From Wikipedia, the free encyclopedia
IATA aeroporti kodi, shuningdek, IATA joylashuv identifikatori, IATA stansiya kodi yoki oddiygina joylashuv identifikatori sifatida tanilgan, Xalqaro havo transporti assotsiatsiyasi (inglizcha: International Air Transport Associantion, IATA) tomonidan belgilangan dunyo boʻylab koʻplab aeroportlar va metropolitan hududlarni belgilovchi uch harfli geokoddir[1]. Aeroportning roʻyxatdan oʻtish stollarida biriktirilgan bagaj yorliqlarida koʻzga tashlanadigan belgilar ushbu kodlardan foydalanish usuliga misoldir[2] [3] [4].
Ushbu kodlarni tayinlash IATAning 763-sonli rezolyutsiyasi bilan tartibga solinadi[5] va Kanadaning Monreal shahridagi IATA bosh qarorgohi tomonidan boshqariladi. Kodlar har yarim yilda bir marta IATA aviakompaniyalarni kodlash katalogida chop etiladi.
IATA aeroportga xizmat koʻrsatuvchi tashkilotlar va ayrim temir yoʻl bekatlari uchun kodlarni taqdim etadi[6].
IATA kodi boʻyicha saralangan aeroportlarning alifbo tartibida roʻyxati mavjud. Aviakompaniyalar bilan kelishuvga erishgan AQShning Amtrak, Fransiyaning SNCF, Germaniyaning Deutsche Bahn kabi temir yoʻl kompaniyalarining ham alifbo tartibidagi IATA temir yoʻl vokzallari roʻyxati mavjud. Biroq, koʻpgina temir yoʻl maʼmuriyatlari bekatlar uchun oʻz kodlari roʻyxatiga ega, masalan, Amtrak stansiya kodlari roʻyxati.
Aeroport kodlari 1930-yillarda uchuvchilarga joylashuvni aniqlash uchun qulaylik yaratish zaruratidan kelib chiqqan. Dastlab, AQShdagi uchuvchilar shaharlarni aniqlash uchun Milliy ob-havo xizmatining (NWS) ikki harfli kodidan foydalangan. Ushbu tizim NWS identifikatori boʻlmagan shaharlar va qishloqlar uchun boshqarib boʻlmaydigan boʻlib qoldi va ikkita harfdan foydalanish faqat bir necha yuz kombinatsiyaga ruxsat beradi, natijada aeroport kodlarining uch harfli tizimi joriy etildi. Bu tizim barcha harflar bir-biri bilan birgalikda ishlatilishini nazarda tutgan holda 17 576 ta almashtirish imkonini beradi[7].
AQSh Harbiy-dengiz kuchlari „N“ kodlarini saqlab qolganligi va Federal Aloqa Komissiyasining „W“ yoki „K“ bilan boshlanadigan chaqiruv belgilari bilan chalkashmaslik uchun Amerikaning baʼzi shaharlarining nomlari ushbu harflardan biri bilan boshlanadigan aeroportlari „notoʻgʻri“ aeroport kodlarini qabul qilishga majbur boʻldi: Nyuark aeroporti uchun (Nyu Jersi shtati) EWR, Nyu Heyven (Konnektikut shtati) uchun HVN, Norfolk (Virginiya shtati) uchun ORF, Ki Vest (Florida shtati) uchun EYW, Nome (Alyaska shtati) uchun OME, Neshvil (Tennessi shtati) uchun BNA (aeroportning asl nomi Berry Field boʻlgan) hamda Napa (Kaliforniya shtati) uchun APC[7]. Ushbu amaliyot Qoʻshma Shtatlardan tashqarida kuzatilmaydi: Karachi – KHI, Varshava – WAW va Nagoya – NNT. Bundan tashqari, Q harfi bilan boshlangan uchta harfli kod radioaloqada keng qoʻllanganligi sababli, nomi „Q“ bilan boshlangan shaharlar, xususan Qiqihar (NDG), Kvetta (Quetta – UET), Kito (Quito -UIO), Quimper (UIP), ham muqobil kodlarni topishga toʻgʻri keldi[manba kerak].
IATA kodlarini AQSh aeroportlarining FAA identifikatorlari bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Aksariyat FAA identifikatorlari IATA kodlari bilan mos keladi, biroq ayrimlari mos kelmaydi, masalan, Saypan aeroportining FAA identifikatori GSN, IATA kodi esa SPN, boshqalarining FAA identifikatori AQShdan tashqaridagi aeroportlarning IATA kodlari bilan mos keladi[manba kerak].
Kanadaning ayrim aeroportlari, masalan Monrealdagi Monreal Tryudo aeroporti (YUL) hamda Torontodagi Toronto Pirson aeroporti (YYZ) kabi aeroportlarning IATA kodlari shahar nomining har qanday anʼanaviy qisqartmasi bilan deyarli oʻxshamaydi yoki umuman oʻxshamaydi. Bu kodlar 1930-yillarda ob-havo maʼlumoti stansiyalarini aniqlashda foydalanilgan ikki harfli kodlardan kelib chiqqan. Ikki harfli koddan oldingi harflar quyidagi formatga mos keladi:
Kanadadagi aksariyat yirik aeroportlarda „Y“ harfi bilan boshlanadigan kodlar mavjud[8], biroq barcha „Y“ kodlari ham Kanadaga tegishli emas (masalan, Yuma (Arizona shtati) uchun YUM va Yantai (Xitoy) uchun YNT), shu bilan birga Kanada aeroportlarining hammasi ham „Y“ harfi bilan boshlanmaydi (masalan, Bathurst, Nyu-Brunsvik uchun ZBF). Koʻpgina Kanada aeroportlarida W, X yoki Z bilan boshlanadigan kod mavjud, ammo ularning hech biri yirik aeroportlar emas. Kanada transkontinental temir yoʻllari qurilganda, har bir stansiyaga oʻzining ikki harfli Morze kodi berilgan. VR Vancouver, TZ Toronto, QB Kvebek, WG Vinnipeg, SJ Sent Jon, YC Kalgari, OW Ottava, EG Edmonton va boshqalarni anglatadi. Kanada hukumati aeroportlarni tashkil qilganda, ular uchun ham mavjud temir yoʻl kodlaridan foydalangan. Agar aeroportda ob-havo stansiyasi boʻlsa, rasmiylar kodning old tomoniga „Bor“ maʼnosini bildiruvchi „Y“ harfini qoʻshgan, bu harf aeroportda ob-havo stansiyasi bor yoki yoʻqligini bildiradi. AQSh bilan hamkorlikda xalqaro kodlar yaratilganda, „Y“ Qoʻshma Shtatlarda kamdan-kam qoʻllanganligi sababli, Kanada oʻz aeroportlari uchun ob-havo stansiyasi kodlarida „Y“ni „Z“ga almashtirish orqali foydalangan. Natijada, Kanadaning aksariyat yirik aeroport kodlari shahar nomidagi ikkita harfdan oldin „Y“ bilan boshlanadi: Ottava uchun YOW, Vinnipeg uchun YWG, Kalgari uchun YYC va Vankuver uchun YVR, boshqa Kanada aeroportlari esa mazkur aeroportga eng yaqin radiomayoqning ikki harfli kodi oldiga „Y“ harfini qoʻshishgan, masalan Gander aeroporti uchun YQX, Shahzoda Jorj shahri uchun YXS[manba kerak].
Kanadadagi oʻnta viloyat markazidagi aeroportlaridan toʻrttasi YY bilan boshlanadigan kodlar bilan yakunlandi, jumladan Toronto (Ontario) uchun YYZ, Viktoriya (Britaniya Kolumbiyasi) uchun YYJ, Sent Jon (Nyufaundlend) uchun YYT va Sharlottaun (Shahzoda Eduard oroli) uchun YYG. Toronto shahri aeroporti uchun YTZ kodi berilgani sababli, Kanadaning eng katta aeroporti Toronto Pirson uchun YYZ tanlangan[9]. Monreal Tryudo aeroporti uchun YUL kodi ishlatilgan (UL Monreal Tryudoda joylashgan Kirkland shahridagi radiomayoqning ID kodi hisoblanadi). Ushbu kodlar jamoatchilikka ularni Kanadaning maʼlum bir shahri bilan bogʻlashni qiyinlashtirsa-da, ayrim kodlar sirli tabiatiga qaramay, ayniqsa, eng yirik aeroportlarda foydalanishda mashhurlikka erishdi. Toronto kodi pop madaniyatiga Morze kod signalini musiqiy motiv sifatida ishlatilgan „YYZ“ qoʻshigʻi (Rush rok guruhi) orqali kirib keldi. Baʼzi aeroportlar, xususan, Kalgari xalqaro aeroporti (YYC)[10] va Vankuver xalqaro aeroporti (YVR) oʻzining IATA kodidan brend nomi sifatida foydalanishni boshlagan[11].
Yangi Zelandiyaning aksariyat aeroportlari ularni boshqa mamlakatlardagi oʻxshash aeroport nomlaridan farqlash uchun Z harfini oʻz ichiga olgan kodlardan foydalanadi. Misollar Hamilton uchun HLZ, Kvenstovn uchun ZQN va Vestport uchun WSZ.
Asosan, aeroport kodlari u joylashgan shaharning birinchi uchta harfi bilan kodlanadi:
Atlanta uchun ATL;
Indianapolis uchun IND;
Asunsion uchun ASU;
Mexiko shahri uchun MEX;
Denver uchun DEN;
yoki shahar nomidagi harflar birikmasi:
Olmaota uchun ALA;
Kork uchun ORK;
Nyu Ark (Newark) uchun EWR;
Gvadalahara (Guadalajara) uchun GDL;
Yoxannesburg (Johannesburg) uchun JNB;
Hong Kong uchun HKG;
Salt Lake City uchun SLC;
Varshava (Warsaw) uchun WAW.
Qoʻshma Shtatlardagi ayrim aeroportlar oʻzlarining NWS kodlarini saqlab qolishgan va kod oxirida shunchaki X qoʻshishgan, masalan:
Los-Anjeles uchun LAX;
Portland uchun PDX;
Baʼzan aeroport kodi imlo emas, talaffuzni aks ettiradi, masalan
Fijining eng yirik aeroporti Nadi aeroportining IATA kodi NAN aeroport nomining Fiji tilidagi Nandi shaklidagi talaffuzidan kelib chiqqan.
Bir qator sabablarga koʻra, ayrim aeroport kodlari yuqorida tavsiflangan oddiy sxemaga mos kelmaydi. Masalan, baʼzi aeroportlar bir nechta munisipalitetlarni yoki mintaqalarga xizmat koʻrsatadi va shuning uchun ularning baʼzi harflaridan olingan kodlardan foydalanadi, natijada esa:
Dallas/ Fort Uort uchun DFW;
Detroit – Wayne okrugi uchun DTW;
Leeds – Bradford Airport uchun LBA;
Minneapolis – Saint Paul uchun MSP;
Raleigh – Durham uchun RDU.
Boshqa aeroportlar, xususan, bir nechta aeroportlari boʻlgan shaharlarga xizmat koʻrsatadigan aeroportlar, oʻz nomidan olingan kodlarga ega, masalan:
Nyu-Yorkning Jon F.Kennedi aeroporti uchun JFK;
Londonning Hetrou aeroporti uchun LHR;
Parijning Sharl de Goll (Charles de Gaulle) aeroporti uchun CDG.
Bu qoida bitta aeroportga ega boʻlgan ayrim shaharlarga ham tegishli (hatto ushbu shaharning aglomeratsiyasida bir nechta aeroport mavjud boʻlsa ham), masalan:
Hartford shahrining (Konnektikut shtati) Bredli xalqaro aeroporti uchun BDL;
Baltimorning Baltimore/ Washington Intenational airport uchun BWI (bu aeroport Vashington shahriga ham xizmat qiladi)
Dalles xalqaro aeroporti (IAD yoki International Airport Dulles) va
Ronald Reygan Vashington milliy aeroporti (DCA, District of Columbia uchun).
Kod baʼzan aeroportning sobiq nomidan kelib chiqadi, masalan, Orlando xalqaro aeroportining kodi MCO (McCoy havo kuchlari bazasi uchun) yoki Chikagodagi OʻHare xalqaro aeroporti, asl nomi (Orchard Field) uchun ORD deb kodlangan. Kamdan kam hollarda, kod aeroportning norasmiy nomidan keladi, masalan, Gavayi shtatidagi Kahului aeroportining kodi OGG (mahalliy aviatsiya kashshofi Jimmi Hogg sharafiga).
Katta metropoliyalarda aeroport kodlari koʻpincha u xizmat koʻrsatadigan shahar oʻrniga aeroportning oʻz nomi bilan ataladi, boshqa kod esa shaharning oʻziga tegishli boʻlib, uning istalgan aeroportiga parvozlarni qidirish uchun ishlatilishi mumkin. Masalan:
Yoki yirik aeroportlardan birida shahar kodini ishlatib, keyin boshqa aeroportga boshqa kodni belgilash:
Bir xil nomdagi turli shaharlarning har birida aeroport mavjud boʻlsa, ularga turli kodlar berilishi talab etiladi. Masalan:
Baʼzan eski aeroport oʻrniga yangi aeroport quriladi va shaharning yangi „yirik“ aeroporti (yoki qolgan yagona aeroport) kodini shahar nomiga toʻgʻri kelmaydigan qilib qoʻyadi. Tennessi shtatining Nashvill shahridagi asl aeroport 1936-yilda Ishlarni davom ettirish maʼmuriyatining bir qismi sifatida qurilgan va Berry Field uchun BNA kodini olgan. Nashville xalqaro aeroporti deb nomlanuvchi yangi obyekt 1987-yilda qurilgan, ammo hali ham BNA kodidan foydalanadi. Bu AQShda qoʻllaniladigan chalkashliklarga yoʻl qoʻymaslikka qaratilgan qoidalar bilan bogʻliq boʻlib, unga koʻra „identifikatorning birinchi va ikkinchi harflari yoki ikkinchi va uchinchi harflari 200 dengiz milyasidan kam boʻlmagan masofada takrorlanishi mumkin emas“[7]. Shu sabali AQSh poytaxti Vashington aglomeratsiyasidagi uchta aeroportning kodlari bir-biridan tubdan farq qiladi: Vashington-Dalles uchun IAD, Vashington-Reygan uchun DCA (Kolumbiya okrugi aeroporti) va Baltimor uchun BWI (Baltimor-Vashington xalqaro, ilgari BAL)[7]. HOU Uilyam P. Hobbi aeroporti uchun ishlatilganligi sababli, yangi Hyuston-Interkontinental kodi sifatida IAH tanlandi[7]. BKK kodi dastlab Bangkok-Don Mueangga tayinlangan va keyinchalik Suvarnabhumi aeroportiga koʻchirilgan, Dong Mueang esa DMK kodini qabul qildi. ISK kodi dastlab Gandhinagar aeroportiga (Nashikning eski aeroporti) tayinlangan va keyinchalik Ozar aeroportiga (Nashikning hozirgi aeroporti) oʻtkazilgan. Shanxay-Hongqiao SHA kodini saqlab qoldi, yangi Shanxay-Pudong esa PVGni qabul qildi. Berlinda buning teskarisi boʻlgan: Berlin-Tegel aeroporti TXL kodini ishlatgan, kichikroq aeroport Berlin-Schönefeld esa SXF; Berlin Brandenburg aeroportida BER aeroport kodi mavjud boʻlib, u ham ushbu brendining bir qismidir. Gamburg (HAM) va Gannover (HAJ) aeroportlari 100 nautical mile (190 km) kamroq masofada joylashgan va shuning uchun birinchi va oʻrta harflar bir xil boʻlib, bu qoida faqat Germaniyada amal qilishini koʻrsatadi.
Koʻpgina shaharlar rasmiy nom/imlo/transliteratsiya oʻzgarishidan keyin ham aeroport kodlarida tarixiy nomlarni saqlab qoladi:
Ayrim aeroport kodlari hozirgi aeroport bilan bogʻliq boʻlgan oldingi nomlarga, koʻpincha harbiy merosga asoslangan. Bularga quyidagilar kiradi:
Ayrim aeroportlar maʼmuriy boʻlinish yoki ular joylashgan shahar uchun emas, balki yaqin atrofdagi shahar nomi bilan kodlanadi:
Boshqa aeroport kodlari kelib chiqishi nomaʼlum va ularning har biri oʻziga xos xususiyatlarga ega:
Osiyoda shahar nomlariga mos kelmaydigan kodlar qatoriga Niigata (KIJ), Nanchan (KHN), Pxenyan (FNJ) va Kobe (UKB) shaharlaridagi aeroportlar kiradi.
Uchta mamalakatga xizmat koʻrsatadigan EuroAirport Basel Mulhouse Freiburg uchta aeroport kodiga ega: BSL, MLH, EAP
Ayrim Yevropa shaharlarining nomlari oʻz tillarida boshqacha, ingliz tilida boshqacha aytiladi, ammo aeroport kodi faqat ingliz nomini bildiradi. Bunga quyidagilar misol boʻla oladi:
Muntazam faoliyat koʻrsatib kelayotgan bir nechta aeroportlar mavjud boʻlib, ularga ICAO kodlari tayinlanmagan, biroq IATA kodlari mavjud. Misol uchun, Alyaskadagi bir nechta aeroportlarda, masalan, Stebbins va Nanwalek kabilar muntazam tijorat reyslarini amalga oshiradi, ular FAA kodlaridan foydalanadilar. Shuningdek, ICAO kodlari mavjud, lekin IATA kodlari mavjud emas aeroportlar ham bor, masalan, Malavidagi Nkhotakota/Tangole aeroporti yoki Tokiodagi Chofu aeroporti (Yaponiya) kabi mutazam xizmat koʻrsatib kelayotgan aeroportlar mavjud. Rossiyada bir nechta kichik aeroportlar (masalan Omsukchan aeroporti) bron qilish uchun ichki rus kodlaridan foydalanishadi. Ushbu aeroportlarga reyslarni xalqaro havo bron qilish tizimlari orqali bron qilish yoki xalqaro bagajni u yerga oʻtkazish mumkin emas va buning oʻrniga ular aviakompaniya yoki ichki bronlash tizimi orqali bron qilinadi. Shunday qilib, hech bir tizim mutazam xizmat koʻrsatadigan barcha aeroportlarni toʻliq qamrab olmaydi. Grenlandiyadagi bir nechta vertoromlarda (heliport) 3 harfli kodlar mavjud boʻlib, ular uzoq mamlakatlardagi aeroportlar uchun IATA kodlari boʻlishi mumkin.
Ayrim aeroportlar hatto ogʻzaki nutqda aeroport kodi bilan ataladi. Eng mashhur misollar LAX, DFW va JFK[manba kerak].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
