İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi

İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi, İslam'ın Altın Çağı'nda İslam coğrafyası içerisinde çalışmalarını yürüten bilim insanlarının listesidir. Formal bilimler, fiziksel bilimler, doğa bilimleri, sosyal bilimler, uygulamalı bilimler ve disiplinlerarası bilimler üzerine çalışan Müslüman bilim insanları, 8. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın sonlarına kadar uzanan dönemde çalışmalarını yürütmüşlerdir. İslam'ın Altın Çağı döneminde Müslüman bilim insanları içerisinde Arap, Fars, Türk, Kürt olduğu gibi, İslamiyet'i kabul edip Müslüman olan Çinli, Hintli, Yunanlı gibi çok değişik milletlere mensup bilim insanları da mevcuttur.

İslam'ın Altın Çağı'nda Bağdat'taki bir kütüphanede çalışan Müslüman bilim insanlarını tasvir eden bir çizim.

İslam'ın Altın Çağı'nda Müslüman dünyasının çok büyük bölümü bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden dünyanın diğer bölgelerindeki medeniyetlerden daha gelişmiş bir durumdaydı. Abbâsîler devrinde, Hârûn Reşîd tarafından Bağdat'ta Beytü'l–Hikme (Bilgelik Evi) adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönem, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması sonucunda çöküşe geçse de varlığını sürdürmeye devam etmiş ve 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklara göre ise 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürmüştür.^{[1][2][3][4][5]}

8. yüzyıl

701 ile 800 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Halil ibn Ahmed el-Ferahidi	718–791	Filoloji[6]
Câbir bin Hayyân[not 1]	721–815	Tıp, Astronomi, Fizik, Kimya, Simya, Coğrafya[7][8]
Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk	?–830	Matematik
Abdulmelik el-Esmaî	740–828	Zooloji, Dil bilgisi
Yakub bin Tarık	?–796	Astronomi, Matematik
İbrahim el-Fezârî	?–777	Matematik, Astronomi
Muhammed el-Fezârî	?–806	Matematik, Astronomi
Ahmed Nihâvendî	?	Astronomi
Fadl bin Nubaht	?	Astronomi

9. yüzyıl

801 ile 900 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Ali bin İsa el-Usturlâbî[not 2]	?	Astronomi, Coğrafya
Câhiz	777–869	Tarih, Biyoloji, Edebiyat
İbn Sa'd	777–845	Tarih
Hârizmî[not 3]	780–850	Astronomi, Coğrafya, Matematik
Hacac bin Yusuf bin Matar	786–833	Matematik
Ebû Saîd Gürgânî	?–845	Geometri, Astronomi, Matematik
Ebû Ma'şer el-Belhî	787–886	Astronomi, Astroloji
Ziryâb	789–857	Şiir, Müzik, Coğrafya, Astronomi, Botanik
Zünnûn-ı Mısrî	796–859	Simya, Tıp
Sind bin Ali	?–864	Astronomi
Abbas bin Saîd Cevherî	800–860	Astronomi, Matematik, Geometri
Fâtıma el-Fihrî[not 4]	800–880	Akademi, Öğretim
Kindî[not 5]	801–873	Felsefe, Matematik, Fizik, Kimya, Farmakoloji, Tıp, Psikoloji, Kozmoloji, Müzik[9][10]
Ahmed bin Musa	803–873	Astronomi, Geometri, Matematik, Teknoloji
Fergânî	805–870	Astronomi
Huneyn bin İshak[not 6]	809–873	Tıp, Çeviri, Dil bilgisi, Teoloji
Mâhânî	?–880	Matematik, Astronomi
Abbas bin Firnâs[not 7]	810–887	Astronomi, Mühendislik, Tıp
Dîneverî[not 8]	815–895	Botanik, Astronomi, Tarih, Matematik, Coğrafya, Metalurji, Ziraat, Kürdoloji
Yakubî	?–897	Coğrafya, Tarih
Belâzürî	820–892	Tarih
İbn Hurdâzbih	820–912	Coğrafya
Ahmed bin Yusuf	835–912	Matematik
Sâbit bin Kurre	836–901	Matematik, Mekanik, Astronomi, Astroloji
Ali bin Rabben et-Taberî	y. 838–870	Tıp, Psikoloji, Psikiyatri
Ahmed bin Sehl el-Belhî	850–934	Coğrafya, Matematik, Tıp, Psikoloji
Battânî[not 9]	858–929	Astronomi, Matematik

10. yüzyıl

901 ile 1000 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Meryem el-İcliyye[not 10]	?	Astronomi
Ebû Bekir er-Râzî[not 11][not 12]	865–925	Tıp, Kimya, Simya, Felsefe, Mantık, Teoloji, Dil bilgisi[7]
Fârâbî	872–950	Astronomi, Matematik, Müzik, Felsefe
İbn Fadlan	877–960	Coğrafya, Fıkıh
Ebû Muhammed el-Hemdani	893–945	Tarih, Astronomi, Coğrafya, Kimya, Filoloji
Mesûdî	896–956	Tarih, Coğrafya
İstahrî	?–957	Coğrafya, Edebiyat
Abdurrahman es-Sufî[not 13]	903–986	Astronomi, Matematik
İbn Havkal	?–978	Coğrafya, Tarih
Ali bin Abbas el-Mecusî	932–y. 988	Tıp, Fizik
İbn Miskeveyh[not 14]	932–1030	Tarih, Teoloji, Tıp, Biyoloji, Felsefe
Zehrâvî[not 15]	936–1013	Tıp, Cerrahi, Kimya
Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî[not 16]	940–998	Astronomi, Matematik[11][12]
Hucendî	940–1000	Astronomi, Matematik[13]
Firdevsî	940–1020	Şiir, Edebiyat
Ebû Mansûr el-Herevî	?	Tıp
Siczî	945–1020	Astronomi, Geometri, Matematik
İbn Yunus	950–1009	Astronomi, Matematik
İbn'ül–Fakîh	?	Tarih, Coğrafya
Kerecî	953–1029	Matematik, Mühendislik, Geometri

11. yüzyıl

1001 ile 1100 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Ebû Nasr Mansûr	960–1036	Matematik, Astronomi
İbnü'l–Heysem[not 17]	965–1040	Fizik, Optik, Tıp, Astronomi, Felsefe, Teoloji, Matematik[8]
Mâverdî	972–1058	Sosyoloji, Siyaset bilimi, Hukuk, Teoloji
Bîrûnî[not 18]	973–1048	Astronomi, Matematik, Fizik, Kimya, Tıp, Felsefe, Antropoloji, Sosyoloji, Jeodezi, Tarih, Teoloji
İbn Sînâ[not 19]	980–1037	Tıp, Felsefe, Kimya, Simya, Astronomi, Fizik, Mantık, Kelâm, Şiir
Ali bin İsa el-Kehhâl	?–1039	Tıp
Ebû Said Gerdizî	?–1061	Coğrafya, Tarih
Ebû Hasan Behmenyar	993–1066	Astronomi, Matematik, Felsefe
İbn Hazm	994–1064	Felsefe, Tarih, Teoloji, Hukuk
Ali bin Rıdvan	998–1068	Fizik, Tıp, Astronomi
Kâşgarlı Mahmud	1005–1102	Dil, Sözlükbilim, Tarih, Türkoloji
Nizâmülmülk	1018–1092	Siyaset bilimi, Hukuk, Felsefe, Edebiyat
Yusuf Has Hâcib	1019–1077	Siyaset bilimi, Şiir, Felsefe
Zerkâlî	1029–1100	Astronomi, Astroloji
Bekrî	1040–1094	Coğrafya, Tarih
Ömer Hayyam[not 20]	1048–1131	Matematik, Astronomi, Felsefe, Şiir, Tarih
Gazzâlî	1058–1111	Felsefe, Mantık, Fıkıh, Kelâm, Edebiyat, Teoloji, Hukuk, Tasavvuf
Muhammed Zerrindeşti	?	Tıp

12. yüzyıl

1101 ile 1200 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Dânî	1068–1134	Astronomi, Geometri, Fizik, Müzik
Ebü'l–Berekât Bağdâdî[not 21]	1076–1166	Tıp, Fizik, Felsefe
Hazinî[not 22]	1077–1155	Fizik, Astronomi, Matematik[14]
İbn Bâcce	1085–1138	Felsefe, Astronomi, Tıp, Fizik, Şiir
İbn Zühr	1094–1162	Tıp, Cerrahi, Şiir
Câbir bin Eflah	1100–1150	Astronomi, Matematik
İdrîsî[not 23]	1100–1165	Coğrafya, Kartografya
İbn Asakir	1105–1176	Tarih
İbn Tufeyl	1105–1185	Tıp, Felsefe, Teoloji, Astronomi
İbnü'l–Cevzî	1116–1201	Tarih, Tıp, Teoloji, Fıkıh
Fahreddin el-Mardînî	1118–1198	Tıp, Felsefe
İbn Rüşd[not 24]	1126–1198	Felsefe, Astronomi, Tıp, Matematik, Psikoloji, Teoloji
Şerefeddin et-Tûsî	1135–1213	Astronomi, Matematik
Cezerî[not 25]	1136–1206	Sibernetik, Mühendislik, Makine, Robotik[12][14]
İbn-i Cübeyr	1145–1217	Coğrafya, Şiir
Ferîdüddin Attâr	1145–1221	Tıp, Farmakoloji, Şiir, Tasavvuf
İbn Şeddad	1145–1234	Tarih, Hukuk
Fahreddin er-Râzî	1149–1209	Fizik, Felsefe, Kelâm, Mantık, Metafizik, Tarih, Hukuk, Astronomi, Teoloji, Edebiyat
Abdüllâtif el-Bağdâdî	1162–1231	Tıp, Felsefe
Nureddin Batrucî	?–1204	Astronomi

13. yüzyıl

1201 ile 1300 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Necibüddin Semerkandî	?–1222	Tıp
Muhyiddin İbnü'l–Arabî[not 26]	1165–1240	Felsefe, Tasavvuf, Şiir
Muhammed Ufî	1171–1242	Tarih, Filoloji
İbnü'l–Hâcib	y. 1175–1249	Dilbilim, Hukuk
İbnü'l–Baytâr	1197–1248	Tıp, Farmakoloji, Botanik
Müeyyeddîn Urdî	1200–1266	Astronomi, Matematik
Nasîrüddin Tûsî[not 27]	1201–1274	Astronomi, Coğrafya, Fizik, Matematik
İbn Ebî Useybia	1203–1270	Tıp, Tarih
Zekeriya el-Kazvinî	1203–1283	Astronomi, Coğrafya, Fizik, Jeoloji, Matematik
İbn-i Lubudi	1210–1267	Tıp, Astronomi, Matematik, Felsefe
İbn Nefîs[not 28]	1210–1288	Tıp, Fizyoloji, Anatomi, Sosyoloji, Biyoloji, Hukuk, Felsefe
Esireddin el-Ebherî	?–y. 1262	Matematik, Astronomi, Felsefe
Şemseddin Şehrezûrî	?–y. 1290	Tıp, Tarih
Muhyiddin el-Mağribî	1220–1283	Astronomi, Astroloji, Matematik
Kutbüddîn Şîrâzî	1236–1311	Tıp, Matematik, Astronomi, Fizik, Coğrafya, Felsefe
Reşîdüddîn Hemedânî	1247–1318	Tarih, Tıp
Şemseddin Semerkandî	1250–1310	Astronomi, Matematik
Dimeşkî	1256–1327	Coğrafya, Tarih
Fahreddin Ahlatî	1260–?	Astronomi

14. yüzyıl

1301 ile 1400 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
İbn Teymiyye	1263–1328	Sosyoloji, Fıkıh, Hukuk
Kemâleddin el-Fârisî	1267–1319	Matematik, Fizik, Optik
Ebü'l–Fidâ	1273–1331	Felsefe, Tarih, Coğrafya
Zehebî	1274–1348	Tarih, Teoloji, Fıkıh
Hamdullah el-Müstevfî	1281–1340	Coğrafya, Tarih, Şiir
Ahmed Eflâkî	y. 1290–1360	Astronomi
İbn Kesir	1301–1373	Tarih
İbn Battûta[not 29]	1304–1369	Coğrafya
İbnu'ş–Şâtir	1304–1375	Astronomi
Şemseddin Halîlî	1320–1380	Matematik, Astronomi
İbn Haldun[not 30]	1332–1406	Felsefe, Tarih, Sosyoloji, Ekonomi, Siyaset bilimi, Demografi
Ahmedî	1334–1413	Tıp, Şiir
Aydınlı Hacı Paşa	1339–1413	Tıp, Teoloji
Kadızâde-i Rûmî	1364–1436	Astronomi, Matematik

15. yüzyıl

1401 ile 1500 arası
Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Makrîzî	1364–1442	Tarih
Cemşîd el-Kâşî	1380–1429	Astronomi, Tıp, Matematik
Molla Abdülvacid	?–1434	Astronomi
Sabuncuoğlu Şerefeddin	1385–1468	Tıp, Cerrahi
Şükrullâh	1388–1468	Tarih
Akşemseddin	1389–1459	Tıp, Tasavvuf
Uluğ Bey[not 31]	1394–1449	Astronomi, Matematik[8]
Ali Kuşçu[not 32]	1403–1474	Astronomi, Matematik, Dilbilim, Fizik, Felsefe
İbn Tağrıberdî	1410–1470	Tarih, Şiir, Müzik
II. Mehmed[not 33]	1432–1481	Fizik, Mühendislik
İbn Gazi el-Miknasi	1437–1513	Matematik, Hukuk
İdris-i Bitlisî	1457–1520	Siyaset bilimi, Tarih, Edebiyat
Bircendî	?–y. 1527	Astronomi, Matematik, Fizik

Sonraki yüzyıllara ait bazı önemli isimler

Bilim insanı	Yaşamı	Alan(lar)ı
Pîrî Reis	1470–1553	Coğrafya, Kartografya
Matrakçı Nasuh	1480–1564	Minyatür, Coğrafya, Kartografya, Matematik, Felsefe, Tarih,
Mimar Sinan	y. 1490–1588	Mimarlık, Mühendislik, Matematik
Dâvûd-i Antâkî	?–1597	Tıp, Farmakoloji
Takiyüddin	1526–1585	Matematik, Astronomi, Mühendislik, Mekanik, Optik
Şeref Han	1543–1603	Siyaset bilimi, Tarih, Şiir, Edebiyat
Bahaüddin Amilî	1547–1621	Matematik, Mimarlık, Astronomi, Felsefe, Şiir
Hezârfen Ahmed Çelebi[not 34]	y. 1609–1640	Mühendislik, Astronomi, Tıp, Müzik, Şiir
Lâgarî Hasan Çelebi[not 35]	17. yüzyıl	Mühendislik, Roketçilik, Astronomi
Tezkireci Köse İbrahim Efendi	17. yüzyıl	Matematik, Astronomi
Kâtip Çelebi	1609–1657	Coğrafya, Kartografya, Tarih, Edebiyat
Evliya Çelebi	1611–1683	Coğrafya, Edebiyat
Ahmed-i Hânî	1650–1707	Astronomi, Şiir, Tarih, Edebiyat, Fıkıh

Resim galerisi

• 
  15. yüzyılda Avrupa'da çizilmiş olan Câbir bin Hayyân portresi.
• 
  8. yüzyılda Câbir bin Hayyân'ın yapmış olduğu damıtma imbiği çizimi ve açıklaması. Batı'da daha ziyade "Geber" diye bilinen Câbir, İslamiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış olan çok yönlü bir bilim insanıdır.
• 
  Sovyetler Birliği döneminde Hârizmî'nin 1200. yaş günü anısına basılan posta pulu, 1983.
• 
  Ürdün'ün başkenti Amman'da bulunan Ürdün Müzesi'ndeki Fâtıma el-Fihrî heykeli.
• 
  1962 yılına ait Irak posta pulu üzerindeki Kindî tasviri.
• 
  Ahmed bin Musa tarafından yapılan "rüzgârda sönmeyen lamba" çizimi.
• 
  Mısır'ın başkenti Kahire'ye bağlı Roda Adası'nda yer alan Fergânî heykeli.
• 
  Huneyn bin İshak'a ait bir el yazmasından kalan ve gözün anatomisini anlatan çizim.
• 
  Tarihî kaynaklarda icat ettiği bir gereçle uçtuğu kaydedilen Endülüs doğumlu Abbas bin Firnâs'ın Bağdat Uluslararası Havaalanı'nın dışında bulunan heykeli.
• 
  Antik Yunan matematikçisi ve astronomu Apollonios'un Konikler adlı kitabının Arapça çevirisinden sayfalar. Eserin Arapçaya çevirisini Sâbit bin Kurre yapmıştır.
• 
  Ahmed bin Sehl el-Belhî'nin 921 yılında çizdiği Akdeniz haritası. Haritadaki bölge adları daha sonra Latin alfabesiyle yazılmıştır.
• 
  Arap astronom ve matematikçi Battânî'yi usturlap ile tasvir eden resim.
• 
  Roma hekimi Dioscorides'in MS 1. yüzyıla ait el yazmasından alınıp Arapçaya çevrilen bu sayfada, şifalı bir karışım hazırlayan bir hekim görülmektedir.
• 
  Fârâbî'nin doğumunun 1100. yıl dönümü için basılan bir Sovyet posta pulu, 1975.
• 
  Abdurrahman es-Sufî'nin Sabit Yıldızlar Kitabı eserinden bir sayfa, y. 964.
• 
  Endülüslü hekim Zehrâvî, Córdoba'daki hastanede bir hastayı tedavi ediyor.
• 
  Fars edebiyatının en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilen, 977–1010 yılları arasında yazılan ve 60.000 beyit civarında hacme sahip olan Şehnâme'nin yazarı Firdevsî'nin Tahran'da yer alan heykeli.
• 
  İbnü'l–Heysem'in temsilî bir resmi.
• 
  Bîrûnî'nin doğumunun 1000. yıl dönümü anısına 1973 yılında basılan Sovyet posta pulu.
• 
  11. yüzyıl dolaylarından kalma, Bîrûnî tarafından yapılmış olan ve Ay'ın farklı evrelerini gösteren çizim.
• 
  1950 yılında, Pehlevî İranı döneminde basılmış olan posta pulunda İbn Sînâ portresi.
• 
  İbn Sînâ'nın yaptığı bu çizimde insanın sindirim sistemi gösterilmektedir.
• 
  Ömer Hayyam'ın temsilî bir portresi.
• 
  Gazzâlî'nin Kimyâ-yı Sa'âdet kitabının 1308 tarihli kopyası, Fransa Ulusal Kütüphanesi.
• 
  12. yüzyılda Arap coğrafyacı İdrîsî'nin çizmiş olduğu dünya haritası.
• 
  İspanya'nın Córdoba şehrinde bulunan İbn Rüşd heykeli. Córdoba, İbn Rüşd'ün doğum yeridir.
• 
  Cizreli mühendis ve mucit Cezerî'nin en ünlü ve en çok duyulan icadı olan "filli su saati".
• 
  Cezerî'nin otomatlar hakkındaki çalışmalarının bir kopyasından alınan bir masa aygıtı.
• 
  2009 yılında Azerbaycan'ın çıkarmış olduğu posta pulu üzerindeki Nasîrüddin Tûsî tasviri.
• 
  İbn Nefîs'in tıbbi eserlerinden birinin açılış sayfası.
• 
  Modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kâşiflerden daha fazla seyahat etmiş olan İbn Battûta.
• 
  Cezayir'in Béjaïa kasabasının girişinde bulunan İbn Haldun büstü.
• 
  Sabuncuoğlu Şerefeddin tarafından çizilen, psikiyatrik tedavi yöntemlerini gösteren ilk renkli resimlerden biri.
• 
  Pîrî Reis'in 1513'te tamamladığı dünya haritasının günümüze ulaşan bir parçası.
• 
  Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Süleymaniye şehrinde yer alan Ahmed-i Hânî heykeli.

Notlar

1. Câbir bin Hayyân, "çeliklerde paslanmanın önlenmesini sağlamak" için çalışmalar yürütmüştür. Ayrıca maddenin en küçük parçasını "cüz-ü la yetecezza" (atom) olarak tarif etmiş ve bunun parçalandığında Bağdat'ın altını üstüne getirebilecek bir enerjiyle yüklü olduğunu tespit etmiştir. Yani Câbir; nükleer enerjiden bahseden, atom bombasının üretilmesinden 1000 sene önce atomun parçalanabileceğini ve sonucunda büyük bir güç meydana geleceğini ilk söyleyen bilim insanıdır.
2. Ali bin İsa el-Usturlâbî, usturlap üzerine bir inceleme yazmış ve astrolojiye karşı çıkmıştır.
3. Hârizmî, sayıların kareköklerini hesaplama yöntemini açıklamış ve cebirsel denklemler konusundaki çalışmalara öncülük etmiştir. Bir dönem bulunduğu Hindistan'da, Hintlerin sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sistemini kullandıklarını saptayan Hârizmî; bu konuda yazmış olduğu kitabının Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve 0 (sıfır) rakamı 12. yüzyılda Batı dünyasına sunulmuştur.
4. Fâtıma el-Fıhrî, UNESCO ve Guinness Dünya Rekorları gibi bazı kurumlar tarafından "dünyanın en eski üniversitesi" veya "sürekli faaliyet gösteren en eski yükseköğrenim kurumu" olarak gösterilen ve günümüzde Fas'ta bulunan Karaviyyîn Üniversitesi'nin temellerini atmıştır. Bir cami olarak kurulmuş ve daha sonra İslam'ın Altın Çağı'nın önde gelen eğitim merkezlerinden biri hâline gelmiştir.
5. Müslüman bilim insanı Kindî, Albert Einstein'dan 1100 yıl önce izafiyet (görecelik) görüşünü ortaya atmıştır. Kindî'ye göre, "bütün varlıklar ve varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket, birbirlerinden bağımsız değildirler. Aksine bunların hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır."
6. Bilinen en eski göz anatomisi çizimleri Huneyn bin İshak'a aittir.
7. Tarihî kaynaklar, Endülüslü Abbas bin Firnâs'ın uzun çalışmalar sonunda yeni bir keşifte bulunup bir cihaz yaptığını, üzerine kumaş geçirip büyük kuş kanatları gibi bir kanat yapıp taktığını ve bu aleti çalıştırarak havalanıp uçtuğunu kaydederler. Üstelik havada uzun süre kuşlar gibi süzüldüğünü, daha sonra da yavaşça yere indiğini söylerler. İbn Firnâs'ın bu başarısı, modern uçağın babası sayılan Wright Kardeşler'den 1023 yıl öncesine dayanmaktadır.
8. Dîneverî; Kürt tarihi, etnolojisi ve aşiretleri üzerine çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. Bu nedenle ilk Kürdolog olarak tarihe geçmiştir. Kürtlerle ilgili çalışmalarını Ensab el-Ekrad (Kürtçe: Nîjada Kurdan, Türkçe: Kürtlerin Soyu) isimli eserinde toplamıştır. Henüz herhangi bir nüshası günümüze ulaşmayan bu eserin varlığı ise kendisinden çok sonra yaşamış yazarlar tarafından yapılan alıntılar ve ifadeler sayesinde öğrenilmiştir.
9. Battânî'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri, güneş yılını "365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye" olarak ölçmüş olmasıdır. Yapmış olduğu çalışmalar, ileride Johannes Kepler, Tycho Brahe, Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Christopher Clavius, Edmond Halley gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir etki yaratmıştır.
10. 10. yüzyılda Suriye'de yaşayan ve İslam dünyasının ilk Müslüman kadın astronomu olan Meryem el-İcliyye, yaptığı özel bir usturlap ile gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmüştür.
11. Râzî; göz ameliyatını yapan, bağırsağın ameliyat dikişlerinde kullanılmasını sağlayan, çiçek, suçiçeği, kızamık gibi hastalıklar hakkında kapsamlı yazılar yazan ilk hekimdir. Ayrıca inorganik ve organik kimyada öncü çalışmalara imza atmış, petrolün ilk defa damıtılıp naft adı altında kullanılmaya başlanmasını sağlamıştır. Râzî, birçok felsefi eserin de yazarıdır.
12. Râzî, özellikle peygamberlik ve vahiy kavramlarıyla ilgili olan din eleştirileriyle de bilinmektedir. Birçok kaynak, Râzî'nin peygamberliği ve dini gereksiz ve yanıltıcı olarak gördüğünü, tüm insanların Tanrı tarafından verilen akıl yoluyla gerçeğe erişme yeteneğine sahip olduğunu düşündüğünü iddia etmektedir. Bundan ötürü Râzî; bazıları tarafından "özgür düşünür", bazıları tarafından da "deist" olarak tanımlanmıştır. Ancak bazı tarihçiler de çeşitli kanıtlara dayanarak, Râzî'nin vahyedilmiş dini reddetmediğini savunmaktadırlar. Nitekim İngiliz tarihçi Edward Granville Browne (1862–1926), onu "Müslüman hekimlerin en büyüğü ve en orijinali" olarak nitelendirmiştir. Bazı tarihçiler ise, Râzî'yi deist olarak gösteren kaynakların şüpheyle karşılanması gerektiğini savunmaktadırlar.
13. Eskiden Batı'da "Azophi" olarak tanınan Abdurrahman es-Sufî, bugün "galaksi" oldukları anlaşılan şeylerin ilk kaydını yapmıştır. Ayrıca günümüzde "Andromeda" olarak bilinen galaksi, ilk defa 964 yılında es-Sufî tarafından keşfedilmiştir. es-Sufî'nin adı, daha sonraları bir Ay krateri ve bir küçük gezegene de verilmiştir.
14. Fars bilim insanı İbn Miskeveyh, canlıların oluşumunu cansız maddeden bitkiye, bitkiden hayvana, hayvandan maymuna ve son olarak da maymundan insana olacak şekilde sıralamıştır. Ona göre Tanrı maddeyi yaratır, ardından madde suya ve buhara dönüşür. Sonra mineraller meydana gelir ve bu minerallerden de bitkiler oluşur. Bitkiler de uzun bir zaman sonra hayvansı özellikler taşıyan canlıya dönüşür ve bunların erkek ve dişi şeklinde cinsiyetleri olur. Miskeveyh'e göre hayvanlar âleminde ve hayvanların en üst mertebesinde insana benzeyen bir hayvan vardır. Bu canlı hem insana hem de maymuna benzemektedir. Hayvanlar âlemindeki en üst katmana da daha sonra dil, zekâ vb. yetenekler kazanan insan geçmiştir. Miskeveyh'in eserlerini inceleyen İslam âlimi Muhammed Hamidullah (1908–2002), Miskeveyh'in görüşlerini Darwinci evrimsel düşünceyle karşılaştırmıştır.
15. Endülüslü Zehrâvî, Orta Çağ İslam dünyasının tıp alanındaki önde gelen isimlerinden biri olmuş ve Batı dünyası da dâhil "cerrahinin babası" olarak kabul görmüştür. Zehrâvî'nin kullandığı cerrahi alet ve uygulamalar, modern tıp bilimine öncülük etmiştir. İcat ettiği cerrahi aletlerden bazıları günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Ayrıca Zehrâvî, dış gebeliği tanımlayan ilk doktor olmasının yanı sıra, hemofilinin kalıtsal doğasını da belirleyen ilk kişidir.
16. Yoğunluk aleti olan piknometre, matematikte kosinüs formülü, sekant, kosekant kavramları ve üçgenin alan formülleri, Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî tarafından bulunmuştur. Bûzcânî'nin trigonometride ortaya koyduğu özdeşliklerden bazıları günümüzde aynen kullanılmaktadır.
17. İbnü'l–Heysem; görme hadisesi ve anatomisinin açıklanması; karanlık oda, mercek, prizma, aynalar, optik, atmosfer basıncı, atmosfer tabakasının kalınlığı gibi konularda öncü çalışmalar yürütmüştür. "Modern optiğin babası" olarak da anılan İbnü'l–Heysem, ışığın bir nesneden yansıdığını, sonra gözlere geldiğini ve böylece görüntünün gerçekleştiğini ilk açıklayan kişiydi ve bu açıklamasıyla Batlamyus'un görüşlerini çürütmüştü.
18. Tüm zamanların en etkili astronomlarından biri olarak kabul edilen Bîrûnî, hem kendi çağdaşlarını hem de kendinden sonraki Batılı astronomları önemli ölçüde etkilemiştir. Isaac Newton'dan 700 sene önce, Newton'ın matematiksel olarak ispatladığı yerçekimi kuramı üzerine ilk fikirleri Bîrûnî ileri sürmüştür. Geliştirdiği teleskoplar ile gözlemleri sonucunda gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü doğrulayan Galileo'dan 600 sene önce de "dünyanın döndüğü" fikrini savunmuştur.
19. İslam'ın Altın Çağı'nın en önemli bilginlerinden biri olan, "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen ve Batı'da "Avicenna" diye anılan İbn Sînâ, tıp ve felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kadar kitap yazmıştır. Batılılarca "tabiplerin önderi" olarak görülen İbn Sînâ, "Büyük Üstat" ismiyle de tanınmaktadır. Tıp alanında yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiştir.
20. Fars hezârfen Ömer Hayyam, bilhassa matematik ve astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Cebir, binom, paralel çizgiler teorisi, orantı ve sayılar teorisinde kendinden önceki matematikçileri geride bırakarak harf ve işaretlere dayalı teoriler geliştirmiştir. Birinci, ikinci ve üçüncü derece denklemleri sınıflandıran ilk kişi de Hayyam'dır. Bir gök bilimci olarak, güneş yılına dayalı olan ve Gregoryen takvimden daha doğru olan Celâlî takvimini tasarlamıştır. Bir şair olarak ise, ünü pek çok bölgeye yayılmış rubaileriyle tanınmıştır.
21. Ebü'l–Berekât Bağdâdî, kendi teorisinde hız ve ivmenin iki farklı şey olarak ele almış ve gücün ivme ile değil, hız ile orantılı olduğunu söylemiştir.
22. Hazinî, kendisinden 500 yıl sonra Isaac Newton'ın ispatladığı "her cismi yerkürenin merkezine doğru çeken bir güç olduğu" görüşünü, yani "yerçekimi ivmesinin var olduğunu" savunmuştur. Roger Bacon'dan 100 yıl önce de, dünyanın merkezine doğru yaklaştıkça suyun yoğunlaştığı fikrini ortaya atmıştır. Ayrıca birçok İslam şehrinde kıblenin nasıl bulunabileceği konusunda çalışmalar yapmıştır.
23. 1091'de Akdeniz'de Müslümanlardan geri alınan Sicilya'nın yeni kralı II. Roger, 1138'de Arap âlim İdrîsî'yi sarayına çağırarak ondan Müslümanların coğrafya ve haritacılık çalışmalarına dayalı bir dünya haritası çizmesini istemiştir. İdrîsî'nin tamamlaması 15 yılı aşkın bir süre alan bu dünya haritası, Avrupalıların o zamana dek sahip olduğu en doğru haritadır ve doğuda Kore'ye kadarki toprakları göstermektedir.
24. Batı'da "Averroes" diye bilinen İbn Rüşd'ün felsefi eserleri arasında İslam felsefesi ve Aristoteles üzerine çok sayıda yorum yer almaktadır ve bu nedenle Batı dünyasında "rasyonalizmin babası" olarak bilinmektedir.
25. Cizreli mühendis Cezerî'nin, sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilmekte ve ünlü Rönesans sanatçısı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir. Sibernetik alanının en büyük dâhisi olarak görülen Cezerî, yaklaşık 50 mekanik cihazı ve bunların nasıl inşa edileceğine dair talimatları tanımlamıştır. Bunlar arasında daha çok ''filli su saati'' icadıyla tanınmaktadır. Ayrıca pistonlu motorlarda kullanılan ve doğrusal hareketi dönme hareketine çeviren krank mekanizmasını yapmıştır.
26. İbnü'l–Arabî'nin kozmolojik öğretileri Müslüman dünyasının birçok yerinde baskın dünya görüşü hâline gelmiştir.
27. Nasîrüddin Tûsî, astronomi alanında gezegen hareketlerinin çok doğru tablolarını ve güncellenmiş bir gezegen modelini oluşturmuş ve Batlamyus astronomisini eleştirmiştir. İran'ın doğusundaki Meraga'da bulunan bir gözlemevinde çalışan Tûsî ve arkadaşları, gezegenlerin yörüngesindeki ufak sapmalara açıklık getirmek için ince ayarlamalar yapmışlardır. Bu yönlerden Tûsî, Orta Çağ İslam dünyasının en büyük bilim insanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Tûsî'nin, Copernicus'in çalışmalarını etkilemiş olabileceğine inanmak için de ciddi sebepler vardır.
28. İbn Nefîs, pulmoner dolaşım ile birlikte kılcal damar ve koroner dolaşımları ilk keşfeden kişidir. Zira bunlar dolaşım sisteminin temelini oluşturmaktadır ve nitekim kendisi de bu keşifleri sebebiyle "dolaşımsal fizyolojinin babası" ve "Orta Çağ'ın en büyük fizyoloğu" olarak görülmüştür. İbn Nefîs, Yunan hekim Galen'in dolaşım hakkındaki görüşlerine de reddiye yapmıştır.
29. Fas'ta doğan Berberî âlim İbn Battûta, 28 yılı aşkın seyahat yaşamında, Avrupalılarca çok az bilinen Afrika, Orta Doğu ve Uzak Doğu'ya pek cesur sayılabilecek yolculuklar yaptı. Buralarda yaşayan toplumların devlet ve toplum yapılarını, inançlarını, âdetlerini ve farklı coğrafyaların doğal güzelliklerini, yapıtlarını ve ürünlerini inceleyen ünlü seyahatnâmesini yazdı. İbn Battûta, modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kâşiflerden daha fazla seyahat etmiş, toplam 117.000 km ile Zheng He'yi yaklaşık 50.000 km ve Marco Polo'yu da 24.000 km ile geride bırakmıştır.
30. İbn Haldun; modern tarihyazımının, sosyolojinin, iktisatın, hukukun ve demografinin öncülerinden kabul edilmektedir. Adını tarihe geçiren yedi ciltlik dünya tarihi Kitâbü'l–İber ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü Mukaddime eserlerini yazmıştır. Ayrıca günümüzde pek çok kez duyulan "Coğrafya kaderdir" sözü, sıklıkla kendisine ve Mukaddime'sine atfedilmektedir.
31. Timur İmparatorluğu'nun 4. hükümdarı olan ve aynı zamanda bir matematik ve astronomi bilgini olan Uluğ Bey, Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşünü "365 gün, 6 saat, 9 dakika, 6 saniye" olarak hesaplamıştır. Ki bu hesap, günümüzdeki değerden sadece 58 saniyelik farka sahiptir.
32. Semerkant'ta doğup büyüyen ve Osmanlı hükümdarı II. Mehmed'in ricası üzerine İstanbul'a gidip ölümüne kadar orada çalışmalarını yürüten Ali Kuşçu, İstanbul'da bir yandan talebe yetiştirirken bir yandan da gök cisimlerini araştırarak bilimsel eserler yazmıştır. Güneş saatleri icat edip İstanbul'un enlem ve boylamını bugünkü değerlerle bire bir hesaplamıştır. Ali Kuşçu'nun adı, daha sonraları Ay'daki bir kratere verilmiştir.
33. "Fâtih Sultan Mehmed" olarak bilinen 7. Osmanlı padişahı II. Mehmed'in sahip olduğu bilimsel bilgi birikim ve kendi döneminde yaptığı eğitim ve kültürel faaliyetler, onun siyaset ve askeriyenin yanı sıra "bilim insanı" yönünün de olduğu görüşünün ortaya çıkmasına yol açmıştır. II. Mehmed, İstanbul'un Fethi'nden önce "şahi" adlı topu icat etmesinden ötürü kimileri tarafından havan ve yivli topların mucidi sayılmaktadır. Bunların yanı sıra kimi tarihçiler II. Mehmed'i Rönesans hükümdarları arasında sayarlar. Halil İnalcık, Fâtih'i çağdaş Rönesans hükümdarı arasında saymanın biraz abartılı olacağını, çünkü onun her şeyden önce bir İslam hükümdarı olduğunu ve bu gayeyle mücadele ettiğini belirtmektedir.
34. Hezârfen Ahmed Çelebi'nin varlığıyla ilgili tartışmalar olsa da, pek çok tarihçi onun muhtemelen yaşadığını ancak Evliya Çelebi'nin olayı biraz abartmış olabileceğini düşünmektedir. Yine de Hezârfen'in varlığıyla ilgili tartışmalar için şuraya bakınız.
35. Lâgarî Hasan Çelebi'nin barut macunundan hazırlanmış fişekler vasıtasıyla ve rokete benzer bir araçla uçtuğu hadisesi, pek çok tarihçiye göre "tarihsel" bir vakadır. Bu yönüyle Lâgarî, roketçiliğin atası sayılmakta ve "ilk insanlı roket uçuşunu gerçekleştiren kişi" olduğu söylenmektedir.

Kaynakça

1. Saliba, George (1995). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (İngilizce). NYU Press. ISBN 978-0-8147-8023-7. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
2. King, David A. (1 Aralık 1983). "The Astronomy of the Mamluks". 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
3. "History of Science and Technology in Islam". 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
4. Törüner, Yaman. "İslam'ın Altın Çağı". Milliyet. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016.
5. Gözütok, Şakir (6 Aralık 2012). İslam’ın Altın Çağı'nda İlim. ISBN 9786051313429.
6. Abit Yaşar Koçak, Handbook of Arabic Dictionaries, s. 19. Berlin: Verlag Hans Schiler, 2002. ISBN 9783899300215
7. Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, “İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, Ankara, 2000.
8. Şaban Döven, “Müslüman İlim İnsanları”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004
9. M. Bayraktar, Kindi ve Einstein’e Göre Rölativite ve Benzerlikleri. Bilim ve Teknik, C.XIII. sayı 153.1980.
10. Ebu Rida, M., Kindi ve Falsafatü’l-Ula, Kahire 1950, c.l, s.119.
11. Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2004
12. İslâm Dünyasının Mucitleri” Focus, Sayı:2005/01-112414 Ocak 2005.
13. "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
14. Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004.