započeo drugi naftni "bum", ostvarujući višak u budžetu od 28 milijardi američkih dolara. Akcije kompanija su veoma dobile na vrijednosti.
Državni sistem osigurava učenicima i studentima besplatno obrazovanje, knjige i zdravstenu zaštitu, i otvorena je svim saudijcima. Preko 25% godišnjeg državnog budžeta se izdvaja za obrazovanje, uključujući i izdvajanja za profesinalnun orijentaciju. Saudijska Aarabija je jedna od nekoliko najbrže rastućih ekonomija u svijetu, sa prihodom po stanovniku od $20,700 (2007).
Obrazovanje
Obrazovanje je besplatno na svim nivoima, iako je visoko obrazovanje ograničeno samo na građane.[17] Školski sistem se sastoji od osnovnih, srednjih i srednjih škola. Razredi su razdvojeni po spolu. Na srednjem nivou učenici mogu da biraju između 3 vrste škola: opšteobrazovne, stručne i tehničke ili vjerske.[18] Stopa pismenosti je 99% među muškarcima i 96% među ženama u 2020.[19][20] Što se tiče mladih, stopa pismenosti porasla je na približno 99,5% za oba spola.[21][22]
Prema obrazovnom planu za srednjoškolsko (srednjoškolsko) obrazovanje 1435. –1438. po hidžri, učenici koji upisuju smjer „prirodnih nauka“ dužni su polagati pet vjeronaučnih predmeta a to su tevhid, fikh, tefsir, hadis i islamsko obrazovanje i Kuran. Međutim, 2021. godine saudijsko ministarstvo obrazovanja spojilo je više islamskih predmeta u jednu knjigu kao dio niza reformi za preuređenje školskog obrazovnog sistema.[23] Pored toga, studenti su obavezni da polažu šest prirodnih predmeta, i to matematiku, fiziku, hemiju, biologiju, geologiju i računarstvo.[24]
Visoko obrazovanje se brzo proširilo, sa velikim brojem univerziteta i koledža koji su osnovani naročito od 2000. godine. Institucije visokog obrazovanja uključuju prvi univerzitet u zemlji, Univerzitet King Saud osnovan 1957. godine, Islamski univerzitet u Medini osnovan 1961. godine i Univerzitet King Abdulaziz u Džedi osnovan 1967. godine. Univerzitet Princess Norah, najveći ženski univerzitet na svijetu, osnovan je 1970. godine. Univerzitet nauke i tehnologije Kralj Abdulah, poznat kao KAUST, prvi je univerzitetski kampus mješovitih polova u Saudijskoj Arabiji i osnovan je 2009. Drugi fakulteti i univerziteti stavljaju naglasak na nastavne planove i programe iz nauke i tehnologije, vojnih studija, religije i medicine. Posebno su brojni instituti posvećeni islamskim studijama. Žene obično imaju fakultetsku nastavu u segregiranim institucijama.[25]
Kultura
Kultura Saudijske Arabije je utemeljena na islamskim i plemenskim vrijednostima. Meka i Medina su gradovi u Saudijskoj Arabiji. Vikend obuhvata petak i subotu.
"Al Ardha" je državni nacionalni folklorni ples, a to je igra sa mačevima, bazirana na beduinskoj tradiciji. "Al-sihba" je folklorna muzika, porijeklom iz Andaluzije. U gradovima Meka, Medina i Džeda, veoma je popularan instrument "mizmar", nalik na obou. "Samri" je popularna forma tradicionalne muzike, koja uključuje i moderni arapski instrument "oud".
Oblačenje prati striktno principe "hidžaba", što je islamski odraz jednostavnosti, posebno u oblačenju. Oblačenje je prilagođeno klimatskim uslovima. Odjeća se sastoji od tradicionalnih odjevnih predmeta: "thawb" sa "keffiyeh", kao i "Ghutrah" (Arapski: غتره), "Agal" (Arapski: عقال), i "Bisht" (Arapski: بشت)
Moderni Saudijski pisci su: Abdul Rahman Munif, Yousef Al-Mohaimeed, Abdu Khal, Ali al-Domaini, Ahmed Abodehman, Abdullah Al-Qasemi
Muškarci se često bave sportom. Žene rijetko učestvuju u sportskim aktivnostima, najčešće u dvoranama. Fudbal je najpopularniji sport. Saudijska Arabija učestvuje na Ljetnim Olimpijadama. Fudbalska reprezentacija Saudijske Arabije učestvuje u takmičenjima koja su pod okriljem FIFA-e. Pojedini popularni fudbaleri su: Majed Abdullah, Mohamed Al-Deayea, Sami Al-Jaber, Saeed Al-Owairan, Fahad Al-Bishi, Mohaisen Al-Jam'an, Mohammad Massad i Yousuf Al-Thunayan.
Saudijsko Ministarstvo odbrane i avijacije je zaduženo za upravljanje vojnim snagama Saudijske Arabije. Ono je također zaduženo za izgradnju civilnih aerodroma i vojnih baza, kao i za meteorologiju. Oružane snage su sastavljene od: Armije, mornarice, vazduhoplovstva, protivzračne odbrane, Nacionalne garde, Kraljevske zaštitne regimente, i specijalnih snaga. Saudija ima svoju vojnu industriju. Vojni budžet je u iznosu od 38 milijardi američkih dolara. U okviru Ministarstva unutrašnjih poslova se nalaze: policija, graničari, obalna straža i "Al-Mujahidoon"
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
