NG gemeente Fraserburg

Die NG gemeente Fraserburg is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Sinode van Wes-en-Suid-Kaapland, hoewel die dorp Fraserburg binne die provinsie Noord-Kaap val. In die ou Kaapse Kerk, voor die verdeling van dié Sinode in drie, was Fraserburg met sy stigting op 24 Februarie 1851 die 38ste oudste gemeente. Dit is dus 'n jaar of wat jonger as Humansdorp, Namakwaland en Ladismith (al drie 1850), maar ouer as Knysna (ook 1851), Hopefield, Middelburg, Aliwal-Noord en Robertson (almal 1852).

Ds. I.F. Retief het die hoeksteen van die huidige NG kerk op Fraserburg, ontwerp deur Hendrik Vermooten, op 26 November 1955 gelê. Dit is ingewy in die naweek van 8 en 9 September 1956 en was by voltooiing reeds die derde kerkgebou in die gemeente se 105-jarige bestaan. Die tweede kerk, voltooi in 1868, is in 1955 gesloop en die eerste, voltooi in 1852, in 1966.

Agtergrond

Fraserburg is deels genoem na ds. Colin Fraser van die NG gemeente Beaufort-Wes en deels na ouderling C.J. Meyburgh van die plaas Blydevooruitzicht. Daarom is die dorp se naam in die ou dae soms "Fraserburgh" geskryf.

Tussen die jare 1780 en 1830 is die Wes-Nuweveld-gedeelte van die Karoo net so mak gemaak deur trekkers soos ander grensgebiede van daardie tyd. Ná die verdrywing van die Boesmans is die streek stap vir stap geannekseer. Van behoorlike godsdienstige bearbeiding van lede van die Kerk was daar in die dae om en by die stigting van die gemeente van Fraserburg nie sprake nie. Die intrekkers het uit verskillende rigtings die gebied begin bewoon. Sommige is aangeneem op Tulbagh, ander op Worcester, nog ander op Graaff-Reinet. Daar was ook diegene wat op een plek gedoop is en op 'n volgende, honderde myle daarvandaan, lidmaat geword het. Kerklik het die latere Fraserburg deel uitgemaak van die gemeente van Beaufort-Wes, wat omstreeks 1830 maar 'n baie klein plekkie was. Dit het slegs 'n paar inwoners en geen kerk gehad nie. Oorspronklik was dit bedoel as 'n voorpos om drosterslawe en ontvlugte misdadigers te keer en te verhoed dat hulle die kolonie se grens oorsteek en vrykom. Die eerste predikant daar was ds. John Taylor, en onder sy wydverspreide kudde het ook die Nuweveldse pioniers getel. Die taak van hierdie predikant was byna bo-menslik. Op die dorp moes hy kerk hou in 'n tent van waseile. Sy gemeente was uiters mobiel en in omvang het dit die grootste gedeelte van die oppervlakte tussen Tulbagh en Graaff-Reinet beslaan.

In Desember 1824 is ds. Colin Fraser aangestel om hom op te volg as herder van die uitgetrekte gemeente. Hy het jare lank 'n groot rol in sy nuwe werkkring gespeel en in sy tyd, en gedeeltelik danksy sy bemoeiinge, is die gemeente, wat ook sy naam dra, teen 1851 gestig. Ds. Fraser het in Februarie 1828 getrou met Anna Amalia Muller, van Graaff-Reinet, uit welke huwelik sewe kinders gebore is. Sy is op 22 September 1838 oorlede. Op 20 Februarie 1840 is hy vir die tweede maal in die huwelik bevestig en wel met Maria Elizabeth Sieberhagen. Uit hierdie verbintenis is nege kinders gebore. Sir John Fraser, die skrywer van Episodes in my Life, was die oudste. Hierdie seun van ds. Fraser het 'n paar episodes uit die lewe van sy vader as diensdoende predikant ook van Wes-Nuweveld verhaal. Hy het die streek beskryf as wild, dunbevolk en oortrek van allerlei soorte wilde diere, insluitende roofdiere soos leeus, tiere, luiperds, wolwe, ens. Sir John het gesê hy kan nog meer as een outentieke ondervinding van sy vader en sy ouderlinge in herinnering roep. So het dominee en sy ouderling een nag langs die pad in die Nuweveld saam onder hulle velkombers geslaap, toe hy versigtig wakker gemaak en as volg deur die broeder aangespreek is: „Meneer Fraser, meneer Fraser, moenie roer nie, luister — 'n groot slang het onder ons kombers ingekruip en lê dwarsoor my lyf. Glip uit onder die kombers en roep die jong — pak die slang aan die stert en pluk dit vinnig van-my af, en dan kon ons dit doodslaan." Hoewel hulle geslaag het om die opdrag met welslae uit te voer, het hulle nietemin die slang met sulke krampagtige geweld uitgeruk dat hulle dit geensins weer kon opspoor met die doel om die kop te vermorsel soos dit Adamszoonen betaam het nie!

Dan is daar nog die verhaal van die ontmoeting met die leeu in die rivierloop naby die dorp. Die dominee het die gebruik beoefen van in die rivierloop op 'n doringboomstomp te gaan sit en peins en sy preke voor te berei. Op 'n sekere dag het hy weer oudergewoonte daar gesit met sy oop Bybel op sy knieë. Diep in gedagte versonke en vervoer na die land van bepeinsing, het hy daar met geslote oë gesit toe hy skielik 'n gewig op sy Bybel voel. Teruggevoer na die werklikheid, maak hy sy oë oop om reguit te kyk in die gesig van 'n leeu, wat sy geweldige poot op die Bybel geplaas het! Hy besef meteens dat hy sou moet sterf, en bid daarom dat God hom moet verlos of sy siel in Sy Genade ontvang. Dit word toe vir hom duidelik dat die ondier vreesbevange was. Sy asem het vinnig gejaag en hy het gebewe. Op hierdie oomblik was daar 'n geweldige geskreeu en die leeu draai om en verdwyn in die digte bome, terwyl die dienskneg die Heer in betaamlike toewyding dank vir die onverwagte en byna ongelooflike verlossing.

Dan was daar nog die avonture met die duisende trekbokke. So het dit eenmaal gebeur dat 'n verwilderde smous op die dorp aankom met die tyding dat ontelbare trekbokke in hierdie rigting in aantog was, en dat hulle soos 'n verwoestende golf oor alles trek en die wêreld kaal agterlaat. Hierdie verhaal is nie te ernstig opgeneem nie, en was sowat geheel en al vergeet na die vertrek van die smous toe die mense 'n week daarna op 'n môre wakker word van 'n gedruis soos die van 'n sterk wind voor 'n donderstorm. Dit was die gedruis veroorsaak deur die stampende kloue. van duisende van allerhande soorte wild — wildebeeste, blesbokke, springbokke, kwaggas en elande. Strate en tuine, sowel as die wêreld buiteom, sover as die oog kon sien, was oortrek met wild wat alles wat gewei kon word, voor hulle verslind het. Ook alle bekombare waters uit vore, fonteine en damme is uitgedrink. Dit het omtrent drie dae geduur voordat al die bokke klaar deurgetrek het, asof deur vuur verbrand agtergelaat het. Dit moes inderdaad 'n wonderlike, hoewel tragiese, gesig gewees het.

In 'n landstreek sonder paaie met hoë berge om te perd oor te sukkel, was die taak van ds. Fraser sekerlik geensins benydenswaardig nie. Die mense het ver van mekaar gewoon en sommige baie ver van sy sentrum. Gedurig moes hy met agterryer en 'n handperd op pad wees om sy gemeentelede soos verdwaalde skape op die wye Karoovlaktes op te soek. Baie wat nog nooit 'n predikant gesien het nie, moes aangeneem en gedoop word, en in ander gevalle moes huwelike voltrek word. Dikwels het hy toe ook op die plaas gekom waar Fraserburg later ontstaan het. Soms het die jong mense 'n heilige vrees vir hom gekoester, en dikwels het dit gebeur dat hy geen mense op 'n plaas aangetref het nie omdat almal laat vat het veld toe, toe hulle van sy aankoms gehoor het. Die werksaamhede van die predikant in die steeds groeiende gemeente het later so veeleisend geword dat hy dit onmoontlik as geheel kon behartig. Daar is toe gedink aan die afstigting van die Wes-Nuweveld-gedeelte van die gemeente en die vorming van 'n nuwe gemeente. Maar nie alleen was die werk te veel vir die leraar nie, die begeerte het ook by godvrugtige lidmate ontstaan om 'n eie middelpunt te hê waar daar 'n dorp gestig kon word en 'n godshuis opgerig kon word, om te dien as sentrum vir die bevordering van onderrig in die Christelike beginsels aan die verwaarloosde jeug.

Stigting van die gemeente

Jacobus Olivier, van die plaas Ezelsfontein, was mede-ondertekenaar van die eerste kerkraadsnotule, 26 November 1851.

Die opstal op die plaas Rietfontein, wat die NG Kerk in 1852 by die heer Visser gekoop het as kerkplaas vir Wes-Nuweveld, staan vandag nog aan die buitewyke van die dorp wat rondom die kerk ontwikkel het.

As gevolg van die gunstige verloop van voorlopige reëlings kom daar op 24 Februarie 1851 42 lede van die NG Kerk te Ayesfontein byeen "met goedkeuring en toestemming van die Kerkraad te Beaufort … ter verkiesing van 'n geskikte kerkplaas te Wes-Nuweveld." Die voorsitterstoel is ingeneem deur die leraar van Beaufort wat tot die verrigtinge van die geleentheid oorgegaan het met die stel van die volgende vrae: 1. Sal daar 'n nuwe gemeente te Wes-Nuweveld gestig word of nie? "Op dezen vraag was het eenparig antwoord van Ja." 2. Watter is die geskikste plaas as 'n middelpunt ten einde aldaar 'n kerk te bou? "Op dezen vraag werden twee plaatsen voorgedragen Rietfontein en Kichererskerk." Die uitslag van die stemming was 34 teen een ten gunste van Rietfontein. Diegene wat buite stemming gebly het, het as rede daarvoor aangevoer dat hulle die plek Kichererskerk nie geken het nie. Hierna is die eienaar van Rietfontein genader ten einde te verneem of hy bereid sou wees om sy plaas te verkoop. Hiervoor was die heer Visser te vinde. Hy sou verkoop teen die som van 25 000 riksdaalders (sowat £1 870), op voorwaarde dat sy woonhuis en perdemeul sy eiendom bly. Die kopers kon die koopsom skuldig bly vir vyf jaar teen betaling van ses persent rente. Tot 31 Oktober 1852 bly die plaas in sy besit, tot welke datum geen rente aan hom betaal word nie. Die delging van die kapitaal hoef nie noodwendig te geskied as die vyf jaar om is nie; dit kon ook voor die datum geskied. Die koopbrief is opgetrek namens die kopers en onderteken deur 'n kommissie bestaande uit: J.S. Cilliers, Aysfontein; C.J. Meyburgh, Blydevooruitzicht; H.R. Sieberhagen, Klipkraal; D.J. van Schalkwyk, Wagenmakersvallei; W.T. van Schalkwyk, Moutonsfontein; J. Olivier, Ezelsfontein ; W. F. Sieberhagen, Van Rhynsplaats; W. F. Kruger, De Dam; C.J.G. Kruger, Grootfontein; en C.G. Immelman, Quaggasfontein. Die notule van hierdie vergadering sluit af met die woorde dat die kommissie van tyd tot tyd sitting sou hou te Aysfontein "beide om eenige bepalingen voor hare werkzaamheden te maken, en alles ter behartiging van de zaak des Heeren in die Nieuwe Gemeente van West Nieuweveld."

Om aan Albertus Abraham Visser sy 25 000 riksdaalders te betaal, was nie so maklik gedaan as gesê nie. Maar die kommissie het sonder verwyl aan die werk gespring en dikwels vergader om belangrike besluite te oorweeg. Vir die insameling van geld word dit dan ook gereël dat daar kollektelyste sou rondgaan en dat erwe opgemeet en verkoop moes word. Hierdie besluite is op 10 Maart 1851 geneem te Ayesfontein op 'n goed bygewoonde vergadering onder voorsitterskap van G.J. Meyburgh. Daar is onder meer ook besluit om 'n memorie aan die goewerneur te rig om kwytskelding van herereg op die plaas Rietfontein. Op 10 Mei 1851 is die tenders van die landmeters Auret en Thwaits behandel, en die opmeting van erwe toegewys aan eersgenoemde wat ook die goedkoopste getender het. Op 12 Mei 1851 is met die opmeting 'n aanvang gemaak en die hele kommissie was verplig om teenwoordig te wees. H.R. Sieberhagen word, selfs al het hy mooi om verlof om afwesig te wees gevra, verplig om die opmeting by te woon. Hierdie erwe is te koop aangebied en op 15 September 1851 is die eerstes van die hand gesit. Die meeste was geleë langs die hoofstraat.

So het die plaas Rietfontein stadigaan die gedaante van 'n dorpie aangeneem. Daar is gevoel dat die dorp 'n nuwe naam moes kry. En uit dankbaarheid jeens die onbaatsugtige dienste van ds. Fraser en ouderling Gerrit Jacobus Meyburgh is die owerheid versoek om die naam Fraserburg, wat aan beide herinner, aan die gemeente en dorp goed te keur. Die volgende Goewermentskennisgewing, geteken op gesag van die Goewerneur op 5 November 1850 (hierdie datum is foutief maar die korrekte is nie bekend nie), spreek vir homself: Daar die komitee van die nuwe gemeente van die NG Kerk van Wes-Nuweveld, in die afdeling van Beaufort, versoek het dat die naam Fraserburg gegee word aan die gemeente, en daar sy Eksellensie, die Goewerneur sy toestemming daartoe verleen het, sal dit dienooreenkomstig hierna die naam Fraserburg dra. 'n Ander Goewermentskennisgewing gedateer Koloniale Kantoor, 12 Desember 1853, verklaar dat dit sy Eksellensie behaag het, op aanbeveling van die Ring van Graaff-Reinet van die NG Kerk, om die grenslyne van die gemeente Fraserburg goed te keur. Hiermee was die stigtingswerksaamhede van die kommissie feitlik afgehandel.

Eerste kerkraadsvergaderings

Fraserburg se eerste kerkgebou is in 1852 opgerig. Op 8 September 1966 het Die Burger 'n foto van dié gebou geplaas met die onderskrif: "Baie Fraserburgers, veral die ouer garde, voel ontsteld omdat hierdie ou kerksaal binnekort gesloop gaan word. Plaaslik is wel pogings aangewend om die gebou te red, maar sonder welslae. Die saal, wat in 1852 opgerig is, is een van die oudste geboue op die dorp. Dit is as skool gebruik tot 1910, toe 'n nuwe skool op die dorp opgerig is. Daarna is dit jare lank as kerksaal, en soms ook vir kerkdienste gebruik."

Fraserburg se kerkraad het in 1854 'n kontrak met die bouaannemer H.J. Burnett opgetrek vir die bou van 'n pastorie teen £1 100. Aan dié gebou, nou bekend as die Ou Pastorie, is met die jare telkens veranderinge aangebring, maar die meeste is tydens 'n groot restoutasiepoging in 1979 ongedaan gemaak. Dit dien al baie jare as die dorpsmuseum.

Fraserburg se laaste ongeslaagde beroep, op 31 Oktober 1853, voor ds. Bamberger beroep is, was op ds. A.A. Louw.

Die Kerkraad sou van toe af toon aangee en lank die belangrikste orgaan in die geskiedenis van die gemeente, sowel as van die dorp en omgewing, wees. Hierdie liggaam se werksaamhede het begin op 26 November 1851 met die hou van 'n gekombineerde vergadering te Klipkraal "ter verkiezing van eenen Leeraar voor Fraserburgh". Die "moderator", die weleerwaarde C. Fraser, was teenwoordig, sowel as ouderling G.J. le Roux, diakens H.R. Sieberhagen, Jacobus Olivier, P.J. Gouws, die rustende diaken Jacob Theron en Christiaan Georg Immelman, diaken-kassier. Die vergadering is met gebed geopen en daarna is tot die beroep van 'n leraar oorgegaan by wyse van geheime verkiesing deur geslote stembriefies. Die drietal het die leraars Hendrik Faure (van 1853 tot 1859 as leraar van die NG gemeente Pietermaritzburg die eerste geordende NG predikant buite die Kaapkolonie), Fraser en ds. Andrew Murray ingesluit. Hieruit is ds. Faure tot predikant van Fraserburg beroep. Die vergadering is met gebed gesluit, waarna die "Collegie van Kerkeraaden" op hulle beurt byeengekom het. Hulle was ds. Fraser en die broers Le Roux, Sieberhagen, Olivier, Gouws en Immelman. Hulle neem kennis dat met die laaste ringsvergadering hulle verkiesing tot kerkrade, sowel as die van die afwesige broer G. Meyburgh, goedgekeur is, en dat hulle in hul diens as ouderling en diakens in die gemeente Fraserburg voorgestel word. Die vergadering besluit verder om die Posmeester-Generaal te versoek "om een Post's weeks van Beaufort naar Fraserburg" in te stel. Ook beveel hulle die heer Weeber aan as posmeester.

Voorts is die aandag van die vergadering bepaal by die noodsaaklikheid "van de openbare eredienst te Fraserburgh geregeld des Zondags waar te nemen". Aangesien dit egter aan 'n geskikte huis daarvoor ontbreek het, is besluit "het oud gebouw te Fraserburg te veranderen tot een provisioneele gesticht", en onmiddellik die verandering ten uitvoer te bring, daar die Kerkraad weens die droogte nie tot die bou van 'n nuwe kerk kon oorgaan nie. Vervolgens het die Kerkraad besluit dat die ouderling Sondags die godsdiens waarneem en dat by dieselfde geleentheid huweliksgebooie en ander afkondiginge gemaak sou word. Die "moderator", ds. Fraser, het ook kennis gegee dat die weleerwaarde heer ds. Willem Adolph Kriger Victoria deur die Ring aangestel is as konsulent van die gemeente en ds. Fraser se herderlike opsig reeds opgehou het. Die Kerkraad en gemeente moes hulle voortaan wend tot die konsulent in verband met die "bestiering in kerklike voorrechte". Gevolglik het ds. Fraser sy afskeid aan die gemeente bekendgemaak.

Op 'n vergadering gehou op 13 Januarie 1852 is besluit 'n erf "worde gekozen tot het daarop bouwen van Een Gebouw voor het tegenwoordige ten geriefd van den Leeraar en tot het waarnemen van de Publieke Godsdienst alhier — groot in bestek 84 voeten lengte en 74 voeten wyd Rhynlands. Zestig voeten in lengte te orden gedisponeerd voor de Publieke Godsdienst en de Resteerende te worde gebezigd als voor en ten geriefe van den Leeraar". Die gebou moes opgerig word deur 'n "Competent Bouw Meester" en volgens tender. Die heer J.S. Cilliers is opgedra om hierdie saak ten uitvoer te laat bring. Hy kry toe 'n sekere F. Clarence wat as boumeester deurgegaan en as sodanig die werk onderneem het. Op 13 Julie dieselfde jaar lê die ywerige heer Cilliers ter tafel 'n rekening van uitgawe en inkomste in verband met die bedrywigheid van die kerk. Dit toon aan dat daar reeds 3 792 riksdalers uitgegee is, maar dat daar nog 'n som van 2 744 riksdalers in hande van die boukommissie was. Nietemin is die kontrak van F. Clarence verstryk. Daar word egter besluit om hom tot 13 November, wanneer die kerkgebou klaar moes wees, uitstel te gee op voorwaarde dat as die mure 7 vt. hoog is hy £10, 11 vt. hoog is £16, 14 vt. hoog is £20 ontvang, en sodra die gewels opgehaal is, hy £16 ontvang. By voltooiing van die gebou kry hy die uitstaande bedrag.

Wat gehaper het, kan alleen gegis word, maar op 13 November was die kerk nog nie voltooi nie en word Clarence afgedank. Die boukommissie notuleer dat "het besloten werd dat de Gebouw van F. Clarence in zoo verre het staat ten eenemaal worde ontnomen met al het geen en alle metrialen daartoe behoorende". Aan die heer Cilliers word opgedra om aan P.H. Mocke te skryf en hom te vra of hy geneë sou wees om die provisionele kerkgebou te kom voltooi. Laasgenoemde was daarvoor te vinde teen die bedrag van 1 500 riksdalers. En op 17 Mei 1853 bring hy sy rekening van uitgawes voor die kommissie wat dit nie in orde vind nie. Hy word dus teruggestuur om dit later weer voor te lê, waarop die kommissie besluit om Mocke in afbetaling van sy besoldiging 600 riksdalers te gee. Die kerk moes nou nog net van 'n dak voorsien word. Dit is opgedra aan K.N. Buckle om die gebou met strooi te dek. Hiervoor het die heer D.J. van Schalkwyk 500 bosse dekstrooi aan die kommissie geskenk. Teen die begin van September 1853 was hierdie provisionele kerkie dus op die preekstoel na voltooi, en dit sou baie jare diens doen as kerk en af en toe as skool totdat die nuwe kerk 5 September 1868 ingewy is.

Intussen het die gemeente reikhalsend verlang na 'n antwoord op die uitgebragte beroep. Maar tevergeefs. 'n Jaar het verstryk, en toe nog ses maande, voordat hulle op 30 Mei 1853 op 'n kerkraadsvergadering van die beproefde ou vriend ds. Fraser verneem dat ds. Krige verhinder om sy pligte as konsulent van Fraserburg te doen, en dat die bedankingsbrief van die beroepe leraar, ds. Faure, al lank op Victoria-Wes lê. Hierna het die Ring ds. Fraser weer aangestel as konsulent, en dis toe die eerste geleentheid wat hy kry om amptelik die bedanking voor die Kerkraad te lê en reëlings te tref vir die uitbring van 'n volgende beroep. Op 5 September is daar toe 'n gekombineerde kerkraadsvergadering gehou ná drie afkondigings van sodanige vergadering in die kerkgebou. Met hierdie geleentheid is uit 'n drietal, bestaande uit di. A. Murray, A.A. Louw en J.M. Neethling, ds. Murray van Bloemfontein beroep en die konsulent is opgedra om die saak met soveel spoed as moontlik af te handel. Die Kerkraad het dit ook betaamlik gevind en 'n besondere eer om die ouderling Meyburgh te bedank vir die kerkklok, asook die broer Beukes vir die Nagmaalsborde en -bekers. Dank is ook betuig jeens die heer Molteno vir die kostelose versending van die klok vanaf Kaapstad na Beaufort.

Ten spyte van hierdie geskenke kon die teleurstelling dat die gemeente nog steeds in haar pogings om 'n leraar te kry, gefaal het, nie verswyg word nie. Groot teleurstelling is dan ook uitgespreek toe einde September verneem word dat die laaste beroepe leraar ook die beroep bedank het. Daarom word op 31 Oktober uit die drietal di. William Murray, A.A. Louw en C. Bamberger, die jong leraar A.A. Louw as herder en leraar van die gemeente beroep. Nogmaals word die "moderator" gelas om die beroepsbrief onverwyld op te stel en aan die leraar te stuur. In die negende notule van die gemeente, gedateer 16 Februarie 1854, is van die bedanking van ds. Louw gewag gemaak. Op 'n vergadering gehou 7 Junie 1854 is toe die beroep wat bestem was om te slaag, op ds. C.A. Bamberger uitgebring.

Intussen moes die geestelike werk voortgaan, maar die voorleser het gekla dat hy hom weens die afstand van die kerk nie Sondae gereeld van sy taak kon kwyt nie. As die Kerkraad egter 'n plan kon beraam "dat hy op het dorp zou kunnen woonen en als schoolmeester ageeren dat hy als dan gewillig is in de dienst van voorlezer te blywen vir een jaar mits dat hy 'n Tractament van £36 sterling as jaarwedde ontvang", en dat dit ook bepaal word dat al die jongelinge wat wens aangeneem te word, by hom moes katkiseer. Die Raad het die saak bespreek en besluit dat hulle uitvoering aan die voorleser se verlange sou gee sodra hulle 'n geskikte woning vir hom kon vind. Daar het ook wrywing ontstaan met bou-ondernemer Macpherson in verband met die oprigting van die kloktoring en preekstoel. Die preekstoel is gemaak en betaal uit liefdesgifte waarvan A.G. du Toit van Ratelfontein onder meer £10 geskenk het. Die rustende diaken oorhandig ook aan sy opvolger diaken-kassier O.G. van Schalkwyk die bedrag van 671 riksdalers "synde ten faveur van die kerkcas".

Ds. Bamberger, Fraserburg se eerste leraar

Ds. Carl Arnoldus Bamberger, van 1854 tot 1882 die gemeente se eerste leraar. Hy is oorlede op 21 April 1892.

Fraserburg is een Suid-Afrika se mees afgeleë dorpe.

Ds. Carl Arnoldus Bamberger se dienstermyn is van die belang vir Fraserburg omdat hy byna 28 jaar lank aan die hoof van die gemeente gestaan het en tot groot hoogte die fondamentlêer was van kerklike, maatskaplike en opvoedkundige instellings, en bestendig het dit wat later as tradisie erken en bestempel is. Bamberger was van Duitse herkoms, so is algemeen aanvaar, maar is in Suid-Afrika gebore, en wel op 22 November 1822 in Kaapstad. Van sy herkoms of kinderjare is blykbaar niks meer bekend nie. Hy het nie Nederlands of destydse Afrikaans met Duitse of Nederlandse aksent gepraat nie, hoewel hy in Europa studeer het, maar "hy het net soos ons Afrikaans gepraat", het 'n ou grysaard en lidmaat van die gemeente wat by hom gedoop is en hom baie jare van naby geken het, omstreeks 1950 verklaar. Hierdie getuienis is gestaaf deur die weduwee Anna Wilhelmina Erasmus, gebore Hugo, tydens die honderdjarige ontstaansvieringe waarskynlik die gemeente se oudste lidmaat. Haar moeder was 'n suster van ds. Bamberger en sy self het op sewentienjarige ouderdom lidmaat by hom geword.

Die dominee was, wat persoon betref, 'n groot, breë en frisgeboude man. Hy het deurgegaan vir 'n man met buitengewone opleiding, of soos mense destyds gesê het: "Hy was 'n man van groot geleerdheid." Wat geaardheid betref, was hy nie iemand wat toenadering aangemoedig het nie — miskien onbewus — al sou hy dan nie, soos te kenne gegee word, van hovaardigheid verwyt kon word nie. Een ou lidmaat, wat nog gelewe het met die eeufeesvieringe, het hom beskryf hom as "'n man wat 'n baie heerskappyvoerende houding ingeneem het". Van hom as prediker kan met sekerheid gesê word dat hy moeilik tot die diepste behoeftes van sy kudde deurgedring het. Hy kon hulle hart moeilik raak. Daarom het hy en sy kerkraad dikwels in godsdiensstate gekla oor gebrek aan vrug op die prediking van die evangelie. Deurdat hy baie geleerd was, was dit miskien vir hom moeilik om tot die eenvoudige geloofsbegrippe van die pioniersgeslag deur te dring. Aan sy opregtheid en roepingsgevoel was daar egter nie die minste te twyfel nie.

Ds. Bamberger se vrou was 'n Duitse meisie met wie hy kennis gemaak het terwyl hy op die vasteland studeer het. Van die predikantsvrou is gesê dat sy "dierbaar" was. Sy kon ook goed Nederlands en Engels praat, hoewel Duits haar moedertaal was. Uit hulle huwelik is drie dogters gebore. Die oudste, Johanna, was getroud met ds. F.G.T Radloff van die NG gemeente Bloemfontein. Die tweede, Isabel, was getroud met die heer Cormack wat 'n sakeonderneming op Fraserburg bedryf het, terwyl die derde, Aletta, met mnr. Gracy, die bankbestuurder, getroud was.

Op 10 Julie 1882 het die kerkraad sy akte van demissie geteken nadat hy die beste gedeelte van drie dekades hier gearbei het. Op 21 April 1892 is hy oorlede en lê begrawe op Stellenbosch. "Afgesien van die geestelike werk waartoe hy hier was, was hy die grondlêer van die dorp, die saal, die pastorie en die kerk. Almal staan nog ewe vas!" Met dié woorde het iemand, wat die werk en sorge van 'n dienskneg van die Heer kom waardeer, 'n paar opmerkings oor ds. Carel Bamberger se lewe afgesluit, waarskynlik in die Jaarboek van die NG Kerk, hoewel dit nie vermeld word nie.

Die eerste gedeelte van sy dienstermyn

Die bouaannemer van Fraserburg se eerste NG pastorie, Henry John Burnett, het hom op die dorp gevestig nadat die bouwerk aan die pastorie klaar was en dié huis vir hom gebou. Dit is in 1857 voltooi en was vroeër aan die hoofstraat geleë, maar nadat 'n deel van die erf weggesny en die biblioteek daarop gebou is, is dit geleë by Meyburghstraat 10.

Die tweede kerkgebou is ingewy op 8 September 1868 en vanaf Maandagoggend 15 Augustus 1955 gesloop om plek te maak vir die huidige kerkgebou.

Ds. Bamberger is op 8 Oktober 1854 "in syn gewigtig ambt als Leeraar van Fraserburgh voorgesteld en ingehuldigd". Dieselfde dag nog neem hy die boeke en papiere in ontvangs ooreenkomstig artikel 202. Die konsulent, ds. Fraser, het aangemerk dat, aangesien dit 'n nuwe gemeente is, daar geen behoorlike doop-, lidmaat- of huweliksregisters bestaan nie. Die nuwe predikant het dadelik met sy werksaamhede van meer permanente aard begin.

Daar was in die eerste instansie geen behoorlike woning vir die leraar nie. Op 'n vergadering gehou op 6 November 1854 is die saak deur die kerkraad bespreek en het hulle besluit om van ouderling G.J. Meyburgh 'n huis te huur as verblyfplek vir die pastoriegesin tot 'n behoorlike pastorie gebou kon word. Dit sou die kerkraad 120 riksdaalders per jaar kos. Ses maande hierna was die kerkraad besig om 'n geskikte stuk grond aan te wys ten einde 'n pastorie daarop te bou. Ná lang en deeglike oorweging "besloot men twee natte erven annex de tegenwoordige Kerkgebou No. 21 en 23 met de droge erf No. 22 daartoe te bepalen" vir pastorietuin en pastoriegebou onderskeidelik. Die raad het ook besluit om die tuinerwe te ommuur. Binne nog drie maande is daar reeds 'n behoorlike kontrak met die bouaannemer Henry John Burnett opgetrek. Hy sou die gebou teen die bedrag van £1 100 voltooi. Daar is ook gespesifiseer dat hy honderd geelhoutplanke vir die gebou moes gebruik. Die Kerkraad moes die kontrakteur £300 gee met sy aankoms hier en met die aanvang van die werk. In Desember het hy weer £200 tot voortsetting van die bou van die pastorie ontvang.

Burnett is op 24 Maart 1832 in Portsmouth, Engeland, gebore en oorlede op 26 Oktober 1913 op Houdmoed, Vanrhynsdorp. Hy was getroud met Rosina Gertruida van Baalen (1828–1904). Sewe kinders is uit dié huwelik gebore.

Ses maande later het die kerkraad besluit om 'n kollekte te hou om die skuld op die gebou te delg nadat dit klaar en in gebruik geneem was. Aan hierdie gebou is in later jare talle veranderinge aangebring. Onder meer is die lokaal wat as studeerkamer gebruik is, later bygevoeg. Volgens oorlewering is dit sonder 'n binnedeur vir direkte deurgang na die woongedeelte aangebou omdat die destydse predikantsvrou 'n soort hedendaagse Xantippe was, en die liewe dominee dit gerade geag het om die les van die kwaad wat vermy moet word, op homself van toepassing te maak en dus 'n ongeskonde muur tussen hom en sodanige kwaad te hou, aldus D.A. Kotzé in die gemeente se eeufees-gedenkboek. Later is daar wel 'n binnedeur gebou. Die veranda, wat tydens restourasie verwyder is, is eers in die 20sdte eeu aangebring. 'n Uitsonderlike kenmerk van dié gebou is dat vier van die binnemure gerond is. Die gemeente het omstreeks die sestigerjare 'n nuwe pastorie by Rowanstraat 4 aangekoop. Die ou pastorie dien nou as dorpsmuseum en huisves onder meer 'n fossieluitstalling en enkele items uit die tweede kerk soos die kanselkleed.

Op 14 April 1862 het die leraar die Kerkraad versoek om die pastorie te verseker "doch de meerderheid stemt er teegen". Op dieselfde vergadering is besluit dat 'n put in die pastorietuin gemaak sou word. Die nuwe leraar het die bedanking van die voorleser Abraham Pieter Echard op 9 Julie 1855 aan die raad voorgelê. Voorlopig is niks aan die saak gedoen nie. Eers ses maande later oorweeg die kollegie van kerkrade sekere aansoeke om die voorleserspos. Die raad besluit dat dit gerade sou wees om persoonlike onderhoude met die applikante te voer. Briewe is toe aan hulle geskrywe. Daar is egter nie weer van hulle verneem nie. En presies 'n jaar later behandel die kerkraad 'n skrywe van ene Hoffman wat aansoek gedoen het om die voorleserspos. Hulle besluit dat dié man hulle te onbekend is, en dat hulle hom onmoontlik ter goedertrou kon aanneem. Die dominee kon hom egter nie weerhou van te kla nie dat hy beswaarlik ook die werke en poste van koster en voorleser kon behartig. Hy het gevra dat 'n diaken aangewys word om hom by te staan. Die raad het blykbaar nie gewaag om uit eie geledere 'n keuse te maak nie, en die leraar mooi versoek om nog 'n tydjie voort te sukkel, want hopelik was die uitkoms nie meer veraf nie. Die aandrang van ds. Bamberger by die raad op die aanstelling van 'n voorleser is goed te begryp. Hy het die onderwys en opvoeding van sy gemeente op die hart gedra. Hy het geweet watter behoefte die allergrootste van die baie behoeftes was. Hy het ook goed besef waar hy moes begin om uiteindelik sy gemeentelike akker ten beste voor te berei op ontvangs van die suiwerste geestelike saad. Hy was bewus van die feit dat kennis en wysheid beter as korale is. Daarom wou hy van die kerkraad weet "hoe hy te handelen heeft met het school", want tot dusver is bloedweinig aan die onderwys van kinders in die gemeente gedoen. 'n Handvol bruin kinders het onderrig ontvang in die kerkgebou agter die banke of liewer stoele. Dit was al. So het dit gebly tot die begin van die sestigerjare van die 19de eeu.

In Desember 1860 het die kerkraad die aansoek, om die betrekking as onderwyser van die heer A. Strobos behandel. Hy was voorheen voorleser van die gemeente Zwartland op Malmesbury en het sy dienste hier aangebied as voorleser, koster, voorsinger en onderwyser. Die raad het besluit om hom aan te stel teen £130 per jaar. Sowat 'n maand hierna het die kerkraad spesiaal vergader om "over de school en onderwyzer te raadplegen". Die vergadering is bygewoon deur ouderling F.A. Smit, diakens C.J. Immelman, C.F. Marais, O. van Sckalkwyk en die leeraar. Belangrike besluite is geneem wat die grondslag gevorm het van die skoolwese vir minstens die daaropvolgende 15 jaar, dit wil sê tot die oprigting van die eerste publieke skool in 1874.

Die tweede kerk

Die binneruim van die tweede kerk. Die orrel het eers op die galery by die toring gestaan, maar is later op 'n stellasie oorgeskuif na die nuwe galery agter die preekstoel.

O.G. van Schalkwyk van die plaas Gansfontein was met onderbrekings ouderling van Fraserburg van 1860 tot 1890 en het ook in die boukommissie van die tweede kerk gedien. Sy vrou se naam word nie vermeld nie.

In 1861 was die skuld op die kerkgebou van die gemeente nog nie alles vereffen nie. Met die eerste Nagmaalsviering in genoemde jaar, so besluit die kerkraad, sou aan die gemeente bekendgemaak word hoeveel skuld daar nog was en die Raad "sou dan er op aandringe voor de afbetaling". Nieteenstaande hierdie toedrag van sake was die predikant en kerkraad nie tevrede met die gebou nie omdat dit geensins vir die behoeftes van die gemeente toereikend was nie. Buitendien is die kerkie gebou as 'n tydelike noodhulp, die raad het dit self bestempel en beskou as "provisioneel". Daarom is daar nou reeds sprake van 'n nuwe kerk.

In die ringsverslag van 1860 verklaar die Kerkraad dat die kerkgebou, veral by geleentheid van die avondmaal, die gemeente nie kan bevat nie "en er behoefte aan een ruimen Kerkgebouw gevoeld wordt." Die Raad het dan onder aanvoerderskap van die leraar van nou af nie gras onder hulle voete laat groei nie. Daar is tenders uitgeskryf vir die bou van 'n nuwe kerk. Reeds op 2 Julie 1865 behandel die kerkraad die tenders. Daar was die tenders van A. Cormack, Lamb en Broers, Hand en Fischer en die van Burnett voor die raad. Aangesien hulle almal na die smaak van die raad te hoog was, besluit die raad om opnuut tenders te vra. Hierdie keer het hulle besluit om af te sien van die oorspronklik beoogde plankvloer. Dit kom neer op aansienlike besparing. Van verskeie planne het die raad ook finaal die sogenaamde "toornplan" gekies. Hierdie keer moes die tenders op 16 September in wees.

Maar weer was almal bo die gemeente se vuurmaakplek, te wete oor £6 000, waarop die raad besluit om die Hager raad te pleeg in verband met 'n plan vir 'n kerk met duisend sitplekke en sinkdak wat nie meer as £5 000 sou kos nie. Van Hager ontvang hulle twee sketse waaruit die raad een kon kies. Ná lang bespreking word besluit om Hager te vra wat 'n kerk volgens elk van die planne sou kos. Hierop antwoord hy op 12 Maart 1866, en die kerkraad se keuse val op Plan A. Die gemeente was ook al teen hierdie tyd baie geesdriftig vir die kerkbouery en die ringsverslag van 1866 getuig as volg hieromtrent: "Met innige blydschap mogen wij melden dat by onze laaste Avondsmaals-gelegenheid de Gemeente blyken heeft gegeven van een hartelyk verlangen naar een beter en ruimer Godsgebot. Niet minder dan £2 000 werd dadelyk door een klein gedeelte der Gemeente ingeschreven en de overstelpende bereidvaardigheid in het geven overtrof alle begrip, zy geven in het geloof want de schaarsheid van geld en de donkere vooruitzigten van haare tydelike omstandigheden bewyzen, dat zy niet op een vleeschlyk arm heeft gesteund. Moge de Heer het goed werk bevorderen met zyn besten zegen."

Ná persoonlike onderhoude met verskeie tenderaars besluit die kerkraad op 26 November 1866 "om voorwaardelyk die tender van Findly, verteenwoordiger van Lamb-broers aan te nemen." Die kerk sou gebou word op die "nuwe plek". Dit moes front maak met Cilliersstraat. Die kommissie wat die kontrak met Findly moes optrek, was ds. Bamberger, C.F. Marais, O.G. van Schalkwyk, D.C. Cilliers, P. Gouws en M.J. le Roes. Die kerkraad beklee hulle met mag om in alle opsigte na goeddunke te handel. Hierdie kontrak was teen die einde van die jaar reeds voltooi. Op 26 Desember keur die kerkraad dit algemeen goed op voorstel van broers C.J. Meyburgh en P. Joosten. Op dieselfde datum word die boukommissielede vir die "Nieuw Kerk" gekies. Hulle was die leraar, 0.G. van Schalkwyk, C.F. Marais, M.J. le Roes, P. Poggenpoel en P. du Toit (A. seun).

Teen die middel van die volgende jaar het Findly al so ver gevorder dat hy die eerste paaiement kon ontvang, nadat die kerkraad hulself vergewis het dat die bouwerk dusver bevredigend gedaan is. Op 3 Augustus inspekteer die boukommissie die baksteenwerk en ontvang die bouaannemer sy tweede paaiement klokslag volgens die oorspronklike kontrak tussen die twee partye. Vroeg in 1868 is begin met die installasie van kerkmeubels. Die raad het onder meer "besluit dat banken voor de predikstoel van de Nieuwe Kerk worde gemaakt op die wysen zoo als te Stellenbosch". Daar is ook 'n som van sowat £2 000 opgeneem by die ou heer A. du Toit. Die stelsel van banke uitgee is ook vooraf behoorlik bepaal. Dit het die grondslag gevorm van die stelsel wat met 31 Januarie 1951 doodgeloop het. Die nuwe kerkgebou is op 8 September 1868 "plegtig ingewy tot die diens van die God van Hemel en Aarde". Met behulp van enige broers uit ander gemeentes (nie tot die Ring van Beaufort behorende nie), het die gemeente 'n heerlike fees gevier.

Herstel en verbetering van die tweede kerk

Die tweede NG kerk het, soos sy plaasvervanger, op die kerkplein gestaan en uitgekyk in 'n suidelike rigting op Cilliersstraat, die hooftoegangspad na die dorp uit Leeu-Gamka se rigting.

Blykbaar was daar by die ingebruikneming van die kerk geen orrel nie. Diaken Charl F. Marais het die gemeente verras "door dien hy een prachtig orgel, door hem alleen bekostigt, de gemeente aanbood … als een gewyde speeltuig ter eere van God, tot stichting en opbouing der gemeente by hunne gemeenschappelyke zamenkomsten".

In 1890 is daar voorbereidsels getref vir die oprigting van 'n traliewerk om die kerk. Op 3 September 1892 is die omheining feestelik in gebruik geneem. Die totale koste daaraan verbonde het £1 320 beloop. Binne die omheining is die stoflike oorskot van wyle ds. P.D. Rossouw op 11 Oktober 1896 begrawe. 'n Steen is in 1898 op die graf geplaas.

Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) is nie alleen die dorp nie, maar ook die kerk se toring beset deur Britse troepe. In die tyd is die orrelis verbode om die bespeling van die orrel waar te neem. Die kerk het nie alleen gedien as huis van aanbidding en militêre wagtoring nie, maar ook as slaapplek. In 1904 tydens 'n groot oorstroming in die dorp het 'n groot aantal mense in die kerk geslaap. In die jare 1907 en 1908 is heelwat herstelwerk aan die kerk onderneem. Die toring is in orde gebring, 'n plafon is ingesit en 'n tweede galery is agter die preekstoel ingebou. By dié geleentheid is die orrel verskuiwe vanaf die groot galery onder die toring na die nuwe galery. Volgens oorlewering is 'n stellasie tussen die twee galerye opgebou en die orrel letterlik vanaf die een na die ander galery oorgeskuif. Die eerste ligte van die kerk was olielampe, wat later vervang is deur gaslampe, wat blykbaar heelwat moeilikheid gegee het. In 1916 het die gastoestel selfs gebars. In 1927 het die kerkraad daartoe oorgegaan om elektriese lig te installeer, die krag waarvan voorsien is deur 'n eie masjien.

In 1931 is weer heelwat herstelwerk onderneem aan die toring, dak, deure en vensters, en in 1936 is heelwat aandag gegee aan die binnewerk. Dit het toe ook duidelik geword dat daar aandag aan die buitewerk nodig is. Die noodsaaklikste werk is gedoen in 1937. In 1943 en '44 is daar andermaal aan die binnekant gewerk, maar die buitewerk is toe voorlopig uitgestel. Vanweë 'n komiese aanmerking deur 'n besoekende leraar is in 1947 die besluit geneem dat al die ligte voortaan tydens eredienste in die aand moet brand. In dieselfde jaar is ook die gedagte uitgespreek dat, ter wille van die honderdjarige bestaan van die gemeente wat toe aanstaande was, 'n nuwe saal of veranderinge aan die kerkgebou as monument opgerig moes word. 'n Argitek is versoek om sketsplanne op te stel. In 1948 is daar sprake van die stigting van 'n boufonds, maar die verdere uitwerking daarvan is gelaat, aangesien die gemeente in daardie jaar vakant geraak het.

Tweede kerk afgebreek

Een van die laaste foto's wat van die tweede kerk geneem is voor dit op 15 Augustus 1955 vir sloping oorhandig is.

Vroeg in 1949 was daar 'n voorstel tot grootskaalse herstelwerk, terwyl daar in dieselfde jaar nog 'n kommissie vir hierdie doel gekies is. Ná raadpleging met argitekte, beraadslagings en oorwegings is die gevoel van die gemeente in 1951 gevra by wyse van 'n stembrief. Aangesien die oorgrote meerderheid van die gemeente gevoel het dat dit nodig is dat daar tot die aanbou van 'n nuwe kerk oorgegaan word, het die kerkraad sodanig besluit. Vanaf dié tyd het die boufonds vinnig vooruitgegaan, sodat voorbereidsels getref kon word vir die aanbou van 'n nuwe kerk. Onder blyke van groot belangstelling is die afskeidsdiens in die voormiddag van 14 Augustus 1955 gehou, by watter geleentheid die woord bedien is uit Ps. 84. Ná die aanddiens is 'n orrel- en kooruitvoering gegee. Op Maandagoggend 15 Augustus 1955 om negeuur is die laaste samekoms van die gemeente in die ou kerk gehou. Woorde is gespreek deur eerw. W.J. Conradie en ds. C.F. Marais, waarna 'n geskiedkundige oorsig oor die bestaan van die ou kerk aan die gemeente voorgehou is. Nadat Ps. 127 gelees is en enkele gebede deur gemeentelede gedoen is, is die gebou vir sloping oorhandig aan mnr. M.J. Claassen, verteenwoordiger en voorman van mnr. F.P. van Heerden, wat die werk onderneem het. Die orrel, waarvan die pype weer gebruik word, is vir sloping oorhandig aan mnr. W. Nossek, verteenwoordiger van die firma Suid-Afrikaanse Orrelbouers, wat dit herbou.

Pas nadat die gemeentelede die kerk verlaat het, is met die werk voortgegaan. By die afskeid aan die ou kerk het baie gedagtes in die hart vermenigvuldig, luidens 'n gedenkbrosjure wat met die inwyding van die nuwe kerk in September 1956 uitgegee is. "Daar was weemoed, veral onder die ouere lede van die gemeente, gedagtig daaraan dat dit die plek was waar hulle ten doop gebring is, waar hulle belydenis van geloof afgelê het, in die huwelik bevestig is, hul eie kinders ten doop gebring het, waar hulle male sonder tal die Woord gehoor het, saam tot die troon van genade die hart in gebed opgehef het, die versoeningsdood van ons Verlosser Jesus Christus herdenk het, en so as in die teenwoordigheid van God verkeer het. Ja, wie was nie met weemoed vervul om van so 'n plek afskeid te neem nie? Maar daar was ook dankbaarheid dat so 'n plek, waaraan soveel verbintenisse hang, vir 87 jaar aan die gemeente gegun was, 'n plek waarvan ons glo dat menige die lig in Christus daar aanskou het, 'n plek wat kan getuig van vrede wat met God gevind is, 'n huis van die Here wat luid gespreek het van die ewige Vaderhuis met sy baie woninge. Maar by dit alles was daar ook die hoop en vooruitsig op die nuwe gebou wat opgerig sou word. En hierdie hoop het ook verlenging gevind in die hoop op die ewige lewe wat vir die kinders van God aanstaande is. Weemoed, dankbaarheid en hoop — dit was die gedagtes van die hart by die besondere mylpaal."

Ds. Bamberger se geestelike en maatskaplike arbeid

'n Baster, Adam Jacobs, het die Peperbus in 1861 opgerig na 'n plan deur ds. Bamberger. Die oorspronklike bedoeling was dat dit die markhuis moes wees en die klok die opening van die mark moes aankondig. Die mark was gou iets van die verlede, maar daarna het die Peperbus diens gedoen as die magistraat se privaat kantoor, die dorp se eerste biblioteek, die stadsklerk se kantoor, kerkkantoor en studeerkamer van die hulpprediker. Munisipale stemmings is al daarin gehou en later het dit gedien as bergplek van die ACVV se hospitaalmeubels. Omstreeks 1951 was dit die skoolraadskantoor. In die sestigerjare van die 20ste eeu het die stadsraad dit aan 'n komitee afgestaan sodat dit as museum kon dien, maar teen 2013 het dit leeg gestaan.

Met die aankoms van ds. Bamberger het hy op Fraserburg 'n betreklike verarmde geestelike en opvoedkundige toestand aangetref. En hy moes vir geruime tyd die goeie saad saai voor hy enige vrugte afgewerp gesien het. Die kerkraad het deurgaans saam met hom die sorge van die gemeente gedra, en middele bedink ter verlewendiging van die gemeentelede op geestelike gebied. Maar "sommige zyn vervallen tot eene betreurenswaardige onverschilligheid en overgegeven aan veelsoortige ongebondenheid". Hoewel daar dikwels groot opkomste na die kerklike feeste was, het baie ten spyte van herhaalde uitnodigings, nie aan die tafels aangesit nie. Op 'n latere geleentheid het die kerkraad gewag gemaak van die treurige feit dat die noodsaaklikheid van gebed in die gemeente min gevoel word. Opkomste na bidure was ook "seer treurig". "De proef eener Zondagschool op het dorp op te rigten is niet geslaagd, de belangstelling was zoo gering dat men reeds by de derde Zondag geen kinderen meer had."

Die Sabbatdagsviering op die dorp, sowel as op baie buiteplase, was "allerbeklagenswaardig", soos die ringsverslag van 4 Oktober 1858 dit uitdruk. Afstande van die kerk en soms droogte was die vernaamste oorsake van die skamele bywoning van die eredienste. Daar was tye dat dit bykans vir die lidmate "onmogelyk was de kerk geregeld by te woonen daar men door langdurige droogte geen paard meer had om te ryden". So 'n jaar was 1858/'59. Maar dit was in sulke tye van benouing dat die afhanklikheid van die Opperwese onder die skynoppervlakkigheid na vore gekom het. Dit was onder die drukkendste omstandighede dat "sommige leden onzer gemeente zelfs 1 a 2 uren te voet de kerk hebben bezocht". In 1860 se verslag spreek die kerkraad en die predikant die behoefte aan die uitstorting van die Heilige Gees uit. Reeds getuig die verslag van die daaropvolgende jaar van dankbaarheid jeens die Heer vir opmerklike verandering "welke plaats gevonden heeft in de staat der Godsdienst sedert het laatste verslag". Hoewel daar niks te roeme was, soos waartoe ander gemeentes van die Ring rede gehad het nie, "geloove wy dat wy groote reden hebben om God te danken voor de kruimtjes zyner genade die hy heeft uitgestort in die harten van enkele ligtzinnige en afkerige leden onzer gemeente".

In hierdie jare het die leraar drie maal Sondags dienste waargeneem. Sondagoggend het hy 'n diens vir blankes gehou; smiddags vir gevangenes en saans vir bruin mense. Die eerste Sondag van elke maand is daar 'n bidstond in die kerk gehou. Elke 14 dae is 'n bidstond, waaraan die gemeente deelgeneem het, in die pastorie gehou. Elke Dinsdagaand is bidure deur die leraar gelei vir die kleurlinge. In 1865 is weer 'n aanvang gemaak met die Sondagskool wat hierdie maal goed gegroei het en waarvan die getalle kinders sowel as volwassenes toegeneem het. Daar was nou 17 volwasse onderwysers en onderwyseresse wie se ywer en vlyt geseënde vrugte afgewerp het. Wat die bruin mense betref, was die toestand nog "allerhagliks". "De Heidenen alhier verkeeren in groote duisternis; dronkenschap heerst zeer algemeen." In dieselfde verslag waarin melding gemaak word van die inwyding van die kerk, word ook getuig dat daar grond vir dankbaarheid bestaan omdat die Bybel in die gemeente haar ereplaas inneem onder die bekeerdes sowel as onder die onbekeerdes. "De belangstelling in de leer naar de Godzaligheid, ons overgeleverd door de vroome vaderen die Frankryks kusten hebben verlaten door de bloedige vervolgingen, en hier in dit land de rust voor hunne Godsvereering hebben gezocht, wier afstammelingen een groot gedeelte onzer Gemeente uitmaken, is groot; en overal kan men nog die sporen zien van dien vromen en heiligen zin, die het voorgesclacht versierde."

Die tekens van groei en vooruitgang het langer as 10 jaar aangehou, waarna daar weer, omrede 'n gewisse verslapping, 'n swaarmoedige en bedrukte toon uit die verslae aan die Ring gehoor word. Die bywoning van die eredienste, selfs deur die omwonende lidmate, het swakker en swakker geword. Dit moes gewyt word "aan eene onverklaarbare traagheid, verbonden aan de slaafsche ketenen van het tydelyke". Dit was te ooglopend hoe gereeld die nabywonendes op weeksdae na die dorp kom, maar Sondae versuim om die Heer se huis te besoek. Selfs die Sondagskool is nie meer in so 'n bloeiende staat as die vorige jare nie. Dit moes egter gedeeltelik toegeskryf word aan die vertrek van 'n paar van die getrouste leerkragte. Daar was nogtans stof tot dankbaarheid in soverre die gemeente 'n grootse en geslaagde poging aangewend het om die kerkskuld af te betaal.

Die orrel in die tweede kerk

C.F. Marais het die orrel vir die tweede kerk geskenk.

Boonop het die diaken Charl Francois Marais (Charl seun) "dan nog by al zyne bemoeijingen, de gemeente met een heerlyk geschenk verrast, door dien hy een prachtig orgel, door hem alleen bekostigt, de gemeente aanbood, en tans als een sieraad in het nieuwe kerk-gebouw alhier prykt en als een gewyde speeltuig ter eere van God, tot stichting en opbouing der gemeente by hunne gemeenschappelyke zamenkomsten". Die instrument is uit Londen bestel. Die kerkraad kon nie nalaat om by monde van die leraar die skenker van harte te bedank en die wens uit te spreek dat „hy nog lang met de Gemeente het genot en den zegen van zyn edele mildadigheid mogt smaken en andere de liefdadig voorbeeld in de gemeente mogt volgen". Hierdie orrel het die orreliste mej. Cormack baie jare bespeel. Haar salaris was 'n skamele £40 per jaar, maar haar dienste is grotendeels as liefdesdiens beskou deur die kerkraad sowel as die gemeente. Hierdie dank was deel van haar vergoeding. In Desember 1879 het sy 'n slag bedank en die kerkraad het geadverteer vir 'n orrelis, ook teen £40 per jaar vergoeding. Aangesien niemand aansoek om die betrekkinig gedoen het nie, moontlik weens die karige besoldiging, het mej. Cormack maar weer haar gewig ingegooi en tot diep in 1882 troue en onbaatsugtige dienste gelewer.

Ds. Bamberger se laaste jare

Ds. Bamberger en sy vrou, Susanna, se grafsteen in die Onderpapegaai-begraafplaas op Stellenbosch. Hy is in 1892 oorlede en sy in 1904, op Ceres.

Ten spyte van die hegte fondamentlegging en voortreflike voortsetting van die bouwerk aan die gemeentegebou, het daar later 'n ernstige moeilikheid ontstaan. D.A. Kotzé skryf in die eeufees-gedenkboek van 1951 dit was toe reeds onmoontlik om ná soveel jare, met skrale dokumente tot jou beskikking, 'n enigsins volledige weergawe van dié storm te gee. "Die onderliggende menslike drifte en dryfvere soos haat, persoonlike eer en voordeel, gekrenkte trots, en swakhede en tekortkominge soos onkunde, gebrek aan vergewensgesindheid, egoïsme en bose agterdog, soos Paulus sou sê, het hulle kwaaie werk verrig. Maar niemand kan sê tot hoe 'n mate dit vir die breuk tussen gemeente en leraar verantwoordelik was nie — die breuk wat regsinnigheid, mensekennis, nederigheid en dieminste-wees, geloof in die mensheid en broederlike liefde nie kon verhoed nie. Hoe dit ook al sy, die saaier van die verderf het sy vernietigingswerk vernuftig voltooi. Miskien het hy reeds jare vantevore die saad van tweedrag gesaai. Teen die uitgang van 1881 was die oes ryp. Daar was tweedrag in sy volle rypheid en onaanskoulikheid. Dit het nie by praat alleen gebly nie."

Die ontevredenes het hul klagtes op skrif gestel en onder die aandag van die Ring van Beaufort gebring. Dié liggaam het 'n spesiale sitting te Fraserburg gelas om die saak te ondersoek wat die eerste keer op 2 Maart 1882 vergader het. Daar was briewe en klagskrifte van verskillende beswaarmakers voor hulle. Diegene wat afsonderlik sowel as gesamentlik klagtes ingedien het, was 34 lidmate van die gemeente. Hulle griewe was van persoonlike en algemene aard. So vertel 'n bekende figuur in Fraserburg dat hy nog goed kan onthou, aangesien hy reeds tamaai groot was, hoe sy oorlede moeder, wat 'n baie sieklike vrou was, by tye op die dorp moes kom bly om naby die geneesheer te wees vir behandeling. Die dominee het haar egter nooit kom besoek nie ten spyte daarvan dat hy van die omstandighede bewus was. Maar as gevolg van hierdie klagtes het dit later die begeerte van 'n groot gedeelte van die gemeente geword dat die band met die leraar losgemaak behoort te word, om sodoende weer die nodige harmonie en samewerking in die gemeente te verkry.

So was daar ook op die agenda die behandeling van "de Document om losmaking van den band". Dit is onderteken deur 331 mense wat hulself lidmate van die gemeente genoem het. Bowendien was daar 'n soortgelyke versoek geteken deur 174 lidmate, en 'n derde gelykluidende petisie met nege naamtekeninge van lidmate daarop. Uit die getuienis het dit later geblyk dat 36 ondertekenaars reeds hulle name teruggetrek het. Daar was ook nog nege ongeldige naamtekeninge. Uiteindelik was die korrekte getal egte ondertekenaars van al die petisies 509, dit wil sê twee minder as twee derdes van die totale getal lidmate van die gemeente. Hierdie lidmate het gemeen dat dit beter sou wees dat die gemeente en leraar skei. Daar was egter ander wat van mening was dat die breuk nog geheel kon word en dat ernstige, opregte pogings daartoe aangewend behoort te word. Vandaar dat die afgevaardigdes van die Ring wou weet watter versoeningspogings reeds aangewend is. Aanvanklik het die kerkraad egter niks gedoen om verwydering te voorkom of griewe uit die weg te ruim nie, want geen klag is amptelike by die raad aanhangig gemaak nie. Ná verloop van tyd het die Kerkraad egter besluit dat iets gedoen moes word om die ontevredenes tegemoet te kom. Die saak is onder die aandag van die leraar gebring "en dikwels is in die vergadering gepraat oor die oorsake van ontevredenheid; maar die leraar het altyd geantwoord: 'Stuur die ontevredenes na my!'"

Kotzé skryf daar kan nie gesê word "dat die Kerkraad haar plig as bemiddelaar bevredigend gedoen het nie." Getuienis dui daarop dat die raad niks ampteliks gedoen het om die vrede te bewerkstellig nie. Hierop het ouderling P. Gous die stelling neergelê "dat de gemeente ongelyk had". Hulle behoort openliker op te getree het, en die leraar self in hul vertroue geneem het insake klagtes teen hom. Die verweer van die ontevredenes hierteen kom daarop neer dat hulle nie hulle weg oopgesien het om met die leraar self te onderhandel nie "uit vrees van beledig te word".

Die petisies om losmaking van die band maak melding van die volgende reeks redes vir ontevredenheid. Eerstens, verwaarlosing van huisbesoek; dan nalatigheid insake krankebesoek; "onhoubaarheid der prediking" asook. versuim om in die namiddag (Sondae) te preek; verwaarlosing van die onderwys; liefdeloosheid en minagting van die gemeente en onchristelike uitdrukkinge teenoor gemeentelede. In hierdie stadium van die sitting het die publiek die vergadering verlaat en is die verrigtinge agter geslote deure voortgesit. Daar is nogmaals 'n poging aangewend om die vergadering te oortuig dat deur 'n ontmoeting, gereël deur die Ring, daar versoening bewerkstellig kon word. Onder meer het ds. Bamberger hom ten gunste van hierdie beroep verklaar. Hy het verklaar dat hy van sy kant baie graag die saak minlik wou skik. Hy meen dat die ontevredenes baie openliker kon optree. Hierdeur sou baie moeilikhede uit die weg geruim gewees het. Die meeste moeilikheid het, syns insiens, ontstaan deur misverstand. Hy meen hy het genoeg aandag aan huis- en krankebesoek bestee "en sou met meer hulp van die kant van die gemeente nog meer kon doen." Dit was sy oorwoë mening dat 'n vergelyk nog moontlik was.

Ander sprekers is egter van oortuiging dat die saak nie meer in der minne geskik kon word nie. Die breuk was reeds onherstelbaar, want daar "was geene liefde in de gemeente geweest aan den kant van den leeraar en daarom verwacht men niet dat de zaken zullen recht komen door eene schikking". Op grond van hierdie en ander getuienis en oorweginge het die Ring besluit "den band tussen leeraar en gemeente los te maken als voorschreven in Art. 264". Hierna is oorgegaan tot die opstelling van die sogenaamde losmakingsbepalings. Hierdie werk is ook agter geslote deure afgehandel. Die predikant van Beaufort-Wes het voorgestel, gesekondeer deur die skriba van die Ring, ds. A. Moorrees, "dat de Predikant van Fraserburg £1 000 worde aangeboden als voorwaarde waarop hij als leeraar der gemeente zal aftreden". Hy is verlof toegestaan om nog drie maande lank die pastorie te bewoon. Hy sou sy salaris vir dié tyd ontvang en intussen sou hy voortgaan met die vervulling van sy herderlike pligte.

Dit was die einde van die Bambergersaak waarvan die totale koste £138 2s. 6d. beloop het. Ds. Bamberger het voortgegaan met sy werksaamhede soos voorgeskryf deur die Ring, en op 22 Mei 1882 teken hy vir die laaste maal die notule van die kerkraadsvergadering. Die kerkraad moes geld teen ses persent rente by die heer W.J. van der Merwe leen om hom sy geld te gee. 'n Spesiale kommissie het die boeke by hom oorgeneem en op 9 Junie 1882 het die hele kerkraad na die pastorie gegaan om aan ds. Bamberger £1 000 te oorhandig. Op 10 Julie het die kerkraad sy akte van demissie onderteken. Ds. Bamberger en sy vrou het hulle toe blykbaar op Stellenbosch vestig waar hy oorlede is op 21 April 1892.

Ds. P.D. Rossouw, die tweede leraar

Ds. P.D. Rossouw was van 1883 tot op 11 Oktober 1896, toe hy in die amp oorlede is, Fraserburg se tweede NG predikant.

'n Straattoneel op Fraserburg omstreeks ds. Rossouw se sowat 13 jaar lange dienstyd. Die tweede NG kerkgebou, op kerkplein aan die bopunt van Cilliersstraat, is ontwerp deur Carl Otto Hager en op 8 September 1868. Die straat wat voor kerkplein verbyloop, is ná sy dood ter ere van Fraserburg se tweede leraar Rossouwstraat genoem.

Nadat ds. Bamberger sy demissie aanvaar het, het die kerkraad sy eerste beroep op 25 September 1882 uitgebring op ds. Adriaan Moorrees van die NG gemeente Richmond. Hy het die beroep van die hand gewys, waarna die gemeente ds. P.D. Rossouw, van die NG gemeente Steynsburg, op 20 November daardie jaar met 'n volstrekte meerderheid beroep het. Op 5 Februarie 1883 is ds. Rossouw in die gemeente verwelkom en bevestig. D.A. Kotzé skryf: "As sy voorganger se funksie hier die van fondamentlêer was op tydelik gebied, dan was syne die van grondlêer van geestelike werk en geestelike waardes. 'n Opvolger van hom verklaar dat hy 'gesond gesaai en diep geploeg' het. Dit is ook asof die beloop van omstandighede hom hierin behulpsaam was. Daar was byna voortdurend droogte gedurende sy verblyf alhier. Hierdie tydelike beproewing het skuldbesef in die harte van onverskilliges gewerk, met die gevolg dat die gemeente aan geestelike verdieping verryk en vergoed is, vir wat sy aan tydelike waarde verloor het."

Langdurige droogtes

Ná ds. Rossouw se dood het die dorpsraad Fraserburg se hoofstraat Rossouwstraat, hier gesien vanuit die vorige kerk se toring omstreeks 1930, genoem ter ere van die predikant wat die gemeente en dorp 14 jaar lank gedien het.

Tydens ds. Rossouw se dienstyd het sendingwerk en onderwys die wagwoorde van die gemeente geword. Die lidmate het sending- en onderwysbewus geword onder sy besieling. In 1951, met die viering van die gemeente se eeufees, het van die oudste lidmate hom beskryf as "'n groot sielwinner, skool- en sendingman". Hy was knap in organisasiewerk, beslis in sy optrede en 'n wakker prediker. Skaars 'n jaar ná sy aankoms kon die kerkraad reeds aan die ring rapporteer dat "sedert zyne bevestiging, heeft de Kerkeraad het genoegen kunnen smaken, van in de volstrekste harmonie met hem te kunnen samen werken, in het bevorderen van de eeuwige, zoowel als van de tydelyke belangen der Gemeente". As dit nie gebeur het nie, skryf Kotzé, "sou die omvang van die rampe wat daaruit kon voortspruit, nie te bepaal en te voorsien gewees het nie, want groot, haas onbeskryflike droogtes, het die streek voortdurend en genadeloos geteister". In 1884 is melding gemaak van buitengewone, aanhoudende droogte. Dit was so erg dat huisbesoek onmoontlik tot sy reg kon kom. Nogtans het die leraar gereeld buitekerke besoek en so met die gemeentelede in voeling gebly. Die droogte was so noodlottig vir die onderwys dat dit die pogings wat die kerkraad reeds aangewend het om weer die kerkskole op gesonde grondslag te plaas, vergeefs gemaak het. Nogtans is twee Sondagskole, een vir wit mense en een vir bruin mense, op die dorp in stand gehou, waarin die nuttige werk ten spyte van die droogte voortgegaan het. Die droogtes het ook veroorsaak dat baie gemeentelede "in ver en vreemde streke moes rondswerf om weiding vir hulle vee te vind". Dit ten spyt, het die opkoms by die openbare dienste bemoedigend gebly.

"Meer as een getuig dat hy sy volstrekte onafhanklikheid van God nog nooit so diep gevoel het soos nou nie," was die slotwoorde van 'n Ringsverslag uit dié tyd. Die droogte van 1884 het in 1885 sulke afmetings aangeneem dat as die Opperwese "die harte van ander landgenote jeens ons nie oopgemaak het nie sou ganse huisgesinne van gebrek omgekom het. Maar geld en provisie is ons mildelik gestuur waarvoor ons die Heer prys. Aan hulle sal ons ons dank verskuldig wees solank as ons lewe." 'n Komitee is in die lewe geroep om hulp te verleen aan die noodlydendes. Die lede het drie maal per week vergader "en nou terwyl die provisie byna geheel uitgereik is, en ons binne enige dae niks meer sal hê nie, is daar nog geen einde aan die nood, maar het ons alle rede om met groot besorgdheid aan die onmiddellike toekoms van menig huisgesin te dink. Dat daar vele verarm is, hoef ons nie te sê nie, dit spreek vanself. Gemeentelede met groot huisgesinne, kort gelede nog in besit van 'n goeie vermoë het alles verloor, en moet nou genadebrood eet, en is van ander afhanklik vir die dak oor hulle hoof. Hoe dit verder met die ongelukkiges sal gaan, weet die Heer alleen, daar die gevaar nog nie verby is nie en die nood meer aan die toeneem is."

Die gemeente was teen hierdie tyd so te sê ontvolk, want oor 'n groot gedeelte het dit toe twee jaar laas gereën. Die boere het reeds rondgeswerf op soek na weiding in die distrikte Prieska, Hopetown, Richmond, Britstown en Murraysburg, selfs tot by die Sneeuberge en Middelburg, Kaap. In hierdie tyd is die bidure in die gemeente vermeerder van een wat al 20 jaar bestaan het, tot vier. In Februarie 1887, toe die nood op sy hoogste was en groot benouing geheers het, was daar gedeeltelike uitkoms. Daar was weer vooruitgang in die opvoeding te bespeur en ook het die gemeente hul roeping verband met die sending begin besef. Wat veral hiertoe bygedra het, was 'n baie geseënde sendingkonferensie wat aan begin van Junie in die gemeente gehou is. Die oorgrote meerderheid van die lidmate het dit bygewoon. 'n Aansienlike som is bygedra tot die delging van die Binnelandse Sendingskuld. Maar die verbetering was net tydelik, want in die Ringsverslae van 1888, en die daaropvolgende jaar, is daar weer sprake van 'n droogte. Die voorafgaande sewe jaar was die sewe maer jare in Fraserburg se bestaan. Vanaf 1882 was daar nooit voldoende water en toereikende weiding in die gemeente nie. "Onze menschen hebben honderden, wat zeggen wy, duizenden van ponden sterling moeten uitgeven voor huur van weiveld, voor het koopen van water in vreemde streken. Bowendien zyn er in die jaren duizenden van schapen omgekomen. Zelfs in de laatste vyftien maanden zyn er ettelyke duizende schapen van gebrek gestorven, en waar men verlede jaar 2,000 lammeren kreeg, heeft men vanjaar schaarsch 1,000, en in een ander geval waar men 3,000 lammeren kreeg, heeft men vanjaar geen 400."

Nogtans het leraar en gemeente, te oordeel na die kerkraadsnotule, gevoel dat God hulle nie verlaat het nie. "Dog onze God was niet alleen in het midden van de brandende Braambos, en heeft hem bewaard, maar heeft denzelven door zyn Alvermogende Kracht instaat gesteld, te midden van, de vlammen niet alleen welig te groeijen maar ook de heerlijkste vruchteii van zich aftewerpen." Vandaar hulle bydraes van £14 vir die Betsjoeanalandse gemeente; £5 vir Binnelandse Sending; nog £15 vir Sending; £14 10s. vir die Kweekskool en, ten spyte van nog vooroordeel teen sending en sendelinge, nog £20 7s. vir hierdie saak. Selfs die dankoffer het bo verwagting goed opgelewer. Aan kontant alleen is £450 geïn. Dan was daar nog 500 skape en twee perde om te verkoop. Op 1 September die dag waarop die dankofferfees sou begin, was dit droër as ooit. Die nood was op sy hoogste. Die mense wat nog nie getrek het nie, het ook al aan trek begin dink. Toe, in die nag van 5 September, het reën oor die hele distrik uitgesak en daarna het dit ál meer gereën. Die oggend toe die dankfees begin, het die gemeenteskuld nog £1 183 beloop. Op 1 Oktober het dit reeds op £840 gestaan en daar was geen rente agterstallig nie. Bowendien het die Kerkraad nog 650 skape, twee perde en twee bale wol op hande gehad. Dit het dus weer beter gegaan en die toekoms het rooskleuriger gelyk. Die Sondagskole het vordering gemaak. Daar is omgesien na die sendingarbeid in die gemeente. Die mannebiduur, wat die leraar gehou het, "is zeer gezegend"; die vrouebiduur ook. Die buitewyksbidure het ook hul werk hervat.

Ongelukkig het die jaar 1889 weer droog ingesit en droog deurgehou. Damme was steeds droog; fonteine het gedurig swakker geword; velde is verskroei deur verdorrende en verskroeiende winde; saailande het niks buiten stof opgelewer nie. "Op vele plaatsen gaat de stank der doode schapen op, rondom de kraalen, terwyl men tevergeefs uitsiet naar uitkomst. Nauwelyks zyn wy begonnen ons te verblyden over gunstige teekenen voor regen , die wy aan de lucht aanschouwen, of de wind gaat naar het westen, en er komt eene haast onverdragelyke kouden, waardoor de toestand van zaken nog hachelyker word gemaakt." Eers in Desember 1889 het oorvloedige reëns geval "zoodat de droogte nu zoo als wy vertrouwen voor goed is opgebroken, en het gansche gelaat van ons distrikt veranderd is". Die lammeroes van 1890 was dan ook baie geseën — baie tweelinge. In 1889 was die skuld van die gemeente nog £1 000, maar die geloof in die toekoms was so sterk dat die dankfeesopbrings van 1890 toereikend was om die hele skuld te delg. Van 1891 af het die gemeente aan niemand iets geskuld nie. In hierdie tyd het ds. Rossouw byna ongelooflik herstel van 'n ernstige, vier jaar lange siekte.

Traliewerk om die tweede kerk

Die traliewerk om die kerkgebou is in 1892 uit Skotland bestel; dit het die sloping van die tweede kerkgebou in 1955 oorleef.

In 1890 is die kerkraad vergroot met vier lede, twee ouderlinge en twee diakens. Daar is ook 'n gemeentevergadering gehou om te besluit of die kerkraad daartoe behoort oor te gaan om 'n traliewerk om die kerk te laat oprig. Die gemeente was ten gunste van so 'n stap mits die koste nie meer as £1 000 beloop nie. Op 12 Januarie 1891 het ds. Rossouw aan die kerkraad gerapporteer hy tydens die afgelope Sinodesitting die here De Waal en de Kock, vermoedelik handelaars, geraadpleeg het in verband met die prys van so 'n traliewerk. Hulle het onderneem om na 'n firma in Skotland te skryf en kwotasies te vra. Die antwoord was dat so 'n traliewerk die gemeente £600 in Tafelbaai gelewer, sou kos. Die skeepsvrag van £120 was ingesluit. Die heer Frans Maritz het die materiaal van die naaste spoorwegstasie vervoer teen 2/6 per 100 pond min £5, wat hy laat val het as sy bydrae tot die saak. Die kerkraad het besluit dat die traliewerk behoorlik ingewy moes word omdat die tye verbeter het en 'n feestelike stemming die gemeente ná al die jare van beproewing geen kwaad sou doen nie. Prof. Nicolaas Hofmeyr van die Stellenbosse Kweekskool is uitgenooi om as feesredenaar op te tree. Hierdie eer is hom aangedoen omdat hy die voorstel om 'n traliewerk om die kerk op te rig, aan die leraar gedoen het. Die oorweging was dat dit sou bydra tot die aantreklikheid van die gebou en dat dit sou pas by die vereiste stemming van afsondering en gewydheid van 'n Godshuis. Die hoogeerwaarde professor het nie kans gesien om na Fraserburg te kom nie, en die kerkraad moes van sy spyt daaroor verneem op 3 Oktober 1892 nadat die traliewerk reeds op 3 September ingewy is. Die totale koste van die traliewerk was einde ten laaste £1 320.

Ds. Rossouw se siekte en dood

Ds. Rossouw se begrafnis in Oktober 1896 op Fraserburg. Al is die tweede kerk in 1955 gesloop, het die traliewerk van 1892 om die kerkperseel en ds. Rossouw se graf behoue gebly.

Op 3 Desember 1892 moes ds. Rossouw die kerkraad verlof vra. Die moeisame arbeid gedurende die lang jare van teisterende droogte, die ontberings van die gemeente, gepaardgaande met bekommernis en sorge vir die herder, het sy kragte uitgeput en hom gebreek. Kotzé skryf: "Skuld en armoede van kerk en lidmaat onderskeidelik, die siekte van sy gewaardeerde en onontbeerlike hulp, sy vrou, het nie in sy klere gaan sit nie. Dit was te veel vir vlees en bloed, want ds. Rossouw het 'n teer hart in hom omgedra. Hy het saam gevoel en saam gely. Nou sou hy liggaamlik ondergaan saam met baie van sy gemeentelede wat in die stryd ongemerk gekwyn en ondergegaan het." Ds. Rossouw was van plan om Boland toe gaan om "aan het Strand" te rus en aan te sterk en te herstel. Op 23 Januarie 1893 het die raad 'n brief van hom en twee doktersertifikate behandel, waaruit dit geblyk het dat sy gesondheidstoestand ernstig was. Die Kerkraad was terneergedruk en skryf aan hom 'n brief waarin hulle hul "hartelyke spyt te kennen geeft over de bezoekende hand Gods, die thans op onzen geliefde Leeraar rustende is" en dat aan hom verlof toegestaan word vir ses maande. Die verlof het hom baie goed gedoen en hy het weereens sy werk hervat en nog vier jaar sy geseënde arbeid in die gemeente voortgesit, hoewel hy nooit heeltemal gesond was nie. Sy kragte het gaandeweg afgeneem, en in Oktober 1896 was sy gesondheidstoestand bedenklik.

Op 11 Oktober 1896 is ds. Rossouw, wat 14 jaar leraar van die gemeente Fraserburg was, oorlede. Op 26 Oktober 1896 het die kerkraad te boek gestel "hoe diep zy het groote verlies gevoeld, dat de Kerk in het algemeen en die gemeente in het byzonder, geleden heeft door zijn vroegtydigen dood. Dat de Kerkraad zyn getrouwe arbeid in de gemeente hoog waardeerd en Gode dankzeg voor hetgeen Hy in hem aan de Kerk en de gemeente geschonken heeft." Ds. Rossouw is onder blyke van groot en innige deelname begrawe in die kerkgebouterrein. Die gemeente het vir hom in dankbare herinnering 'n grafmonument opgerig. Ook die dorpsraad het sy nagedagtenis geëer deur die naam Rossouwstraat, wat destyds deur die dorp se sakekern geloop het.

Ds. Sypkens se bediening

Ds. Former Sypkens, leraar van 1897 tot 1906, toe hy aftree.

Ná ds. Rossouw se heengaan, het die gemeente gelukkig getref dat reeds die tweede beroep geslaag het en wel op 11 Januarie 1897 op dr. Former Sypkens, by uitnemendheid 'n kenner van tale, onder meer ook Frans, Latyn en Engels, asook 'n verdienstelike prediker. Sy dienstermyn was vir die gemeente 'n veelbewoë tydperk van beroering en beproewing weens die Tweede Vryheidsoorlog en genadelose droogtes.

Hy is op 13 Januarie 1860 in Delfzyl, Nederland, gebore en is dus twee dae voor sy 37ste verjaardag na Fraserburg beroep. Hy het sy opleiding eers aan die Gimnasium in Groningen ontvang en daarna aan die Universiteit van Utrecht. Sy doktorale eksamen het hy in April 1886 afgelê. In Mei daardie jaar het hy in Suid-Afrika aangekom en toelogiese klasse aan die Kweekskool bygewoon. Hy was toe reeds twee jaar kandidaat in die teologie. Toe hy dus by die Sinode wat in 1886 vergader het, aansoek doen om die proponentseksamen einde 1887 af te lê, is dit hom met dispensasie van sekere wetsartikels geredelik toegestaan. Sy eerste gemeente was Newcastle in die destydse Natal waar hy in Junie 1889 bevestig is. In hierdie jong gemeente, toe sowat sewe jaar gelede gestig, het hy met toewyding en getrouheid gewerk tot 1897 toe hy die beroep na Fraserburg aanneem.

Ds. Sypkens was 'n buitengewoon geleerde. Sy preektaal was onvervalste Nederlands. Hy was 'n talentvolle prediker en sy liefde vir Christus het altyd in sy prediking duidelik geblyk, soos ook sy liefde vir die waarheid, skryf D.A. Kotzé in Fraserburg se eeufees-gedenkboek. Een van sy redes word onder andere nog onthou. Hierin het hy verklaar dat as jy iemand vra of hy van die waarheid hou, so iemand sou sê: "Ja, ek het die waarheid lief," maar as jy dieselfde persoon die waarheid, soos van toepassing op hom, sou vertel, hy baie kwaad sou word – byna sonder uitsondering. Ds. Sypkens was liggaamlik nie sterk nie. Die uitgestrekte gemeente het sy kragte verder verswak. In 1906 moes hy sy emeritaat aanvra. Hy is toe terug na Europa. Hy is in die hoë ouderdom van 89 jaar en nege maande op 23 Maart 1949 in Engeland oorlede.

Tweede Vryheidsoorlog

In Fraserburg het hy agt jaar en agt maande gedien. Ook sy dienstyd hier was een van ontsaglike ontbering en verreikende omwentelinge op byna elke lewensterrein. Die gemeentelike eenheid was tot in die fondamente geskud. Dit was oorlog en sommige gemeentelede het probeer vriende hou met die Engelse, en die broederliefde en patriotisme het andere weer die kant van die Boere laat kies. Etlike families, onder andere die familie Erasmus, toe van Skerpioenskraal, moes swaar beproewing verduur. Eers het 'n Boerekommando al hulle koring geneem op belofte van betaling. Toe Erns Erasmus en sy sestienjarige seun by die Boere aansluit, het die Engelse, 'n "kolom" van 1 100 man, weer gekom. Hierdie besoek het gepaardgegaan met die opbreek van die huis se vloere, vernietiging van bewoners se klere, stukkend slaan van meubels en uiteindelik die wegvoer van die bejaarde vader van Erns Erasmus na Beaufort-Wes. Hulle vee is ook alles geneem en mev. Erasmus en haar kinders was sonder heenkome. Haar man se broer het hom oor hulle ontferm. Ook het gegriefde b bruin inwoners nou kans gesien om hul werkgewers in die rug te steek. Hulle dienste is ook nie deur die veroweraars geweier nie. Dit het tot vervolging gelei en die verbittering nog vererger. Die Boere het van hierdie vervolging verneem en 'n klomp van die deurmekaar vyand vasgekeer en onverbiddelik met hulle afgereken.

Ook het vernietigende droogtes weer die distrik Fraserburg geteister. Baie boere het 70 persent en meer van hulle vee verloor in die tydperk van 1903 tot 1904. Een van die gevolge van die droogte was dat dit die geestelike bearbeiding van die gemeente ernstig belemmer het. So kon byvoorbeeld geen huisbesoek gedoen word nie. Die onderwys het ook swaar gely. Terwyl die inwoners moes vlug na al die windstreke "is het niet te verwonderen dat eene school waar zy bestond, werd opgeheven en waar zy niet bestond niet werd opgericht". Ten spyte van hierdie benarde toestand was die gemeente haar steeds 'n barmhartige Samaritaan en het onbaatsugtig aalmoese uitgedeel aan diegene wat in groter nood verkeer het. Daar was Kakamas, die droogte- en oorlogsgeruïneerde Transvaal en die Vrystaat van, sowel as die sending.

Ds. Sypkens se siekte en vertrek

Op 23 April 1904 is prop. Hattingh georden tot tydelik waarnemende leraar van Fraserburg as gevolg van die langdurige afwesigheid van ds. Sypkens. Op 1 Oktober 1904 behandel die kerkraad 'n brief van laasgenoemde vanaf Bad Neubeim in Duitsland. Hierin meld hy dat die professor wat hom behandel, meen dat die baddens sy hart goed doen. Volgens dié medikus kon hy egter nog nie daaraan dink om sy werk te hervat nie. Daarom versoek hy die raad om hom te vergun om eers in Januarie na Suid-Afrika terug te keer. Die kerkraad het hiertoe ingewillig en hom verlof toegestaan tot Januarie 1905. Omdat ds. Hattingh intussen 'n beroep ontvang en vertrek het, was die gemeente weer sonder 'n leraar. Eerw. Viviers van die plaaslike sendinggemeente het toe die gemeentewerk gedoen. Op die bepaalde datum was ds. Sypkens op sy pos, maar die einde van sy dienstyd op Fraserburg was toe nie meer ver nie. Sy dokters het hom aangeraai om sy amp neer te lê in belang van sy gesondheid. Vertoë in dié verband is tot Ring gerig en die liggaam beveel toe aan "dat de leeraar op pensioen zou aftreden wegens lichaams kwaal". Die voorsitter het die nodige sertifikaat van die kerkraad gevra en ontvang volgens Artikel 302 (2). Op voorstel van broers Reitz en Stoffberg is "besloten hoewel met leedwezen zulk een certifikaat te verleenen". Op versoek van ds. Sypkens en op advies van die Ringskommissie is later besluit om nog drie maande te wag "en dat als er geen bepaalde verbetering is de Rings Commissie alsdan hare aandacht aan de zaak wijde".

Op 5 September 1905 moes ds. Sypkens tot sy leedwese kennis gee dat daar nog geen merkbare verbetering in sy gesondheid ingetree het nie, en dat hy voornemens was om met Januarie-nagmaal 1906 sy amp neer te. Die laaste kerkraadsvergadering wat ds. Sypkens bygewoon het, het hy op 29 Januarie 1906 met 'n kragtige gebed geopen. Daarna het hy 'n treffende woord tot die Kerkraad gerig. "Op zeer aandoenlijke wijse toonde hij aan hoeveel stof daar voor verootmoediging was als hij terugzag hoe veel gebrekkigs zijn werk heeft aangekleefd gedurende zijn verblijf hier; maar ook aan den anderen kant was daar stof tot dankbaarheid voor zooverre God hem als 'n Herder en Raad gebruikt had om zijn werk in deze gemeente te doen, en ook voor den broederlijken geest die steeds al hunne verrichtingen kenmerkte. Verdraagsaamheid, eensgezindheid en liefde heerschte steeds in de vergaderingen." Ná 'n woord van afskeid deur die konsulent namens die raad, verlaat ds. Sypkens met 'n stille, hartlike handdruk aan elk van die kerkraadslede die vergadering. Weens die heersende geldnood kon die kerkraad slegs die aftredende leraar tot die einde van Januarie vergoed.

Ds. M.S. Daneel

Ds. M.S. Daneel het net in drie gemeentes gearbei: Calvinia van 1898 tot 1906, Fraserburg van 1906 tot 1914 en toe Victoria-Wes tot sy aftrede in 1934. Hy is oorlede op 26 Junie 1937.

Die eerste twee beroepe ná die vertrek van ds. Sypkens was onsuksesvol. Die eerste een is uitgebring op ds. M.S. Daneel van Calvinia en die tweede op ds. H.J.L. du Toit van Richmond. Op 14 Mei 1906 is ds. Marthinus Smuts Daneel vir die tweede maal beroep. Reeds drie weke later het hy die beroep aanvaar, mits hy op Fraserburg einde September of begin Oktober bevestig kon word. Die kerkraad het hierin toegestem. Op waardige wyse is ds. Daneel toe op 29 September verwelkom. Wat veral 'n blywende indruk gemaak het, volgens D.A. Kotzé in die eeufees-gedenkboek, was die voortreflike koorsang onder leiding van die orrelis mnr. Strobos bygestaan deur mej. Dyason. Etlike adresse is hom en sy gade ook aangebied. Sewe jaar en vier maande het ds. Daneel op Fraserburg gearbei. Volgens Kotzé kan van ds. Daneel gesê word "dat hy hom hart en siel beywer het vir die geestelike en tydelike belange, nie alleen van die gemeente nie, maar ook van dorp en distrik in die algemeen. Hy was 'n wakker leier op wie se beslissing die gemeente in tye van twyfel kon reken. Ds. Daneel was 'n man uit 'n stuk, 'n man wat wis wat hy wou. Tydens sy dienstermyn was daar deurgaans prysenswaardige samewerking wat gemeentelike aangeleenthede betref. In tye wanneer belangrike besluite geneem moes word, het die gemeente bankvas agter die predikant gestaan. Wat kerklike werk betref, getuig die Ringsverslae van vrug op die arbeid. Die bywoning van die gewone oggend- en aanddienste was goed. Die gemiddelde getal toehoorders was om en by 200 per geleentheid. Die Junie-nagmaal van 1907 (is) baie uitstekend bygewoon, en daar was nie meer sprake van dat 'n lidmaat dorp toe kom en nie nagmaal gebruik nie. Verreweg die grootste gedeelte van die lidmate het deelgeneem."

Godsdienstoestande

Ds. Daneel se portret in die NG konsistorie op Fraserburg.

In hierdie stadium is daar gereeld op agt plekke in die gemeente buitedienste gehou. Daar was drie klasse van bidure, naamlik: een weeklikse vir volwasse mans. Hieraan is hartlik deelgeneem. Dan was daar een, ook weekliks, vir getroude vroue. Ook hieraan is hartlik deelgeneem. Die derde was 'n weeklikse bidstond vir jong mense. Die deelname hieraan was minder bemoedigend. Dan was daar nog die ou gevestigde instelling van die maandelikse sendingbiduur. Die sendingywer van die gemeente het hoog opgevlam in hierdie tyd. Dit moet gedeeltelik toegeskryf word aan die besielende besoeke van drie buitelandse sendelinge, waarvan die blywendste eerw. T. Vlok van Njassaland s'n was. Dit was ook in hierdie tyd dat eerw. Hugo, 'n seun van die gemeente, hier georden is. "Die gemeente voel haar dankbaar een van haar seuns te kan afsonder vir die werk," verklaar die kerkraad. In Junie 1907 was ds. J. Daneel van Kranspoort ook hier op besoek. Sy prediking was ook tot groot seën "en het die gemeente verder verlig". Die Christelike Vrouevereniging wat 'n paar jaar tevore op Fraserburg gestig is, het ook onverpoosd met hulle goeie werk voortgegaan. Hulle het juis in 1907 'n basaar gehou en besluit om met die versamelde geld 'n dogter uit die gemeente te laat oplei as onderwyseres.

Ds. Daneel het ook 'n stelsel ontwikkel waarvolgens hy by die namiddagdiens ná nagmaal vrae gevra het oor die oggend se preek. Hierdie gebruik het die aandag van die kerkgangers aanmerklik verbeter. Dit was 'n stimuleermiddel om hulle beter te laat luister. Hy verklaar later self "velen kunnen reeds beter antwoorden dan tevoren". Die Christelike Jongeliedevereniging het maandeliks vergader en het goeie opvoedingswerk verrig, en gesonde sosiale verkeer meegebring. Eers was die ledetal maar 40. Spoedig het dit aangegroei tot oor 'n honderd. Met nagmaalsgeleenthede is altyd 'n geestelike onderwerp bespreek. Die biduur ná die nagmaalsviering het 'n instelling geword. "Dit biduur is nog een gedenkteken van den vromen vroeggestorven ds. Rossouw," het die kerkraad gemeld. Die huisgodsdiens is nagenoeg dwarsdeur die hele gemeente gereeld waargeneem. Sondae is op die boereplase die preke van professor Hofmeyr, Hofacker, Olivier of Mcgregor gelees. In die buitewyke was dronkenskap destyds in die gemeente as't ware onbekend. Op die dorp kon ook nie veel gekla word nie ten spyte van twee hotelle en twee drankwinkels wat sterk drank verkoop het. Nogtans "heeft Bacchus eenige oude aanbidders op ons dorp" en tot dusver misluk die pogings om hulle daarvan te verlos. Die vernaamste vorm van Sabbatsontheiliging, volgens die kerkraad van destyds, het bestaan "in die rondkuiery by bure in plaas van die gemeenskap van die Heer se kinders op te soek in die Godshuis".

In 1911 het die leraar die kerkraad gevra om vir hom 'n motorfiets te koop om gemeentelike werk mee te doen. Dit sou baie tyd bespaar. Die kerkraad het hom £80 vir die doel gegee en onderneem om alle reparasies aan die "instrument" te dra. "De leeraar draagt de lopende kosten van petrol en olie. Als het instrument eene totale mislukking is dan zal ds. Daneel de koopsom terug betalen." In 1912 is besluit om die orrel te vergroot. Daar is toe onderhandel met sekere orrelbouers en sowat £250 is spandeer. Etlike buurgemeentes is in hierdie tyd vergun om kollektes in die gemeente van Fraserburg te kom hou. Onder andere het die kerkraad van Amandelboom, tydens Julie en Oktober met nagmaalsgeleenthede hier, vir hulle kerkfonds gekollekteer. Dr. W.P. Steenkamp is ook verlof toegestaan om vir die gemeente Nieuwoudtville fondse in te samel. Die kerkraad het buitendien self geld ingesamel ter ondersteuning van die Industriële Inrigting (waarskynlik 'n nywerheidskool) op Worcester. Tesame met die groot bedrae wat jaarliks aan die sendingsaak geoffer is, skryf D.A. Kotzé, moet erken word dat die gemeente 'n oop hart en hand ten opsigte van die minderbevoorregtes gehad het. In April 1913 besluit die kerkraad om vir die predikant 'n "Ford motorkar met benodigdhede aan te koop by Hodgson Broers mits ds. Daneel die £80 terugbetaal aan die kerkraad vir die motorfiets reeds aangekoop … en mits die voorwaarde sal wees dat ds. M.S. Daneel die motorkar van die raad sal terugkoop in geval hy van Fraserburg mag vertrek … Ds. Daneel moet olie en petrol en die lopende koste dra, die kerkraad verskaf die ander."

Die gemeente en plaaslike sport

Ds. Daneel was lid van Maties se eerste rugbyspan van 1896 wat die eerste keer die Groot Uitdaagbeker gewen het; vandaar ook sy belangstelling in die bevordering van sport op Fraserburg. Hy sit links in die middelste ry. (Die latere ds.) C.V. Nel sit regs in die middelste ry. (Die latere ds.) P.K. Albertyn staan agter, vierde van links. Die kaptein, in die middel met die bal op sy skoot, is John Hofmeyr, later predikant van Somerset-Oos. Links van Hofmeyr sit Herman van Broekhuizen, later NG predikant van Kuilsrivier en Pretoria voor hy oorgegaan het na die Hervormde Kerk.

Ds. Daneel het ook sportbeoefening aangewakker. Dit was in sy tyd dat die sportterrein aan die munisipaliteit en sportverenigings oorgemaak is. Ook aan die sportgeriewe van die bruin mense is die nodige aandag gegee. Maar ten spyte van die geesdrif vir liggaamsopvoeding, het die kerkraad tog gevoel dat dit nie gepaard moet gaan met verwaarlosing en ondermyning van die belange van die siel nie. In die lig hiervan is dit goed te begryp waarom die kerkraad in 1913 'n beskrywingspunt oor die onderhawige saak na die Ring opstuur en wel as volg bewoord: "De Ring besluit ofschoon hij alle onschuldige en gezonde lichaamsoefeningen in de opene lucht begeert aan te moedigen hij toch ten sterkste afkeurt al de buitengewone geldverkwisting, al het tijdverlies, en alle andere buitensporigheden die gepaard gaan met den voetbal op plaatzen waar men hem overdrijft en begeert dat de Kerk in deze haar stem zal laten hooren en haar invloed daartegen zal laten gelden." Met die oormakingsbepalings van erwe 80-84 aan die stadsraad as openbare sportterrein, het die Kerkraad dan ook so ver moontlik sorg gedra dat sport nie 'n afgod van Fraserburg sou word nie.

Op 2 Februarie 1914 het ds. Daneel afskeid geneem van Fraserburg waar hy sewe jaar en vier maande gearbei het. Hiervandaan het hy vertrek na die NG gemeente Victoria-Wes, waar hy werksaam was tot hy sy emeritaat in 1934 aanvaar het.

Ds. Lou Hofmeyr

Ds. J.W.L. (Lou) Hofmeyr, Fraserburg se leraar van 1914 tot 1917 toe hy organiserende sendingsekretaris word.

Ds. Daneel se opvolger, ds. J.W.L. (Lou) Hofmeyr (1914 - ’17), het uit die sendingveld gekom en aan die sending moes die gemeente hom weer offer toe hy organiserende sendingsekretaris van die Kaapse Kerk geword.

Ná ds. Daneel se vertrek moes weer 'n leraar beroep word. Op die groslys verskyn daar hierdie keer interessante name, name van figure wat bestem was om later 'n groot rol in die land, en selfs in die wêreldgeskiedenis te speel in minstens een van die gevalle. Onder hierdie name was dié van dr. W.P. Steenkamp en dié van dr. D.F. Malan. Die finale keuse het egter op ds. H.P. van der Merwe (moderator van die Kaapse Kerk in 1924) geval. Hy het bedank. Ná nog vier mislukte beroepe is op 23 November 1914 ds. Johannes Wynand Louw Hofmeyr hierheen beroep. Die beroep het geslaag. Hy was die vierde van die vyf seuns van ds. Hofmeyr van die NG gemeente Somerset-Oos wat almal predikant geword het. Ds. Lou Hofmeyr is op 19 Julie 1878 gebore en oorlede op 28 Oktober 1936 in die ouderdom van 58 jaar. Hy is op 4 April 1906 op Worcester getroud met Anna Jemima (Minnie) Strassheim (presidente van die Vrouesendingbond van 1934 – '41). Net een kind is uit dié huwelik gebore.

Tydens sy beroep na Fraserburg was hy in die sendingveld werksaam. Uit die aard van die saak het sendingwerk dus in sy tyd ook op Fraserburg die nodige aandag geniet. Daar was weer 'n verwoestende droogte wat drie jaar voortgeduur het, nogtans is die openbare eredienste goed bygewoon. Ook kon die Kerkraad verklaar dat daar "groot eensgesindheid heers in die gemeente". Maar dit was die gemeente nie vergun om hierdie leraar lank hier te hê nie. Ná twee jaar en 10 maande se verblyf neem hy reeds afskeid op 15 Desember 1917. "Die Kerkraad dink met dank terug aan sy getroue arbeid."

In 1918 het ds. J.G. Olivier, later Organiserende Sendingsekretaris van die Kaapse Kerk, leraar van Fraserburg geword. Tot sy vertrek in 1925 het hy diep spore op geestelike en opvoedkundige gebied afgedruk. Hy is opgevolg deur ds. H.C. Kruger, wat tussen 1925 en 1948 die gemeente bearbei het. Veral vir die verenigings lewe het hy hom beywer.

Die volgende leraar was ds. I.F. Retief. In April 1951 het die gemeente die heuglike eeufeesviering onder sy leiding meegemaak. In die loop van die eerste honderd jaar van die gemeente se bestaan is verskeie gemeentes van die moedergemeente afgestig. Die ledetal van laasgenoemde was met die eeufeesviering 1 038. Daar is destyds gevoel dat die kerkgebou vanweë ouderdom nie meer goed beantwoord aan die vereistes van die groot gemeente nie, vandaar dat ernstig aan die bou van 'n nuwe kerk gedink is. In die brosjure vir die inwyding van die nuwe kerk word die besluit om die ou kerk af te breek en 'n nuwe te bou kort en kragtig verduidelik: "Vroeg in 1949 was daar 'n voorstel tot grootskaalse reparasie, terwyl daar in dieselfde jaar nog 'n kommissie vir hierdie doel gekies is. Na raadpleging met argitekte, beraadslaginge en oorweginge is die gevoele van die gemeente in 1951 gevra by wyse van 'n stembrief. Aangesien die oorgrote meerderheid van die gemeente gevoel het dat dit nodig is dat daar tot die aanbou van 'n nuwe kerk oorgegaan word, het die Kerkraad sodanig besluit."

Onlangse verlede

Van 1972 tot 1984 het die gemeente agtereenvolgens drie predikante gehad wat almal verder studeer en aan die Kweekskool as doktor gepromoveer het: drr. Kobus Victor, Adelbert Scholtz en Eduan Naude. Dr. Scholtz se pa, dr. G.D. Scholtz, was in die jare sestig redakteur van die Transvaalse oggendblad Die Transvaler. Dr. Scholtz jr. en dr. Victor was klasmaats aan die Kweekskool en het einde 1967 saam afstudeer. Ds. Paul Roos-Jonker het dr. Naude in 1984 opgevolg, maar ook sy dienstyd was kort, want in 1988 het uit die NG Kerk bedank en aangesluit by die Afrikaanse Protestantse Kerk. Sowat 40 lidmate het hom gevolg waarna die plaaslike AP gemeente in ’n stadium twee keer soveel lidmate gehad het, maar in die jongste jare het dit afgeneem tot sowat 30. Ds. Johan Basson het hom opgevolg en in die gemeente gebly tot hy sy emeritaat aanvaar het.

In 2001 het die gemeente sy 150-jarige bestaan met die publikasie van ’n sagteband-feesbundel gevier asook ’n feesdiens waartydens dr. Victor gepreek en dr. Naude die Nagmaal bedien het. Dr. Victor se preek was na aanleiding van dieselfde teks wat hy 27 jaar vantevore tydens sy afskeidspreek gebruik het.

Ds. Fritz Kotzé se ontvangs en bevestiging

Ds. Fritz Kotzé en sy vrou, Chanté (née Benson).

Ds. Fritz Kotzé (25) het op Vrydag 27 Mei 2016 die 165 jaar oue gemeente se 18de leraar geword nadat ds. Wessel Oosthuizen sy emeritaat aanvaar het om te gaan boer. Kotzé was een van vier jong kandidate wat gevra is om ’n proefpreek op Fraserburg te kom lewer. Hy het twee ander beroepe bedank om die een hierheen aan te neem. Sy verwelkoming in die gemeente het reeds op Dinsdagaand 24 Mei begin toe lidmate ’n ent die dorp uitgery het om hom op die Leeu-Gamka-pad te verwelkom. Hy is vergesel van sy verloofde, Chanté Benson, haar ma, Lara Benson, dié se suster, Karen Redelinghuis, en Kotzé se ouers, Louwrens en Erika Kotzé. Die besoekers is getrakteer op ’n ete in ’n plaaslike restaurant waar lidmate met hom en sy mense kon kennis maak. Intussen het die gemeente gesorg dat die pastorie se koskaste alles bevat wat die besoekers uit die noorde vir hul week lange verblyf op die dorp kon nodig kry.

Vrydagaand om sesuur het ds. Theunis Kriek van Warmbad-Wes, Kotzé se grootwordgemeente, die bevestiging waargeneem. Ds. Eric Botha van Richmond het tydens die bevestiging vertel die Ring van Beaufort, waarvan hy voorsitter is, is eintlik meer ’n streep as ’n ring, want dit strek van Leeu-Gamka sowat 250 km met die N1 langs tot by sy eie gemeente. Prins Albert lê suid van die nasionale pad en Merweville, Fraserburg en Victoria-Wes noord. Botha het gesê ten spyte van dié uitgestrektheid vorm die leraars van die ring ’n hegte eenheid wat mekaar getrou bystaan. André Reyners, leier-ouderling van die plaaslike VG gemeente, het die moedergemeente gelukgewens met sy nuwe predikant en gesê hy vertrou die samewerking tussen die twee gemeentes sal steeds hartlik wees. Die VG gemeente is reeds vyf jaar vakant, maar hulle het nog altyd die vrymoedigheid gehad om die predikant van die moedergemeente se hulp te vra.

Nadat prop. Kotzé amptelik bevestig is, het di. Kriek, Botha, Herman Burger (Merweville) en Jacques Grobler (Leeu-Gamka) aan die handeoplegging deelgeneem. Roerende oomblikke het gevolg toe Fraserburg se splinternuwe predikant se ma sy toga omhang. Sy verloofde, met wie hy na verwagting in September 2016 sou trou, het toe vertel hoe sy daarna uitsien om Karoo toe te verhuis en die uitdagings in die gemeente aan te pak.

Sondagoggend was daar ’n groot opkoms van lidmate wat ds. Kotzé se intreepreek kom hoor het. Hy het sy visie vir die gemeente aan die hand van Koos van der Merwe se gedig “So sal ek kom” met die kerkgangers gedeel en gesê: “Dit daag elke gelowige uit om anders oor God te dink en praat sodat ons radikaal anders oor Hom kan getuig. Dit wys ook opnuut ons weerloosheid sonder God.” Ná die erediens het lidmate op die skouterrein bymekaargekom vir ’n vleisbraai en gesellige verkeer saam met ds. Kotzé en sy familie.

Ná drie jaar in die gemeente het ds. Kotzé ’n beroep na die NG gemeente Vaalpark by Sasolburg aangeneem, waar hy op 1 Junie 2019 bevestig is.

Leraars

Ds. en mev. I.F. Retief, leraarspaar van 1949 tot 1959.

Die Kerkbode berig in Augustus 1951 oor die viering van die gemeente se 100-jarige bestaan.

• Carl Arnoldus Bamberger, 1854–1882 (emeriteer; oorlede op 21 April 1892)
• Pieter Daniël Rossouw, 1883 – 11 Oktober 1896 (oorlede in die amp)
• Former Sypkens, 1897–1906 (emeriteer weens swak gesondheid)
• Marthinus Smuts Daneel, 1 Oktober 1906 – 12 Februarie 1914
• Johannes Wynand Louw Hofmeyr, 1914–1917
• Johannes Gerhardus Olivier, 1918–1925
• Carel Hendrik Kruger, 1925–1948
• Ignatius Ferreira Retief, 1949–1959
• Nicolaas Salomo Steenkamp, 1960–1966
• Archibald Rothman, 1967–1971
• Dr. Kobus Victor, 1972–1974
• Dr. Adelbert Scholtz, 1974–1981
• Dr. Eduan Naude, 1981–1984
• Paul Roos-Jonker, 1984–1988
• Johan Basson, Januarie 1989 – Junie 2011
• Wessel Oosthuizen, 2011 – 2016
• Frederich (Fritz) Kotzé, 27 Mei 2016 – 2019

Galery

• 
  Die vorige kerkgebou, afgeneem in 1939.
• 
  Dieselfde gebou, ook afgeneem in 1939.
• 
  Die vorige kerkgebou, 1939.

Bronne

• (af) Kotzé, D.A. 1951. Die Gemeente Fraserburg. 'n Eeufees-gedenkboek (1851–1951). Fraserburg: NG Kerkraad.
• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• (af) Olivier, ds. P.L.. 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Van Wijk, mev. A.J. 1964. Vroue-Sendingbond Kaapland. Na vyf-en-sewentig jaar 1889–1964. Kaapstad: Die Hoofbestuur van die Vroue-Sendingbond.